Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы №4(62) 2017 ж.
29
елдерінің этнография, социология, лингвистика, мәдениеттану, теология т.б. ғылым салаларына
ресми түрде енгізілді. Дегенмен, бұл құбылыс Батыс елдерінің тілдерінде бұған дейін де бар болатын.
Жалпы табу мен эвфемизмдердің о бастағы туу себебіне келетін болсақ, ғылым мен мәдениет мүлде
дамымаған, адамзат баласы өркениеттің ең төменгі сатысында өмір сүріп жатқан замандарда, адам та-
биғат дүниесіндегі тылсым күштер мен құбылыстардың алдында ырықсыз күйде өмір сүріп қана қал-
мастан, олардың сыры мен құдіретін түсінуге қауқарсыз болды. Осылайша, алғашқы адамдарда сол
тылсым күштер мен құбылыстарға деген бір түрлі құрмет пен қорқыныш сезімі пайда болды да, олар-дың
атын тікелей атамайтын, оларға бей-берекет жұғыспайтын әдет қалыптасты. Міне бұл «табудың» пайда
болуының ең алғашқы әлеуметтік, психологиялық негізі еді. Сонымен бірге, кейіндеп адамзат қо-ғамында
сөздің магиясына сену пайда болған кезде, табу мен эвфемизм одан сайын жандана, түрлене түсті. Сөз
магиясына сену дәурендеп тұрған шақта, психологиялық фактор тіпті де маңызды рөл ойна-ды. Мәселен,
теңіз және өзен жағалап өмір сүрген қытайлар «
翻
» (төңкеру, аудару, аударылу деген ма-ғыналарды
білдіреді) сөзін тіке айтуға қорқады және өзгелердің айтуына да тыйым салады. Осының салдары болу
керек, Шаньдуң өлкесінің Чаңдао аралында тұратын қытай балықшылары «
翻过来
» (ау-на, аунат) деген
сөзді «
划过来
» (есіп немесе жүзіп келу) деп, ал Гуаңдуң балықшылары «
翻过来
» деген сөзді «
顺过来
»
(сәтімен келу) деп, Чаңдао аралында тұратын қытай балықшылары «
帆布
» (желкен) де-генді «
篷布
»
(брезент) деп, ал Сучжоу жұмысшылары «
抹布
» (шүберек) деп «тергеп» айтады. Өйткені «аударылу»
деген мағынаны білдіретін «
翻
» сөзін айтса, қайықпен балық аулап суда жүргенде қайық аударылып
қалады деп қорқады. Ал «желкен» деген мағнаны білдіретін «
帆布
» сөзіндегі «
帆
» иероглифі «аударылу»
дегенді білдіретін «
翻
» иероглифімен үндес болғандықтан, оны да тура айтуға тыйым салынған [2, 97].
Қысқасын айтқанда, жер бетіндегі қай халықтардың мәдениетін салыстыра, салғастыра қарайтын
болсақ та, өзара айырмашылықтармен бірге, өзіндік ұқсастықтарды да аңғаруға болады. Ал осы
айырмашылықтар мен ұқсастықтарды айқын аңғарған адам былайғы жерде, мәдениет аралық қарым-
қатынас барысында нені айтуға болатынын, нені айтуға болмайтынын жақсы білетін болады, сөйтіп
«табудағы» ортақтықтан қарым-қатынастағы ортақтыққа қол жеткізеді. Ал айырмашылық арқылы
өзге мәдениеттің ерекшелігін ұғынып, қарым-қатынаста қателесуден сақтанатын болады.
Қытай және қазақ тілдеріндегі тыйым сөздердің қолданылуындағы ортақ ерекшеліктер негізінен
кейбір заттар мен құбылыстардың аттары, діни, психологиялық және физиологиялық ұғымдарды
салыстырудан байқалады.
Достарыңызбен бөлісу: