Bulletin «Филология ғылымдары» сериясы

жүктеу 6,12 Mb.

Pdf просмотр

бет	125/361
Дата	05.11.2022
өлшемі	6,12 Mb.
	#38524

1 ... 121 122 123 124 125 126 127 128 ... 361

file20200121044531 (1)

й
~
ж
сәйкестігін сөз
еткенде тіл тарихына бойламай тұра алмаймыз. А талмыш сәйкестік батыс хун бұтағына жататын
тілдерді өз тарапынан екіге бөледі: 1) оғыз (әзербайжан, түрік, түрікпен), қарлұқ-ұйғыр (өзбек, ұйғыр)
тілдерінде көптеген сөздер
й
сонорымен басталса, 2) қыпшақ тілерінде дәл сол сөздер ұяң
ж
дыбысы
арқылы басталып айтылады.
М.Қашқари түркі тілдерін зерттей келе ХІ ғасырда жеке қолданылған “қыпшақ тілі” болғандығын
атап көрсетеді. Сонымен қатар, ол “қырғыз, қыпшақ, гуз, тухси, яғма, чығыл, арғу, йаруқ тайпалары –
бәрі бірдей түрікше бір тілде сөйледі” деп жазады. Белгілі ғалым Н.Т. Сауранбаев осы деректерге
сүйене келіп “бұл аталған тайпалар тілдері өзара бірігіп кетіп, бірегей тілге айналған да, ортасынан
бір топтан қыпшақ тілін шығарған” дейді. Шынында да ХІІ ғасырларда қыпшақ тайпаларының
салмағы саяси аренада арта түсті. Қыпшақтардың мемлекеттік одағына әр алуан тайпалар бірікті.
Қыпшақ тілі сондықтан аралас тіл болды. Бірақ басқа тайпалардың тілінен гөрі үстем тайпа
қыпшақтардың тілі гегемондық рөл атқарды.
Қорытынды.
Қорыта келгенде, түркі тілдері дыбыстар жүйесінің тарихи-типологиялық жіктелісі
дыбыстардың сәйкесуіне, алмасуына, ажырауына сүйенеді. Осы аталған үшеуінің де сөз жасап (ол
жаңа сөз немесе вариант т.б. болуы мүмкін) тіл құрайды. Демек, тіліміздің фонетикалық жүйесі тіл
дыбыстарының негізгі және қосалқы бөлшектерінің басым айтылуына байланысты болмақ.

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филологические науки», №4(62) 2017 г.
102
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1

Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы, 2010. – 581 б.
2

Сағындықұлы Б. Қазақ тілінің тарихы. – Алматы: Қазақ университеті, 2011. – 145 б.
3

Құрышжанов Ә., Ибатов Ә. Ежелгі түркі жазба ескерткіштері жайында. // Қазақ әдеби тілінің
қалыптасу тарихы мен даму жолдары. – Алматы, 1981. – 199 б.
4

Қазақ тілінің шығу тарихы: Фонетика. Екінші бөлім / Жалпы ред. басқ. Б.Сағындықұлы. – Алматы, 2012.
– 348 б.
5

Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречии: В 4-х т. – Москва: Изд. вост. лит., 1963. – Т.ІІ. – 2500 с.
6

Баскаков Н.А. Историко-типологическая фонология тюркских языков. – Москва, 1988. – 543 с.
7

Блумфильд Л. Язык. – М., 1968. – 465 с.
8

Түркі тілдеріндегі дыбыс сәйкестіктерінің ғылыми-теориялық сипаттамасы // Абай атындағы ҚазҰПУ-
дың Хабаршысы. «Филология ғылымдары» сериясы. – 2016. – №3. – Б.25-28.
С.А. Оданова
1
, Г.Б. Шойбекова
2

1,2
Казахский государственный женский педагогический университет,
г. Алматы, Казахстан

жүктеу 6,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 121 122 123 124 125 126 127 128 ... 361