Э. В. Фуфаев, Д. Э. Фуфаев

Кӛрсетілім  (түрі)  —  бҧл  бір  немесе  одан  артық  кестеден 
деректерді  қарауға  арналған  жиектеме,  терезе.  Тҥрі  ешқандай 
деректерді  сақтамайды,  тек  оларды  көрсетеді.  Тҥрлерімен  ешбір 
шектеусіз  кестелермен  сияқты  операцияларды  (сҧратуларды  қҧру, 
жаңарту,  жою)  жасауға  болады.  Кестеден  қажетті  деректердің  бір 
бөлігін  немесе  бірнеше  кестеден  тҧратын  деректер  жинағын  алу 
арқылы  дерекқорда  сақталатын  деректердің  пайдаланушымен 
қабылдануын жеңілдету ҥшін жиі көрсетілімдер пайдаланылады. Бҧдан 
басқа, 
көрсетілімдер 
пайдаланушылардың 
кейбір 
деректерге 
қолжетімдігін шектеу ҥшін пайдаланылуы мҥмкін.  
Бағдарламалық  блок  —  БДҚБЖ  Oracle  қатысты  осы  пакетті, 
сақталатын  рəсімдерді  немесе  рəсімдердің  реттілігін  сипаттау  ҥшін 
пайдаланылатын бағдарлама. 
Рәсім  —  белгілі  бір  міндетті  орындайтын    SQL  немесе  PL/SQL-
командаларының  жинағы.  Рəсімнің  кіреберіс  параметрлері  болуы 
мҥмкін, бірақ шығаберіс параметрлері жоқ.  
Деректер сӛздігі (Data Dictionary) — ДҚ туралы ақпаратты сақтау 
ҥшін пайдаланылатын кестелер жинағы.  
Сұлба (Schema) — ДҚ объектілерінің топтамасы. 
Кесте  —  Oracle  ДҚ  деректерін  сақтаудың  негізгі  бірлігі.  Кесте 
атаудан,  жолдар  мен  бағандардан  тҧрады.  Әрбір  бағанның  аты  жəне 
деректер тҥрі бар. Кестелер кесте кеңістіктерінде сақталады, бҧл ретте 
жиі бір кесте кеңістігінде бірнеше кесте орналасады. 
Транзакция  —  əрекеттер  реттілігінің  логикалық  аяқталған 
фрагменті  (тіркеумен  немесе  кейін  шегінумен  аяқталған,  бір  немесе 
одан артық SQL-командасы). 
Триггер  —  Insert,  Update  немесе  Delete  командаларын  орындау 
кезінде  автоматты  түрде  іске  қосылатын  рәсімдерді  жасау 
мүмкіндігін беретін механизм. 
Узкое место (Bottleneck) — жҥйенің өнімділігін немесе тиімділігін 
шектейтін компоненттер.  
Қызмет  —  бҧл  белгілі  бір  міндетті  іске  асыратын  SQL  немесе 
PL/SQL-командаларының  жиынтығы.  Қызметтің  рəсімнен  ерекшелігі 
ауыспалының  қандай  да  бір  мəнін  қайтаратындығында  (рəсім  ештеңе 
қайтармайды).  Қызметті  қҧру    желі  бойынша  берілетін  нҧсқаулықтар 
санын азайту мҥмкіндігін береді.  
Сақталатын  рәсім  —  бҧл  деректер  сөздігінде  сақталатын  SQL-
сҧрату.  Сақталатын  рəсімдер  сҧратуларды  тиімді  пайдалану  ҥшін 
жасап шығарылады. Сақталатын рəсімдерді пайдалану кезінде БДҚБЖ 
желілік  трафигін  азайтуға  болады  жəне  сөйтіп  өнімділігін  арттыруға 
болады.  
Таза буфер (clean buffer) — бҧл қҧрамы өзгертілмеген буфер. Осы 
буфер  өзгертілмегендіктен,  DBWR  ҥрдісіне  оны  қатты  дискке  жазу 
қажеттігі жоқ.  

