«М ЕН» Ө Л М Е К К Е Т А Ғ Д Ы Р Ж О Қ ӘУЕЛ БАСТАН»

«мен» ж ә н е «менікі» деген тү сін ік берген. Әрине, оны- 
мен ф и л о с о ф и ял ы қ түйінін беру, ш ы ғы с п оэзи ясы дәстү- 
рінде б олғаны м ен, н а қ т ы л ы т ү р д е «мен» мен «менікін» 
а ж ы р а т у д ы
біз А б а й д а н кездестіріп оты рм ы з. Әуелі 
А б а й д ы ң «мен» д егеніне т о қ т а л а й ы қ . Ол: « а қ ы л мен 
ж а н — мен өзім»,— дейді. С о н д а сы рт көзге қ а р а ғ а н д а
мен деген а қ ы л мен ж а н н ы ң синтезі б о л м а қ . Б ү л дүрыс, 
б ір а қ а қ и қ а т емес. Н еге дейсіз ғой. Б ір ін ш іде н , а қ ы л мен 
ж а н д егеннің өзі не? А қ ы л ту р а л ы біліп ж а з с а қ та, біл-; 
мей ж а з с а қ т а көп ж а з д ы қ , көп а й та м ы з. О л а д а м н ы ң
зердесінің, с а н ал ы лы ғы н ы ң , ой қ а б іл е т ін ің өлшемі. Әдет- 
те д ү р ы с ш еш ім қ а б ы л д а п , әлденені көре б ілген дерді 
а қ ы л д ы а д а м деп айтып ж а т а м ы з . Ал « ж а н » т у р а л ы сөз 
ж ү м б а қ , оның не екені ту р а л ы ты м қ ү р ы с а д ү р ы с түсі- 
ніктің өзі қ а л ы п т а с п а ғ а н . Т іл ім ізд е «ш ы бы н ж а н » , «ж а - 
ным ж а р а л ы » ,— « ж а н ы м д а й ж а қ с ы к ө р е м » деген т. б. 
түсініктер бар. Б ү л қ а р а п а й ы м қ а т ы н а с т а р д а қ о л д а н ы - 
л а т ы н сөз тіркестері, б ү л а р д а д ү н и е т а н ы м д ы қ филосо- 
ф и я л ы қ с и п а т ж о қ . « Ж а н » т у р а л ы ең қ ү н а р л ы түсінік, 
оның тірі а д а м ғ а қ а ты ст ы а й ты латы н ы , яғни а д а м дүние- 
ден өткенде кеудесінен ж а н ы ш ы ғы п кетеді. Тірі а д ам - 
ның ж а н ы бар. Тіпті а д а м д ы қ а й т ы с б о л ды д е ген д е а н ы қ : 
та у ы ш ретінде қю лд аны л аты н ү ғы м «ж а н ». К еудесін де 
ж а н ы ж о қ , дем ек, ол а д а м қ а й т ы с болған. Ал, А б ай а қ ы л
мен ж а н д ы бірге айтып, «мен» деген ү ғ ы м м е н а н ы қ т а й
отырып, «мен» ө л м е к к е т а ғ д ы р ж о қ әуел б а с т а н » деп, 
оны м әңгіліктің өлш ем і ретін д е қ о л д а н ғ а н . С о н д а қ а л а й
болғаны , а қ ы л д ы ң д а , ж а н н ы ң д а м әң гіл ік б о л ғ ан ы ма? 
Р а с , а қ ы л д а ж а н д а мәңгілік, б ір а қ о л а р д ы ң өмір сүру 
ф о р м а л а р ы өзгеш е б о л м а қ. Т ек қ а н а а қ ы л ж а н с ы з
болм айд ы , ал ж а н а қ ы л с ы з б о л а ма? О л ж а ғ ы н А бай 
айтпағаң-.
Екінш іден, «мен» деген үғы м д ы а қ ы л мен ж а н н ы ң
бірлігі бере ал м а й д ы . А қ ы л мен ж а н н ы ң бір-біріне қ а -
ры м -қат ы н а с ы , б а й л а н ы с ы бір мәселе. О сы қ а р ы м -қ а -
т ы н а с қ а меннің қ а т ы с ы бар. Д е м е к , «мен» д е ген д е а қ ы л
мен ж а н н ы ң , оған м еннің қ а т ы н а с ы н еске а л у керек, 
сонда барып- «мен» ү ғы м ы қ а л ы п т а с а д ы . А б а й бұл мәсе- 
лені «А қыл мен ж а н — мен өзім, тән — менікі»,— деп ай- 
ш ы қ т ы бейнелеген. А қ ы н н ы ң мен езім деп оты рған ы , 
өзінің а қ ы л ы мен ж а н ы н а қ а ты ст ы . А б а й т ә н д і — менікі 
дейді. Тәнді ж а н н а н бөліп а л а д ы . А д ам б о л ғ ан к е зд е тән 
мен ж а н бірге. Б ұ л а р д ы ң бөлінуі ө м ір д ің соң ы н да бол- 
м ақ. «Мен» мен «менікі» — т ұ т а с к е з д е а д а м тір щ іл ік
иесі. О л а р , б ір а қ бір к е зд е сөзсіз бөлінбек, а қ ы н осы
114

халді баяндап отыр. Ойымыз түсінікті болу үшін шумақ- 
ты толық келтірейік:

жүктеу

Достарыңызбен бөлісу: