Шығындарды элементтері бойынша топтастырудан басқа шығындар баптарға бөлінеді

Шығындарды элементтері бойынша топтастырудан басқа шығындар баптарға бөлінеді.

Өндірістік шығындарды есептеуге 8 “Өндірістік есеп шоттары” бөлімінің шоттары арналған. 8100 “Негізгі өндіріс” бөлімше шоттары шығындарды бір элементтік шығындар бойынша көрсетуге қолданылады. Яғни 8111 “Материалдар”, 8112 “Өндірістік жұмысшылардың еңбек ақысы”, 8114 “Үстеме шығындар”. Бұл шоттардың дебеті бойынша ағымдағы ай шығындары көрсетіледі, ал кредитінен өнімді жасау шығындары 8110 “Негізгі өндіріс” шотының дебетіне есептен шығарылады. 8110 “Негізгі өндіріс” шотының кредиті бойынша өндірістен шығарылған өнімнің нақты өндірістік құнын, сонымен бірге жөнделінетін ақаудың өзіндік құнын, материал және қалдықтар қайтарылымын, аяқталмаған өндіріс қалдықтарын көрсетеді.

Ай аяғында шығарылған өнімнің нақты өзіндік құнына проводка құрайды: 1320 “Дайын өнім” шотының дебеті, 8110 “Негізгі өндіріс” шотының кредиті. Өнім бірлігінің өзіндік құны шығынның жалпы сомасын шығарылған өнім сомасына бөлу арқылы анықтайды.

Қосымша цехтардағы өндірістік шығындарды есептеу дәл солай 8300 “Көмекші өндірістер” бөлімше шоттарында жүзеге асырылады.

Көмекші және негізгі өндірістің үстеме шығындарының есебі 8400 «Үстеме шығындар» бөлімшесінде жүргізіледі. Көрсетілген шоттың дебеті бойынша ай ішінде сәйкес барлық шығындар жинақталады, ал ай соңында олар осы шоттың кредитінен есептен шығарылып, 8114 «Үстеме шығындар» шотының дебетіне есепке алынады

Бір өнім түрін шығаратын өнеркәсіп салаларында және қарапайым өндірісте үстеме шығындар бөлінбейді. Олар жалпы сомамен негізгі және қосымша өндіріске жатқызылады. Яғни олар тікелей шығындарға айналады.

Кәсіпорындарда шығындар есебінің және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың қарапайым, тапсырыс бойынша саты бойынша және нормативті әдістері қолданылады.

Жанама шығындарды бөлудің келесі әдістері бар:

• 
  өндірістік жұмыскерлердің негізгі еңбек ақысына пропорционалды;
  
• 
  өндірістік жұмыскерлердің негізгі еңбек ақысына және жабдықтар мен машиналардың күтіміне, оларды пайдалануға жұмсалған шығындарға пропорционалды;
  
• 
  шикізат шығындарына пропорционалды;
  
• 
  өңдеу шығындарына пропорционалды;
  
• 
  тікелей шығындарына пропорционалды;
  
• 
  машина уақыты шығындарына пропорционалды;
  
• 
  шығарылған өнімнің санының өңделіп жатқан шикізат салмағына пропорционалды.
  

Стандарттау – бұл тұтынушының сапалы, оңтайлы бағаға тауарларды алуға құқығын, сонымен қатар еңбек қауіпсіздігі мен еңбек жағдайына құқығын қамтамасыз ететін, орындауға міндетті және де ұсынылатын талаптар, нормалар, ережелер, сипаттамаларды өңдеуге және бекітуге бағытталған әрекет.

Стандарттаудың мақсаты – нақты әрекеттегі жоспарланатын немесе оңтайлы мәселелерді шешу үшін бекітілген заңдарды , талаптарды, нормаларды кеңінен және бірнеше рет пайдалану арқылы қандай да бір облыста қарапайымдандырудың оңтайлы дәрежесіне жету.

Стандарттаудың мақсатын жалпы және тар көлемді деп бөлуге болады. Жалпы мақсаттар ең алдымен түсініктің мазмұнынан шығады. Қазақстандық стандарттау үшін жалпы мақсаттарды нақтылау міндетті болып табылатын стандарттың үш талаптарын орындаумен байланысты.

Стандарттау стандарттау объектісі және стандарттау облысы түсініктерімен байланысты. Стандарттау әртүрлі деңгейлерде жүзеге асырылады. Стандарттау деңгейі әлемнің қандай географиялық, экономикалық, саяси аймағының қатысушылары стандартты қабылдауына байланысты ерекшеленеді. Егер стандарттауға қатысу кез-келген елдің сәйкес органдарына ашық болса, онда бұл халықаралық стандарттау.

Стандарттау – бұл белгілі бір мақсатқа жету үшін қайталанатын мәселелерді мақсатты шешу. Стандарттар өнімнің сапасын жоғарылату және оның өндірісінің үнемділігін жоғарылату, сонымен қатар оның орын ауыстырушылық деңгейін жоғарылату мүмкіндігіне кепілдік беретінкөрсеткіштерден тұрады.

Нарықтық қатынастар жағдайында бухгалтерлік есеп жүйесін жетілдіру қажет, өйткені ол басқарудың ақпараттық негізін құрайды.

Бухгалтерлік есеп модельдерінің сәйкессіздік мәселесі Қазақстанға ғана тән болып табылмайды. Ол ауқымды мәселе. Барлық әлемде қаржылық есеп беруді құрушылар мен пайдаланушылар жұмысының процесінде бухгалтерлік есепті біыңғайлау мәселесі пайда болады.

Қазіргі уақытта оны шешудің екі жалпы аса белгілі:

• 
  үйлесімдеу;
  
• 
  стандарттау.
  

Есептік процедураларды стандарттау пікірі қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарын (ҚЕБХС) өңдеумен және баспаға шығарумен айналысатын ҚЕБХС бойынша Кеңес (ҚЕБХСК) жүргізетін есепті бірыңғайлау шегінде жүзеге асырылады. Бұл бағыттың мәні – кез-келген елде, кез-келген жағдайға қолданылатын стандарттарды бірыңғайлы жинағын өңдеу.

Есеп жүйесі объектілер мен субъектілердің түрлері мен өзарабайланысы, есептік ақпараттың семантикалық орын ауыстыру деңгейі, әрекет ортасы, сыртқы ортамен өзара әрекетінің сипаты бойынша ерекшеленеді. Қазіргі уақытта есептік ақпарат жүйесі халықаралық деңгейде қалыптасқан – ҚЕБХС.

Қазіргі экономистер бухгалтерлік есептің келесідей модельдерін бөліп көрсетеді:

• 
  англо-американдық;
  
• 
  континенталдық;
  
• 
  оңтүстік-американдық;
  
• 
  исламдық.
  

Саяси, экономикалық және қоғамдық қатынастарды ауқымдандыру, ұлттандыру процестері ұлттық шекарасы жоқ әлемдік нарықты құруға біртіндеп әкеледі. Әлемнің әртүрлі елдерінде кәсіпорындары бар трансұлттық корпорациялар құрылып, табысты әрекет етуде. Территориясында бір валюта енгізілген еуропалық елдер бірыңғай экономикалық кеңістік қалыптастыруда.

Бухгалтерлік есептің ақпаратын әртүрлі тұлғалар шешім қабылдау үшін қолданады, ал есеп беру ұлттық және халықаралық нарықтарда экономикалық субъектілер арасында коммуникация құралы ретінде болады. Бизнесті интеграциялау кезінде есеп беруді құруда жолдарды келісіп, үйлесімді сәйкестендіру қажет. Есептік теория мен тәжірибенің даму тенденциясын дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде қабылданған қағидалармен ашу және салыстыру – есептің ұлттық жүйесін таңдау үшін қызығушылықты білдіреді.

Бухгалтерлік есепті және есеп беруді стандарттау мәселесі халықаралық сипат алуда. Қаржылық есеп беруге талаптарды бірыңғайлау және ұлттық асты стандарттар жеке елдерде ғана емес, халықаралық деңгейде де стандарттарды өңдеуге әкеп соғады.

1. 
   Шаруашылық есептің жалпы сипаттамасы
   
2. 
   Шаруашылық есепке қойылатын талаптар
   
3. 
   Есепте қолданылатын өлшеуіштер
   
4. 
   Шаруашылық есептің түрлері, олардың сипаттамасы және өзара байланысы
   
5. 
   Бухгалтерлік есептің пәні және объектілері
   
6. 
   Бухгалтерлік есептің әдістері және қағидалары
   

1. 
   Бухгалтерлік баланстың құрылымы және мазмұны
   
2. 
   Шаруашылық операциялардың бухгалтерлік балансқа әсері
   

1. 
   Бухгалтерлік есеп шоттарының жүйесі, олардың мақсаты және ішкі құрылысы
   
2. 
   Бухгалтерлік есеп шоттарының жіктелуі
   
3. 
   Шаруашылық операцияларды шоттарда екі жақты жазу әдісімен көрсету, оның мәні және бақылаулық маңызы
   
4. 
   Синтетикалық және аналитикалық шоттар олардың өзара байланысы
   
5. 
   Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспары. Оның сипаттамасы
   

1. 
   Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттерінің ұғымы
   
2. 
   Кассадағы ақша қаражаттарының есебі
   
3. 
   Ағымдағы банктік және арнайы шоттардағы ақша қаражаттарының есебі
   

1. 
   Тауарлы-материалдық қорлар (ТМҚ) жайлы түсінік, жіктелуі және бағалау әдістері
   
2. 
   ТМҚ қоймадағы және бухгалтериядағы есебі
   
3. 
   ТМҚ синтетикалық есебін ұйымдастыру
   
4. 
   Қорларды есептеудің үзіліссіз және кезеңдік жүйелерін қоддану
   

1. 
   Ұзақ мерзімді активтер жайлы түсінік, олардың жіктелуі
   
2. 
   Негізгі құралдардың анықтамасы мен сипаттамасы, жіктелуі және бағалануы
   
3. 
   НҚ қозғалысын құжаттап рәсімдеу
   
4. 
   НҚ амортизациясы (тозуы) есебі
   
5. 
   НҚ қозғалысының синтетикалық есебін ұйымдастыру
   

1. Материалдық емес активтердің түсінігі және жіктелуі

2. Материалдық емес активтердің синтетикалық есебі

3. Материалдық емес активтер амортизациясының есебі

1. 
   Дебиторлық қарыздар – бухгалтерлік есеп объектісі ретінде
   
2. 
   Алынуға тиісті шоттар есебі.
   
3. 
   Жұмыскерлер мен басқа тұлғалардың қарыздарының есебі.
   
4. 
   Басқа да дебиторлық қарыздар есебі.
   

1. 
   Капитал туралы түсінік, оның қалыптасуы мен есебі
   
2. 
   Шаруашылық серіктестіктер туралы түсінік
   
3. 
   Акционерлік капиталдың алынуы
   
4. 
   Қосымша төленген және қосымша төленбеген капитал есебі.
   
5. 
   Резервтік капитал есебі.
   
6. 
   Бөлінбеген табыс және есепті кезеңнің табысы есебі.
   

1. 
   Міндеттемелердің анықтамасы. Міндеттемелердің жіктелуі
   
2. 
   Банк несиесінің есебі
   
3. 
   Бюджетпен есеп айырысу
   
4. 
   Еңбек ақы төлеу бойынша жұмысшы қызметкерлермен есеп айырысу есебі.
   
