Дурмекбаева Шынар Нурлыбековна 6B01514 Биология 6В01507 Химия-биология мамандығының студенттері үшін Ботаника пәні бойынша зертханалық жұмыстарға арналған Әдістемелік нұсқаулар



жүктеу 0,79 Mb.
бет28/29
Дата17.09.2022
өлшемі0,79 Mb.
#39289
түріНұсқаулар
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   29
botanika zerthanal k sabaktar (1)

Бақылау тапсырмалары:
1) Раушангүлділер тұқымдасына (Rosaceae) жататын 2-3 түрді морфологиялық жағынан сипаттау.
2) Раушангүлділер тұқымдасына (Rosaceae) жататын 2-3 түрдің морфологиялық сипаттамасын жазғаннан кейін анықтағыштың көмегімен өсімдіктердің түрлерін анықтау.


Зертханалық сабақ № 26


Сабақ тақырыбы. Бұршақгүлділер тұқымдасы - Fabaceae.
Сабақ мақсаты. Бұршақгүлділер тұқымдасының (Fabaceae) түрлерімен танысу.
Тапсырма.
1. Бұршақгүлділер тұқымдасының (Fabaceae) түрлерін морфологиялық талдау.
Қажетті құрал-жабдықтар.
Табиғи құралдар: бұршақгүлділер тұқымдасының түрлерінің жинақтамасы.
Қосымша құрал-жабдықтар: зертханалық жұмысқа арналған дәптер, сурет салатын альбом, жай қарындаш, қара және қызыл түсті қалам, түрлі түсті қарындаштар.






