662
тапсырманы орындауда қиындыққа кездессе мойымауына үйрете отырып, аз мөлшердегі
жетістіктерін де бағалап, мадақтап қоюды да ұмытпауы керек.
Ұсақ моториканың қимылдары мен қолдың икемдігі бас миының құрылымының даму
деңгейін көрсетеді. Осыдан келіп қол қимылдарын басқара білу туады. Сондықтан ешқашан
да баланы мәжбүрлеуге болмайды.
Қазіргі кезде баулы ойыншықтардың көбейгенін немен түсіндіруге болады. Қазіргі ата –
аналарда мұндай ойыншықтар болған жоқ қой, сонда олар осындай қалыпты деңгейге қалай
жетті? Бір түсінбейтін нәрсе, осының бәрі не үшін керек?
Қазіргі кездің балаларында жалпы моторлық артта қалушық байқалады екен. Ойлап
көріңізші, тіпті қазіргі балабақшадағы балалардың ешбірінде баулы аяқ киім кездеспейді. Бау
байлауды үйрету ата- анаға да, тәрбиеші ге де қиындық туғызатын болса керек. Осыдан 20
жыл бұрын ата- аналарға, олармен қоса олардың балаларына көп нәрсені қолмен жасауға тура
келді: кір жуу, тоқу, тігу т.б. Ал қазіргі кезде осының бәрін жасайтын машина.
Жалпы моториканың дамуының аздығын, соның ішінде қол қимылының аздық себебін
зерттей келе қазіргі заманғы барлық баланың жазуға дайын еместігі немесе тілінің дамуында
бір ақау бар екендігі анықталды. Осыдан келе мынадай қорытынды шығаруға болады: егер
тілінің дамуында ақау болса, онда бұл ұсақ моториканың мәселесі.
Тіпті баланың сөйлеу тілі қалыпты болған жағдайда бұл қолын басқаруы қалыпты деген
сөз емес. Егер 4 - 5 жастағы балада бау байлау қиындық келтірсе, ал, ермексаздан тек шар мен
ұзынша жабыстырылса, және 6 жаста тиек тігу- орындалмас және қауіпті іс болса, онда сіздің
балаңыз кінәлі емес.
Өкінішке орай көп ата- ана қолдың икемі мен ұсақ моториканың даму деңгейінің
төмендігін тек мектепке барарда ғана байқайды. Бұл балаға өте ауыр жүк. Жаңа хабарларды
қабылдаумен қатар, икемге келмейтін саусақтарымен қарандашпен жазып үйренуі керек.
Кішкентай ғана сәбидің қалайтыны қозғалу, қозғалыс- әлемді танудың мүмкіндігі. Яғни,
бала қозғалысының дәл және нақты болса, оның әлемді ақылмен тануы да терең бола түспек.
Егер сіз бірінші сынып оқушысында жазуда қиындық болмасын десеңіз немесе 3
жастағы баланың тілінің дамуында ақау болмасын десеңіз дамыту ойын – жаттығуларын бала
туылған соң екі айдан кейін бастаңыз. Ұсақ моториканы дамыту әдістемесі мұндай жағдайда
өте тиімді. Омыраудағы баланың саусақтарын уқалауға болады, жас жарымдағы баламен
саусақ ойындарын бастауға болады. Мысалы, баланың бас бармағын жаймен сипап отырып,
оған былай деңіз: «Саусақ –бала сен қайда болдың?» Содан соң бас бармақты балан үйрекпен
түйістіре отырып, « мына саусақпан орманға бардым», ортан түйрекпен түйістіре отырып,
«мына саусақпен щи пісірдім»,
Осылайша жалғастырып басқа саусақтармен де «мына саусақпен ботқа жеп, мына
саусақпен ән салдым» деп аяқтайсыз. Балаларға бұл жаттығу қатты ұнайды, уақытты да көп
алмайды, ал пайдасы оның өте көп, себебі ұсақ моториканы дамытып жатырмыз ғой.
Бір жастан асқан балалар үшін – саусақ бассейні әдістемесі өте пайдалы. Бір ыдысқа 1 кг
бұршақты немесе фасольді төгеміз де ішіне баланы қызықтыратын бір ойыншықты көміп
қоямыз. Сондан соң оны тауып беруін өтінеміз. Ойын жаттығулар арқылы баланың білімділік
дағдыларын дамытамыз.
663
Пассивті жаттығу – ұсақ моториканы дамытудың алғашқы сатысы. Саусақ
жаттығуларын ең төменгі деңгейден бастаған дұрыс.
Содан кейін ғана активті саусақ жаттығуларына көшу ұсынылады. Оның деңгейі
баланың ұсақ моторикасының даму деңгейіне қарай таңдалады. Нәтижесінде балалардың
тілі,ойлау қабілетері дамыйды.
Ойын деген менің түсінуімше көңіл көтеру, жұрттың көзін қуантып, шаттандыру ғана
емес, ойынның өзінше бір ерекше мағыналары болған»,- деп тегіннен тегін айтпаса керек.
Балабақшаларда сонымен қатар ұлттық ойындар ұтымды пайдаланылса, онда
тәрбиеленушілердің тілін дамытуға, білімге деген құштарлығын арттыруға және қазақ
халқының мол мұрасын бойына сіңіріп, ұлттық сананы қалыптастыруға болады. Қазақтың
белгілі ғалым - ағартушылары Абай Құнанбаев, Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин
халық ойындарының балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін, өткен ұрпақтың дәстүрі мен
тарихын құрметтеп, эстетикалық, адамгершілік қасиеттерінің дамуына, сөздік қорының
баюына қосатын үлесін жоғары бағаласа, біртуар ақын Мағжан Жұмабаев ойындарды халық
мәдениетінің бастаулары қайнар көзі, ойлау қабілетінің өсу қажеттілігінің, тілдік тәрбиенің
негізгі ажырамас бөлшегі деп тұжырымдайды. Тілді дамыту мектепке дейінгі тәрбие мен білім
беру жұмыстарының негізгі болуы тиіс, өйткені баланың сөздік қорының нығаюы оның
танымдық қабілетін арттырып, сана - сезімін кеңейтеді.
Мектепке дейінгі балалық шақтың барлық кезеңдерінде ұйымдастырылған оқу іс-
әрекетке арналған ойын әдістеріне үлкен мән беріледі. Оқытудың әдістері мен тәсілдері
ережеге сәйкес қолданылады, әртүрлі үйлестіруде оқытудың көп бейнелі әдістері мен
тәсілдерін пайдалану, оларды шебер үйлестіру керек, сонда ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті
балаларға пайдалы, қызықты болады. Мен дидактикалық ойындарға ерекше көңіл бөлемін.
Қызықты жаттығулар, шығармашылық тапсырмалар т.б. Өзімнің тәжірибемде
5 сала бойынша өткізілетін оқу іс-әрекетерімде жұмбақтарды пайдаланамын, өлеңдер,
тақпақтар таңдаймын, логикалық ойлауға арналған тапсырмаларға мақалдардан, қанатты
сөздерден, ертегілерден және де сергіту сәтінен (физминуттардан) топтама жасаймын. Әртүрлі
қызықты материалдарды қолдану педагогикалық үрдістің тиімділігін арттырып, сондай-ақ,
олар баланың ақыл – ойының,тілінің дамуына үлкен ықпал ете отырып, балалардың ойлауына,
есте сақтауына себеп болады. Балаларды ойын үрдісіне оқыта жүріп, ойыннан алған әсерлерін
оқу қуанышына ұласуы үшін, ары қарай жұмыстар атқарамын.
Саусақ жаттығулары
Пассивті
сипау
Сүйемелдеусіз
Активті
Дауыстың
сүйемелдеуімен
(түрлі
тақпақпен,
көрініспен т.б
діріл
уқалау
