Дипломдық жобаның негізгі мақсаты жер асты жағдайындағы негізгі

 

 

 

 

1 – жұмыстық дөңгелек; 2 – төлкеге бекітілген профильді қалақшалар; 3 –  қаптама 

(кожух); 4 – бағыттаушы аппарат; 5 – түзеткіш аппарат; 6 – коллектор; 7 – диффузор 

4.1 Сурет – Осьтік желдеткіштің жұмыс істеу сұлбасы 

 

Осьтік  желдеткіштерде  ауа  ағыны  қозғалысының  бағыты  Жұмыс  

дөңгелегінің  айналу  осімен  сәйкес  келеді.  Ауа  5  коллекторға  сорылады, 

айналмалы  жұмыс  дөңгелегінің  қалақтары  арасында  өтеді,  содан  кейін 

түзеткіш аппаратқа түседі, сол жерден 6 диффузорға түседі және атмосфераға 

шығарылады ( желдеткіш жұмыс істеген кезде соруға). 

Жұмыс  доңғалақтарының  арасында  аралық  бағыттаушы  аппарат  (БА) 

болады.  Құрылымдық  бағыттаушы  аппарат  қозғалмайтын  профильді 

қалақтардан  немесе  қондырғының  реттелетін  бұрышымен  бейінді 

қалақтардан  тұрады.  Бағыттаушы  аппараттың  мақсаты  –  белгілі  бір, 

неғұрлым  тиімді  бағытта  орнатылған  жұмыс  доңғалағына  ауа  беру  және 

ағынның  кинетикалық  энергиясының  (динамикалық  қысымның)  едәуі 

(статикалық  қысымға)  түрлендіру.  Түзеткіш  аппарат  ағыс  бағыты  бойынша 

екінші жұмыс доңғалағының артына орнатылады. Екі саты бір білікке немесе 

жеке  біліктерге  (ВОД-16  желдеткіші)  болуы  мүмкін.  Екі  сатының  болуы 

желдеткішке жоғары қысымды дамытуға мүмкіндік береді. 

 

 

4.3 ВОД-40 желдеткішін жаңғыртуға ұсыныс  

 

Газдану  (түтін)  кезінде  желдету  режимін  реттеу  және  жылдамдату 

мүмкіндігі,  сондай-ақ  оларды  жаңғыртқаннан  кейін  басты  желдеткіштерді 

тиімді  реверсиялау  мүмкіндігі  жер  асты  тау-кен  жұмыстарын  жүргізу 

қауіпсіздігін  айтарлықтай  арттыруға,  сондай-ақ  шахталардың  энергия 

тұтынуын 35-40% төмендетуге мүмкіндік береді. 

Қауіпті  өндірістік  объектілерде  жұмыс  істейтін  тау-кен-шахта 

жабдықтарын  пайдаланудың  нормативтік  мерзімдерін,  оның  ескіруі  мен 

тозуы  сияқты,  үдеріс  сөзсіз,  күрделі  (нығыздау  және  жеке  элементтер  үшін 

т.б.)  және  табиғи,  сараптама  мен  диагностиканы  жүргізудің  маңыздылығы 

 

 

мен уақтылығы пайдалану процесінің де, барлық технологиялық процестің де 

ажырамас элементі болып саналады. Осыдан басты міндет болып табылады: 

апаттың пайда болу қауіптілігінің жинақталған дәрежесін және оны одан әрі 

пайдалану мүмкіндіктерінің кепілдігін анықтау. 