Бұршақгүлділер тұқымдасы - Fabaceae

1

Мимозалықтар тұқымдас тармағы - Mimosaceae




Қарақат туысы

Hibes




Акация туысы

Acacia




Ақшылт қараған

A. dealbata




Мимоза туысы

Mimosa




Ұялшақ мимоза

M. pudica




Энтада туысы

Entada

2

Цезальпиниялықтар тұқымдас тармағы - Caesalpiniaceae




Кассия туысы

Cassia




Кассия пистула

C.Pistula




Александриялық кассия

C.angustifolia




Өткір ұшты жапырақты кассия

C.acutifolia




Гледичия туысы

Gleditschia




Каспийлық гледичия

G.Caspica




Үштікен гледичия

G.triacanthos

3

Бұршақтар тұқымдас тармағы - Papilionaceae




Таспашөп туысы

Astragalus




Құмды таспашөп

A.arenarius




Австриялық астрагал

A.austriacus




Кекіре туысы

Oxytropis




Түкті кекіре

O.pilosa




Кірлі кекіре

О.sordida




Жаңтақ туысы

Alhagi




Сиыржоңышқа туысы

Vicia




Атбұршақ

V.faba




Егістік сиыржоңышқа

V. sativa




Тышқан сиыржоңышқа

V. cracca




Түкті сиыржоңышқа

V. villosa




Айыржапырақты сиыржоңышқа

V. angustifolia




Асбұршақ туысы

Pisum




Егістік асбұршақ

P. sativum




Абиссиниялық асбұршақ

P.abissinicum




Дала асбұршағы

P. arvense




Мия туысы

Glycyrrhiza




Орал миясы

G. uralensis




Жалаң мия

G.glabra




Жоңышқа туысы

Medicago




Сарбас жоңышқа

M.falcata




Кәдімгі жоңышқа

M.sativa




Фасоль туысы

Phaseolus




Кәдімгі фасоль

Ph.vulgaris




Қызыл фасоль

Ph. coccineus




Үшкіржапырақ фасоль

Ph.acutifolius




Сары фасоль

Ph.aureus




Соя туысы

Glycine




Уссурий соясы

G.ussuriensis




Түкті соя

G. hispida




Люпин туысы

Lupinus




Түйежоңышқа туысы

Melilotus Adans




Ақ түйежоңышқа

M.albus




Каспий түйежоңышқасы

M.polonicus



1-тапсырма. Бұршақгүлділер тұқымдасының (Fabaceae) түрлерін морфологиялық талдау.
Бұршақгүлділер тұқымдасының түрлерін анықтауға кіріспес бұрын оған морфологиялық талдау жүргізу қажет, содан кейін тиісті сипаттамалар жасалынып, жекелеген мүшелері сурет салатын альбомға салынады.
Өсімдіктерді морфологиялық талдау мынадай жоспар бойынша жүргізіледі:
1) Бір-, екі- немесе көпжылдық өсімдік.
2) Дара- немесе қосжынысты өсімдік.
3) Тамыр жүйесі шашақ, кіндік немесе аралас.
4) Сабағы тік, жатаған, өрмелегіш, шырмалғыш. Домалақ, қырлы. Сабақ ортасы толық немесе қуыс. Түктері бар немесе жалаңаш. Өркеннің түр өзгерістері бар ма? Қандай?
5) Жапырағы сағақты, сағақсыз. Жапырақ серігі бар немесе жоқ. Жапырақ тақтасының пішіні және шеті қандай? Жүйкеленуі қандай? Түсі қандай, түктері бар немесе жоқ?
6) Жапырақтың түр өзгерісі бар ма? Егер жапырақ күрделі болса, қандай: қауырсынды күрделі немесе саусақты күрделі, жапырақшалары қандай?
7) Жапырақтарының орналасуы қарама-қарсы, кезектесіп немесе шоқтанып.
8) Гүлдері жеке немесе гүлшоғырына біріккен бе? Гүлшоғыры моноподиальды немесе симподиальды.
9) Моноподиальды гүлшоғыры жай (шашақ, масақ, собық, себет, шатыр, қалқанша) немесе күрделі (сыпыртқы, күрделі масақ және т.б.).
10) Гүлі актиноморфты немесе зигоморфты.
11) Гүлсерігі жай немесе қосарланған.
12) Тостағаншасы біріккен немесе бірікпеген.
13) Күлтесі біріккен немесе жеке, күлте жапырақшаларының саны.
14) Аталығы жеке немесе біріккен. Мөлшері бірдей немесе әр түрлі. Аталығы қанша?
15) Аналығы біреу немесе бірнешеу. Жатыны қандай (жоғарғы, ортаңғы, төменгі)?
16) Жемісі жай немесе күрделі. Құрғақ немесе шырынды. Жеміс типі.
17) Жемісте тұқым саны нешеу? Тұқымның сыртқы құрылысы қандай?
Бұршақгүлділер тұқымдасының түрлеріне морфологиялық талдау жасағаннан кейін гүлдің және оның жеке бөліктерінің, жапырақтың және басқа мүшелерінің суреттері сурет салатын альбомға салынады.
Содан соң бұршақгүлділер тұқымдасына жататын түрді анықтауға кіріседі. Өсімдіктердің түрлерін анықтауға арналған кітаптың (анықтағыш) екіге айрылатын, дихотомиялық белгілері бойынша құрастырылған, тұқымдасты, туысты және түрді анықтауға арналған кестесі болады. Бұл әрбір сатысы екі, кейде үш бөліктен - тезадан, антитезадан, синтезадан тұратын сандармен белгіленген (1, 2, 3 және т.б.) кесте. Анықтауды бірінші сатыдан бастайды: тезаны және антитезаны түгелімен оқып шығып, бір-бірімен салыстырады, содан соң оларды анықтап отырған өсімдікке белгілері сәйкес келетінін таңдап алады. Егер де таңдап алған тезаның немесе антитезаның соңында сан тұрса, онда анықтауды одан әрі жалғастыру қажет. Ол үшін сандармен көрсетілген келесі сатыға көшеді. Осылайша таңдап алынған тезаның немесе антитезаның соңында тұқымдастың аты берілгенше сатыдан сатыға көшіп отырады.
Тұқымдастың атының қасындағы тұрған сан туысты анықтауға арналған кестенің қай бетте тұрғандығын көрсетеді. Туысты анықтауда сол жоғарыда көрсетілген тәсілмен жүргізіледі.
Туыстың атының қасында тұрған сан түрді анықтауға арналған кестенің нөмірін көрсетеді. Түрдің атынан кейін қысқартылған немесе толық түрде, осы түрді ғылымға алғаш рет таныстырып, сипаттап жазған ғалымның тегі тұрады.
Анықтаудың нәтижесінде тұқымдастың, туыстың және түрдің ғылыми (латын тіліндегі) атын және олардың орысша (егер мүмкін болса қазақша) баламаларын табады.


Бақылау тапсырмалары:
1) Бұршақгүлділер тұқымдасына (Fabaceae) жататын 2-3 түрді морфологиялық жағынан сипаттау.
2) Бұршақгүлділер тұқымдасына (Fabaceae) жататын 2-3 түрдің морфологиялық сипаттамасын жазғаннан кейін анықтағыштың көмегімен өсімдіктердің түрлерін анықтау.
Зертханалық сабақ № 27-28


Сабақ тақырыбы. Күрделігүлділер тұқымдасы - Compositae.
Сабақ мақсаты. Күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлерімен танысу.
Тапсырма.
1. Күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлерін морфологиялық талдау.
Қажетті құрал-жабдықтар.
Табиғи құралдар: күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлерінің жинақтамасы.
Қосымша құрал-жабдықтар: зертханалық жұмысқа арналған дәптер, сурет салатын альбом, жай қарындаш, қара және қызыл түсті қалам, түрлі түсті қарындаштар.






