Дурмекбаева Шынар Нурлыбековна 6B01514 Биология 6В01507 Химия-биология мамандығының студенттері үшін Ботаника пәні бойынша зертханалық жұмыстарға арналған Әдістемелік нұсқаулар

жүктеу 0,79 Mb. бет 28/29 Дата 17.09.2022 өлшемі 0,79 Mb. #39289 түрі Нұсқаулар

Навигация по данной странице:

• Зертханалық сабақ № 26 Сабақ тақырыбы.
• Тапсырма. 1. Бұршақгүлділер тұқымдасының (Fabaceae) түрлерін морфологиялық талдау. Қажетті құрал-жабдықтар.
• Бұршақгүлділер тұқымдасы - Fabaceae 1
• Бақылау тапсырмалары
• Зертханалық сабақ № 27-28 Сабақ тақырыбы.
• Тапсырма. 1. Күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлерін морфологиялық талдау. Қажетті құрал-жабдықтар.
• Күрделігүлділер тұқымдасы - Compositae 1

Бақылау тапсырмалары: 1) Раушангүлділер тұқымдасына (Rosaceae) жататын 2-3 түрді морфологиялық жағынан сипаттау. 2) Раушангүлділер тұқымдасына (Rosaceae) жататын 2-3 түрдің морфологиялық сипаттамасын жазғаннан кейін анықтағыштың көмегімен өсімдіктердің түрлерін анықтау. Зертханалық сабақ № 26 Сабақ тақырыбы. Бұршақгүлділер тұқымдасы - Fabaceae. Сабақ мақсаты. Бұршақгүлділер тұқымдасының (Fabaceae) түрлерімен танысу. Тапсырма. 1. Бұршақгүлділер тұқымдасының (Fabaceae) түрлерін морфологиялық талдау. Қажетті құрал-жабдықтар. Табиғи құралдар: бұршақгүлділер тұқымдасының түрлерінің жинақтамасы. Қосымша құрал-жабдықтар: зертханалық жұмысқа арналған дәптер, сурет салатын альбом, жай қарындаш, қара және қызыл түсті қалам, түрлі түсті қарындаштар. Бұршақгүлділер тұқымдасы - Fabaceae 1 Мимозалықтар тұқымдас тармағы - Mimosaceae Қарақат туысы Hibes Акация туысы Acacia Ақшылт қараған A. dealbata Мимоза туысы Mimosa Ұялшақ мимоза M. pudica Энтада туысы Entada 2 Цезальпиниялықтар тұқымдас тармағы - Caesalpiniaceae Кассия туысы Cassia Кассия пистула C.Pistula Александриялық кассия C.angustifolia Өткір ұшты жапырақты кассия C.acutifolia Гледичия туысы Gleditschia Каспийлық гледичия G.Caspica Үштікен гледичия G.triacanthos 3 Бұршақтар тұқымдас тармағы - Papilionaceae Таспашөп туысы Astragalus Құмды таспашөп A.arenarius Австриялық астрагал A.austriacus Кекіре туысы Oxytropis Түкті кекіре O.pilosa Кірлі кекіре О.sordida Жаңтақ туысы Alhagi Сиыржоңышқа туысы Vicia Атбұршақ V.faba Егістік сиыржоңышқа V. sativa Тышқан сиыржоңышқа V. cracca Түкті сиыржоңышқа V. villosa Айыржапырақты сиыржоңышқа V. angustifolia Асбұршақ туысы Pisum Егістік асбұршақ P. sativum Абиссиниялық асбұршақ P.abissinicum Дала асбұршағы P. arvense Мия туысы Glycyrrhiza Орал миясы G. uralensis Жалаң мия G.glabra Жоңышқа туысы Medicago Сарбас жоңышқа M.falcata Кәдімгі жоңышқа M.sativa Фасоль туысы Phaseolus Кәдімгі фасоль Ph.vulgaris Қызыл фасоль Ph. coccineus Үшкіржапырақ фасоль Ph.acutifolius Сары фасоль Ph.aureus Соя туысы Glycine Уссурий соясы G.ussuriensis Түкті соя G. hispida Люпин туысы Lupinus Түйежоңышқа туысы Melilotus Adans Ақ түйежоңышқа M.albus Каспий түйежоңышқасы M.polonicus 1-тапсырма. Бұршақгүлділер тұқымдасының (Fabaceae) түрлерін морфологиялық талдау. Бұршақгүлділер тұқымдасының түрлерін анықтауға кіріспес бұрын оған морфологиялық талдау жүргізу қажет, содан кейін тиісті сипаттамалар жасалынып, жекелеген мүшелері сурет салатын альбомға салынады. Өсімдіктерді морфологиялық талдау мынадай жоспар бойынша жүргізіледі: 1) Бір-, екі- немесе көпжылдық өсімдік. 2) Дара- немесе қосжынысты өсімдік. 3) Тамыр жүйесі шашақ, кіндік немесе аралас. 4) Сабағы тік, жатаған, өрмелегіш, шырмалғыш. Домалақ, қырлы. Сабақ ортасы толық немесе қуыс. Түктері бар немесе жалаңаш. Өркеннің түр өзгерістері бар ма? Қандай? 5) Жапырағы сағақты, сағақсыз. Жапырақ серігі бар немесе жоқ. Жапырақ тақтасының пішіні және шеті қандай? Жүйкеленуі қандай? Түсі қандай, түктері бар немесе жоқ? 6) Жапырақтың түр өзгерісі бар ма? Егер жапырақ күрделі болса, қандай: қауырсынды күрделі немесе саусақты күрделі, жапырақшалары қандай? 7) Жапырақтарының орналасуы қарама-қарсы, кезектесіп немесе шоқтанып. 8) Гүлдері жеке немесе гүлшоғырына біріккен бе? Гүлшоғыры моноподиальды немесе симподиальды. 9) Моноподиальды гүлшоғыры жай (шашақ, масақ, собық, себет, шатыр, қалқанша) немесе күрделі (сыпыртқы, күрделі масақ және т.б.). 10) Гүлі актиноморфты немесе зигоморфты. 11) Гүлсерігі жай немесе қосарланған. 12) Тостағаншасы біріккен немесе бірікпеген. 13) Күлтесі біріккен немесе жеке, күлте жапырақшаларының саны. 14) Аталығы жеке немесе біріккен. Мөлшері бірдей немесе әр түрлі. Аталығы қанша? 15) Аналығы біреу немесе бірнешеу. Жатыны қандай (жоғарғы, ортаңғы, төменгі)? 16) Жемісі жай немесе күрделі. Құрғақ немесе шырынды. Жеміс типі. 17) Жемісте тұқым саны нешеу? Тұқымның сыртқы құрылысы қандай? Бұршақгүлділер тұқымдасының түрлеріне морфологиялық талдау жасағаннан кейін гүлдің және оның жеке бөліктерінің, жапырақтың және басқа мүшелерінің суреттері сурет салатын альбомға салынады. Содан соң бұршақгүлділер тұқымдасына жататын түрді анықтауға кіріседі. Өсімдіктердің түрлерін анықтауға арналған кітаптың (анықтағыш) екіге айрылатын, дихотомиялық белгілері бойынша құрастырылған, тұқымдасты, туысты және түрді анықтауға арналған кестесі болады. Бұл әрбір сатысы екі, кейде үш бөліктен - тезадан, антитезадан, синтезадан тұратын сандармен белгіленген (1, 2, 3 және т.б.) кесте. Анықтауды бірінші сатыдан бастайды: тезаны және антитезаны түгелімен оқып шығып, бір-бірімен салыстырады, содан соң оларды анықтап отырған өсімдікке белгілері сәйкес келетінін таңдап алады. Егер де таңдап алған тезаның немесе антитезаның соңында сан тұрса, онда анықтауды одан әрі жалғастыру қажет. Ол үшін сандармен көрсетілген келесі сатыға көшеді. Осылайша таңдап алынған тезаның немесе антитезаның соңында тұқымдастың аты берілгенше сатыдан сатыға көшіп отырады. Тұқымдастың атының қасындағы тұрған сан туысты анықтауға арналған кестенің қай бетте тұрғандығын көрсетеді. Туысты анықтауда сол жоғарыда көрсетілген тәсілмен жүргізіледі. Туыстың атының қасында тұрған сан түрді анықтауға арналған кестенің нөмірін көрсетеді. Түрдің атынан кейін қысқартылған немесе толық түрде, осы түрді ғылымға алғаш рет таныстырып, сипаттап жазған ғалымның тегі тұрады. Анықтаудың нәтижесінде тұқымдастың, туыстың және түрдің ғылыми (латын тіліндегі) атын және олардың орысша (егер мүмкін болса қазақша) баламаларын табады. Бақылау тапсырмалары: 1) Бұршақгүлділер тұқымдасына (Fabaceae) жататын 2-3 түрді морфологиялық жағынан сипаттау. 2) Бұршақгүлділер тұқымдасына (Fabaceae) жататын 2-3 түрдің морфологиялық сипаттамасын жазғаннан кейін анықтағыштың көмегімен өсімдіктердің түрлерін анықтау. Зертханалық сабақ № 27-28 Сабақ тақырыбы. Күрделігүлділер тұқымдасы - Compositae. Сабақ мақсаты. Күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлерімен танысу. Тапсырма. 1. Күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлерін морфологиялық талдау. Қажетті құрал-жабдықтар. Табиғи құралдар: күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлерінің жинақтамасы. Қосымша құрал-жабдықтар: зертханалық жұмысқа арналған дәптер, сурет салатын альбом, жай қарындаш, қара және қызыл түсті қалам, түрлі түсті қарындаштар. Күрделігүлділер тұқымдасы - Compositae 1 Трубкагүлділер тұқымдас тармағы - Tubiflorae - Күнбағыс туысы - Helianthus Біржылдық күнбағыс H. annuus Тапинамбур күнбағысы H. tuberosus Жусан туысы - Artemisia Дәрмене жусан A. cina Ащы жусан A. absinthium Таврий жусаны A. taurica Теңіз жусаны A. maritime Тамыр жусан A. terraealbae - Гүлкекіре туысы - Centaurea Көк гүлкекіре C. cyanus - Сарықалуен туысы - Cirsium Егістік сарықалуен C. arvense Бозғылт сарықалуен C. incanum Кәдімгі сарықалуен C. vulgare 2 Тілшегүлділер тұқымдас тармағы - Liguliflorae - Бақбақ туысы - Taraxacum Кәдімгі бақбақ T. officinale Көк-сағыз T. kok-saghyz - Қалуен туысы - Sonchus Егістік қалуен S. arvensis 1-тапсырма. Күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлерін морфологиялық талдау. Күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлерін анықтауға кіріспес бұрын оған морфологиялық талдау жүргізу қажет, содан кейін тиісті сипаттамалар жасалынып, жекелеген мүшелері сурет салатын альбомға салынады. Өсімдіктерді морфологиялық талдау мынадай жоспар бойынша жүргізіледі: 1) Бір-, екі- немесе көпжылдық өсімдік. 2) Дара- немесе қосжынысты өсімдік. 3) Тамыр жүйесі шашақ, кіндік немесе аралас. 4) Сабағы тік, жатаған, өрмелегіш, шырмалғыш. Домалақ, қырлы. Сабақ ортасы толық немесе қуыс. Түктері бар немесе жалаңаш. Өркеннің түр өзгерістері бар ма? Қандай? 5) Жапырағы сағақты, сағақсыз. Жапырақ серігі бар немесе жоқ. Жапырақ тақтасының пішіні және шеті қандай? Жүйкеленуі қандай? Түсі қандай, түктері бар немесе жоқ? 6) Жапырақтың түр өзгерісі бар ма? Егер жапырақ күрделі болса, қандай: қауырсынды күрделі немесе саусақты күрделі, жапырақшалары қандай? 7) Жапырақтарының орналасуы қарама-қарсы, кезектесіп немесе шоқтанып. 8) Гүлдері жеке немесе гүлшоғырына біріккен бе? Гүлшоғыры моноподиальды немесе симподиальды. 9) Моноподиальды гүлшоғыры жай (шашақ, масақ, собық, себет, шатыр, қалқанша) немесе күрделі (сыпыртқы, күрделі масақ және т.б.). 10) Гүлі актиноморфты немесе зигоморфты. 11) Гүлсерігі жай немесе қосарланған. 12) Тостағаншасы біріккен немесе бірікпеген. 13) Күлтесі біріккен немесе жеке, күлте жапырақшаларының саны. 14) Аталығы жеке немесе біріккен. Мөлшері бірдей немесе әр түрлі. Аталығы қанша? 15) Аналығы біреу немесе бірнешеу. Жатыны қандай (жоғарғы, ортаңғы, төменгі)? 16) Жемісі жай немесе күрделі. Құрғақ немесе шырынды. Жеміс типі. 17) Жемісте тұқым саны нешеу? Тұқымның сыртқы құрылысы қандай? Күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлеріне морфологиялық талдау жасағаннан кейін гүлдің және оның жеке бөліктерінің, жапырақтың және басқа мүшелерінің суреттері сурет салатын альбомға салынады. Содан соң күрделігүлділер тұқымдасына жататын (Compositae) түрді анықтауға кіріседі. Өсімдіктердің түрлерін анықтауға арналған кітаптың (анықтағыш) екіге айрылатын, дихотомиялық белгілері бойынша құрастырылған, тұқымдасты, туысты және түрді анықтауға арналған кестесі болады. Бұл әрбір сатысы екі, кейде үш бөліктен - тезадан, антитезадан, синтезадан тұратын сандармен белгіленген (1, 2, 3 және т.б.) кесте. Анықтауды бірінші сатыдан бастайды: тезаны және антитезаны түгелімен оқып шығып, бір-бірімен салыстырады, содан соң оларды анықтап отырған өсімдікке белгілері сәйкес келетінін таңдап алады. Егер де таңдап алған тезаның немесе антитезаның соңында сан тұрса, онда анықтауды одан әрі жалғастыру қажет. Ол үшін сандармен көрсетілген келесі сатыға көшеді. Осылайша таңдап алынған тезаның немесе антитезаның соңында тұқымдастың аты берілгенше сатыдан сатыға көшіп отырады. Тұқымдастың атының қасындағы тұрған сан туысты анықтауға арналған кестенің қай бетте тұрғандығын көрсетеді. Туысты анықтауда сол жоғарыда көрсетілген тәсілмен жүргізіледі. Туыстың атының қасында тұрған сан түрді анықтауға арналған кестенің нөмірін көрсетеді. Түрдің атынан кейін қысқартылған немесе толық түрде, осы түрді ғылымға алғаш рет таныстырып, сипаттап жазған ғалымның тегі тұрады. Анықтаудың нәтижесінде тұқымдастың, туыстың және түрдің ғылыми (латын тіліндегі) атын және олардың орысша (егер мүмкін болса қазақша) баламаларын табады. жүктеу 0,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз