-тарау Ақша қаражаттарының есебi бухгалтерлiк есеп нысаны ретiнде

Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалардың арасындаесепайырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк шоттары_бұл банк пен клиенттер арасындағы келісімшарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық, жиынтық және корреспонденттік болып бөлінеді.

Корреспонденттік шоттар - банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.

Ағымдағы және жинақ шоттары – бұл да банктік шоттар, бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.

Шетелдік валютадағы қаржаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады. Аккредитивтер, чек кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаудан сақтау үшін және тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.

Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға соттың, мемлекеттің салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.

Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, субъектінің басшысы белгіленген кезектілікпен жүзеге асады.

Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы ұсынуды; чектерді беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.

Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінң органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады.

Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.

Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмалары онда көрсетілген соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банк – алушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады. Қызмет пен жұмысты және тауарлы-материалдық құндылықтарды өтеу үшін есеп айырысу кезінде, сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем жасаған кезде, авнстық төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланады.

Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем тапсырманы ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі бойынша салынатын салықтың шот-фактуралары және төлемдердің мақсатын растайтын басқа да құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып берілген күннен бастап 10күн бойы күшінде болады. Төлем тапсырмалары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда ғана орындауға қабылданады. Төлем құжаттарын электрондық түрінде де, қағаз ретінде де ұсынуы мүмкін. Бұл құжаттардың данасын әрбір банк өздері дербес анықтайды. Негізінен алғанда, олар екі дана да толтырылады, біріншісі банкте қалдырылады да , оның электрондық көшірмнсі бенефициярға жіберіледі, ал екіншісі иесіне, яғни ақшаны жіберушіге қол қойылып, штамп басылып қайтарылады.

Төлем тапсырмасын – (№1 қосымша) толтыру кезінде келесі реквизиттері көрсетіледі:

• 
  төлем тапсырмасының нөмірі;
  
• 
  төлем тапсырмасының жазылған күні;
  
• 
  жеке теңестірілген немесе теңдестірілген коды;
  
• 
  жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
  
• 
  бенефициардың коды және жіберушілердің коды – бұл кодтар екі символдан тұрады: біріншісі – резиденттік белгісін, ал екіншісі – экономиканың секторын көрсетеді;
  
• 
  бенефициар – аудару жаслған кезде ақша қражатын алушы;
  
• 
  банк-алушы – банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен-жайы көрсетіледі;
  
• 
  бенефициар банкісі – бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша қаражатын қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың негізінде;
  
• 
  төлем тапсырмасының жазылған күні;
  
• 
  жеке теңестірілген немесе теңдестірілген коды;
  
• 
  жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
  
• 
  бенефициардың коды және жіберушілердің коды – бұл кодтар екі символдан тұрады: біріншісі – резиденттік белгісін, ал екіншісі – экономиканың секторын көрсетеді;
  
• 
  бенефициар – аудару жаслған кезде ақша қражатын алушы;
  
• 
  банк-алушы – банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен-жайы көрсетіледі;
  
• 
  бенефициар банкісі – бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша қаражатын қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың негізінде;
  
• 
  жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген банктік коды – филиаларалық айналымдарының коды;
  
• 
  төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік-құқықтық актісімен белгіленген және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын кодтық белгілер, ал ол үш символдан тұрады;
  
• 
  бюджеттік классификациясының коды – салықтарды кері қайтаруда қойылатын код;
  
• 
  валюттелген күні - ақша қаражатын бенефициардың банктік шотына ақша қаражатын аударған күні төлем жасаушының ынтасымен анықталады.
  

Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылыды: аванстық төлем, яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін, яғни тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі мәмілелер кезіндегі ішінара төлемдері.

Мерзімінен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайына зиян келтірмейтіндей етіп жасалуы керек.

Субъктілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты жекелеген азаматтардың атына; жалақы төлеуге арналған, банк мекемелерінде аударым алушының атын, оның нөмірін, сондай-ақ егер қаражат шотқа аударылуға тиіс болса, онда ол орналасқан банктің аты мен нөмірін көрсетеді. Тапсырмаға қаражат алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім, қандай мақсаттарға ақша алатындығы көрсетіледі. Байланыс кәсіпорындары кәсіпорындарға жолданған әрбір аударым алушы бойынша барлық аударымдардың жалпы сомасына төрт дана етіп жазылатын төлем құжаттары келіп түскеннен кейін төлейді.

Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жузеге асырудың бір тәсілі болып табылады, онда төлем чек беруші аттас құжатын ұстаушыға беру жолымен жасайды. Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай міндеттемесін орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылса да. Аталған міндеттемені орындау тек чекбойынша ақшаны алатын кезде ғана болады. Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі – депозиттермен қамтылған, ал екіншісі – қамтылмаған болып бөлінеді. Бұл кезде чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін, оның ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк пен чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта банк өз клиенттеріне чек берушіге чегін төлеуді, яғни чек берушінің міндетін өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы чек берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге, есеп айырысу шотының төлем құжаттарына қол қою құқығына ие тұлғалар қолдарын қояды және қолдарында кітапша иесінің мөрінің таңбасы болуы керек. Чектер жарамсыз болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге болмайды. Егер чекті толтыру кезінде қателіктер жіберілсе, онда чекте және чектің түбіртегінде қиғашынан «бүлінген» деп жазу жазылады, мерзімі қойылады және кітапша иесінің қолы қойылады.

Чекті тек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге қабылдаған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке ұсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі, жазылған күнін есептемегенде, әдетте, 10 күннен аспайды.

Банк чек берушіден чекті қабылдамауына болады, егер де мынадай жағдайларды анықтаса:

• 
  егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
  
• 
  чектің мерзімі өтіп кетсе;
  
• 
  төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса;
  
• 
  чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
  
• 
  чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе;
  
• 
  чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
  
• 
  чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қлымен сәкес келмесе;
  
• 
  чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
  
• 
  чектің басқа да дефектілері бар болса.
  

біріншісі – банкте қалса;

екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;

үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;

төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі.

Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті беруші банкке қайтарылады.

«Оптика» Акционерлік қоғамы заңды тұлға болып саналады. Қоғамның өз балансында есептелінетін жеке меншігі бар және ол өз атынан мүлік сатып алуына, міндеттемелер алуға, сотқа арыз беруге және жауапты болуға құқылы. Қоғам құрылған күнінен бастап құқықтар мен міндеттерге ие. Қоғамның өз мөрі бар, онда оның мекен-жайы мен белгісі көрсетілген. Қоғам ұлттық және шетелдік валютада шоттар ашуға құқылы.

Қоғамның құрылу мақсаты:

- табыс табу;

- оптика нарығының сұранысын қамтамасыз ету;

- тауарлар мен қызметтер нарығын үлкейту;

- акционерлер мен кллектив мүшелерінің сатудан табыс табу арқылы әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту;

Заңмен шектелмеген шаруашылық жүргізу үшін Қоғамның азаматтық құқықтары мен азаматтық міндеттері бар.

Қоғамның шаруашылық жүргізу нысаны мыналар;

- көзәйнектер, линзалар мен линза салатын ерітінділер мен күннен қорғайтын көзәйнектерді көтерме және бөлшектеп сату;

- көзәйнектердің жөндеуі;

- оптика қызметтері;

1.1. «Оптика» АҚ-мы ҚР-ның Әділет министрлігінде 1994 жылдың 15 наурызында тіркелген (тіркелу куәлігінің нөмірі №3163-1910-АО) Меншік түрі – жеке меншік.

1.2. Атауы «Оптика» АҚ

1.3. Қоғамның акционерлері – жеке тұлғалар

1.4. Негізгі шаруашылық түрі – оптикалық өнімдерді бөлшектеп сату.

1.5. «Оптика» АҚ өз шаруашылығын келесі құжаттар мен нормативтік актілер негізінде жүргізеді:

• 
  «Оптика» АҚ жарғысы.
  
