Тақырып: Күрделі ақаулық құрылымы бар балалар

1.Күрделі ақаулық құрылымы туралы түсінік

2.Күрделі бұзылыстағы ақаулық құрылымының топтары

Күрделі бұзылыстағы балалардың дамуына екі және одан да көп психо-денелік бұзылыстар бір балада көрінуі жатады (көру ,есту ,сойлеу,ақыл-ой дамуы т.б.).

Мысалы: санарау-нашар кору ,ақыл-ойы болу –соқыр (загип), тірек –қимыл аппараты бұзылған және сойлейуі бұзылған. Күрделі бұзылыс термені күрделі ақаулық күрделі ақаулықтың дамуы ,бұзылыстардың байланыстылығы,қиыса байланысу деген ,мағынаны білдіреді.Мүның бәрі соңғы кезде күрделі ақаулық құрылымы болып есептеледі.Күрделі

Ақаулықтары бар балалар құрылымы байланысты 3 негізгі топқа бөлінеді:

1. 
   екі психо-денелік бұзылыс жатады.Дамуында ақаушылықтың болуы,соқыр –естімейтін балалар,ақыл-ойы кеміс –санырау,нашар еститін психикалық дамуы болу (алғашқы).
   
2. 
   топқа; бірғана белгіленген психо-денелік ақаулық бастаушы болып көріне отырып, оның өзге бұзылысты серіктестік етуі, оның өз денгейде анықталуы бірақта дамуға әсер етуі ақыл ойы болу әрі естуінің төмен болуы.
   
3. 
   топқа көптеген бұзылыстардың екеу, үшеу және оданда көп бұзылыстар (алғашқы)әртүрлі денгейде анықталынуы балалардың дамуына белгілі бір бұзылыстарды туғызады,ақыл-ойы болу нашар көретін саңырау балалар,яғни бір балада бұзылыстық бірнешеуі қосарланып келуі моторикасының бұзылуы , көруі естуінің бұзылуы оның сойлеу тілінің мүнкістігімен анықталынады.
   

Негізгі мәселелер ретінде қарастырылуда.Аса қосымша үлес психолог-педагогик тәрбие

Жүйесінде соқыр –естімейтін саңырау балаларға жасалынды .Бұл балалардың аталған ақаушылықтарын жүйелі зерттеу өзіндік жағдайларын анықтау ,дауының барысындағы өзгерістерді білуге арналды .Өлардағы міндеттердің біріне-күрделі ақаулыққа ерте диагностика жұргізу. Кеш жүргілінген диагностика –практикада мұндай балалармен кездесуге желетіндігі байқалды .Бала арнайы оқытуға Кеш түседі оған кешігіп көніл бөлінеді. Көбінесе дәрігерге қаратумен шектеледі ,педагог-психологтарға обьективті зерттеулерде көрсетпейде. Ерте диагностикадағы нейрофизиологиялық әдістер маныздылығы күшеюде.Қазіргі ғылым мен техника Баланы ерте танып білуге 1 жасында сәбидің сенсорлық бұзылысының орта және үлкен деңгейін анықтау көзделуде.

№22 дәріс

1.Мінез- құлқы бұзылған балаларға сипаттама

2.Әсер ету факторлары

Ақыл-ой ақаулығы олигофрендік белгілі байқата отырып көрініс береді.Мұндай бұзылыстағы балаларға дер кезінде көмекті мектептер тарапынан дурыс тәрбие беру, олардың күнделікті жағдайдан әлеуметтік ортаға,еңбек ұжымына ,тұрмысқа бейімделуіне жоламады. Түрлі әсер ету факторлар биялогиялық сипаттағы (қосымша инфекциялық аурулар,интоксикация ,бас,сүйек, ми травма жарақаты)және әлеуметтік (жанұядағы конфликтілік ситуациялар ,дұрыс емес тәрбие) әлеуметтік тұрғыдағы аурайы қатынасы мұндай балаларға әсер етеді , әсіресе жасөспірім шақта кезеңіндегі жалпы организмінің

жетілу биологиялық және қолайсыз әлеуметтік жағдайлар әсер етеді, жасөспірім-олигофреннің мінез-құлқының бұзылуы жататында психотравмалық фактор,жиі қүйзелістер, мектептерге үлгірімсіз қатысты,құрдастарына өяусыз қарауы,үлкендерді ренжітуі ,көнілің қалдыру байқалады. Мінез-қулқы бұзылған типтегі жасөспірім олигофрен арасында көпшілігі психопатикалық бұзылушылық,әлеуметтік бейімделуде қиыншылыққа ушырайтын,тәртіп бұзылушылық,бұзақылық жасаушылық

байқалады. К.С. Лебединский ұсынғандай ақыл-ойы бұзылған жасөспірім мінез-құлқы бұзылғаның клиникалық-психологиялық құрылымына қарай 2 психопотологических вариантқа бөледі .

• 
  невротикалық типтегі психикалық декомпенсация
  
• 
  соцпсихотипті
  

Эмоциялық-ерік тұрақсыздығы,

аффектілік қозғыштық,

потологиялық елігу (зауығу

1. Ақыл-ой сапатының толық еместігімен өзіндік сезімнің күйзелуімен байланысты б.к, жасөспірімдерде ауыр психикалық жарақатталу, өзіне сенімсіздік,болашақтанқорқыныш ,сәтсіздіктерге күйзелу, уялымдау.Оқу қызметінде аса төмендеушілік байқалады .Ауызша жауап беруде қорқу, ойының шашырауы байқалады. Қорқынышты ойлар, қаранғыдан қорқу,ауыр түс көру болады .Жасөспірім өзінің кемшілігін (көзінің қылы,әнурез) уайымдайды,класта қателік алу ,тұйықтыққа желеді немесе тыныштансыздырады.Ал жекелей сабақта сапасы жоғарлау болып келеді.Өзін толықтай сезінбеуі жасөспірімдерді аутистикалық бейімділіктіңпайда болуы әкеледі ,психиканың ауру сипаты,қоршаған шынайы өмірден өзінің уайымға ұшырауы,пайдалы:балық аулау,сурет салу,оқу, коллекция жинау т.б.

2.Бұл әртурлі варианта көріледі эмоц-ерік турақсыздығы,аффектілік қозғыштық қозғалыстың шектеулілік,патологиялық елігу. Мектеп ішіндегі тәртіпке бағынбаушылық, мұғалімдермен оқушылармен конфликтілерге ұшырауы ,ерте ішімдік ішу, ұрлық, наркотика т.б. Оқу сабақтарына қызушылық танытпайды.Олар көбінесе кәмілеттік жасқа

жетпеген комиссия есебінде тұрады.Олардың бәрінде эмоц-ерік тұрақсыздығы байқалады. Бұларды мінез-құлық мотиві-рахат ,ляззат алу тапсырмаларды орындаудан бас тартады жағымсыз жағдайларды ұйымдастуруға бейім келеді.

3.Өзіндік сипатта болып келеді,көмекші мектептерде олар бақылауды қажет етеді асқыну кезеңінде психоневрологиялық стационарға немесе психоневрологиялық ауруханаларға емделеді.

Анықталғандай , ақыл-ойы мешеу балалар түрлі қалыс қалушылық аурулармен ауырады. Дұрыс тәрбиелеу мен көмекші мектептердегі оқытудың нәтижесі олардың психикалық мүмкіндіктері мен қалыпты әлеуметтік жағдайға(тұрмыста, еңбектік ұжымда,т.б.) бейімделуге ықпал етеді. Бірақ жағымсыз факторлар қатарында биологиялық (қосымша инфекциялық аурулар, интокалкация-организм улануы) , мидың бас сүйегі травмалары,т.б. және әлеуметтік(отбасындағы конфликтілік ситуациялар, дұрыс емес тәрбие) әсер етуіне байланысты балада әлеуметтік жағдай төменгі дәрежеде болады.

Жасөспірімдік шақ, әсіресе , күрделі жыныстық жетілу кезеңі-баланың биологиялық және әлеуметтік жоспарда түрлі жағымсыз іс-әрекеттің тууының нағыз кезеңі. Олигофрен жасөспірімдердің мінез –құлық бұзылыстарындағы маңызды рөл атқарады: психотравмалық факторлар, жиі қайғыру , массалық мектепке үлгермеушілікпен келу, құрдастарымен және үлкендермен жеккөрушілік қарым-қатынас, өзіне тағылған мазақ ат, т.б.

Мінез-құлқы бұзылғандар ішінде , жасөспірім –олигофрендерді бақылау кезінде көпшілік орынды психопатиялық бұзылыстар, әлеуметтік бейімделідегі кедергі , қиындықтар және сирек әсер ететін құқық бұзушылық немесе қылмыс жасағанға дейінгі мінез-құлық алады. Ақыл-ойы мешеу жасөспірімдердің қалыпты мінез-құлық нормаларынан ауытқушылығына қарамастан , клинико-психикалық құрылым бұл бұзылуды екі психикалық патологиялық вариантқа бөлді:(К. С Лебединская ,1976)

• 
  психикалық декомпенсация , невротикалық тип;
  
• 
  психопатологиялық типті , психикалық декомпенсациясы;
  

Невротикалық типтің психикалық декомпенсациясы –бұл жекелік интеллектілік жетіспеушіліктің сезімдік уайымдау аурулармен байланысты жасөспірімдерде ауыр психикалық ранимость анықталып , айқындалады , өз мүмкіндіктеріне сенбеушілік , болашақтан қорқу , сәтсіздіктерге қайғырудың өсуі көрінеді . Оқу іс-әрекетіне бейімділігі төмендейді . Ауызша жауап беру , бақылау жұмысы балада қорқыныш күйін туғызады , сасады. Қорқынышты фильм немесе әңгімеден кейін оларда қоқыныш күшейіп , қараңғы қорқыныш , ауыр түс көру пайда болады. Жасөспірімдер ереже бойынша , сыртқы дефектілерге қайғырады: мысалы, көз қылилығы , қимылдағы ебедейсіздік , эндрездер т.б. Сыныпта ескерту алу , абыржу әкеледі , бөгеліп қалушылық , адекватты емес абыржу пайда болады; жекелік пәндерге қызығушылық өнімділігі оқу әрекетінде , әдеттегідей , едәуір жоғары болады.

Сезімнің жетіспеушілігі жасөспірімдерде аутистикалық бейімделудің түрлі бөліктеріне әкеледі: гр. «autos»- сөзі психикалық күйдің ауырлығы , өз уайым-қайғының шоғырлануы , сыртқы шындық әлемінен өзіне күтім жасау. Жасөспірімдер жалғыз қалуға қуанышпен келіседі , әсіресе,табиғат аясында ,қоғам талап етпейтін , мысалы ұжымдық-балық аулау ,сурет салу, оқу әрекетінде. Компетатор фантазиясынша ,олар өздерін әдемі және күшті санайды . Осы істер қатарында сыртқы ассоциалдық мінез , мысалы қимыл-қозғалыссыз серуендер , қыдырушылық әрекет және қорғаныс реакциялар , мінез-құлық жатады.

Бұл барлық жасөспірімдерде педагогтар тұлғалық өзіндік қатарын белгілейді : мейірімділік , ата-аналарын ,мұғалімдерді жақсы көрушілік т.б. Олар өздеріне тиесілі жұмыстарды , үйде, интернатта, т.б. құштарлықпен орындайды.

Психопатологиялық типтің психикалық декомпенсациясы түрлі варианттардан туады:эмоциональды-еріктік тұрақсыздықтан ,аффектілік қозудан және қозғалыс баяулығы , патологиялық құштарлық.

Мектеп тәртібін бұзушылық (шыдамсыздық, ашушаңдық , еш себепсіз мұғаліммен немесе сыныптастарымен конфликтілік бейімділік , агрессия, себепсіз кешігу) бұлар жасөспірімдерде асоциалдық мінез-құлықтың көрінуі болып табылады ,яғни ерте жастағы алкоголизм, ұрлық жасау, қаңғырушылық , наркомания және таксикоманияға бейімделу , сексуальды бұзушылыққа әкеледі. Оларға мектептегі сабақтарға қызығушылығы абсолютті жойылуы тән. Көрсетілгендей ,бұл әсіресе , кәмелеттік жасқа толмағандар ісі жөнінде комиссияда тіркеулі тұрғандарда кездеседі.

Олардың мінез-құлқында эмоциялық-еріктік тұрақсыздық басымдығы , жетілмегендік көрінеді. Мазмұнды инфантимдік (тежелушілік), көңілді көңіл күйден лезде әбігерлікке , абыржуға және беймазалыққа ауысу кездеседі.

Жасөспірімдер мінез-құлқында негізгі қозғаушы мотив-ол қанағат алу. Жұмыстан ,тіпті күш жұмсауды талап ететін жұмыстан олар бас тартады. Себебі сабақта сөзуарлық , тежелу , алаңдаушылық байқалады. Іс-әректтің кез келген түрінде олар жиі конфликтіге түседі немесе құқық бұзушылық , қылмыс жасайды. Кейбіреулері мұны өздері саналайды. Қорыққанына қарамастан олар тәртіп бұзу, кесел жасауда жеңіл ыңғай табады. Өзін-өзі дәлелдеу , бекіту дамымағандықтан олар жағымсыз ыңғайға көнгіш келеді.

Аффектілік қозудың басымдығы және қозғалыс тежелуінің көрінуі себепті жасөспірімдердің көпшілігі аса ашуланғыш , агрессивті разрядқа бейім келеді. Аз ғана себеп тапса, олар мұғалімге кітап немесе дәптер лақтыру , оқулықты жырту , төбелес шығару , келіссіз балағаттау, ұрсысуға әзір тұрады. Бұл аффектілі реакция жасөспірімдер топтарындағы пайда болатын себептерге сай емес болып келеді.

Интеллектілік жетіспеушілік салдарынан өз қызығушылығына жиі қарама –қайшылыққа әкеледі, олардың біржақты күнделікті бағыттылық , неке құру туралы армандары , жанұя , «жақсы»(жоғары,төмен) төлемақы , жұмыс туралы ойлары, бозбала, бойжеткендерде қоғамға ересектерше бағытталу, мектептен жалығу көрінеді. Жиі аффектілік қозушылық жасөспірімдердің мына психикалық негіздерін күшейтеді: күшті өзін-өзі сүю, мазаққа ,әзілге шыдамау, наразылық, ересектер беделіне жағымсыз қарым-қатынас т.б. Көпшілік жасөспірімдер өздерінің көмекші мектептерде оқитындығын жасырады. Интеллектуалдық жетіспеушілік жайындағы келекелер олардың агрессиясын күшейтетін қарқынды аффектілік тұтану болып табылады , төбелестер , өзін-өзі дәлелдеуге ұмтылу және өзінің физикалық басымдығын дәлелдегісі келеді. Бұл топтағы жасөспірімдер бақылауға және мотивсіз көңіл күй тербелісіне (дисфобия түрінде ашуға , қабағы ашылмау , күмәндану) әзір болады. Жасөспірімдер топтың физикалық кескіні жыныстық жетілудің метаморфозы ерте және жылдам темптен байқалады, яғни екінші (қосалқы) жыныстық белгілердің , дене бітімі толысуы процессі жүріп, етеккір циклі ерте (9-11)басталады.

Ата-аналар мен педагогтар көзқарасына бұл топтағы жасөспірімдер өткір қарама қайшылыққа , бұрынғы өткен психикалық кейіпті сол сәтте «танымай қалушылыққа»бейім болады. Мұның бәрі аффектілік қозу және дисгормония (үйлесімсіздік),жыныстық метаморфоздың қарқындылығы мен патогенетикалық арасындағы тығыз байланысты көрсетеді.

Әуестік патология –ақыл-ойы мешеу жасөспірімдерді, мінез – құлық ауытқушылықтарды анықтап қарастыратын, тежелмейтін мінез, өмірде түрлі бөгелеулер (мектепке, интернатқа келуде) мәселесін қарастырады. Қыздарда бұл категорияда негізгі жоғары сексуалдық алады. Олардың кейбіреуі бұл әуестікті зиянды деп бағалап не ауру деп санап, өздерін «бақытсыз» санайды. Бірақ оның барлық өмірлік образдарын бағындырады. Көпшілігі антисоциалдық компанияға қосылып, олардың құлқын, сол ортаның дәстүрлерін тез игереді.

Жоғары сексуалдық – ол кезбелікпен тығыз байланысты. Мектептен не интернаттан қашу кезінде олар шатыр астына, вокзалға, үйлердің подьездерінде, кездейсоқ таныстарына түнейді.Тәртіпсіз жыныстық қатынасқа түсіп, темекі шегу, алкоголь пайдалануға әуестеніп, көпшілігі ұсақ ұрлыққа әуестенеді.

Мінез – құлқы бұзылғандарда жасөспірімнің бұл категориясы олардың интеллектуалдық жетіспеушілікке әсер етеді. Қашу кезінде , кез – келген уәдеге сендіріп, басқа қалаға кетеді, ұрлаған заттарды арзанға сатады не айырбастайды, ситуацияларды ескерместен, жылдам үлкен ұрлыққа түседі.

