Bulletin «Филология ғылымдары» сериясы

Қытай және қазақ тілдеріндегі тыйым сөздердің қолданылуындағы өзгешеліктер

жүктеу 6,12 Mb.

Pdf просмотр

бет	43/361
Дата	05.11.2022
өлшемі	6,12 Mb.
	#38524

1 ... 39 40 41 42 43 44 45 46 ... 361

file20200121044531 (1)

3. Қытай және қазақ тілдеріндегі тыйым сөздердің қолданылуындағы өзгешеліктер.
Қазақ және қытай халықтарының діни сенім-нанымы, дәстүрлі мәдениеті тым алыс (көшпелі және
отырықшы) жатқандықтан, олардың дүниетанымы мен эстетикалық талғамының ұқсамауы заңды да.
Бұл айырмашылық өз кезегінде мәдениет аралық қарым-қатынастағы азды-көпті болса да өзіндік
түсініспеушілікке алып келмей қоймайды. Ондай түсініспеушілікті болғызбау үшін, екі халықтың
тіліндегі тыйым сөздердің ерекшеліктеріне, әсіресе өзгешелігіне көбірек назар аударуға тура келеді.
1. Бізде кейбір ашық, баттыйтып айтылмайтын, тек сол ойды өзгеше бір эвфемизмдер арқылы
білдіретін сөздер қытайларда тыйым сөзге жатпайды. Мәселен, қазақ халқы өзінің және біреудің
баласын «не деген семіз...», «керемет сұлу екен», «сұмдық зерек екен...», «кішкентай болып алып, өзі
не деген бәле...» т.б. деп мақтау айтпайды. Оның орнына «томпақ екен немесе толықтау екен...»,
«әдемі бала екен...», «ақылды екен...», «сергек екен...» деген секілді евфемизмдерді қолданады. Ал
қытайлар болса, «
那么胖
», «
太漂亮了
», «
很聪明
», «
这小子
,
那么厉害
» ... деп айта береді. Бұның
себебі екі халықтағы сөз магиясына деген сенімнің ұқсамайтындығынан. Яғни біз қатты мақтаса, тым
таң қалса «тіл, көз» тиеді деп ырымдайтын болсақ, қытайларда бұндай ұғым болмауы мүмкін, болған
күннің өзінде, басқа жағдайда кездесуі мүмкін.
2. Сан-цифрға қатысты тыйымдар. Қазақ халқында қасиетті сандар деген ұғым бар, мәселен, 7, 9,
12, 40 деген секілді. Ал бірақ «жаман сан» жоқ. Ішінара тақ сандардан гөрі жұп сандарды қадірлеу
байқалғанымен, оның өзі мүлде тыйым салынған сандар емес. Ал қытай халқы ежелден бері «4» де-
ген цифрдан барынша қашып, мүлде аудақ жүруді қалайды. Тіпті қазіргі салынып жатқан кейбір
таңдаулы, жайлы үйлерде «№4» немесе «№44» пәтер жоқ. Ал жалпы ондай үйлердегі пәтерлер қым-
бат болғанымен, төртінші қабаттың бағасы барынша арзан болады. Ұялы телефон нөмірінде де, ма-
шина нөмірінде де «4» деген цифр араласқан болса, оларға қатысты компаниялар тарапынан түрлі
жеңілдіктер жасалады. Ілгеріректе «4» жасқа толған балаларын да «4 жаста» демей, «5-ке таяп
қалды» деп айту дәстүрі болған. Ал той-томалақ, үлкен қуаныш үстінде, жаңа жылды қарсы алу
кешінде «төрт» деген сөз мүлде айтылмайды. Бұның себебі қытай тіліндегі «төрт» (
四
) деген сөздің
«өлім» дегенді білдіретін «
死
» деген сөзбен үндестігінде жатыр. Есесіне қытайлар «8» деген цифрды
өте қастерлейді. Құрамында «8» саны бар нөмірлер (пәтер, телефон, машина нөмірлері) біршама
қымбат бағаға саудаланады. Оның себебі Оңтүстік қытай диалектісінде сөйлейтіндер «8» санын (
八
)
«ba» деп емес, «fa» деп дыбыстайды. Бұлай дыбыстау «баю» деген ұғымды білдіретін «
发
» иерогли-
фінің дыбысталуымен (fa) ұқсас. Демек, қытайлардың ұғымында күнде-күнде, сағат сайын байлықты
шақыратын осы сөз айтыла берсе, ол күндердің күнінде сөзсіз мол байлық алып келеді деп сенеді.
Қытай және қазақ тілдеріндегі тыйым сөздергі, егер жінтіктеп ішкерілей зерттейтін болсақ, ол әри-
не үлкен бір монографиялық еңбекке жүк болары даусыз. Ол әрине, болашақтың еншісіндегі шаруа.
Қысқасы, тыйым сөздерді зерттеу барысында, біз кез-келген тілдегі осынау «табу» дейтін
құбылыстың жалпы бұрынды-соңды адамдардың тілдік қарым-қатынасында ерекше маңызды рөл

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филологические науки», №4(62) 2017 г.
32
атқаратындығын айқын аңғарамыз. Себебі табу сол халықтың тіліне ғана емес, тіпті мәдениетінің
барлық саласына тамырын терең жіберген этнолингвистикалық құбылыс. Осы тұрғыдан келгенде біз
ағылшын
тіліндегі
эвфемизмдерді
ішкерілей
қарастырып
жүрген
ғалым,
профессор
М.Ш. Жұмағұлованың «дәуір ағымына сай зат, нәрсе, әрекет атауларын тура номинациямен, яғни
сөйлеуші үшін де, тыңдаушы үшін де әбестеу көрінетін мазмұны төмен, стильдік реңкі бәсең сөздің
табулық формаларын қолданудың жиілеу бастауы аталмыш тақырыптың маңыздылығын тіпті де
жоққа шығара алмайды» [5, 37] деген пікірімен толықтай келісеміз. Өйткені тыйым және эвфемизм
дәстүрінің өн бойында сол халықтың ұзына тарих бойындағы әлеуметтік, мәдени, діни,
психологиялық факторлары жинақталған. Сондықтан қытай және қазақ халқының тілдеріндегі
табулардан шамалы ұқсастықтармен қоса, жоғарыдағыдай көрнекті айырмашылықтардың болуы
заңды да. Осы тұрғыдан келгенде, қытай-қазақ тілдеріндегі тыйым сөздерді салғастыра зерттеу –
лингвистикалық зерттеулер мен лингвомәдени саланың дамуына кең өріс ашып берумен бірге, қытай
тіліндегі сөздерді дұрыс қолданып, мәдениет аралық қарым-қатынасты ақаусыз жандандыруға,
сондай-ақ қытай тілін оқыту үдерісінің сапасын арттыруға да игі ықпал етеді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1 Ахметов Ә. Түркі өркениеті // Түркі тілдеріндегі табу мен эвфемизмдер. – Алматы: Арыс, 2009. – 334 б.
2
康家龙
.
语言的艺术
.
北京
:
海湖出版社
, 2003. – 302
页
.
3
彭增安
.
语用修辞文化
.
上海
:
学林出版社
. – 1998. – 154
页
.
4
王文仲
.
人类文明的发展
.
南京
:
文艺出版社
. – 2007.
5 Жұмағұлова М.Ш. Қазіргі ағылшын тіліндегі эвфемистік субституттар туралы // Абай атындағы
ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы. – №3 (49). – 2014. – Б.35-39.
А.Абиденкызы
1

1
Синьзцяньский университет,
г. Урумчи, КНР

жүктеу 6,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 39 40 41 42 43 44 45 46 ... 361