• 
  ҚР азаматтық кодексі №409-1 01.07.99г (өзгерістер мен толықтыруларды ескере отырып);
  
• 
  ҚР Заңы 13.05.2003ж №415-11 «Акционерлік қоғамдар туралы» (өзгерістер мен толықтыруларды ескере отырып);
  
• 
  Өзге де заңдар, нормативтік актілер, нұсқаулар;
  

2.1. «Оптика» АҚ-ның басқару органдары мыналар:

Жоғарғы басқару органы – акционерлер жиналысы; атқарушы Президент.

2.2. «Оптика» АҚ акционерлер жиналысы мен президентінің өкілеттілігі ҚР-ның заңдарына және АҚ жарғысына сәйкес жүргізіледі.

2.3. Президент қарамағында: заң сұрақтары жөніндегі вице- президент, сату жөніндегі вице-президент және бас бухгалтер.

2.4. Сату жөніндегі вице-президенттің функциялары:

кәсіпорынның қаржы жоспарын құру; меншікті айналым қаражатының керектігін анықтау және нормативті есептеу.

2.5. Бас бухгалтердің атқаратын жұмыстары мыналар: ақша қаражаттары операцияларын бақылау; ақша қаражаттары қозғалысы туралы есепті құру; қаржы есебін талдау; салық саясаты мен салық есебін дайындау әдістерін анықтау, белгіленген мерзімде шаруашылық туралы толық және дұрыс ақпаратпен қамтамасыз ету; қаржы есебін уақытылы құру және ұсыну; өндірістік шығындардың есебі; бухгалтерлік жұмыстарды компьютерлендіру және бухгалтерлік есептің салаларын бір орталық жүйеге біріктіру; келіп түскен ақша қаражаттары мен тауарлы-материалдық қорлар есебінің дұрыс жүргізілуін бақылау; шығын сметаларын бақылау мен түгендеу жүргізу; ішкі аудит.

3. Бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылаудың құрылымы

3.1. «Оптика» АҚ бухгалтерлік есебі келесі нормативтік құжаттарға сәйкес орталық бухгалтерияда жүргізіледі:

- «Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі туралы» №2732 26.12.1995ж ҚР Заңына;

- 29.10.02ж №542 қаржылық есепті дайындау мен ұсынудың концептуалды негізі;

- Бухгалтерлік есеп стандарттары;

- Бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелер;

- Бухгалтерлік есепке алу шоттарының үлгі жоспары;

- Бухгалтерлік есепке алу шоттарының үлгі жоспарын қолдану түсініктемелері;

- «Оптика» АҚ Есеп саясаты;

- «Оптика» АҚ жұмыс шоттар жоспары;

- Әдістемелер, нұсқаулар мен басқа да бухгалтерлік есепті жүргізуге арналған нормативті актілер.

3.2. «Оптика» АҚ бухгалтерлік есеп пен қаржы есебінің негізгі міндеті АҚ қаржы жағдайы туралы, шаруашылығы және қаржы жағдайындағы өзгерістері туралы толық және дұрыс ақпаратпен қызығушылығы бар тұлғаларды қамтамасыз ету.

3.3. Алдыңғы кезеңдегі қаржы есебін құрған кездегі қате табылған жағдайда, ағымдағы кезеңдегі таза табыс немесе зиянды есептегенде, түзетілген қате сомасы ескеріледі.

3.4. Ақ қаржылық есебінің негізгі сапа характиристикасы түсініктілігі, сенімділігі, салыстырмалылығы болып келеді.

3.5. «Оптика» АҚ есеп саясатында мына жағдайларда өзгертулер жүргізілуі мүмкін:

- егер заңға сәйкес қажет болса, сонымен қатар бухгалтерлік есеп туралы заңға;

- егер бұл өзгерістер «Оптика» АҚ қаржы есебі операцияларының одан да дәл болуына әкелсе.

4. Бухгалтерлік құжаттар

4.1. Бухгалтерлік жазулар щаруашылық операциялар жасалғаны тіркелген бастапқы құжаттардың негізінде жүргізіледі. «Оптика» шаруашылығы активтеріне әсер етуші барлық шаруашылық операциялар мен басқа да оқиғалар меншікті капитал, міндеттемелер, кірістер мен шығыстар бухгалтерлік есепте көрініу тиіс. Бастапқы құжаттар «Оптика» АҚ операция жасалған кезде құрылады, егер бұл мүмкін болмаса – операция аяқталғаннан кейін құрылады.

4.2. Бухгалтерлік жаулар қолмен және 1С:Бухгалтерия компьютерлендірілген есеп жүйесінің көмегімен жасалынады.

4.3. Бірыңғай шаруашылық операцияларына жиынтық есеп құжаттары ашылады. Жиынтық есеп құжаттарға бастапқы құжаттар қыстырылса, олар дәлелдеу күшін сақтайды.

4.4. Бастапқы құжаттар мен бухгалтерлік есеп регистрларының мазмұны коммерциялық құпияны құрайтын ақпарат болып табылады. Бұл ақпаратты «Оптика» АҚ басшыларының рұқсаты бар тұлғалар мен ҚР Заңына сәйкес мемлекеттік органда қызмет ететін тұлға ала алады.

4.5. Бухгалтерлік есеп құжаттарына қол қою құқығын және қол қою иерархиясын тұлғалардың қызметіне сәйкес «Оптика» АҚ басшылары белгілейді.

4.6. «Оптика» АҚ бастапқы құжаттарды бухгалтерлік есеп регистрлерін қағаз және электронды ұстаушыда, қаржы есебін, есеп саясатын, ҚР Заңында белгіленген уақыт аралығында сақтайды. «Оптика» АҚ құжаттарды сақтаудың келесі мерзімдері белгіленген (Кесте № 1)

«Оптика» АҚ құжаттарды сақтау мерзімдері
Кесте №1

№	Құжаттар атауы	Сақталу мерзімі
1	Кәсіпорынның қаржылық есебі мен оған түсініктеме: А. Жиынтық жылдық Б. Жылдық В. Тоқсандық Г. Негізгі құралдардың ескіруі мен қайта бағалануы жөніндегі актілер және ведомостар	әрқашан әрқашан 5 жыл 5 жыл
2	Тұлғалық шоттар: А.Жұмыскерлер мен қызметкерлердің Б.Зейнетақы мен мемлекеттік пособия алушылар	75 жыл – «в» 5 жыл
3	Бұдан басқа да жоғарыда көрсетілмеген құжаттар	5 жыл

5. Түгендеу

5.1. Бухгалтерлік есеп пен қаржы есебінің мәліметтері дұрыс болуы үшін «Оптика» АҚ мүліктер мен ақша міндеттемелерін тугендеу жылына бір реттен кем емес өткізіліп отырады.

5.2. Түгендеу өткізу түріне байланысты жоспарлы және кенеттен болады.

Жоспарлы тугендеу «Оптика» АҚ белгіленген мерзімде өткізіледі :

• 
  негізгі құралдар мен тауарлы-материалдық қорлады тугендеу жылдық бухгалтерлік есепті құрудың алдында бір реттен кем емес өткізіледі;
  
• 
  «Оптика» АҚ ақша қаражаттары мен кассадағы ақша құжатарын тоқсан сайын бір рет түгендеу жүргізіледі.
  
• 
  «Оптика» АҚ дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысуын тоқсан сайын бір рет түгендеу жүргізіледі.
  

5.3. «Оптика» АҚ міндетті түрде өткізілетін түгендеулер:

- материалдық жауапты тұлғаның ауысуына байланысты;

- тауарлы-материалдық қорлардың ұрлануы мен бүлінуі орын алғаны анықталғанда;

- Өрт, табиғи опат және басқа да зілзалалар болған жағдайда;

- Кәсіпорынды тарату кезінде ҚР Заңында белгіленген тарату балансын құру алдында.

5.4. Түгендеу өткізу жауапкершілігі «Оптика» АҚ бас бухгалтері мен түгендеу комиссиясның міндеті. Комиссия құрамына мыналар кіреді:

Комиссия төрағасы – вице-президентАҚ

Комиссия мүшелері – АҚ филиалдарының меңгерушісі

- оптик-консультант

- бухгалтер