Ер балаларда секспен қатар бірінші орында қаңғуға бейімділік, ұрлық жасау, алкоголизм орын алады. Қашқындық оларға тежелмейтін және мақсатсыз мінез қабылдауы, жиі дисформа периодына түседі. Ұрлық , сондай – ақ мынандай элементімен айқвндалады – жасөспірім ұсақ ұрлықты бастан өткізуі мүмкін. Алкогольге бейімделу де тоқтатуға болмайтын компанент, өте тез дағдыланады. Мындай кезде алкоголь не наркотиксіз қанағаттану мүмкін емес, бұл кезде жасөспірімді медикаменттозды және химиялық қоспаалармен орнын ауыстырады, бұл таксикоманияға әкеледі. Алкоголизм, наркомания және таксокомания интеллектуалдық жетіспеушілігін жасөспірімде одан әрі улап, оларды қылмысқа, агрессивтілікке,қаталдыққа, садизмге ұшырайды.

Көмекші мектепте, интернатта бұл жасөспірімдер педагогтар мен тәрбиешілер тарапынан жоғары назар аударуды талап етеді, ал периодтық күшеюі – психоневротикалық – стоционерлік госпитализацияда, балалық бөлімдегі психоневрологиялық ауруханалрда қаралады.

Басқа жас кезеңдеріне қарағанда жасөспірімдік кезең өзгеше ерекшеліктерге ие. Ондағы есею сезімі алдағы әрекетті , қылықты анықтайды, эмоционалды – еріктік және интеллектуалдық сфераның дамуына ықпал етеді. Жасөспірімдер ерсектермен қарым – қатыныста аса назар аударады, олпрда бұрын болмаған реніштер, наразылықтар көрінеді.

Егер ата-ана мен мұғалімі бұл оқшауланған оқиғаларды дамуын ескермесе, егер олар сол сәтте байқамаса, яғни инициатордың (бастаушы) ролін атқармаса, онда жасөспірім бұл кезеңде организаторы өзі болады. «Маған қазір өмір сүру қиын, - дейді он бес жасар қыз, -ата- анам маған дос қыздарымен достасуға тыйым салады».

Балалық шақта қиыншылық көруі олардың өздерінің құрбы – құрдастарымен және ересектермен қарым – қатынасында , жеке тұлғалық

құрылымын қалыптастыруда көп нәрсені анықтайды. Оларда өз - өзіне дегені сенімсіздік, достарымен ортақ тіл табыса алмауы, тұйықтылық немесе отбасымен, мектептен өзіне қарым – қатынасқа түсетін формалар іздей бастайды.

Жасөспірімдік шақ негізіне қарым – қатынасқа жатады. Олардың құрбыларымен қарым –қатынаста қиыншылыққа ұшырайды. Олар ересектермен қарым – қатынаста бірнеше позицияларды ұсынады.

1. 
   Автократты позиция. Онда жасөспірімдер қажеттілігінің өте қатаң жүйелері ұшырайды. Оған барлық нәрсе түгелдей «болмайды». Кез – келген әрекетті өзі шешпек түгілі, оған өз көзқарасын айтуға да тыйым салады. Бұл позициясының қорытындысы мұнда жасөспірім өзіне әсер еткен мәселені талқылауға қатысады да , ал оны шешу негізінен үлкендерге беріледі.
   
2. 
   Демократиялы позиция. Бұл жасөспірімдердің қажеттілігінің , жеке өмірінің өзін - өзі басқаруға бағытталады. Ол өз мәселесін жөнінде ата – анасымен ақылдаса отырып , бірқатар шешімді өзі шығарады, бірақ соңғы қорытындыны ол үлкендермен кеңесе отырып , мақұлдасады.
   
3. 
   Либералды позиция. Бұл жасөспірімдерді үлкен өз беттелігімен байланысты. Ол өзінің айналасындағы достарын, жақсы көретін сабақтарын өзі анықтайды. Ересектер өз көзқарасын білдіруі мүмкін,
   

Жасөспірімдер ересектер қоғамымен араласқысы келеді, олармен тең сөйлескілері келеді. Олар бірнәрсе жасыратын болса , сұрақтарын елемей , өздерінің алшақтатса, оларда өкпе – реніш туады. Мектепте олар өздерін мұғаліммен тең дәрежеде сезінгісі келеді. Конфликттілік жағдайлар , жеке тұлғалық және ересектермен түсініспеушілік жасөспірімдерде өзін - өзі сезінуін төмендетеді. В.А.Сухомлинский жасөспірімдердің ішкі позицияларының қарама- қайшылықтарына негізделуі біржағынан , олар өзіндік қабілеттілікке ұмтылады, ұсақ нәрсеге, тексеруге, сенімчіздікке наразылық білдіреді, ал екінші жағынан, тревогаларға және қорқуға ұмтылады, жаңа тапсырмаларды түзетуге қорқады. Ол үлкендерде көмек және қолдау күтеді, бірақ онысын өзі жасырады. Жасөспірімдердің бұл күрделі және қарама – қайшы ішкі позициясын үлкендер түсіну және қабылдау керек , сол нәрсеге байланысты түсіністікпен қарым – қатынас жасау керек. Ересектер жасөспірімдерің досы болу керек. Сонымен бірге өзінің құрбы досын табу қажет болады, олардың өзіндік жемі, жеке өмірлік терең құпиялары болады.

№ 23 дәріс

Тақырып: Ақаулығы бар тұлғаларды еңбек етуге кәсіби бағдар беру.

Дәріс мазмұны:

1.Ақаулығы бар тұлғаларды еңбек етуге көмек ету

2.Ақаулығы бар тұлғаларға кәсіби бағдар беру.

Адам өз өмірін тіршілік әрекетінде,мамандық таңдауда,еңбектің турлері мен формаларының шектелу мүмкіндіктерімен анықтайды.

Мамандандырылған реабилитация құқығы бойынша еңбек ету қабілеттілігін шектеу Ресей Федерациясының конституциясында бекітілген,сонымен қатар «Ресей федерациясының зейнеткерлерін әлеуметтік қорғау»туралы Федеральды заң 1995 жылы 24-ші қарашада қабылданған. Заңда құрастырылған 10-11 баптарда федеральды базды программа реабилитациясы мен жекелей программа реабилитациясында еңбек ету мүмкіндіктері шектелген.Федеральды база программаларының реабилитациясының мазмұны мен оны орындау тэртібін Ресей Федерациясының укіметтері анықтап отырады.

Жекелей программалық реабилитацияларда тұлғаларды кәсіби бағдарлау,еңбек ету қабілеті бар тұлғаларға хабар жүргізіледі.Жекелей программалық реабилитация әрбір тұлғаға негізделген еңбек ету қабілеттерін ұсынады,бірақ ол міндетті емес. Жекелей программалық реабилитацияның бір бөлігі әншейін болады да,басқа бөлімдерін адам өзі төлейді,өзі жұмыс жасайтын мекемелер мен ұйымдарда.

Арнайы мемлекеттік медициналық-әлеуметтік экспертизді қызметкер тұлғаны жан-жақты тексере отырып ,еңбек ету қабілеттілігін шектей отырып ,жекелей программалық реабилитация құрастырады.Программаны құруға-дәрігерлер,психологтар,педагогтар қатысады.Медициналық әлеуметтік экспертиздер топ мүгедектерін анықтап сәйкес келетін жекелей программалық реабилитацияларды анықтағаннан кейін,тексерулерден өткеннен кейін ақаулығы бар тұлғаларды топтарға бөледі.

Бірінші топ мүгедектері бетпе-бет тұрақты және мағыналы орналысқанфункция мүшелеріне мазмұнды ие болғандықтан ,ол тіпті түрлі ауруларға алып келуі мүмкін,оның соңы талмаға немесе ақаулықтың мүлдем дамымай қалуына әкеп соғады.Осының салдарынан тұлғаның өте маңызды деңгейлері бұзылуы мүмкін-өз-өзіне қызмет көрсетуі ,қайғыру,қоршаған орта хабарларынан тыс қалуы,қарым-қатынасқа түсу қабілеті мен өзінің істеген ісіне жауап беруі және т.б.

Екінші топ мүгедектерінің тік, ашушаң тұлғаға жататындарда талма,түрлі ақаулықтың дамуына әкеп соғады.Денсаулықтың бұзылуы оқу мен еңбек ету әрекетінің мүмкіндігіне,өз-өзіне қызмет көрсетуге,қозғалыс мүмкіндіктерінің шектелуіне,қарым-қатынасқа түсуде,өзінің әрекетіне жауап беру мүмкіндігінің шектелуіне әкеп соғады.

