Декоративті гүлдендіру ІІ бөлім Әдістемелік нұсқау Қостанай, 2012 ббк 42. 374 Т 22

С85 Декоративті гүлдендіру. – Қостанай: А.Байтұрсынов атындағы ҚМУ, 2012.-33бет.

Әдістемелік нұсқау «Биология» мамандығының студенттеріне арналған.

Биология және химия кафедрасы отырысында қаралған және ұсынылған

. .2012ж. Хаттама №

Аграрлық-биологиялық факультетінің әдістемелік кеңесімен мақұлданған:

. .2012ж. Хаттама №

© А.Байтұрсынов атындағы

Қостанай мемлекеттiк университетi

Мазмұны

Кіріспе

а) көптеген өсімдіктердің мәдениетінің енгізу тарихы мен олардың адам өміріндегі орнын

б) гүлдерді символ ретінде, кескіндемедегі бағыт ретінде пайдалану

в) дәстүрлі медицинада, тағамда, косметикада пайдалану.

Сәндік гүлдендіру биологиясына қарағанда, өсімдік сәндігінің сапасына үлкен көңіл бөледі. Көптеген мектептер белгілі бұл ағылшын және голландия мектептері композицияларды дайындайтын және сәндік гүлдейтін дақылдардың агротехникасы.

Курстың міндеті:

1. 
   Өсімдіктердің отырғызу учаскісін дайындау ерекшеліктерін оқып үйрену, күту тәсілдері, зиянкестермен және аурулармен күрес;
   
2. 
   Әр түрлі дақылдардың белгілі бір жағдайда ұсталуы, олардың биологиялық ерекшеліктері;
   
3. 
   Учаскілердің дайындау түрлерін қарастырып, іріктеп алу тәсілдері және өсімдіктерді жинақтау, бір шоқ гүлдерден және кесілген мен кептірілген гүлдерден композицияларды құрастыру.
   

Студенттер жақсы білім алып оны тәжірибе түрінде де қолдануы мүмкін. Берілген курстың басқа да пәндермен пән аралас мынадай курстармен байланысы бар, олар «Ботаника», «Қолданбалы биология», «Топырақтану негіздерімен» саналады.

Гүлді өсімдіктерді өсіру және әсемді жапырақты өсімдіктерді өсіру тарихына шолу жасау. Гүл құрылысын қайталау

1. 
   Гүл өсіру және өсімдіктерді өсіру тарихы
   
2. 
   Гүлді өсімдіктің құрлысы
   
3. 
   Тамыр
   
4. 
   Тамырдың түрлері
   
5. 
   Сабақ
   
6. 
   Өсімдік бүршігі
   
7. 
   Жапырақ
   
8. 
   Гүл
   
9. 
   Жеміс
   

Бөлме өсімдігі

1240 ж. Европадағы алғашқы қысқы бақша танымал бағбан Альберт Магнустың өнерімен құрылды. Бұндай көрініс үшін Магнусты сиқыршылыққа кінәлады. Қысқы бақтарды құру жөнінде бірінші тәжірибе сәтті өтті, кейінірек Европалық монархиялар бағбандарды әйнекті гүл-жай жасауға және оларда жабайы өсімдіктер өсіруге мәжбүрледі. Алдымен апельсиндер (французша - “orange”) өсірілді, осыдан барып «оранжерея» атауы шыққан. Бірінші Петр де бұған қызығып қыста цитрусты өсімдіктерді өсіру үшін шағын павильон жасады. Еуропаның жағалауында баданалы және түйнек жуа, сондай-ақ картоп, тұқымы ұзаққа сақталынатын өсімдіктер өсіріле бастады.

Бөлмеде гүл өсірудің бағалылығы ағылшын Н.Уордтың бақылауында байқалынды, ол шағын шыны ыдыста нәзік қырыққұлақтардың өзі жақсы сезінетіндігін байқаған, ал бұның себебі ауаның ылғалдылығының жоғары болуында.

1834 ж. Н.Уорд өсімдіктерді тасымалдауға «чемодан» құрастырып шығарды. Өсімдіктерді сирек суаруға болатын болды және олар тұзды шашырандылардан қорғанатын болды. Енді Еуропаға нәзік тропиктік өсімдіктер әкелуге болатын болды: қырыққұлақ, орхидея. Голландия мен Англия дүниежүзінде гүлдерді өндіру жөнінде бірінші орында. Корольдық ботаникалық бақша Кью тропиктік өсімдіктерді өсіру жөнінде ең ірі бақша болып қала берді.

Тамыр әртүрлі қызметтер атқарады: суды және онда еріген минералды тұздарды, кейде тіптен органикалық заттарды да топырақтан өз бойына сіңіріп, сабаққа жеткізіп отырады. Өсімдікті жерге бекітіп тұрады, кейбір органикалық заттарды синтездейді, өсімдіктің топырақтағы микроорганизмдермен (саңырауқұлақтармен, бактериялармен) байланысын қамтамасыз етеді, артық қор заттарының жиналатын орны болып табылады, өсімдіктің вегетативтік жолмен көбеюін қаматамасыз етеді.

Сабақ жапырақтар мен тамырдың арасын байланыстырып тұрады, жақсы жетілген ассимиляциялық системаның түзілуіне мүмкіндік туғызады және жапырақтардың оларға күннің сәулесі жақсы түсетіндей жағдайда орналасуын қамтамасыз етеді. Сонымен бірге сабақ артық қор заттарының жиналатын орны болып табылады.

Ағаштардың сабақтары мен тамырлары 4-6 мың жыл өмір сүре алады (мамонт ағашы, айдахар ағашы). Кейбір шөптесін өсімдіктердің сабағы 30-45 күн ғана өмір сүреді (эфемерлер).

Өсімдік бүршігі. Бұл қысқарған өркен. Ол өсу конусымен аяқталатын (сабақтың бастамасы) меристемалық өстен және жапырақ тұмсықшасынан (жапырақтың бастамасы), яғни алғашқы метамерлердің сериясынан тұрады. Төмен орналасқан, дифференцияланған жапырақтар, өсу конусымен жапырақ тұмсықшасын қоршап жауып тұрады. Өсу конусының вегетативтік-репродуктивтік бүршіктері алғашқы гүлдің немесе гүл шоғырының бастамасына арналған. Гүл түзетін (репродуктивтік) бүршіктер тек алғашқы гүлдің немесе гүл шоғырының бастамасынан тұрады. Мұндай бүршіктерге фотосинтез процесі жүретін жапырақтардың нышаны (бастамасы) мүлдем болмайды.

Орналасу ерешеліктеріне қарай бүршіктерді төбелік және бүйірлік деп бөледі. Соңғысы шығу тегіне қарай, қолтықтық және қосалқы болып бөлінеді. Қолтықтық бүршіктер жапырақ тұмсықшаларының қолтығының өсу конусында экзогенді (сырттан) қалыптасады. Ұзақ уақыттар бойы өркен бермейтін, қолтықтық бүршіктерді бұйыққан бүршіктер (спящие почки) деп атайды. Қолтықтық бүршіктер не жалғыздан, не бірнешеден топтасып орналасады. Қосалқы бүршіктер сабақтың кез келген бөлігінен меристемалық клеткалардың белсенділігінің (тіршілік әрекетінің) нәтижесінде, эндогенді (іштен) жолмен пайда болады.

Кейде қосалқы бүршіктер жапырақта пайда болып, бірден қосалқы тамырлары немесе баданалары бар (пияз) кішкентай өркендер береді. Мұндай қосалқы бүршіктерді өнім бүрлері деп атайды.

Жапырақ - өсуі шектелген бүйірлік мүше. Ол қыстырмалы меристеманың белсенділігінің нәтижесінде түп жағымен немесе барлық жағымен ұлғайып өседі. Ағаштар мен бұталарда бұл уақытша мүше.