DBWR  (DataBase  WRiter)  —  негізгі  міндеті  дерекқордың 
өзгерістерін физикалық қатты дискке жазу болып табылатын ҥрдіс.  
DDL  (Data  Definition  Language)  —  деректерді  сипаттау  тілі.  Осы 
тілдің  командалары  дерекқор  объекттерін  қҧру,  өзгерту  жəне  жоюға 
арналған. Oracle жҥйесінде DDL командалары дерекқорды əкімшілеуге 
байланысты. Әрбір DDL-команданы орындауға дейін жəне кейін Oracle 
жҥйесі  міндетті  тҥрде  барлық  ағымдағы  транзакцияларды  тіркейді 
(ақпараттың жоғалуына жол бермеу ҥшін). 
DML  (Data  Manipulation  Language)  —  деректерді  манипуляциялау 
тілі.  Осы  тілдің  командалары  сҧратуларды  қҧру  жəне  схеманың  бар 
объектілерінің  деректерін  пайдалану  мҥмкіндігін  береді.  DDL-ға 
қарағанда  əрбір  командадан  кейін  транзакция  тіркелмейді.  DML-дің 
мынадай  командалары  бар:  Delete,  Insert,  Select  жәнеUpdate;  Explain 
plan-командасы; жəне Lock table-командасы. 
SGA  (System  Global  Area)  —  деректерді  жəне  Oracle  данасының 
басқарушы  ақпаратын  сақтау  ҥшін  пайдаланылатын  жадтың  бөлінетін 
саласы. SGA Oracle данасын іске қосу кезінде жадта орналасады жəне 
жҧмыс  аяқталғаннан  кейін  босатылады.  SGA  деректер  буфері, 
өзгерістер  журналының  буфері  жəне  бөлінетін  пул  (shared  pool) 
қҧрайды. 
12.3. 
Oracle конфигурациялары 
Конфигурацияның  көп  тҥрі  бар.  Олардың  кейбіреулерін 
қарастырайық. 
Веб-сервер — статикалық жəне динамикалық вед-беттермен жҧмыс 
істеуге  арналған.  Бҧл  беттер  өте  қарапайым  жəне  дерекқордан 
генерацияланатын  кешенді  болуы  мҥмкін.  Oracle  веб-сервері,  əдетте, 
коммерциялық  веб-қосымшалар  ҥшін  пайдаланылады.  Осындай 
қосымшалар  сатып  алушыларға  тауардың  суреттері  жəне  бейне 
иллюстрациялары  бар  каталогтарды  қарау  мҥмкіндігін  береді.  Сатып 
алушы  ҧнаған  тауарды  сатып  ала  алады.  Oracle  веб-серверінің  тəн 
белгілері  əдетте  пайдаланушылардың  айтарлықтай  санына  қолдау 
көрсетеді  жəне  деректердің  ҥлкен  көлемін  қҧрайды.  Веб-сервердің 
өнімділігі жедел жад көлеміне тəуелді.  
Видео-сервер — бейне ақпартты өңдеуге арналған. Бейне сервердің 
тəн  ерекшелігі  бейне  ағынның  ҥлкен  көлеміне  қолдау  көрсету  ҥшін 
өткізу жолы кең болу керек. Бейне сервер енгізудің (шығарудың) ҥлкен 
жҥктемесімен  жҧмыс  істей  алу  керек,  себебі  қҧрылғылардан  оқу 
кезінде бірден ҥлкен деректер блогы жҥктеледі.  
Ақпараттық  дүңгіршек  (Data  Mart)  —  бҧл  деректер  қоймасының 
кішірейтілген  нҧсқасы  (Data  Warehouse),  əдетте,  тар  шеңберде 
мамандандырылған  міндеттерді  шешуге  бағытталған.  Ол  жҥз 
гигабайттан кем жадты талап ететін ақпаратты сақтайды жəне өңдейді. 

DSS тән белгілері — бҧл əртҥрлі кестеде жəне əртҥрлі дерекқорда 
сақталатын,  ҥлкен  ақпарат  көлемін  өңдеуге  байланысты  көптеген 
сҧратуларды орындау. 
Деректер  қоймасы  (Data  Warehouse)  —  бҧл  OLTP  жəне  DSS-
жҥйелерінің  жҧмыс  нəтижелерін  сақтайтын  ірі  ауқымды  жҥйе.  Бҧл 
жҥйе жадтың жҥздеген гигабайтын алатын ақпараттың сақталуын жəне 
өңделуін қамтамасыз ету керек. 
DSS  (Decision  Support  System)  —  бҧл  деректерді  зияткерлік  талдау 
барысында  пайдаланылатын  шешімдердің  қабылдануын  қолдау 
жҥйелері.  
OLAP 
(On-line 
Analytical 
Processing) 
—  шынайы  уақыт 
ауқымындағы  ақпаратты  аналитикалық  өңдеу  жҥйесі.  Әдетте,  OLAP 
жҥйелерін  пайдаланушылар  —  бҧл  деректермен  ғаламдық  деңгейде 
жҧмыс  істейтін  қаржылық  аналитикалар  немесе  маркетингтік 
қызметкерлер қҧрамы.  
OLTP  (On-line  Transaction  Processing)  —  бҧл  транзакцияларды 
жедел өңдеу жҥйесі. 
OLTP-жҥйелерінің 
тəн 
белгілері 
көп 
пайдаланушылық  
дерекқормен  жҧмыс  істейтін  пайдаланушылардың  көп  бөлігінің 
жҧмысын  қамтамасыз  етуінде.  Пайдаланушылар  өз  сҧратуларына 
деректердің  қайтарылуын  кҥтетіндіктен,  жҥйе  барлық  клиенттің 
сҧратуларына  жылдам  жауап  берілуін  қамтамасыз  ету  керек.  OLTP-
жҥйелер  осыған  арналған.  OLTP-жҥйелерінің  жҧмысы  ақпаратты 
өңдеудің  тиісті  ҥрдістерінің  жоғары  жылдамдығын  қамтамасыз  ету 
керек. 
12.4. 
Пайдаланушылар тҥрі 
Пайдаланушы 
тҥрлері 
жəне 
олардың 
міндеттері 
Oracle 
конфигурациясына  жəне  корпоративтік  дерекқордың  нақты  ҧйымына 
тəуелді  ерекшеленуі  мҥмкін.  Ірі  жҥйелерде,  мысалы,  дерекқор 
əкімшісінің  міндеттері  бірнеше  маман  арасында  бөлінуі  мҥмкін,  ал 
шағын жҥйелерде  бір адам  бір уақытта  бірнеше  пайдаланушы  тҥрінің 
қызметтерін орындауы мҥмкін. 
Дерекқорды 
басқарудың 
барлық 
жҥйелеріне 
тəн, 
пайдаланушылардың мынадай негізгі тҥрлерін ерекшелеуге болады: 
•  дерекқор əкімшілері; 
•  деректерді қорғау бойынша əкімшілер; 
•  қосымшаны жасап шығарушылар; 
•  қосымшаның əкімшілері; 
•  дерекқорды пайдаланушылар; 
•  желі əкімшілері.