15
Қозғалтқышты салқындату бойынша негізгі жұмысты салқындату
жүйесі атқарады. Салқындатқыш сұйықтық ретінде кең температуралық
диапазоны бар "Тосол" немесе "Антифриз" түріндегі сұйықтықтар
қолданылады.
Қыста, төмен температураларда, бұл сұйықтықтар суға
қарағанда қатпайды, ал ыстық ауа райында қайнау температурасы 110 °с
асады. Салқындатқыш сұйықтықтарды пайдаланған кезде қақтың пайда
болуы осы сұйықтықтарда тұздардың болмауына байланысты болмайды.
Қозғалтқыш жұмысының басты жүйесі жанғыш қоспаны алу және оны
қозғалтқыш цилиндрлеріне беру үшін қызмет ететін қоректендіру жүйесі
болып табылады.
Бұрын айтылғандай, жанғыш қоспа жанармай мен
оттегіден тұрады .
Екі компонент алдын ала қоспалардан тазартылады және
арнайы карбюратор – аспабында араласады.
Жану өнімдері пайдаланылған
газдарды шығару жүйесі арқылы шығарылады, оның негізгі элементі
бәсеңдеткіш болып табылады, онда шудың деңгейі газ ағымының
жылдамдығынан және ұшқын өшіріледі.
Жанатын қоспаның тұтануы оталдыру білтесінің электродтары
арасында туындайтын қарқынды ұшқыннан жүреді.
Мұндай білтелер әрбір
цилиндрде орнатылады.
Білтелерге кернеу жоғары кернеулі сымдармен
жүргізіледі және токтың өте төмен күші (0,3 А) кезінде шамамен 20 000
вольтты құрайды.
Жоғары кернеу тогын шығару от алдыру катушкасын
жүзеге асырады, ал оны цилиндрлердің білтелері бойынша от алдыру
таратқышын бөледі.
Қозғалтқышты іске қосу кезінде электр энергиясының
көзі аккумуляторлық батарея, ал қозғалтқыш жұмыс істеп тұрған кезде
тұрақты ток генераторы болып табылады.
Негізгі ток тұтынушылары
автомобильдің Жарық аспаптары, атап айтқанда фаралар, сондай-ақ
қозғалтқышты іске қосу үшін қызмет ететін стартер болып табылады.
Электр
энергиясын беру тиісті көңіл бөлу қажет сымдар бойынша жүзеге
асырылады, өйткені автомобильді өткізу өрт қауіптілігінің көзі болып
табылады.
Қозғалтқыш
құрылғысы
және
оның
жүйелері
көптеген
автомобильдерге тән, бірақ жекелеген тораптардың құрылғысы өзіне тән
конструкциялық айырмашылықтарға ие.
Автомобиль қозғалтқыштарының
қозғалтқыш жиынтығымен бірдей цилиндрлер саны әртүрлі болуы мүмкін.
Қозғалтқыштың цилиндрі неғұрлым көп болса, осы агрегаттың қуаты және
дөңгелектердегі тартымдық күш соғұрлым көп болады.
Дөңгелектерді
тарту
күші
туралы
әңгіме
болғанда,
жетекші
дөңгелектерді
назарға
алу
керек.
"Классикалық
жетекті"
бар
автомобильдердің артқы дөңгелектеріне жетегі болады, "алдыңғы жетекті"
алдыңғы дөңгелектерге жетегі болады, "толық жетекті" – автомобильдің
барлық дөңгелектеріне жетегі болады.
Жетекші дөңгелектерден басқа,
жетектегі
дөңгелектер
болады
(алдыңғы,
тіркеме
дөңгелектері),
басқарушылар – алдыңғы.
Дөңгелек резеңке бөліктен (шинадан) және металл бөліктен (дискіден,
бұрандамадан
немесе
дөңгелекті
бекіту
гайкасынан)
тұрады.
16
Автомобильдерде
2
атмосфераның
қысымымен
сығылған
ауамен
толтырылған пневматикалық шиналар қолданылады.
Әрбір дөңгелек тежегіш педаліне басқан кезде автомобильді тежеуді
жүзеге асыратын дискілік немесе барабандық үлгідегі тежегіш механизмімен
жабдықталған.
Автомобильді
тежеу
үшін
жүргізушінің
күш-жігері
жеткіліксіз болғандықтан, жеңіл автомобильдердің тежегіш механизмдерінің
жұмыс тежегіш жүйесін құрайтын гидравликалық жетегі бар. Тежегіш
жетегінде тежеу сұйықтығы қолданылады.
Автомобильді қозғалмайтын
күйде ұстау үшін, тоқтау кезінде немесе тұрақта, автомобильдер тұрақтау
тежегіш жүйесімен жабдықталады.
Дөңгелектердегі тарту күшін өзгерту үшін, қозғалыс жылдамдығының
кері пропорционал өзгеруіне қарай автомобильдер жүргізушіге артқы
жүріспен маневр жасауды қоса алғанда, пайдаланудың нақты жағдайларына
байланысты қозғалыс жылдамдығын өзгертуге мүмкіндік беретін тісті
доңғалақ түріндегі берілісті ауыстыру қораптарымен жабдықталады.
Жылдамдықтың белгілі бір диапазоны бар әрбір берілісте ілініп тұрған
тістегершіктердің жұбына сәйкес келеді.
Берілістерді ауыстыру үшін, яғни
тістегершіктің ілінуін өзгерту үшін, күштік айналудың берілуін тоқтату және
тістегершіктің тістерін зақымдамау үшін қозғалтқышты және беріліс
ауыстыру қорабын қысқа мерзімді ажырату қажет.
Мұндай функцияны
ілінісу муфтасы орындауға арналған.
Кез-келген автомобиль құрылғысының маңызды құрамдас бөліктерінің
бірі-рульдік басқару болып табылады, ол басқарылатын дөңгелектердің
орналасуын өзгерту есебінен автомобиль қозғалысының бағытын өзгертуге
мүмкіндік береді.
Әдетте доңғалақтардың бұрылуы жүргізуші рульдік
доңғалаққа салатын физикалық күш есебінен жүзеге асырылады, бірақ қазіргі
уақытта рульдік механизмнің гидравликалық күшейткіштерін қолдану
белсенді таралуда.
Осылайша, көптеген автомобиль концерндері жүргізушінің жұмыс
орнына үлкен көңіл бөле отырып, автомобиль құрылғысына көптеген
тұжырымдамалық шешімдерді кезең-кезеңмен енгізетінін атап өткен жөн, ол
келесі талаптарға жауап беруі тиіс:
1. Жайлылық. Бұл үшін жүргізушінің орындығы оның келбетін
ескере отырып, жүргізушінің дұрыс және ыңғайлы отыруын реттеуге
мүмкіндік беретін белгілі бір күйге ие. Орындықтың арқасына бастың
ыңғайлы және қауіпсіз күйде ұстап тұруын қамтамасыз ететін бас тіреуіш
орналасқан.
2. Басқару органдарының қолжетімділігі. Жұмыс орны жүргізушінің
негізгі және көмекші басқару органдарына жеңіл және жылдам қол жеткізуін
есепке ала отырып жобаланады. Автомобиль құрастырудың үнемі
прогрессивті
дамуына
барабар
емес,
автомобильді
басқаруда
қарапайымдылықтың маңызы зор.
3. Шолу. Жүргізуші орнынан жол жағдайын 360 градусқа бақылау
жүзеге асырылуы тиіс, ол үшін автомобильде 70% кем емес жарық
өткізгіштігі бар кең форматты шынылар қолданылады. Әрбір автомобиль
