Да п а л ы қ дүниетаны мы Әрбір ғалы м

нен оқып іздеген талап ем ес дей ді. Егер кітап сөзім еи

бет	90/94
Дата	13.09.2023
өлшемі
	#43348

1 ... 86 87 88 89 90 91 92 93 94

b892

(Қырық бесінш і сез) А байды ң «құдай» туралы ұғымы кең. А дам баласы мы ңдаған ж ы лдар бойы әр түрлі дін дер ге сеніп келген

нен оқып іздеген талап ем ес дей ді. Егер кітап сөзім еи
іздеген талап болса, онда алдымен көкіректі т а за л а у
қ а ж ет еді.
Көкіректі т а за л а у деп А бай тек білім ге ынта қою-
шылықты емес, адамшылықты айтып отыр. Адамшылы-
ғы мол ж ан А бай үғымында көкірегін тазартқан адам,
ондайды ң талабы да таза. Осындай адам дарды ң ісіне
сүйсініп «бәр ек ел ді» десек ж ағы ну да, қолпаш тау да
ж оқ, үлкендікті әділ баға л а у бар. ’
ҒА Д ІЛ Е Т СЕЗІМ
(Қырық бесінш і сез)
А байды ң «құдай» туралы ұғымы кең. А дам баласы
мы ңдаған ж ы лдар бойы әр түрлі дін дер ге сеніп келген-
мен, ол бір «үлкен құдай » барын білген, соған құлшы-
лық сткен,— дейді Абай. Әр түрлі діндер сол үшін «үл-
кен құдай ға» ж ет у д ің ж олдары , тәсілдер і. Б ірақ 'бар-
лык дін дерге ортақ мәселе Ғаділет пен М ахаббат.
Н ағы з құдай жолы «үлкен құдайды » мойындаушы-
лық. Ол үш ін тек ж аратқанды мойындап қана қоймай,
оған ғашық, ынтық болу, оңың хикметін сезін у керек.
193

Л дам ды адам нан ж о ғары қоятын б ай лы қ емес, билік
смес, Алланын хикметін кімде-кім а н ы ғы р ақ сезінсе сол
биік болмақ. А л л а хикметі — ғаділет пен м ахаббат. Б үл
сезімдерсіз өмір ж ок. Б ұл сезімдер то л ы ғы рақ болса,
ол — ғалым, ғақыл. Адам ж а н ы н а н ғылым ш ы ғара ал-
майды,— дейді Абай. Ол дүние болмысын сезініп, көз-
бен көріп, ақылмен біліп барып ғылым ж а с а м а қ . Мұн-
д ай философияны Б аты ста пантеизм атаған, бір ақ Абай
пантеизмінің өзіндік ерекшелігі бар. Б ұл тұста кұдай
таным тиянақтығы үшін алынып, оның хикметі адам-
гершілік қағид асы болып, дүниедегі нақты лы сезінуші,
танушы, әрекет етуші ад ам болып отыр. Б ы л а й ш а айт-
қанда, мәселе Алла туралы емес, мәселе Адам болмысы
туралы. Абай дүниетанымында Адамның қү д ай ға күл-
шылығы емес, А лланы ң а д ам ғ а берген хикметі негізге
алынған. Адам болса А лла хикметін сезіну керек, ‘бұл
оны Қ ұд айға құлш ы лы ғы нан босатады. А лланы ң хикме-
тін сезіну — соның жолы нда болу. Ол үшін ад ам ға қа-
жетті сезімдер ғаділеттілік пен махаббат. Бұл гуманнзм-
нің басты қағид алары . Осы ойлары аркы лы Абай бір
діннің шеңберінен, бір дін дүниетанымынан алыс кетіп
ад ам за тты ққа тән ойлау жүйесіне түскен. «Адамзаттың
бәрін сүй бауырым деп» — деуі осы айтылған ойлардың
деңгейі.
* * *
Абай мұрасына барлау, ұлы ақынның ой тұңғиығына
гереңдеу ұ рпақтан ұ р п а қ қ а ж а л ғ а с а беретін іс. Абай —
ад ам за тты ң ғұмыр бойы игеріп, түйсіне түсетін түтас-
қан 'бір ғаж ай ы п әлемі. Қ оғам дамуы ны ң ғасы рлар же-
лісінде «өлмейтұғын артына сөз қ а л д ы р ғ а н » ұлы тұлға-
л а р хақы нда өз кезеңіне сай ой өрбитіні анық. Абай біз-
бен де, келер ұрпақпен де за м ан д ас, сондықтан ақынды
«жүрегінің түбіне терең бойлап» п арасатты ой, зерделі
санамен оқып-үйрену қасиетті парызымыз.
Кеңестік дәуірде үлы Абайдың рухы тар өрісті тап-
ты қ түсінік тұрғысында зерттеліп, ұлтты қ рухани мұра-
мызға бұғау салынды. Абай туралы ал ғаш ж үр екж ар-
ды лебізін білдіріп, тиянақты түжырым- айтқан қа за қ -
тың асыл арыстары Ахмет Байтұрсынов, М а ғ ж а н Ж ұ -
мабаев, Ж ү сіпбек Аймауытов ж ән е үлы ақынымызды
орыстың оқы рман қауы м ы на тұңғыш рет таныстырған
алаш ты ң ардагер аза м а ты Әлихан Бөкейханов қуғынға
ұшырап, қызыл зоб алаңны ң от-ж алы ны на шарпылды.
Ш әкәрім Қ ұдайбердіүлының ай тқан «нақтылы ой» (ке-
194

жүктеу

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 86 87 88 89 90 91 92 93 94