 

 

 

1 – бұрылмайтын қалақтар; 2 – ЖД қалақтарының бұрылу қисық–жүгірткі механизмі;       

3 – жұмыс дөңгелегі; 4 – ЖД қалақтарының бұрылу бір айналымдық жетегінің осі;             

5 – ЖД екі айналымдық қалақтары; 

4.2 Сурет –ВО-40 желдеткішінің жинақтау схемасы (ВОД-40 желдеткішін 

жаңғыртудан кейін) 

 

Екі 

сатылы 

ВОКД 

вентиляторы 

бар 

қондырғылар 

К-06 

аэродинамикалық  схемасы  бойынша  орындалады  және  айналмалы  арналар 

арқылы  реверсияланады,  ал  ВОД  желдеткіштерімен  –  ЦАГИ  ОВ-84 

аэродинамикалық схемасымен екі сатылы, желдеткішті сөндіру, оның айналу 

бағытын 

реверсиялау 

және 

бағыттаушы-түзеткіш 

қалақшаларының 

бұрылысы  (14  дана)  арқылы  реверсияланады.  Сондықтан  мұндай 

қондырғылардың  реверсиялау  режиміндегі  сенімділігі  жеткіліксіз,  бұл 

"Сокурская"  шахтасында  1968  жылы  153  шахтердің  қаза  болуы  сияқты 

қайғылы салдарларға әкелуі мүмкін. 

Желдеткішті жаңғырту кезінде екі сатылы ротордан бір сатылы роторға 

ауыстырылды  және  бағыттаушы  аппаратпен  түзеткіш  аппараттың 

бұрылмалы-күрекшелерін,  желдеткіш  төлкесімен  қаптамасының  арасына 

бұрылмайтындай етіп, қатаң дәнекерленеді.  

 

 

 

 

 

,

  – желдету желісінің мүмкін сипаттамалары; Qmin Qmax – желдеткіштің мүмкін 

болатын ең аз және ең жоғары өнімділігі 

4.3 Сурет – ВО-40 желдеткішінің есептік аэродинамикалық сипаттамасы;        

(ВОД-40 желдеткіштерін жаңғыртқаннан кейін) 

  

Жаңғырту  кезінде  желдеткіштердің  ВОД-40  аралық  қаптамадағы 

бөлшектелген  түзеткіш-бағыттаушы  аппараты  бар  23  күрекше  бастап  иінді 

бұрылыс жабындыларымен және электр жетегі, оның орнына дәнекерленеді, 

23  жапырақты,  арнайы  геометрия,  күрекше  желдеткіштің  төлкесі  мен 

корпусы  арасындағы  ойыққа  дәнекерленеді.  Желдеткіштің  екінші  сатысын 

алып тастағаннан кейін пайда болған төлкенің ойығы жабылады. 

 

4.1 кесте – Желдеткіштің келесі жұмыс режимдерінде аэродинамикалық 

сынақтар  жүргізу  кезінде  (ЖД  қалақтарының  жағдайы:  15°,  30°,  45°)  келесі 

нәтижелер алынды: 

 

Осылайша,  жобалау  ресурстарын  бірнеше  рет  шығарған  ВОД 

желдеткіштерін 

жаңғырту 

қауіпсіздіктің 

ұйымдық-техникалық 

проблемаларын  шешеді,  олардың  қызмет  ету  мерзімін  ұзартуға  рұқсат  алу 

ғана емес, сонымен қатар айтарлықтай экономикалық тиімділікті қамтамасыз 

етеді, соның ішінде энергия тұтынуды 35-40% төмендету есебінен. 

Газдану  (түтін)  кезінде  желдету  режимін  реттеу  және  жылдамдату 

мүмкіндігі,  сондай-ақ  оларды  жаңғыртқаннан  кейін  басты  желдеткіштерді 

тиімді  реверсиялау  мүмкіндігі  жер  асты  тау-кен  жұмыстарын  жүргізу 

қауіпсіздігін, әсіресе кезінде айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді. 

ЖД  қалақтарын 

орнату бұрышы, 

Өлшеу 

станциясы 

арнасының 

қимасы, мІ 

Ағын 

жылдамдығы, 

м/с 

Алынған 

өнімділік, 

/с 

Электржетек 

статорының 

тогы, А 

15 

9,8 

9,3 

96,04 

15 

30 

9,8 

10,1 

98,98 

20 

45 

9,8 

14,6 

143,08 

25 

 

 

 

Бөлімге қорытынды: 

Бұл  бөлімде  желдеткіштің  жұмыстық  дөңгелегін  өзгерту  шаралары 

және  оның  мақсаты,  негізгі  параметрлері  есептеліп,  оның  негізгі  құрылысы 

мен  жұмысы  сипатталды.  Осы  жобада  таңдалған  ВОД-40  осьтік 

желдеткіштің жұмыстық дөңгелегінің орнына ротормен қатаң дәнекерленген 

қалақшалармен  ауыстырылды.  Осы  жетілдіру  арқылы,  есептеулер  арасында 

дәлелденгендей, аэродинамикалық схемалармен ПӘК-інің артқанын және де 

екісатылы  ротордан  бірсатылы  роторға  ауыстырылғанын,  электр  тогының 

төмендегенін байқаймыз. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қаптаманың  төлкесінің  төменгі  ішкі  бөлігінде  қалақтардың  бұрылу 

механизмінің  2  мойынтіректі  жүгімен  қисық-шатунды  баған  бекітіледі. 

Желдеткіш  жүрісінде  өнімділікті  реттеу  және  реверсиялау  үшін  жұмыстық 

дөңгелек қалақшаларының бұрылуы 4 бір айналымды сериялық механизммен 

МЭО  120°  1,5...2,0  мин  шегінде  білікті  бұрумен  жүзеге  асырылады. 

Осылайша,  арнайы  геометриясы  бар,  тапсырыс  берушінің  берілген  желдету 

параметрлеріне  есептелген.  Жаңа  ротордың  жұмыс  дөңгелегі  күрекшелері 

үшін  көрсетілген аэродинамикалық схемалардың бірі пайдаланылуы мүмкін. 

ВОД-40  желдеткішін  жаңғырту  осыған  ұқсас  жүргізіледі,  бұл  ретте 

қозғалмайтын  түзеткіш  аппараттың  қалақтары  екінші  сатылы  бөлшектелген 

бұрылмалы-қалақты  түзеткіш  аппараттың орнына дәнекерленеді,  радиальды-

тіректі  мойынтіректің  астында  тіреуді  күшейту  үшін  6  қосымша  қабырғалар 

дәнекерленеді. 

 

 

5 Еңбекті қорғау және қауіпсіздік 

 

5.1 Желдету кезінде адамдарға зиян келетін жағдайлар 

 

Желдету  жүйесі  шудың  және  қоршаған  ортаның  ластануының  көзі 

болмауы тиіс. Пайдалану барысында желдету жүйелеріне қызмет көрсетілуі, 

ластанудан  тазартылуы,  дайындалған  персоналдың  белгіленген  кестесіне 

сәйкес жөнделуі тиіс. 

Қондырғының  жұмыс  өнімділігі  техникалық  факторларына  ғана  емес, 

сонымен  қатар  жер  қойнауының  гигиеналық  және  қауіпті  жағдайларына 

байланысты.  

Шахтаны  дайындау  және  уақыт  бойынша  процестерді  реттеу  кезінде 

келесі төтенше жағдайлар ескеріледі: 

1) Электр тоғынан болатын зардап; 

2) Қазбаның  бекітпелерінің  дұрыс  бекітілмеуінің  әсерінен  төбесінің 

бұзылуы; 

3) Жұмысшылардың немқұрайлық қарауынан, олардың құлауы; 

4) Жару  немесе  қопару  жұмыстары  барысында  адамдардың  жарақат 

алуы. 

Жерасты  жұмыстарында  күтпеген  жағдайлардың  болуы  (мысалы, 

ылғалдылықтың  жоғары  болуы,  улы  газдардың  болуы,  шаң-тозаңның  көп 

болуы), әртүрлі қолайсыз жерлердің болуы жұмысқа бірқатар әсерін тигізеді. 

Осы қолайсыз жағдайлардың әсерінен кәсіби сырқаттар пайда болады: 

1) Салқын тиіп ауру; 

2) Әртүрлі газдардан улану; 

3) Әлсіз жарықтықта жұмыс істегеннен, көз ауруы; 

4) Өкпе ауруы; 

5) Шулы және дірілден пайда болатын аураулар. 

 Осы  айтылған  факторлардың  алдын-алу  үшін  мына  шараларды 

қолдану қажет: 

1) Техникалық шаралар; 

2) Санитарлы-гигиеналық шаралар; 

3) Апатты жою немесе алдын-алу шаралары; 

4) Ұйымдастыру және жоспарлау шаралары; 

5) Өртке қарсы шаралар. 

Негізгі санитарлық-гигиеналық талаптар желдету өндірістік үй-жайлар 

анықталып,  гигиеналық  нормативтерде,  сондай-ақ  құрылыс  нормалары  мен 

ережелеріне сәйкес келуі қажет. Желдеткіштің тиімді жұмыс істеуі үшін оны 

жобалау  кезеңінде  бірқатар  санитарлық-гигиеналық  және  техникалық 

талаптарды орындау көзделгені маңызды. 

Өрт  қауіпсіздігі  талаптары  СВЕ  пайдалану  кезінде  өрттің  пайда  болу 

мүмкіндігін  болдырмауы  тиіс.  Бұл  ауа  жылытқыштарда  және  желдеткіштің 

қозғалтқыштарында,  сорғылар  мен  компрессорларда  арнайы  қорғаныс 

ажыратқыш  құрылғыларды  қолдану  арқылы  қол  жеткізіледі.  Бұдан  басқа, 

егер  СВЕ  өрт  немесе  жарылыс  қаупі  бар  үй  -  жайға  қызмет  көрсетсе, 

пайдаланылатын жабдық жарылыстан қорғалу орындалуы тиіс. 

 

 

Қажет  болған  жағдайда  желдету  арналарында  арнайы  отқа  төзімді 

клапандар  орнатылады.  Жабдық  корпустарының  ауа  өткізгіштері  мен 

конструкциясы  отқа  төзімділіктің  талап  етілетін  дәрежесіне  ие  болуы  тиіс, 

оған 

ауа 

өткізгіштерге, 

жылу 

оқшаулағышқа, 

герметикалайтын 

материалдарға  арналған  жанбайтын  материалдарды  пайдалану  арқылы  қол 

жеткізіледі. 

Желдету  желілерін  қолданған  кезде  жоспарлау,  дайындау  және 

құрастыру кезінде оларға қауіпсіздік талаптары қойылады: 

1) Тез  тұтанатын  ауа  үрлегіштер  алюминийден  немесе  алюминийден 

жасалған  доңғалақтармен,  конустармен  және  фитингтермен  дайындалады, 

жанудың  жарылыс  қаупі  бар  ағыны  кезінде  білік  секциясы  желдеткіш 

арқылы алюминий тығындармен және саптамалармен жабылады; 

2) Коррозияға қарсы желдеткіштер агрессивті ингредиенттері бар ауаға 

төзімді материалдардан жасалған; 

3) Вентиляторлар  дірілді  оқшаулағыштармен  электрқозғалтқыштары 

бар жалпы қаңқаның рамасында және тапсырыс берушінің қалауы бойынша 

жеткізіледі. 

Адамдарға желдету барысында шу мен дірілдің әсері де жиі кездеседі. 

Адам  құлағы  1000  мен  3000  Гц    дейінгі  жиілік  диапазонындағы 

дыбыстарға  аса  сезімтал.  Шуды  талдау  барысында  спектрді  (дыбыс 

жиілігінің  диапазоны)  8  октавалық  жолақтарға  бөледі  (16  мен  20000  Гц 

аралығындағы  жиіліктерді  жақсы  жіктеу  үшін),  оларды  жоғарғы  жиілік 

төменгі 

жиілікке 

қарағанда 

екі 

есе 

көп, 

яғни  

63;125;250;500;1000;2000;4000;8000. 

Дыбыс қысымын дБ бойынша келесі формула бойынша анықтайды:  

 

                                                    L

Р 

= 20

,                                             (5.1) 

 

мұндағы  Р – орташа квадраттық қысым, Па; 

                    Р

0

– есту шегіндегі қысым, 2



10

-5 

Па тең.  