Күрделігүлділер тұқымдасы - Compositae

1

Трубкагүлділер тұқымдас тармағы - Tubiflorae

-

Күнбағыс туысы - Helianthus




Біржылдық күнбағыс

H. annuus




Тапинамбур күнбағысы

H. tuberosus




Жусан туысы - Artemisia







Дәрмене жусан

A. cina




Ащы жусан

A. absinthium




Таврий жусаны

A. taurica




Теңіз жусаны

A. maritime




Тамыр жусан

A. terraealbae

-

Гүлкекіре туысы - Centaurea




Көк гүлкекіре

C. cyanus

-

Сарықалуен туысы - Cirsium




Егістік сарықалуен

C. arvense




Бозғылт сарықалуен

C. incanum




Кәдімгі сарықалуен

C. vulgare

2

Тілшегүлділер тұқымдас тармағы - Liguliflorae

-

Бақбақ туысы - Taraxacum




Кәдімгі бақбақ

T. officinale




Көк-сағыз

T. kok-saghyz

-

Қалуен туысы - Sonchus




Егістік қалуен

S. arvensis



1-тапсырма. Күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлерін морфологиялық талдау.
Күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлерін анықтауға кіріспес бұрын оған морфологиялық талдау жүргізу қажет, содан кейін тиісті сипаттамалар жасалынып, жекелеген мүшелері сурет салатын альбомға салынады.
Өсімдіктерді морфологиялық талдау мынадай жоспар бойынша жүргізіледі:
1) Бір-, екі- немесе көпжылдық өсімдік.
2) Дара- немесе қосжынысты өсімдік.
3) Тамыр жүйесі шашақ, кіндік немесе аралас.
4) Сабағы тік, жатаған, өрмелегіш, шырмалғыш. Домалақ, қырлы. Сабақ ортасы толық немесе қуыс. Түктері бар немесе жалаңаш. Өркеннің түр өзгерістері бар ма? Қандай?
5) Жапырағы сағақты, сағақсыз. Жапырақ серігі бар немесе жоқ. Жапырақ тақтасының пішіні және шеті қандай? Жүйкеленуі қандай? Түсі қандай, түктері бар немесе жоқ?
6) Жапырақтың түр өзгерісі бар ма? Егер жапырақ күрделі болса, қандай: қауырсынды күрделі немесе саусақты күрделі, жапырақшалары қандай?
7) Жапырақтарының орналасуы қарама-қарсы, кезектесіп немесе шоқтанып.
8) Гүлдері жеке немесе гүлшоғырына біріккен бе? Гүлшоғыры моноподиальды немесе симподиальды.
9) Моноподиальды гүлшоғыры жай (шашақ, масақ, собық, себет, шатыр, қалқанша) немесе күрделі (сыпыртқы, күрделі масақ және т.б.).
10) Гүлі актиноморфты немесе зигоморфты.
11) Гүлсерігі жай немесе қосарланған.
12) Тостағаншасы біріккен немесе бірікпеген.
13) Күлтесі біріккен немесе жеке, күлте жапырақшаларының саны.
14) Аталығы жеке немесе біріккен. Мөлшері бірдей немесе әр түрлі. Аталығы қанша?
15) Аналығы біреу немесе бірнешеу. Жатыны қандай (жоғарғы, ортаңғы, төменгі)?
16) Жемісі жай немесе күрделі. Құрғақ немесе шырынды. Жеміс типі.
17) Жемісте тұқым саны нешеу? Тұқымның сыртқы құрылысы қандай?
Күрделігүлділер тұқымдасының (Compositae) түрлеріне морфологиялық талдау жасағаннан кейін гүлдің және оның жеке бөліктерінің, жапырақтың және басқа мүшелерінің суреттері сурет салатын альбомға салынады.
Содан соң күрделігүлділер тұқымдасына жататын (Compositae) түрді анықтауға кіріседі. Өсімдіктердің түрлерін анықтауға арналған кітаптың (анықтағыш) екіге айрылатын, дихотомиялық белгілері бойынша құрастырылған, тұқымдасты, туысты және түрді анықтауға арналған кестесі болады. Бұл әрбір сатысы екі, кейде үш бөліктен - тезадан, антитезадан, синтезадан тұратын сандармен белгіленген (1, 2, 3 және т.б.) кесте. Анықтауды бірінші сатыдан бастайды: тезаны және антитезаны түгелімен оқып шығып, бір-бірімен салыстырады, содан соң оларды анықтап отырған өсімдікке белгілері сәйкес келетінін таңдап алады. Егер де таңдап алған тезаның немесе антитезаның соңында сан тұрса, онда анықтауды одан әрі жалғастыру қажет. Ол үшін сандармен көрсетілген келесі сатыға көшеді. Осылайша таңдап алынған тезаның немесе антитезаның соңында тұқымдастың аты берілгенше сатыдан сатыға көшіп отырады.
Тұқымдастың атының қасындағы тұрған сан туысты анықтауға арналған кестенің қай бетте тұрғандығын көрсетеді. Туысты анықтауда сол жоғарыда көрсетілген тәсілмен жүргізіледі.
Туыстың атының қасында тұрған сан түрді анықтауға арналған кестенің нөмірін көрсетеді. Түрдің атынан кейін қысқартылған немесе толық түрде, осы түрді ғылымға алғаш рет таныстырып, сипаттап жазған ғалымның тегі тұрады.
Анықтаудың нәтижесінде тұқымдастың, туыстың және түрдің ғылыми (латын тіліндегі) атын және олардың орысша (егер мүмкін болса қазақша) баламаларын табады.



жүктеу 0,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   29




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау