Сумен қамтамасыз етуді 2 түрге бөледі

1. Жергілікті (орталықтандырылмаған)-суды тарату құбырларының жүйесінcіз, тікелей су көздерінен (құдықтан, суаттардан) алынады.

2. Орталықтандырылған-су көздерінен суды механикалық жолмен алып, құбыр тораптары арқылы тұтыну орындарына жеткізеді.

Суды тұтыну түрлері:

1. Қайтарылатын, яғни пайдаланылған су жер бетіндегі немесе жер астындағы ағыспен су торабтарына қайтарылады.

2. Қайтарылмайтын, ауыл шаруашылығының қажеттілігіне пайдаланатын, негізінен егістікті суғаруға шамамен судың 80% қайтарылмай (булану нәтижесінде) жұмсалады.

Ауыз суға қойылатын гигиеналық талаптар.

Ауыз судың сапасын қалыпқа келтіру, таза ауыз сумен қамтамасыз ету-гигиенаның негізгі міндеттерінің бірі. Ауыз суы органикалық қасиеті бойынша қолайлы, химиялық құрамы бойынша зиянсыз, ал эпидемиялық және радиациялық тұрғыдан қауіпсіз болуы қажет.

1. Кенесариев У.И., Балмахаева Р.М., Жоламанов М.Е., Алимова Н.Е. Тамақтану гигиенасы. Алматы, 2007., 144 б.

2. Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы. Алматы, 1997. – 29 б.

3. Неменко Б.А. Коммуналдық гигиена. Алматы. 2004. – 277 б.

4. Гигиена: Жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық / У.И.Кенесариев және т.б. – Алматы: 2010ж. – 656 б.

5. Торгаутов, Б.К. Жалпы гигиена: оқулық. –Шымкент: «Нұрдана –LTD», 2011. -432 бет.

6. Бектұрғанов Р.С. Жалпы гигиена пәнінен тәжірибелік сабақтарға арналған нұсқаулық. - Шымкент, 2010.

Қосымша:

1. Габелев А. Неке гигиенасы: монография. –Алматы, 1992.

2. Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков : Учебник-М.: Медицина, 2001-384с.

3. Беляков В.Д. Жук Е.Г: Военная гигиена и эпидемиология -М. Медицина, 1988.

4.Трушкина Л.Ю Гигиена и экология человека: учебное пособие.4- е изд М: Проспект,2006

5.Крымская И.Г.Гигиена и основы экологии человека : учебное пособие Ростов на Дону

6.Шарманов Т.Ш.Йодный дефицит в Казахстане: состояние проблемы и пути решение : Астана, 2008

7.Барановский А.Ю.Болезни нарушение питания. Лечение и профилактика: Наука и техника , 2007

1. Гигиена / Под ред.акад.РАМН Г.И.Румянцева. – М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2000-608с.

2. Пивоваров Ю.П., Королик В.В., и др. Гигиена и основы экологии человекав., 4-е исп. и доп.- Ростов- на Дону «Феникс», 2008-415с.

3. Гончарук Е.И. и др. Общая гигина: пропедевтика гигиены. – 2-е изд., перераб. И доп.- К.: Вища шк., 1999-652с.

1.Голубев В.В.и др. Практикум по основам педиатрии и гигиены детей дошкольного возраста.- М.: Издательский центр «Академия».2000.-200с.

2.Коммунальная гигиена/ Под.ред. К.И.Акулова, К.А.Буштуевой.-М.: Медицина,2001-607с.

3.Королев А.А. Гигиена питания.- М-.: Издательский Центр «Академия».2006-528с.

4.Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков: Учебник.-М.: Медицина.2001.-384с.

5.Неменко Б.А., Кенесариев У.И. Коммунальная гигиена- Алматы: НИЦ «Гылым», 2003.-464с.

6.Беляков В.Д., Жук Е.Г. Военная гигиена и эпидемиология.- М.: Медицина, 1988.

7.Рубина Е.А. Санитария и гигиена питания: Учебное пособие для студентов ВУЗов-М.:Издательский Центр «Академия»,2005.-288с.

1. Бейсембаева З.И. Аурухана, стоматологиялық емхана және дәріхана мекемелерінің гигиенасы: оқу құралы. –Шымкент, 2010.

2. Жалпы гигиена Торғаутов Б.К – Шымкент :2009

3. Гигиена учебник для вузов /под. ред Г.И.Румянцева – 2-е изд М:2009

4. Мазаев В.Т.Коммунальная гигиена 1-2 часть: учебник ГЭОТАР – Медиа, 2009

5. Справочник диетолога ,,Равновесие,,2006

6. Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков : учебник ГЭОТАР – Медиа, 2010

7 . Гигиена труда Н.Ф.Измерова ГЭОТАР – Медиа 2008

1. Судың физиологиялық және гигиеналық мәнін атаңыз.

2. Ауыз суға қандай гигиеналық талаптар қойылады?

3. Судың эпидемиологиялық маңызын атаңыз.

4. Суды ластаушы көздерін атаңыз.

5. Суды тазартудың қандай әдістерін білесіз?

№8

I.Тақырыбы: Сумен қамтамасыз етудің гигиеналық негізі. Ауыз су сапасын нормалау.

II.Мақсаты: студенттерді сумен қамтамасыз етудің негізімен таныстыру және талдау нәтижелері бойынша су сапасына гигиеналық қорытынды беруді үйрету.

III.Дәріс тезистері:

Сумен қамтамасыз етуді 2 түрге бөледі.

1. Жергілікті (орталықтандырылмаған)-суды тарату құбырларының жүйесінcіз, тікелей су көздерінен (құдықтан, суаттардан) алынады.

2. Орталықтандырылған-су көздерінен суды механикалық жолмен алып, құбыр тораптары арқылы тұтыну орындарына жеткізеді.

Суды тұтыну түрлері:

1. Қайтарылатын, яғни пайдаланылған су жер бетіндегі немесе жер астындағы ағыспен су торабтарына қайтарылады.

2. Қайтарылмайтын, ауыл шаруашылығының қажеттілігіне пайдаланатын, негізінен егістікті суғаруға шамамен судың 80% қайтарылмай (булану нәтижесінде) жұмсалады.

Ауыз суға қойылатын гигиеналық талаптар.

Ауыз судың сапасын қалыпқа келтіру, таза ауыз сумен қамтамасыз ету-гигиенаның негізгі міндеттерінің бірі. Ауыз суы органикалық қасиеті бойынша қолайлы, химиялық құрамы бойынша зиянсыз, ал эпидемиялық және радиациялық тұрғыдан қауіпсіз болуы қажет.

1. Кенесариев У.И., Балмахаева Р.М., Жоламанов М.Е., Алимова Н.Е. Тамақтану гигиенасы. Алматы, 2007., 144 б.

2. Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы. Алматы, 1997. – 29 б.

3. Неменко Б.А. Коммуналдық гигиена. Алматы. 2004. – 277 б.

4. Гигиена: Жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық / У.И.Кенесариев және т.б. – Алматы: 2010ж. – 656 б.

5. Торгаутов, Б.К. Жалпы гигиена: оқулық. –Шымкент: «Нұрдана –LTD», 2011. -432 бет.

6. Бектұрғанов Р.С. Жалпы гигиена пәнінен тәжірибелік сабақтарға арналған нұсқаулық. - Шымкент, 2010.

Қосымша:

1. Габелев А. Неке гигиенасы: монография. –Алматы, 1992.

2. Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков : Учебник-М.: Медицина, 2001-384с.

3. Беляков В.Д. Жук Е.Г: Военная гигиена и эпидемиология -М. Медицина, 1988.

4.Трушкина Л.Ю Гигиена и экология человека: учебное пособие.4- е изд М: Проспект,2006

5.Крымская И.Г.Гигиена и основы экологии человека : учебное пособие Ростов на Дону

6.Шарманов Т.Ш.Йодный дефицит в Казахстане: состояние проблемы и пути решение : Астана, 2008

7.Барановский А.Ю.Болезни нарушение питания. Лечение и профилактика: Наука и техника , 2007

1. Гигиена / Под ред.акад.РАМН Г.И.Румянцева. – М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2000-608с.

2. Пивоваров Ю.П., Королик В.В., и др. Гигиена и основы экологии человекав., 4-е исп. и доп.- Ростов- на Дону «Феникс», 2008-415с.

3. Гончарук Е.И. и др. Общая гигина: пропедевтика гигиены. – 2-е изд., перераб. И доп.- К.: Вища шк., 1999-652с.

1.Голубев В.В.и др. Практикум по основам педиатрии и гигиены детей дошкольного возраста.- М.: Издательский центр «Академия».2000.-200с.

2.Коммунальная гигиена/ Под.ред. К.И.Акулова, К.А.Буштуевой.-М.: Медицина,2001-607с.

3.Королев А.А. Гигиена питания.- М-.: Издательский Центр «Академия».2006-528с.

4.Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков: Учебник.-М.: Медицина.2001.-384с.

5.Неменко Б.А., Кенесариев У.И. Коммунальная гигиена- Алматы: НИЦ «Гылым», 2003.-464с.

6.Беляков В.Д., Жук Е.Г. Военная гигиена и эпидемиология.- М.: Медицина, 1988.

7.Рубина Е.А. Санитария и гигиена питания: Учебное пособие для студентов ВУЗов-М.:Издательский Центр «Академия»,2005.-288с.

1. Бейсембаева З.И. Аурухана, стоматологиялық емхана және дәріхана мекемелерінің гигиенасы: оқу құралы. –Шымкент, 2010.

2. Жалпы гигиена Торғаутов Б.К – Шымкент :2009

3. Гигиена учебник для вузов /под. ред Г.И.Румянцева – 2-е изд М:2009

4. Мазаев В.Т.Коммунальная гигиена 1-2 часть: учебник ГЭОТАР – Медиа, 2009

5. Справочник диетолога ,,Равновесие,,2006

6. Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков : учебник ГЭОТАР – Медиа, 2010

7 . Гигиена труда Н.Ф.Измерова ГЭОТАР – Медиа 2008

1. 
   Су көздерінің қандай түрлерін білесіздер?
   
2. 
   Су көздерінің санитарлы-гигиеналық маңызы неде?
   
3. 
   Орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету үшін су көздерін таңдау қалай жүргізіледі?
   

№9

Топырақ туралы ілімнің негізін қалаушы В.В. Докучаевтың анықтамасы бойынша, топырақ-түрлі топырақ түзуші факторлар әсерінен жер қыртысының жоғары қабатының түрі өзгеруі нәтижесінде пайда болған ерекше табиғи тарихи дене болып табылады.

Жұқпалы және паразиттік аурулардың таралуындағы топырақтың рөлі.

Топырақты лдастаушы көздер –нәжіс, зәр, қи, қоқыс, өліктер, ағынды сулар және басқалар болып табылады. Топыраққа түскен көптеген микроорганизмдер күн сәулесінің әсерінен тіршілігін жояды, сондықтан тіршілікке қабілетті қоздырғыштардың негізгі бөлігі топырақтың бетінде емес, 1 см –ден 10 см-ге дейінгі тереңдігінде болады.

Топырақтың өздігінен тазарту үрдістері және олардың қалдықтарын залалсыздандырудағы рөлі.

Топыраққа өздігінен тазарту қабілеті тән, оның барысында органикалық ластаушылар қарапайым бейорганикалық заттарға дейін ыдырайды (минералдау), көптеген патогенді микроорганизмдер өледі (залалсыздану), экозенді химиялық ластаушылардан біртіндеп тазарту үрдісі (детоксикация) жүреді,ал ыдырау өнімдерінен топырақтың құнарлылық қасиеттерін арттыратын жаңа органикалық заттар түзіледі (қарашіріктену-гумификация).

Елді мекендерді тазартудың гигеналық негіздері. Елді мекендерді қатты және сұйыққалдықтардан санитарлық тазартудың бір-біріне ұқсас кезеңдерден тұрады: қалдықтарды жинау, шығарып тастау, залалсыздандыру және өңдеп қайта пайдалану. Бірақ бұл кезеңдерінің мәні, әрине, қалдықтардың өздерінің сипатына қарай ерекшеленеді.

Сұйық қалдықтардан тазарту. Сұйық қалдықтарды жинау, сақтау, және жою үшін екі жүйе пайдаланады: тасып әкететін (ассенизациялық) және канализациялық (ағызып жіберетін). Тасып әкететін жүйеде сұйық қалдықтар шұңқырларға және дәретханаларда жиналады, содан кейін көлікпен елді мекеннен тыс жерге шығарылады. Канализациялық жүйесінде үй ішіндегі қабылдағыштар: унитаздан, қол жуғыштан, ас үйден, жуынатын бөлмелерден шығатын сұйық қалдықтар құбыр арқылы қала сыртында орналасқан тазарту қондырғыларына жіберіледі.

Жақсы топырақ деп су мен ауаны жақсы өткізетін, сондай-ақ органикалық және минералдық заттармен ластанбаған жер қыртысын айтамыз. Сондықтан да гигиеналық тұрғыдан топырақтың ылғал ауа өтізгіштігінің маңызы зор.

а) Н.И. Хлебниковтың санитарлық саны

б) санитарлық –химиялық көрсеткіштерге топырақтағы аммиактың, нитриттердің және нитриттердің және нитраттардың болуы.

Санитарлық микробиологиялық көрсеткіштер:

а) жалпы микроблог саны.

б) ішек таяқшалары тобы бактерияларының жалпы санын анықтау

в) арнайы эпидемиологиялық зерттеулер

Санитарлық гельминтологиялық көрсеткіштер. Нәжістермен ластанбаған топырақта гельминт жұмыртқалары болмау керек, аз ластанған топырақта 100-ден жоғары. Топырақтың гельминт жұмыртқаларымен ластануын бағалағанда міндетті түрде олардың өмір сүру қабілетін және инвазиялығын (дернәсілдердің жұмыртқадан еркін шығуын) ескеру қажет.

Санитарлық энтомологиялық көрсеткіштер. Топырақтың санитарлық жағдайы ондағы шыбындардың дернәсілдер мен қуыршақтарының саны бойынша бағаланады. Таза топырақтың 0,25 м² беткі қабатында болмайды, әлсіз ластанған топырақта -1-ден 10-ға дейін, өте ластанған топырақта -100 ден көп болады.

Ауа мен суда химиялық заттардың 4 қауіатілік класы болса, ҚР «Елді мекеннің топырағының санитарлық жағдайын бағалайтын көрсеткіштер» әдістемелік нұсқауына сай жер қыртысының анторпогенді ластануы бойынша химиялық заттарды 3 класқа бөледі: 1 класс- аса қауіпті заттар, 2 класс- орташа қауіпті заттар, 3 класс- қауіптілігі аз заттар.

1. Кенесариев У.И., Балмахаева Р.М., Жоламанов М.Е., Алимова Н.Е. Тамақтану гигиенасы. Алматы, 2007., 144 б.

2. Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы. Алматы, 1997. – 29 б.

3. Неменко Б.А. Коммуналдық гигиена. Алматы. 2004. – 277 б.

4. Гигиена: Жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық / У.И.Кенесариев және т.б. – Алматы: 2010ж. – 656 б.

5. Торгаутов, Б.К. Жалпы гигиена: оқулық. –Шымкент: «Нұрдана –LTD», 2011. -432 бет.

6. Бектұрғанов Р.С. Жалпы гигиена пәнінен тәжірибелік сабақтарға арналған нұсқаулық. - Шымкент, 2010.

Қосымша:

1. Габелев А. Неке гигиенасы: монография. –Алматы, 1992.

2. Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков : Учебник-М.: Медицина, 2001-384с.

3. Беляков В.Д. Жук Е.Г: Военная гигиена и эпидемиология -М. Медицина, 1988.

4.Трушкина Л.Ю Гигиена и экология человека: учебное пособие.4- е изд М: Проспект,2006

5.Крымская И.Г.Гигиена и основы экологии человека : учебное пособие Ростов на Дону

6.Шарманов Т.Ш.Йодный дефицит в Казахстане: состояние проблемы и пути решение : Астана, 2008

7.Барановский А.Ю.Болезни нарушение питания. Лечение и профилактика: Наука и техника , 2007

1. Гигиена / Под ред.акад.РАМН Г.И.Румянцева. – М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2000-608с.

2. Пивоваров Ю.П., Королик В.В., и др. Гигиена и основы экологии человекав., 4-е исп. и доп.- Ростов- на Дону «Феникс», 2008-415с.

3. Гончарук Е.И. и др. Общая гигина: пропедевтика гигиены. – 2-е изд., перераб. И доп.- К.: Вища шк., 1999-652с.

1.Голубев В.В.и др. Практикум по основам педиатрии и гигиены детей дошкольного возраста.- М.: Издательский центр «Академия».2000.-200с.

2.Коммунальная гигиена/ Под.ред. К.И.Акулова, К.А.Буштуевой.-М.: Медицина,2001-607с.

3.Королев А.А. Гигиена питания.- М-.: Издательский Центр «Академия».2006-528с.

4.Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков: Учебник.-М.: Медицина.2001.-384с.

5.Неменко Б.А., Кенесариев У.И. Коммунальная гигиена- Алматы: НИЦ «Гылым», 2003.-464с.

6.Беляков В.Д., Жук Е.Г. Военная гигиена и эпидемиология.- М.: Медицина, 1988.

7.Рубина Е.А. Санитария и гигиена питания: Учебное пособие для студентов ВУЗов-М.:Издательский Центр «Академия»,2005.-288с.

1. Бейсембаева З.И. Аурухана, стоматологиялық емхана және дәріхана мекемелерінің гигиенасы: оқу құралы. –Шымкент, 2010.

2. Жалпы гигиена Торғаутов Б.К – Шымкент :2009

3. Гигиена учебник для вузов /под. ред Г.И.Румянцева – 2-е изд М:2009

4. Мазаев В.Т.Коммунальная гигиена 1-2 часть: учебник ГЭОТАР – Медиа, 2009

5. Справочник диетолога ,,Равновесие,,2006

6. Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков : учебник ГЭОТАР – Медиа, 2010

7 . Гигиена труда Н.Ф.Измерова ГЭОТАР – Медиа 2008