Шу қарқындылығының деңгейі келесі формула бойынша анықталады: 

 

                                                    L

i 

= 10 

,                                       (5.2)

 

 

мұндағы 

. 

Процесс көлемі бар операциялар санын азайту үшін, процесс біртіндеп 

қолмен  жұмыс  істеуді  аяқтап,  автоматтандыруға  және  қашықтан  басқаруға 

көшуі тиіс. 

Өнеркәсіптік  желдеткішті  жұмысқа  дайындау,  оны  монтаждау, 

пайдалану,  қызмет  көрсету,  жөндеу-барлық  осы  жұмыстарды  қауіпсіздік 

техникасының жалпы және арнайы нормаларына қатаң сәйкестікте жүргізуге 

рұқсат етіледі: 

1) Желдеткішпен  жұмыс  істейтін  маманның,  жұмыстың  қауіпсіз 

тәсілдері  мен  әдістеріне,  бастапқы  және  кіріспе  нұсқамаларды  тапсыруға 

 

 

оқыту  курсынан  өткенін  растайтын  рұқсаты  болуы  тиіс.  Келесі  жоспарлы 

нұсқамалар  жыл  сайын  нәтижелері  туралы  арнайы  журналға  белгі  қойып 

жүргізіледі; 

2) Желдеткіштің  жұмысына  кез  келген  араласуға  электр  қондырғысын 

токтан  ажыратқаннан  кейін  ғана  жол  беріледі.  Қосу  алдында  барлық  жерге 

қосудың  бүтіндігін  тексеру  қажет  (желдеткішті  де,  электр  қозғалтқышында 

да); 

3) Желдеткішті (жұмыс/сынау режимі) қосар алдында жабдыққа қызмет 

көрсету  жөніндегі  жұмыстарды  қатар  орындайтын  адамдардың  жоқтығына 

көз  жеткізу  қажет.  Іске  қосуды  персоналды  құрылғыны  іске  қосу  туралы 

хабардар еткеннен кейін жүргізуге рұқсат етіледі; 

4) Кейбір  жағдайларда  қызмет  көрсету  жұмыстары  жабдықтың  күштік 

элементтерінде кернеу болған кезде жүргізіледі. Электр тогымен зақымдану 

қаупін  болдырмау  үшін  маман  осы  мақсаттар  үшін  көзделген  қорғаныс 

құралдарын: диэлектрлік қолғаптар мен кілемшелерді пайдалануға міндетті; 

5) Өнеркәсіптік  желдеткіштердің  әр  түрлі  габариттері  болуы  мүмкін, 

және  механизмнің  айналмалы  бөлігінің  диаметрі  көп,  әсіресе  күшті  ауа 

қысымы  ол  жасайды.  Мұндай  қондырғылармен  жұмыс  істеу  кезінде  әуе 

массаларының  қозғалысы  жарақат  алуға  әкелуі  мүмкін  тәуекелдерді  ескеру 

қажет. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ 

 

Бұл  дипломдық  жобада  жер  асты  жағдайындағы  осьтік  желдеткішті 

жетілдіру  жұмыстары  ұсынылып,  қарастырылды.  Ашып  айтқанда, 

желдеткіштің  жұмыстық  дөңгелегін  өзгерту  шаралары  және  оның  мақсаты, 

негізгі  параметрлері  есептеліп,  оның  негізгі  құрылысы  мен  жұмысы 

сипатталды.  Осы  жұмыстардың  көмегімен  ВОД-40  осьтік  желдеткіші 

таңдалды.  

Осы  жобада  таңдалған  ВОД-40  осьтік  желдеткіштің  жұмыстық 

дөңгелегінің  орнына  ротормен  қатаң  дәнекерленген  қалақшалармен 

ауыстырылды. Осы жетілдіру арқылы, есептеулер арасында дәлелденгендей, 

аэродинамикалық  схемалармен  ПӘК-інің  артқанын  және  де  екісатылы 

ротордан бірсатылы роторға ауыстырылғанын, электр тогының төмендегенін 

байқадық. 

Есептік  бөлімде  электр  жетегін  қалай  таңдағанымыз,  жер  астына 

қаншама  көлемде  желдету  керектігін,  қысымы  мен  қуатын  және  электр 

энергиясының шығыны есептелінді.  

Эксплуатациялық  бөлімде  желдеткіштерге  жасалатын  техникалық 

қызмет  көрсету  мен  пайдалану,  желдеткіштердің  негізгі  ақаулары 

қарастырылды. 

Еңбекті қорғау мен қауіпсіздік бөлімінде желдеткіштер жұмыс жасаған 

кезде  адамдарға  тиетін  қауіпті  жағдайлармен  ластану  салдарын  жоюдың  

алдын алу жұмыстары қарастырылды. 

Қорыта  айтқанда,  ВОД-40  осьтік  желдеткішті  жетілдіргеннен  кейін, 

біршама  жаңа  мүмкіндіктер  мен  талаптарға  ие  болды.  Осы  жетілдірудің 

арқасында 

тау-кен 

шахталарында 

өнімділік 

пен 

пайдалы 

әсер 

коэффициентінің  біршама  жоғарылауы  шахта  жұмыстарына  өз  көп  еңбегін 

тигізеді. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

 

1  Картавый  Н.  Г.,  Топорков  А.  А.  Шахтные  стационарные  установки. 

Справочное пособие. М., Недра, 1978. 263с. 

2  Крупник  Л.  А.,  Граф  А.  Ю.  Шахтные  стационарные  установки: 

Учебное пособие для вузов. -  Алматы: КазНТУ, 1998, 106с. 

3  Баимбетов  Н.  Ә.,  Жомартов  Б.  А.  Сутөкпе,  желдетпе  және  ауалық 

қондырғылар.  Тәжірибелік  сабаққа  арналған  әдістемелік  нұсқау.  Алматы: 

ҚазҰТУ, 2005, 1-16б. 

4 Попов В. М. Рудничные водоотливные установки. – 2-е изд., перераб. 

и доп. – М., Недра, 1983, 304с. 

5  Гейер  В.  Г.,  Тимошенко  Г.  М.  Шахтные  вентиляторные  и 

водоотливные установки: Учебник для вузов. – М., Недра, 1987. – 270с.  

6 

Алексеев  В.  В.  Рудничные  насосные  вентиляторные  и 

пневматические установки. – М., Недра, 1987.  

7  Ивановсикий  И.  Г.  Шахтные  вентиляторы:  Учеб.  пособие  – 

Владивосток: Изд-во ДВГТУ, 2003. – 196с. 

8  Ковалевская  В.  И.,  Бабак  Г.  А.,  Пак  В.  В.  Шахтные  центробежные 

вентиляторы. М, Недра, 1976. 

9 Гофман А. С., И. С. Меламед, И. Т. Цупык. Руководство по ревизии и 

наладке главных вентиляторных установок шахт. М., Недра, 1981. 

10  Руководство  по  техническому  обслуживанию  и  ремонту  шахтных 

вентиляторных установок главного проветривания. М., Недра, 1983. 

11

 

http://tehnika.expert/klimaticheskaya/ventilyator/radialnyj-i-osevoj-raznic

 

12  Бак.  О.  Проектирование  и  расчет  вентиляторов.  Москва,  1961.            

– 359 с. 

13  Гришко  А.П,  Шелоганов  В.И.  Стационарные  машины  и  установки. 

Москва, 2004.  

14  Вентиляторы  главного  и  местного  проветривания.  Отраслевой 

каталог. – М., ЦНИИИ и ТЭИ, 1985. – 62с. 

15  Ковалевская  В.  И.,  Спивак  В.  А.  Машинист  вентиляторной 

установки. – М. Недра, 1979. – 223с. 

16 

http://www.temz.tomsk.ru/info_proj/prom_obor/?print=on