Жапырақтың атқаратын қызметтері: фотосинтез, газдың алмасуын және судың булануын реттеу болып табылады. Сонымен бірге жапырақтарда артық қор заттары жиналады, жекелеген жағдайларда жапырақ вегетативтік көбею қызметін де атқарады.

Гүлдің сабақтық бөлігі сағақтан және гүл тұғырынан (табанынан) тұрады. Гүл тұғырының формасы алуан түрлі болады. Конус тәріздіден жалпақ тақтаға, кейде тіптен ойыс бокал тәрізді формаға дейін кездеседі. Гүл тұғырына түрі өзгерген жапырақтар (гүл жапырақшалар) орналасады: тостағанша жапырақшалар, күлте жапырақшалар, аталықтар, аналықтар.

1. 
   Гүлді өсімдіктің жер асты мүшелерімен танысу
   
2. 
   Гүлді өсімдіктің жер үсті мүшелерімен танысу
   

1. 
   Европадағы өсімдіктерді өсіру тарихына жалпы шолу жасаңдар
   
2. 
   Бөлмеде гүл өсірудің тарихы жөнінде мағлұмат беріңдер
   
3. 
   Гүлдің құрылысына сипаттама беріңдер
   

1. 
   Бабин Д. Комнатное цветоводство. -Смоленск: Русич, 2002. -448.
   
2. 
   Бехтхольд Ф. Всё о комнатных растениях. -М.: БММ АО, 2000. -160с.:илл.
   
3. 
   Гилберт Р. Комнатные растения: практическое руководство. -М.: Слово, 2001. -144 с.: ил.
   
4. 
   Рокош Е.В. Комнатные растения. -М.: Мартин, 2003. -448с.
   
5. 
   Сенин Б.К. Химия для вас и вашего дома. -Ростов н/Д: Феникс, 1999. -352с.
   

Салқын, жылы бөлмелерде өсетін өсімдіктер түрлерімен танысу, оларға сипаттама беру

1. 
   Салқын орындарда өсетін өсімдіктер
   
2. 
   Жылы орындарда өсетін өсімдіктер
   

Салқын, жылы бөлмелерде өсетін өсімдіктер

Түрі өзгерген аглаонема. Отаны Молулукс және Сулавеси аралдары. Жапырақты өсімдік, биіктігі 50 см. Жапырақтары ланцетті, ұшына қарай істіктелген, күрең жасыл, қоңыр дақтары бар. Гүлдеу уақытынан кейін қызыл тұқымдар сәнділігін арттыра түседі.

Бұл өсімдік өте жақсы күтімді қажет етеді, яғни тұрақты суару, күннің тура түсуі, өсірілетін орынды желдету т.б. мұқият сақтаған жөн. Көктемде өсімдікті араласқан топыраққа егеді.

Бегония. Бұл өсімдіктің мыңнан астам түрлерін ажыратады. Бұл өсімдіктің түрлері көптеген континенттерде кездеседі: орталық және оңтүстік Америка, оңтүстік-шығыс Азия, Африка.

Ақ дақты бегония. Отаны Бразилияның тропикалық ормандары. Жапырақтары ланцентті, ұзындығы 5-7 см, жуандығы 1,5-2 см, күрең жасыл, көптеген жылтырауық дақтармен астарланған. Гүлдері өте үлкен емес, ақшылт жасыл, 25-35 болып жиналған.

Гибридті элатиор бегониясы. Бақшалы форма. Жиделі дрейга мен пирс түрлерімен сұрыптау нәтижесінде алынған. Бірнеше сорттары бар. Гүлденуі бойынша ерекшеленеді.

1. 
   Салқын орындарда өсетін өсімдіктердің түрлерін қарастырып, оларға сипаттама беріңдер
   
2. 
   Жылы орындарда өсетін өсімдіктер түрлерін қарастырып, оларға сипаттама беріңдер
   

1. 
   Салқын бөлмелерде өсетін өсімдіктерді атаңыз?
   
2. 
   Жылы бөлмелерде өсетін өсімдіктерді атаңыз?
   
3. 
   Антуриум, Ахименес өсімдіктеріне сипаттама беріңдер?
   
4. 
   Бегония өсімдігінің қандай түрлері кездеседі?
   
5. 
   Ақ дақты бегонияға сипаттама беріңдер?
   

1. 
   Гилберт Р. Комнатные растения: практическое руководство. -М.: Слово, 2001. -144 с.: ил.
   
2. 
   Голубев В.: Экологическая культура помещений: Комнатные растения. //Флора. 2002. №4. –С.4-9.
   
3. 
   Соколова Т.А., Бочкова И.Ю. Декоративное растениеводство. -М.: Изд. Центр «Академия», 2004. -432с.
   
4. 
   Чуб В.В., Лезина К.Д. Полная инциклопедия комнатных растений: Справочные издание. -М.: ЭКСМО – ПРЕСС, 2002. -415с.: ил.
   

Үлкен бөлмелерге арналған өсімдіктерді білу, оларға сипаттама беру

1. 
   Көп жылдық астра
   
2. 
   Гелениум
   

Үлкен бөлмелерге арналған өсімдіктер

Бұталарын бөлу арқылы және тұқыммен көбееді. Көп жылдық астра тұқымдары өсімталдық қасиетін тез жоғалтады, сол себепті бұларды жинап алысымен қыс басталудан бұрын ашық топыраққа немесе булыжайға сеуіп тастайды. Көктем шығысымен көшіріп отырғызады. Күзде немесе келесі көктемде тұрақты орынға отырғызады. Отырғызу арақашықтығы 30 см-ден 40 см-ге дейін. Әрбір 3-4 жылда жетілген үлкен өсімдіктерді бөліп, ауыстырып отырғызады.

Көп жылдық астра жарық немесе жартылай жарық жерде ылғалы мол тыңайтылған жерде жақсы өседі және гүлдейді.

Гелениум. Қашқаргүл тұқымдасына жатады. Солтүстік Америкадан әкелінген. Гүл шаруашылығында негізінен өсіріп таратылатыны – күзгі гелениум. Өсімдіктің биіктігі 1м-ден 1,8 м-ге дейін өседі. Жапырақтары отырықшы, ланцет тәріздес, жиегі ирек. Гүл шоғының диаметрі 3 см–ден 6 см-ге дейін. Гүлдері: сары, қызғылт сары, қызыл, қоңыр.

Тамыздан бастап аяз түскенге дейін гүлдейді, шамалы аязға төзеді. Гүл шоғы гүлдеп болғаннан кейін өсімдіктің әсемдік бағасы төмендейді.

Түбірлердің бөлінуі арқылы көктемде немесе күзде, бұтақтану арқылы көктемде көбееді. Гелениум тұқымдарыменде көбееді. Алынған өнім әсемдік жағынан бір келкі емес. Сондықтан өсімдіктің вегетативті көбею түрі жиі қолданады. Тұрақты орнына отырғызғанда ара қашықтығын 30-40 см-ден отырғызады. Бір орнында 3-4 жыл өсіреді. Күн көзі мол түскен жерде жақсы өседі және гүлдейді. Құрғақшылыққа төзімді немесе ылғалды қажет етуі орташа. Биік болып өсетін сорттарын құламас үшін байлап қою керек. 2-3 жыл өсіргенде қоректендіретін топырақ себу керек.

Тапсырма:

1. 
   Гелениум өсімдігінің морфологиялық құрылысымен танысу
   
2. 
   Гелениум өсімдігінің көбею жолдарымен танысу
   

1. Көп жылдық астра қандай тұқымдасқа жатады?

2. Көп жылдық астраның Отаны?

3. Көп жылдық астраның гүлдеу уақыты?

4. Көп жылдық астра жапырақтарының пішіні қандай?

5. Гелениум қандай тұқымдасқа жатады?

6. Гелениумның Отаны?

7. Гелениум өсімдігінің биіктігі?

8. Гелениумның гүлдеу уақыты?