168
көзқарас, шындықты құқықтық ұғыну тəн. Осындай философиялық танылған
шындық құқықтық шындық болып табылады, яғни танылымдағы шындықтың
құқықтық қасиеттері мен байланыстарының жүйесі. Осы құқықтық шындық
философиялық-құқықтық танымдағы дүниенің ізденістегі ақиқаты мен
ашылатын мəнін көрсетіп, паш етеді.
Юридикалық əлемнің, құқықтық дүниенің формуласы формалды теңдік
принципі болып табылады. Егер атомистер физика тарапынан дүние мəні атом
десе, ал либертарлық құқық философиясы дүниенің мəні формалдық теңдік
дейді. Сонда олардың əрқайсысы дүние деп өзінің ізденістегі білімі мен
танымын, физик атом əлемін, ал құқықшы заңгер құқық əлемін айтады. Осы
əртүрлі дүниенің əртүрлі формуласы (əртүрлі ғылымдардың жасампаздық
əрқилы ғылыми жəдігерлері, дүниенің ғылыми бейнесі) шын мəнінде
жалпылық нəрсені көрсетеді, яғни объективтік дүниенің əмбебаптық заңдарын
бейнелейді.
Осы мағынада алғанда құқық философиясының ізденістегі ақиқаты мен
əдісі - əлеуметтік шындықтың мəні, принципі, ережесі мен тиесілі тəртібінің
нормасы ретіндегі формалдық теңдік болып табылады. Шындықтың құқықтық
тəртібі принципі болып табылатын формалды теңдік либертарлық əдістің өзегі
бола тұра, сол арқылы танымдағы шындықты юридикаландырады жəне соған
сəйкес философиялық-құқықтық теория жүйесі ретінде, əрі құқықтық шындық
формасында осы шындық туралы білімдерді көрсетеді, зерделейді жəне оның
мəніне жетеді.
Осы əдістің танымдық мүмкіндігі либертарлық құқық ұғымының өзінің
жасампаздық, шығармашылық (эвристикалық) əулетімен айқындалған жəне
оның теориялық маңызының, берілген философиялық-құқықтық теорияның пəн
ауқымының мағыналық шеңберімен, шекарасымен анықталады. Дəл осы
берілген құқық ұғымы соған сəйкес философиялық-құқықтық танымның
юридикалық-танымдық сарапталуын бағышталуын (интенционалдануын) жəне
шекарасын анықтайды.
Философиялық-құқықтық білімнің мөлшерлік өзгерістері тұтастай
алғанда құқық философиясының айқындалған қағидасы бітіміндегі, оның əдісі
мен пəні болып табылатын құқық ұғымы ауқымы мен өрісін қамтиды.
Философиялық-құқықтық білімнің сапалық өзгерістері бұрынғы құқық
ұғымынан жаңа құқық ұғымына өту, жаңа əдіс пен жаңа пəнге сəйкес жаңа
философиялық-құқықтық теорияның қалыптасуымен байланысты.
Əлбетте, осындай сапалық өзгерістердің дəрежесі əртүрлі болуы мүмкін,
бірақ философиялық-құқықтық таным процесі мен философиялық-құқықтық
ойдың прогресінде осы жаңа ұғымдар сапалық секірістерді білдіреді.
Жаңа құқық ұғымы дегеніміз құқық философиясының эмпирикалық
берілген нысандарының өзін жəне олар туралы бұрын жинақталған теориялық
білімдерді зерттеу, түсіну жəне зерделеуді жəне сонымен бірге соған сəйкес
жаңа əдісті де білдіреді. Неология (жаңа ілім туралы ілім) тұрғысынан
қарастырғанда құқық философиясының тарихы - құқықтың жаңа
ұғымдарының жəне соның негізінде қалыптасатын жаңа философиялық-
құқықтық теориялар тарихы.
169
Философиялық-құқықтық ойлау прогресінің жалпы процесінде жаңалық
моменті мирасқорлық, жасампаздық моментімен тығыз байланысты. Жаңа
(жаңа құқық ұғымы, жаңа теория, жаңа қағида жəне т.б.) дегеніміз бұл тұста
жəне барлық өзге жерде сияқты ескінің негізінде пайда болады, құқық пен
мемлекетті ұғыну мен түсінудің неғұрлым терең, неғұрлым мазмұнды жəне
неғұрлым үйлесімді танымдық формасы, диалектикасы болып табылады.
Ғылымда ақиқат ұғымы, анықтамасы жəне түрлері
Негізінен ғылыми таным - ұйымдастырудың қатал формасын өзара құрап,
оның қарсы келмеуі, дəлдігі, жүйелігімен көрінеді. Ғылыми танымның
спецификалық бағытталуы ақиқатқа жету болып табылады.
Ақиқаттың негізгі мəселесі болып - ақиқат деген сөздің этимологиясына
көңіл бөлу керек. Ақиқаттың негізі туралы мəселе - эпистемологияның ең
күрделі мəселесі болып табылады. Оның тарихы: Платон (б.д.д. 428/427-
347жж.) - ежелгі грек философы, идеалист, Сократтың шəкірті. Оның пікірінше
ақиқатты білімді - эпистема, доха (пікірлер) айыра білу керек деген.
Аристотель (б.д.д. 384-322 жж.) - ежелгі грек философы, логика жəне де
басқа арнайы білімдердің негізін қалаушы. Аристотель ақиқатқа былай
анықтама берген. «Ақиқат - ол сананың, ойлау мен заттың, білім мен
шындықтың болмыспен сейкестігі» (Истина - это соответствие мысли и
предмета, знания и действительности).
Орыс философы Павел Флоренский (1882-1937 жж.) айтуы бойынша тілді
зерттеушілер «ақиқат» деген сөзді «бар» етістігімен байланыстырады.
Айтқандай ақиқат ол бар нəрсе, яғни ол тікелей бастан кешкен шындық арқылы
беріледі.
Сонымен, ақиқат дегеніміз - субъекті мен объектінің арасындагы өзара
байланыс, негізінде жүріп жатқан əлеуметтік тарихи процесс. Ақиқат біреу, ол
объективті. Ақиқат өзінің мазмұны жағынан объективті, ал формасы жагынан
субъективті.
Объективті ақиқат дегеніміз қоғамдық адам түсінігіндегі, білімдегі
субъектіге, адамға, адамзатқа тəуелсіз мазмұнды айтады. Егер объективті
ақиқат болса, онда оны білдіріп отыратын адамның түсінігі сол ақиқатты
бірден, толығымен, тұтасынан абсолютті түрде білдіре алмай, тек шамамен
салыстырмалы (ықтимал) түрде ғана білдіреді. Бұл жерде салыстырмалы
(ықтимал) ақиқат пен абсолюттік ақиқаттың арақатынасын көреміз.
Абсолютті ақиқат терминінің үш мағынасы бар:
1. Ол нақты толық білдіріледі. Яғни, ақиқаттың ең соңғы шегі. Бұл
мағынада ақиқат танымның бір де бір деңгейінде іске асырылмайды. Бұл
метафора. Сол тұрғыда ол толық, нақты білімді білдіреді, яғни танымдық
идеалдың бір түрі. Осы тұрғыда ақиқатқа танымның ешқандай деңгейіне жетуге
болмайды.
2. Кейбір ақиқат қарапайым (инвариантты), тұрақты білімге келтіріледі.
Мысалы, химиялық элементтер атомдық салмаққа ие.
Достарыңызбен бөлісу: |