Ал үшінші топ мүгедектері талма немесе ақаулықтың дамуы,соңында бойына сіңіріп алады,мағынасыз немесе функция мүшелерінің мазмұндарын бірнеше ұйымдастырылған оқуларға,еңбек ету әрекетіне, өзіне-өзі немесе қоршаған ортаға қызмет көрсету мүмкіндіктері шектелген қарым-қатынасқа әкеледі.

Екінші және үшінші топ мүгедектері еңбек ете алады және оқи алады.Еңбек ету қабілеті бар ақау балалар мен жасөспірімдер профориентационалды және кеңес беру жұмыстары мектепте оқып жүргенде басталады.

Еңбек ету қабілеттілігін ұйымдастыруда адам әрекетінің сол немесе басқа қабілеті ішкі және сыртқы факторлерге бағынады.

Ұйымдастырылған мумкіндіктерде жасөспірімдер мен үлкендер үшін де өздерін қызықтыратынәрекет сферасын таңдау жиі қиындау болады.Еңбастысы болып мінез-құлықты анықтау және организм жүйелерінің дәрежелі мазмұндары мен ақыл-ой және психофизикалық ерекшеліктер үлкендер немесе басқа еңбек түрлерін анықтау үшін,өзінің жеке қызығушылықтары мен сол немесе басқа әрекеттерді,мамандық таңдауға бейімделуі.

Психологтар қорытындылады, дүниеге келгеннен немесе кішкентай кезінен дамуының бұзылуымен зақымданған адамдар аз емес.Осыған байланысты кедергілер өзін-өзі неадекватты бағалауға,психикасының жаралануына,қоршаған ортамен қарым-қатынас жасауға шектеуіне әкеледі.Негативті стереотипті әлеуметтік әрекеттің күшеюіне үлкен роль атқарады және балалармен кері тәжірибелі қарым-қатынаста ойнайды.

№ 24 дәріс

Тақырып: Ақаулығы бар тұлғаларға көмек ету және оларды қолдау

Дәріс мазмұны:

1.Ақаулығы бар тұлғаларға көмек ету

2.Мүмкіндіктері шектелген тұлғаларды қолдау сипаты

Осы тұлғадағылардың ерекшелік жағдайларына мән беріле отырып ,қоғамысызоларды әлеуметтік жағынан қорғауға және оларды әлеуметтік ортаға бейімдеу жолына үлкен назар аударуда .Әлеуметтік жағынан көмек ете білудең тиімді жолдарын іздеструде әлеуметтік көмек-бұл гуманитарлық қызмет ету комплексі ,экономикалық жағынан қамтамасыз етілмеген ,әлеуметтік жағынан әлсіз, психологиялық көмекті қажет ететін тұрғындар тобының қабілеттілігін әлеуметтік тұрғыда жақсарту мақсатын көздейді.Бұл белгілі ерекше бойынша кезеңді (мерзімді) және бір мезгілде зейнетақыға қосымша және жәрдем ақы төлеу сипатында сонымен бірге ұзақ уақытың қызмет көрсету (медициналық., психологиялық., құқықтық,, педагогикалық, тұрмыстық т.б.) осындай тұрғындар тобына қиын кезде көмек ету,әлеуметтік-экономикалық қолайсыз жағдай сипатынан құтқаруды қамтиды.Қазіргі таңда әлеуметтік тұрғыданкөмек беру мүгедектік тұлғалар меен өмірлік әрекетімен еңбек ету қаблеттілік жағдайларымен шектелген тұлғаларды көтермелеуге әлеуметтік –педагогикалық тұрғыдай комек ету кеңтүрде көлем алып келеді,әлеуметтік –педагогикалық әрекет мүмкіндігі шектелген тұлғаларды көтермелеу үсдінсіз педагогикалық мақсатты ұйымдастырылған тәрбие үрдісіндегі жеке тулғаның даму ерекшелігінің өзіндік сиаптын есепке ала отырып әлеуметтік көмек ету және барлық тәрбие субьектілерін қамитиды,әлеуметтік – педагогикалық қызмет мүмкіндігі шектелген тұлғаларды көтермелеу мақсатында білім беру аймағында құрылады ,әлеуметтік –педагогикалық әрекет-экономика,саясатпен,адам өмірінің жеке тұлғалық жағдаймен тығыз байланысты .Ол әртурлі профильді мамандар күшімен қамтамасыз етіледі .Бірақта бұл жолда ең басты маңызды да,міндет роль әлеуметтік педагогика жүктеледі.

Әлеуметтік педагог –арнайы білім беру мекемесінің қызметкері (коррек-лық)барлық әлеуметтік институт жетекшілерімен байланысты болады (педагог,психолог,дәрігер,әлеуметтік жұмысшы,қызметкер,құқық қорғау органдармен,еңбек ұжымымен,ата-аналармен) жеке басқа қызығушылық танытушы тұлғалармен әлеуметтік педагог негізі міндеті –көмек қажет ететін тұлғаларға әлеуметтік өмірге бейімделу жағынан көтермелеу,жеке тұлғалық жағынан дамуына көмек ету.

Мүгедектер үлкейген кезде мағыналы психологиялық травмаларды тасымалдайды,адам ортасын жиі өзгерту сичқты-өмір бейнесін,қарым-қатынас ортасын өзгертеді.Оның қоршаған ортаға деген тәуелділігі күшейеді.Еңбек ету әрекетін міндетті түрде жиі өзгертіп отыру керек,сонымен қатар материалды және моральды зиянды байланыстарды.

№25 дәріс

1. Медициналық-әлеуметтік –педагогикалық птаронаж

2. Кешенді медициналық-әлеуметтік-педагогикалық патронаж

3. Ерте көмек көрсету бағдарламалары

Медициналық-әлеуметтік –педагогикалық птаронаж- балаға, оның ата-анасына, курделі проблемаларды шешуде мұғалімдерге, емдау, арнайы оқыту мен тәрбиелеу, әлеуметтендіру, адамның жеке тұлға ретінде қалыптасуындағы ерекше көмек түрі деп түсіндіріледі.М-Ә-П-лық паронаж комплексті ребалитациялық көмектің кең спектрін болжайды.Ол жанұядағы баланың дамуына және әртүрлі профильді мамандардың жұмысымен бірге жүзеге асуына бағытталған. Ол алғашқы жоспарларды, индивидуалды реабилитациялық программаларды, білім беру маршрутын таңдауда ақпаратты ізденіс бірлестіктерін диагностикалауды анықтайды.

Кешенді медициналық-әлеуметтік-педагогикалық патронаж психолого-педагогикалық медико-әлеуметтік мекемелермен, мемлекеттік жұйе қалыптастырған әлеуметтік қорғаныс,сонымен қатар барлық мүмк»ндәкті қолға алған мемлекеттік емес секторлар қоғамдық бірлестіктер,ассоциацияла, қайырлымдық қорлары арқылы жүзеге асырылады. Мемлекеттік құрылым жұмысын толықтыра отырып, олар дамуы шектелген балаларға әлеуметтік кеңістікті ұйымдастырудағы жаңа қадамдарды қалыптастырады және дисциплинарлық негізде олардың жанұяларына әлеуметтік көмек етеді, МӘП патранажының негізгі базасы болып психо-медициналық-педагогикалық кеңес беру, психо-медициналық-әлеуметтік орталықтар,реабилитациялық және диагностикалық орталықта, логопедиялық бөлімдер, ерте оқыту орталықтары табылады, МӘП- патронаждың жүйесі дамуы шектелген балалардың мумкіндіктерін жағдайларын жақсарту мақсатындағы арнцы білім беру жүйесінің бөлімі ретінде қалыптасады.Кешенді медициналық-әлеуметтік-педагогикалық птронажөзінің әрекеті ғылыми методикалық мекемелер басқада білім беру құрылымдарымен сонемен бірге халықты әлеуметтік қорғау және денсаулық сақтау жұйе мекемелерімен бірлесіп, орындайды.МӘП-патронаж жүйесі өзінің қызметін келес» бағыттары бойынша қалыптастырады.

-мемлекеттік және мемлекеттік емес білім беру жүйесінің құрылымын , индивидуалды білім маршрутын таңдаудағы көмек

-білім беру кеңістігінен тыс балалармен түзету-дамыту прогамма бойынша жұмыстарды қалыптастыру және өңдәу

-ата-аналарды оқыту үшін арнйы программаларды оларды коррекциялы-педагогикалық процеске қосуды қалыптастыру

-өзіндік компанентті болып табылатын кещендік бірлестік жүйесі бойынша баланы бөлек аспектілі көмектің негізінде жалпы әлеуметтендіру мен оқытуды қамтасыз ету

-балаларды әлеуметтендіру және оқытуға бағытталған білім беру жүйесн дамыту

-арнайы білім беру жүйесі бойынша жаңа педагогикалықпсихологияларды жүзеге асыру

-баланың мүмкіндіктеріне сай еркін дамытуға бағытталған қоғамдвқ-педагогикалық инициативаны қолдау

Елімізде МӘП патронаждың қалыптасуы арнайы білім беру жүйесінің дамуы, жанұя жағдайындағы мүмкіндігі шектелген балаларға жаңа кешенді модельді қолдап жүзеге асырудың белгісі

МӘП патронаж жүйесінің негізгі тиімді әрекеті мынадай

-ата-ана, педагог-бала жағынан патронаж көмегінің қажеттілігі

-мамандандырылған көмекті қажет ететін проблемалардың өсуі.

-баланың мүмкіндігі шектелген деңгейіне тәуелсіз даму көрсеткішінің сапалы өсуі.

-ішкі жанұяның қатынастарды нормалау.

-педагогтармен басқада мамандардың жаңа балалық жау проблемаларын шешудегі шеберліктерінің сапалық өсуі.

2. Медициналық-әлеуметтік профилактика және ерте кешкенді көмек.

МӘП патронаж процесінің негізі болып ерте диогностикамен ерте комплексті көмек болып табылады. ООН ассмблеясының 1993ж 20 желтоқсанда қабылданған мүгедектер үйіне мүмкіндіктерді қамтамасыз ету ережесінде мүгедектер профилактикасының комплексті құрылымын анықтау көзделген.

Мүгедекті алдын алу тек медициналық мінездемеге алғашқы медициналық-санитарлы көмекке тән емес, сонымен қатар бала дамуын ерте қарастыру, психо-физикалық функцияларының қалыптасуында екінші ақаулықтың пайда болу мақсаты мен профилактикалық жұмыстарға тән.Бұл программаның негізгі теоритикалық базасын қалаған Л.С.Выготскийдің ойлау процестерін қалыптсатыруға арналған пркатикалық әрекет түсінігі туралы жұмыстары. Оның теориясындағы даму зонасы және екінші деффект профилактикасы арнайы білім берудегі жаңа зерттеулерге маңызды әсер етуде.

3. Ерте көмек көрсету /прогаммалары. Дүние жұзі практикасына белгілі ерте көмек көрсету пргаммалары.Коннектикуттық тест «Жаңа туылғандармен 3 жасқа дейінгі балалардың дамуын зерттеу», /Туғаннан 5жасқа дейінгі балалар үшін Каролиндік оқыту жоспары, Ерте оқытудың, Мюнхендік функциональдық диогностика, Ерте даму диогностикасының «Тандем» программалары, Дамуы шектелген балаларға ерте педагогикалық көмек программалары.егер біздің елімізде ерте диогностика және түзету жүйесі даму үстінде болса, онда шет елде «ерте ароаласу» прогрммасы бойынша ғылыми практикалық тәжіриебе молаюда.Олар жоғары тиімді нәтижені шығарады. Оған куә ең алдымен адамдардың өмір деңгейінің өзгеру процесі. Отандық тәрізді шет елдік тәжіриебе көрсеткендей толық дамыған балаға арналған ситуация оның жанұя жағдайына келуі болып табылады. Мамандардың жанұяға белсенді қатысу процесінде бала және ата анамен арнайы сабақтар жүргізіледі. Біздің елімізде ерте диогностикалық және ерте комплексті көмек көрсету жүйесінің қалыптасуы медициналық –психологиялық-педагогикалық птронаж жүйесі арқылы жүріп,ПМС орталықтарымен ПМП консультациялары базасында жүзеге асады.Ресейдегі ерте диогностика және ерте көмек көрсету мекемелері өте аз. Олар жиі экспериментальды аймақтарда ғанғ жұмыс жүргізеді, бірақ олардың шыңайы нәтижелері эксперименттен әлеуметтік-педагогикалық практика өтетінін болжайды. Жалпыресейлік ерте диогностикалау және комплексті көмек көрсету жүйесі жанұя жағдайында өңделіп сонымен қатар жаңа программаларды жүзеге асырып, мамандарды дайындап, білім беру мекемелеріндегі бірегей ақпаратты жүйені қалыптастырады.

№26 дәріс

Тақырып:Медициналық-педагогикалық-психологиялық комиссия қызметі

Дәріс мазмұны:

1.МППК-ның мақсаты мен міндеттері және оның ұйымдастыруы.

2.МППК-ның әдістамалық негіздері.
МППК-ның негізгі қызметі психиканың немесе денелік дамуында ауытқушылығы бар балаларды арнайы мекемелерге дифференцияланған тұрғыдан таңдау жасауға бағытталған. МППК балалардың емдеу-профилактикалық мекемелерге жолдама бойынша ұсыныс береді, сонымен қатар балаларды әлеуметтік қамтамасыз ету мекмелеріне жолдамалық ұсыныс береді, өйткені денсаулыұ және интеллект жағдайына байланысты олар жалпы мектептерде оқи алмайды.

МППК-ның міндетіне дамуында жеңіл ауытқушылықтары бар балаларға білім беру, тәрбиелеу, емдеу мәселелері бойынша педагогтар мен ата-аналарға кеңес беру жатады.

Арнайы мекемелерге жолдаманы тек МППК береді. Комиссия толықтай медициналық-педагогикалық-психологиялық және логопедиялық зерттеу жүргізіледі. Егер бала мектепке барып жүрген болса, МППК-ның келесі міндетіне үлгермеушіліктің себебін анықтау, дефект құрылымының сипаттамасын құру жатады. Егер бала мектепке әлі бармаған болса, онда мамандар оның оқуға даярлығын анықтайды. Мұнда оның физиологиялық және әлеуметтік жетілуін, интеллекттуальдық даму деңгейін,эмоциональды ерік сферасының ерекшелігі қарастырылады.

Балалардың үлаендердің көмегін қалай қабылдайды және берілген тапсырмалар бойынша жаңа білік пен дағдыны қалай басынан кешіріп жатқанын анықтап алу маңызды.

Жолдама беріледі:

1. 
   «дебильдік деңгейдегі олигофрения» диогнозы бар, соның ішінде Дауна ауруымен ауратын балаларға;
   
2. 
   бас миының инфекциялық, интексикациялық және басқа да постнатальды зақымдардың әсеріне табиғи деменциясы бар балаларға;
   
3. 
   бақылаудағы балалардың күндіз немесе түнде жиі құлап қалу жағдайында көрінетін эпилепсиялық деменциясы бар балаларға;
   
4. 
   шизофрениялық деменциясы бар балаларға.
   

• 
  төрағасы - басты міндеті комиссияның отырысын жоспарлау мен ұйымдастыру болып табылады;
  
• 
  балалар психиатры,баланың жағдайын медицина тұғысынан қарайды, бас миы орталық жүйке жүйесінің қабыну көздері мен күрделі ауруларды жояды, баланың психикалық жағдайын зерттейді;
  
• 
  офтальмолог - баланың көру мүшелерін зерттеуші;
  
• 
  дефектолог – баланың спихикалық және денелік дамуында аномалиясы бар жоғын анықтайды;
  
• 
  психолог – баланың жеке ерекшеліктерін анықтап, оның тұлғасына мотивациялық, мінез-құлқысына және интеллектуальдық деңгейіне мінездеме жазады;
  
• 
  логопед – баланың артекуляция мүшелерінің, сөйлуінің, сөздік қорының жағдайын зерттейді;
  
• 
  хатшы.
  

МППК-ға балаларды қабылдау журналы жүргізіледі. Мұнда әр баланың тегі, туған жылы, баланың баратын мектебі немесе бала бақшасы, мекен-жайы,диагнозы көрсетіледі. Ары қарай журналға комиссияның қойған диагнозы, ұсынысы, сыныбы енгізіледі.

Әр балаға хаттама толтырылады. Оған бала туралы жалпы мәлімет, тәрбиелеу жағдайы, танымдық іс-әрекетінің жағдайына мінездеме, логопедиялық, педагогикалық зерттеулердің нәтижесінде сипатама м.ж.д. дамуы жазылады. Хаттама жеке іс-парағына тігіліп баланы жіберген бала бақшаға немесе мектепке жібереді. МППК міндетті түрде баланың арнайы мекемелерге барып жүргендігін қадағалау тиіс.

Хаттаманы білікті маманданған хатшы жүргізеді. Кейін хаттама баланың жеке іс-парағында сақталады. Арнайы мектептің ұзтаздары баланың тұлғалық ерекшеліктерімен және психофизикалықдамуын, оқушының деңгейімен алдын-ала танысады. Сонымен қатар баланың даму динамикасын анықтауға көмектеседі.

Психологиялық-педагогикалық диагностиканың әдістері басқа әдістермен тығыз байланысты және 4 бағыты бар.

1. 
   Клиникалық әдістер (медициналық, психиатриялық, психоневрологиялық). Клиникалық әдістің құрамды бөліктеріне психологиялық тексеру жатады. Нақты мәліметтерді дәрігер жазбаша түрде береді.
   
2. 
   Психологиялық әдістердің – 3 түрі кездеседі:
   
   1. 
      бақылау – ұзақ уақыт және қысқа уақыт мерзімді, экспериметтік әдіс – баланың іс-әрекет нәтижесін зерттеу (еңбек, ойын, оқу), анкеталау. Әңгелесу немесе сұрақ-жауап әдісі де кеңінен қолданылады.
      
   2. 
      нақты психологиялық әдістемелер – нақты қызмет пен процестерді зерттеуге бағыттарын психологиялық әдістемелер. Танымдық іс-әрекетті зерттеу қабылдау, ойлау, ес, сөйлеу т.б. тексеруге арналған әдістеменің жинағымен жүргізеді.
      
   3. 
      баланың қандай да бір жеке тұлғалық қасиеттерін зерттеуге бағыттарын жеке психологиялық әдістемелер.
      
3. 
   Білім беру үрдісінде балаларды бақылауға бағытталған педагогикалық әдістамелер. Яғни бала жаңа білімді игеру барысымен қатар тексеріледі.
   
4. 
   Сөйлеуді зерттеу әдістері – логопедиялық әдістер.
   

1. Диагностикалық іс-әрекеттің жалпы мазмұны

2. Педагогикалық психологиялық зерттеу мазмұны.

Кең таралған қажеттіліктердің бірі кез-келген сөйлемейтін баланы аутисттер қатарына жатқызу. Бұл жағдайда дифференциалды диагностика күрделі, себебі обьект болып кіші бала табылады. Ал оның әрекетінде патологиялық белгілер болмайды. Аутизм – бұл даму бұзылысы, онда сыртқы әлемімен және басқа адаммен әлеуметтік қатынас қиындатылады. Аутизм кең көріністер спектріне ие болғанмен басты симптомдар болып табылады. Бұл қатынастан әрекеттің стереотипті формаларына қарай өту тілегі. Сонымен қатар ерекше сөздік даму, сенсорлы тітіркендіргіштерге адекватты емес реакция байқалады. Аутизмде стереотипті мінез-құлық айқын көрінеді. Көбіне аутизм адам бетіне қараудан үрейлену, онымен жеке сөйлесуден көрінеді. Бұндай баламен контактқа түсуге асығушылық балада үрей туғызады, ол өзіне немесе басқа адамдарға қатысты өзін агрессивті ұстай бастайды. Дифференциалды диагностика жеңілдейді егер алалиямен науқастанған балалар экспрессивті болатын болса. Аутизмі бар балаларға қарағанда олар вербалды және вербалды емес сөйлеуді белсенді қолданады және жақсы дамыған мимикаға ие.

№ 28 дәріс

Тақырып:Диагностикалық іс-әрекеттің ұйымдастырылу талаптары.

Дәріс мазмұны:

1. Зерттеуді ұйымдастыруға қойылатын жалпы талаптар.

2. Психологиялық-педагогикалық зерттеу процедураларының өзара байланысы.

Психолого-педагогикалық тексеру бірыңғай кешен, өзінің арнайы міндеттері бар 3 өзіндік бағыты бар: клиникалық, психологиялық, педагогикалық..Тексерудің соңғы мақсаты педагогикалық шарттарды анықтау және жеке тәсілдер, көмектің әдістері болып табылады.Бірінші ереже бойынша клиникалық тексерумен жүзеге асады, клиникалық анамнез бойынша дизонтогенез түріндегі алдын ала гипотезаны құрастыруға бағытталған. Детальдық анамнез клиникалық тексерудің маңызды болжау бөлігі, диагност отбасы жөнінде және туғаннан пайда болатын аномалиялық дамуы, аурулары мен жарақаттары, балабақшаға (мектепке) адаптациясы жөніндегі мәліметтер жинақталады.

Клиникалық тексеру:

• 
  терапевтің тексеруі мақсаты бойынша баланың соматикалық денсаулығы жөнінде мәлімет алады және осының негізінде режимін , емдеу-профилактикалық шаралар ұйымдастыруды анықтайды;
  
• 
  невропатолог тексеруі орталық жүйке жүйесінің бұзылысын және сипатын анықтайды. Мидың органикалық бұзылысы анықталған жағдайда коррекциялық педагогикалық әсер етуде медикаментозды терапия жүргізіледі;
  
• 
  невропатолог тексеруі органикалық бұзылыста нейрофизиологиялық тексерісте алынған объективті мәліметтерді толықтырады;
  
• 
  афазияда нейропсихологиялық тексеру жүргізу қажет, себебі ол жоғары психикалық функцияның жағдайы жөнінде мәлімет алуға мүмкіндік береді;
  
• 
  Педагогикалық тексеруде педагог баланың оқу дағдысының деңгейін және оқу материалын меңгеруін анықтайды.
  
• 
  Педагогикалық диагностика процесі қажет:
  
• 
  баланың даму динамикасын бағалау үшін және коррекциялық жұмыс бағытталған психикалық сипаттың жақсы нәтижесіне жету үшін;
  
• 
  «бала-педагог» диадасындағы тұлғааралық қарым-қатынас оптимальды ұйымдастырылу үшін, бала мен оқытушылардың жеке –типологиялық ерекшелігін анықтау;
  
• 
  барлық педагогқа әсер ететін педагогикалық әсер етудің нәтижесін талдау, баланың ата-анасымен кеңес жүргізуге, әрі қарайғы жұмысты жоспарлау үшін.
  

Психологиялық тексерудің нәтижелілігі психологиялық- педагогикалық міндет шешетін адекватты таңдайтын психодиагностикалық әдістерге байланысты.

Психологтың диагностикалық қызметі психологиялық модель негізінде жүзеге асады. Логопедтің диагностикалық қызметі тілдік дамудың бұзылысының пайда болуын анықтау мен талдауға оларды түзету жолдарына бағытталған.

Логопед пен психологтың баланың тексеруін ұйымдастыруда жалпы кезеңдері бар.

Диагностикалық кезеңдер:

1. 
   баланың өзекті проблемасына бағдарлану, зерттеудің гипотезасын қалыптастыру, диагностика құралын анықтау, тексеру процедурасын жоспарлау;
   
2. 
   маман жасаған гипотезаның сәйкестігіне диагностика өткізу
   
3. 
   объективті нәтижені талдау және интерпретациялау, бұзылысқа сай білім беру орындарында жеке білім беру маршруты негізінде коррекциялық шараның бағдарын анықтау;
   

Тексеруді дайындау алға қойған мақсатқа сай стимульдық материалмен нақты әдістерді таңдаудан басталады.Тілді тексеру логопедтің әртүрлі стандартты емес әдістермен, тесттік тапсырмалармен жүзеге асады.Баланы логопедиялық тексеруде қолданылатын стимульдық материалдар:

І. Тілдің фонетикалық жағын зерттеуге арналған материалдар:

1. Заттық суреттер , сөздегі әртүрлі жағыдайлардағы дыбыс мазмұны (басы, ортасы, соңы);

2. Тілдік материал;

ІІ. Тілдің фонематикалық жағын зерттеуге арналған материал: суреттер, дыбыстың дифференцировты қабілетін анықтауға арналған тілдік материал;

ІІІ. Тілдің лексикалық және грамматикалық жағын зерттеуге арналған материал:

1. 
   лексикалық тақырып бойынша заттық және сюжеттік суреттер;
   
2. 
   әрекет бейнеленген суреттер;
   
3. 
   әртүрлі сандағы заттардың суреті;
   
4. 
   біржақты заттар салынған суреттер, белгілі бір белгісі бойынша ерекшеленеді;
   

1. 
   Сюжетті суреттер;
   
2. 
   Әртүрлі жасқа арналған сюжетті картиналар (2,3,4,5) сериясы;
   

1. тілдік материал (сөздер, дыбыс-буындық құрылымдағы сөздер);

2. заттық және сюжетті суреттер;

УІ. Жазбаша тілдің жағдайын зерттеуге арналған материал:

1. оқуға арналған тексттер;

2. буындық таблицалар;

3. әріптер;

4. диктант пен шығарма текстері;

5. көшіруге арналған жазба және таспа түріндегі тексттер;

Диагностикалық қызметті ұйымдастыруға арналған жеке талаптар.

Тексеруді жүргізуге арналған нақты шарттар (бақылау, эксперимент, әңгімелесу, тестілеу) алынған қорытындыға әртүрлі деңгейде әсер етуі мүмкін. Бұл әсіресе психологиялық тексеруді өткізгенде маңызды.

• 
  Психолог есепке алатын жағдай тексерілушінің жеке тұлғасына байланысты (жынысы, жасы, мотиві, позициясы, мінезі т.б.) және тексеру жүзеге асатын сыртқы шарттарға байланысты.Әсіресе көп көңіл аудару керек денсаулығына, әртүрлі психосоматикалық, физиологиялық бұзылыстарға, дамуындағы ауытқушылықтарға. Психологқа келетін болсақ, ол керісінше диагностикалық материалға сай келетін психологиялық құралдарды қолданады.Психолог баланың жағдайын түсіну қажет.Сонымен қатар психолог тексеру өтетін сыртқы жағдайларына көңіл бөлу қажет: дыбыстық фон, ауа жағдайына, жиһаз сапасына.Диагностиканың сәтті өтуі алдын ала дайындыққа байланысты. Тексерудің алдында балаға жаңа жағдайға үйренуіне, шынайы түрде жасауына мүмкіндік беру керек.Алдын ала жасалатын шарттарға стимулдық материалды дайындау болып табылады. Жеке тексеру кезінде әсіресе тест өткізгенде материалды дайындау қажет. Ереже бойынша материалдар столға жақын тексерілушінің мазасын алмайтындай жерге қою керек. Топтық тексеру кезінде барлық тесттік бланкалар, жауап парағы, карандаштар, т.б. материалдар мұқият тексеріліп, орнымен қою қажет.Диагностиканың нақты процесімен танысу- бұл аса маңызды болып келеді. Жеке тексеру үшін және топтық тексеру кезінде әркім өзінің қызметін білу үшін алдын ала нұсқауды дайындау керек.
  
• 
  Біріншіден, стандартты процедураның маңызды емес жағы болса да тексеру қажет.Психодиагностикалық әдісті жасаушы процедураның анық және толық болуына жауапкершілік алады.
  
• 
  Екіншіден, зерттеудің стандартты емес жағын тіркеу керек.
  
• 
  Үшіншіден, қорытындыны интерпретациялауда зерттеудің шартын есепке алу қажет.
  

Тестілеу балаға ойын түрінде болуы керек. Ойын әдісі тестке деген қызығушылықты көтеретін тиімді әдіс.Тестілеудегі үйлесімділік. Зерттелушімен байланыс жасаудағы көптеген тәсілдер тестілеу кезіндегі үрейленушілігін төмендетеді. Экспериментатордың мінезі, тестілеу процесін жақсы ұйымдастыру мақсатқа жатады.

Жоғары деңгейдегі үрейленушілік оқуға және интеллектуалды дамуға теріс әсер етеді. Бірақ тестілеу кезінде бұл жағдай уақытша сипатта болады. Тексеруді әңгімелесуден бастау қажет, баламен байланыс жасаудың құралы проективті әдістер және ол жөнінде алғашқы бағдарланған ақпарат алуға мүмкіндік береді. Кейбір жағдайда бұл ақпарат тексреу жоспарын өзгертуі мүмкін, сондықтан өолда жеткілікті түрде дайын материалдар болған дүрыс.Зерттеу жүргізгенде барлық талапты сақтау үшін негізгі кезеңде бізді қызықтырған пән жөнінде дәл мәлімет алуға болады және жауапты кезең- зерттеу нәтижесін талдауға көшу.Талдау кезеңінде алынған мәліметтерді өңдеу.Талдау поцесінде топтау, қосымша есептеу, себепті-тексеру байланыстары бекітіледі. Дәлелдеп реттеп болған соң зерттеудің нәтижесінің соңғы процедурасы - қорытынды жазу және зертелушіге психологиялық диагнох қоюболып табылады.

№29 дәріс

1.Арнайы білім беру жүйесіндегі кәсіби қызмет мазмұны

2.Арнайы білім беру жүйесіндегі педагог тұлғасы

ХХғ басында атақтынеміс педагогы П.Шуман былай деп жазған екен ; баланың психологиялық дамуы неғұрлым төмен баса, соғырлым мұгалімнің білім денгейіжоғары болуы керек.Педагогика тарихында Германия ең алғаш рет жалпы білім беретін мектептерде, білім беретін мұғалемдерді кәсіди дайындау курсын ашты. Дәл осы тұстарда, яғни суропада тұңғыш мұғалімдер семинариясы, сонымен қатар Берменнің саңырау балаларға арналған мектебіне мұғалімдер даярлау курсы ашылды.Ресейде 1898 жылы педагог – дефектологтарды дайындау курсы Санкт-Петербургте басталды. Дмаытуында ауытқұлар кездесетін балаларға дәріс беретін мұғалімдерді арнаулы мамандандырылған даярлыққа арналған курс ашпас бұрын ғасырлар бойы дәрігерлер, лингвисттер, дінқызметкерлерінен құралған практикалық – педагогикалық қызмет атқарылды. Қазігі таңда көптеген жоғары оқу орындары педагог- деффектологтар мен психологтар мамандырылған дайындық курсын өткізу бағдарламаларын ұсынуда. Сонымен АҚШ-та 230-дан астам бағдарламаға есептелген мұғалімдерді даярлау, қайта даярлау, кәсіби есептелігін атрттыру ұлттық жүесі жұмыс атқарады. Университеттерде батыс европвлық жүйе бойынша жалпы білім беретін мектептерде дәріс беретін мұғалімдерге арнаулы педагогика пәнінен курстар жүргізіледі курс саны ең кем дегенде 100-120 с құрауы керек.ХХғ аяғына таман Ресейдің педагогиқалық университеттерінде логопедия және алгофренопедогогика мамандықтарының бағдарламаларын дайындаған 30 га жуық білімшілер факультет , кафедралар құрылды. Сонымен қатар Ресейде арнаулы білім беру жүйесі бойынша 200 мыңнан астам педагогтар, (соның ішінде 10%- ы ғана педагог мамандығы бар) қызметатқарады.

Ерекше білім беру қажеттілігіне ие әрбір бала арнайы дайындығы бар педагог- дефектолог қана бере алатын педагогикалық көмек алуға құқұлы.

Арнаулы білім беру құрылымында педагогикалық қызмет үлкен жетістікке жету үшін қарапайым педагогикалық даярлық жеткіліксіз.

Педагог – дефектологтың мамандандырылған қызметі дәстүрлі мұғалімдік қызметі дәстүрлі мұғалімдік қызмет саласының аясына сыймай отыр, ол әлеуметтік-педагогикалық, психотерапевтік , консультативтік-диагностикалық және тағы басқа мүмкіншілігі шектеулі балалардың өміріне , арнаулы білім алуына бағытталған мұғалімдік емес қызмет көрсетулермен тығыз байланыста.

Қазіргі педагогикалық білім беру төмендегі педагогикалық мамандықтар бойынша дамып , қызмет етуде.

Тифлопедагогика –соқырлар мен көздері нашар көретіндерге дәріс беретін педагог мамандығын алып шығады тифлопедагог.

Сурдопедагогика- саңыраулар мен нашар естейтіндердің мұғалімі мамандығы бойынша сурдопедагог.

Олигофренопедагогика- ақыл-ойы дамуында әр түрлі ауытқулар кездесетіндерге білім беретін мамандық иесі олигофренопедагог.

Логопедия- логопед мамандығы бойынша бітіреді.

Арнаулы мектепке дейінгі педагогика – даму процесінде ауытқулар кездесетін мектепке дейінгі жастағы балаларды оқытатын педагог маманы дайындалады.

Денсаулық мүмкіншілігі шектеулі және психологиянық дамуы нашар адамдарды біліммен қамтамасыз ету мақсатында арнаулы психология мамандығы бойынша психологтар дайындалады.

Педагогикалық колледждерде ерекше білім беруді қажет ететін балаларды оқытуға арналған мектепке дейінгі және мектептерде қызмет атқара алатын тәрбиеші мамандығын алуға болады. Жоғарыда аталған мамандықтар ақыл-ойы нашар дамыған, денсаулығы ауыр мектепке дейінгі жастағы балалардан бастап, әлеуметтік жұмыстарда қызмет ете алатын ересектермен тығыз байланыс орнатуға зор ықпал тигізеді.Көптеген мамандықтар балалар мен ересектерге білім беруде үлкен педагогикалық көмек көрсетеді.

Педагог-дефектологтар мынадай арнаулы білім беру оқу орындарында мектепке дейінгі, мектеп, кәсіптік білім беру орындары жұмыс істей алады. Психологиялық-медициналық - әлеуметтік , консультативтік – диагностикалық орталықтарда , логопед пункттерінде , балалар үйі мен мектеп интернаттарда т.б. Сонымен қатар , педагог-дефектологтардың үй жағдайларында дамуында ауытқулар кездесетін балаларды жеке-жеке оқытып тәрбиелеуге мүмкіндігі жетеді.

Интеграциялық даму жағдайында және деференциялық икемделуде көпшілікті білім беру мекемелерінде оқитындарға , ортақ білім беру мекемелерінде , арнаулы психологтар мен педагог- дефектологтар қажеттілігі артады.Педагог-дефектологқа кәсіби білімнің деңгейінің күшіне қарай балаларды оқыту және тәрбиелеу барысында коррекциялы-даму және компенсациялық оқыту кластарында ұйымдастыруда аса зор еңбекті талап етпейді , көпшілікті мектептерде мұғалім өзі мектептік дезадаптация ауытқуы бар балаларды оқытуда қиындық сезінеді.

Педагог-дефектолог сол үшін жан-жақты және терең білім алады.Антропологиялық принципті педагог-дефектологтың ғылыми және тәжірибелік білімінің комплексті өзіндік критериі құрайды. Ол принцип адам жөніндегі қажетті білімді оның мөлшердегі социолизациясын , сонан соң арнаулы педагогиканың контекстіне дамудағы ауытқушылықтарды айырады және арнаулы пәндік облыстарында мысалы, олигофренопедагогика, сурдопедагогика ортақ мәліметі кітаптың 1-3 бөлімдерінде айтылған. Педагог-дефектологтың кәсіби көзқарасы дегеніміз ол процестерге өзіндік бағаның және сезінудің қорытындысында әлеуметтік өмірде болып жатқаны , қоғам өмірінде білімге құштарлығы мол адамдардың орны мен роліне әсер ететіні.

Кәсіпкердің іскерлік қабілеті оның шектеулі мүмкіндігі бар адамдарға әлеуметтік және жақсы өзгерістерді шешуші факторлығынан өзіне қояр талаптарынан көрінеді.

Педагог-дефектологтың кәсіби тәжірибесі шектеулі мамандығын көрсететін салалар алдын алу істері, педагогикалық анықтамалық диагностика кеңес беру, арнаулы педагогикалық ағарту, психологиялық және психотерапевтік көмектерге қатысу, әлеуметтік-педагогикалық қызметтер, педагог-дефектолог өз саласының ғана істерімен шектелмейді. Өз саласынан басқа ол әлеуметтік ізгілік акцияларының белсенді бастаушысы және қатысушысы болуға тиіс, шектеулі мүмкіндігі бар адамдарды құқығының қорғаушысы болуға тиіс.

Педагог-дефектолог өмір бойы оқиды. Ол өзінің кәсіби деңгейін, тәжірибесін дамытып отыруы керек және жұмыстарымен, шектеулі мүмкіндіктері бар балалардың ата-аналарымен бөлісуі тиіс.

Педагог-дефектологтың кәсіби қызметтерінің кәсіби зияндылығын ескеруі керек, сондықтвн оның саулығында ақаулықтың болмауы тиіс. Көз, құлақ, нерв жүйесі, жүрек-тамыр, имундық жүйелерге қатаң талап қойылады.Жұқпалы ауруларға қарсы тұру қабілеті, ауыртпалықтарды көтере білу қабілеті болуы тиіс. Мамандарға, соның ішінде логопедтерге дұрыс сөйлеу, дыбыстарды ақаусыз айту талаптары қойылады. Ең керектісі педагог-дефектолог кәсібіне жауапкершілік, ізгілік, өмір сүйгіштік, төзім, өз жұмысына беріктік, шектеулі мүмкіндігі бар адамдардың өмірлік қызығушылықтарына адалдық, тәрбиеленушілерге сүйіспеншілік, сыйластық, кәсіби адалдық.Педагог-дефектологтың жұмысының қорытындысы ғажапқа теңелетін кәсіптердің бірі болып табылады.

№Тақырып_:_Ақаулығы_бар_балаларға_арналған_мекемелерді_ұйымдастыру__Дәріс_мазмұны'>30 дәріс

Тақырып: Ақаулығы бар балаларға арналған мекемелерді ұйымдастыру

Дәріс мазмұны:

1.Ақаулығы бар балаларға арналған мекемелерді ұйымдастыру

2.Ақаулығы бар бала арналған мекемелердегі арнайы білім беру принциптері

Аса білім беруді қажет ететін мектеп кезеңіндегі балалар арнайы білім беру мекемелер жүйесіне мектеп –интернаттарда екеуі мүмкін балалрдың әртүрлі бұзылысын дамытуға арналған.Қазіргі кезде 8 негізгі арнайы түрдегі мектептер қызмет істейді .Бұрынғы ақыл-ойы (болу) қалыс, соқыраулар мектебі т.б. диагностық сипаттарын айтпай қатардан шығару .Арнайы мектептер түріне қарай реттін қатар (номір) бойынша нормативтік-құқықтық және арнайы құжат бойынша олар былай аталады.Мұндай мекемелердің қызметі Ресей Федерациясында Үкіметінің 1997 ж. 12.03 \288 қаулысында арнайы білім беру түзету мекемелерінде оқытуға арналған тәрбиеленушілердің ақаулығын дамытуға арналған типтік жағдайын бектту туралы және Р.Ф.білім беру министр бойынша арнайы б\б мекемелерінің 1-8 түрінің өзіндік қызметі туралы тіркелді.Соңғы жылдары арнайы білім беру мекемелерінде басқа түрлі ақаулығы денсаулығы және өмір сүру жағдайы дәйектелген балалармен және тұлғасында аутистикалық белгісі бар.Дауна белгісі балаларда осы категорияғ ақамтылады. Сонымен жиі хроникалық созылмалы және әлсізделген балаларға арналған санаториялық (тоғайда )мектептер қызмет етуде .Барлық балаларға оқуға,тәрбиелеуге емдеуге ,әлеуметтік тұрғыдан бейімделуге қоғамға екуіне жағдай жасалуда.

Принциптер - бұл ерекше білім беру қажеттіліктері бар танымдық әрекетін басқару мен түзету –білім беру процесін ұйымдастырудың ерешеліктер мен мазмұнын анықтайтын жалпы ,мәнді және тұрақты талаптардың жүйесі.

1.Педагогикалық оптимизм принциптері -әр адамның ерекшелігіне және өмірлік әрекеттік шектелген мүмкіндіктеріне қарамай білім процессіне қосылу құқығын мойындайтын қазіргі гуманистік көзқарасқа негізделеді .

2.Ерте педагогикалық көмек принципі-баланың дамуындағы ерте (диагностика )аутқу диагностикасымен және ерте анықтауды оның ероекше білім қажеттілігін байқау үшін қамтамасыз ету .

3.Білімнің түзету –толықтырылу бағыттылық принципі –баланың сау күшіне тірек болады

және сақталған анализаторларды ,организмнің жүйесі мен қызметін қолданып ,білім процесін құрады .

4.Білімнің әлеуметтік –бейімделу бағытталық принципі-өзбеттілік мүмкіндіктерінің және әлеуметтің көмегімен белгілі бір мөлшерде «әлеуметтік төмендеуді» азайтуға (көмек ) мүмкіндік береді .

5.Әлеуметтік білім тәсілі ретінде ойлаудық,тілдің және қарым-қатынастың дамуы принципі –ойлаудың,сөйлеудің ,қар-қатынастың дамуындағы спецификалық мәселелер шектелген мүмкіндіктегі категориялардың барлығында кездеседі :Арнайы білім және әлеуметтік мәдени бейімделу реализациялық жағдай қажет .

6.Оқыту мен тәрбиедегі қызметтік жол принципі – арнайы білімдегі пәндеп –практикалық әрекет баланың дамуындағы компенсаториық қамтамасыз етілудің арнайы тәсілі болып табылады және ол сабақта ,тәрбие процестерінде жүзеге асады.

7.Жекелей және салыстырмалы жол принципі-оқытуда баланың жеке ерешелігін есте алып жағымды жағдайларды құруға бағытталған .

8.Арнайы педагогикалық .басшылықтың қажеттілік принципі түзету педагогикалық бағытында дамыту және түзету құралдары мен қызметін үйлесімді таңдап алу қажеттілігіне негізделеді.