5. 
   Басқа да кредиторлық қарыздар есебі
   

1. 
   Табыстар есебі
   
2. 
   Шығындар есебі
   
3. 
   Қаржылық нәтижені анықтау тәртібі
   

1. 
   Қаржылық есеп берудің ұғымы және түрлері
   
2. 
   Табыстар мен шығындар жөнінде есеп беруді құру
   
3. 
   Ақшаның қозғалысы жайлы есеп беруді құру
   
4. 
   Меншікті капиталдың өзгерісі жайлы есеп беруді құру
   
5. 
   Түсініктеме хат
   

1. 
   Өндірістегі шығындар есебінің мәселелері
   
2. 
   Шығындарды жіктеу
   
3. 
   Өндірістегі шығындарды есепке алу
   
4. 
   Өндірістегі шығындарды есепке алу әдістері
   
5. 
   Жанама шығындарды бөлу тәсілдері
   
6. 
   Өндірістегі ақау
   

№1 тақырып. Ақпараттық жүйе ретіндегі бухгалтерлік есеп

1. 
   Шаруашылық есептің жалпы сипаттамасы
   
2. 
   Шаруашылық есепке қойылатын талаптар
   
3. 
   Есепте қолданылатын өлшегіштер
   
4. 
   Шаруашылық есеп түрлері, олардың сипаттамасы және өзара байланысы
   
5. 
   Басқаруды ақпараттық қамтамасыз етудегі бухгалтерлік есептің рөлі мен міндеттері және қаржылық есеп беруді пайдаланушыларды жіктеу
   
6. 
   Бухгалтердің кәсіби этикасы
   

Төменде көрсетілген әр оқиға үшін бухгалтердің әрекеті мен шешім қабылдау үшін қолданылған бухгалтерлік есеп қағидасын (сапалық сипаттамасын) көрсетіңіз.

а) ғимараттың баланстық құны 100 000 теңге. Компания оған 150 000 теңге сұрады;

ә) компания бұрғылау жабдығын сатуды шешті, оның баланстық құны 500 000 теңге. Оның нарықтық құны 700 000-нан 800 000 теңгеге дейін құбылып тұр;

б) компания бұрын сенімсіз ретінде есептен шығарылған несиенің өтелуі туралы клиентпен келісімге отырады.

а) қорлар есепте баланстық құны бойынша 75 000 теңгеде көрсетілген, бірақ компания өткізудің ағымдағы таза құны шамамен 50 000 теңгеге тең деп есептейді;

ә) клиент 5 айға төлем жүргізген жоқ, енді ол тағы 6 айға қалдыруды ұсынып отыр. Ол осы уақытта қарыздың бастапқы сомасын төлеймін деп есептейді;

б) кассаны түгендеу барысында 20 000 теңге сомасында қолма-қол ақшаның жетіспеушілігі анықталды. Кассир 10 күн ішінде соманың орнын толтыруға уәде берді.

Келесі әріптермен белгіленген қай қағидалар мен сапалы сипаттамалар төмендегі баптарға қолданылады:

а. дер мезгілділік

ә. шынайы көрсету

б. мәнділік

в. бағалау әдісі

г. байқаушылық (консерватизм)

ғ. салыстырмалылық

1. 
   д. толықтылық______ 2007 және 2008 ж.ж. ТМҚ бағалаудың бір әдісі қолданылады.
   
2. 
   ______Ірі компания қолданатын ұсақ құралдарды сатып алуды шығын ретінде көрсетеді.
   
3. 
   ______ Қорлар ең төменгі өзіндік құн немесе нарықтық құн бойынша бағаланады.
   
4. 
   _____ Активтер бастапқы танылуынан кейін әділ нарықтық құн бойынша бағаланады.
   
5. 
   _____ Дүкен ай сайынғы қражылық есеп беруін дайындау мақсатында түгендеу жүргізбей, есептік мәліметтерді қолданады.
   
6. 
   _____ Бухгалтерлік балансты құру күніне ешқандай формальды міндеттемесі болмағанның өзінде, қаржылық есеп беруге компанияда ссуда бойынша міндеттемесі пайда болу мүмкіндігі туралы түсініктеме хат тіркеледі.
   

«Нұрсат» компаниясының бухгалтері сусындар өндірісі бойынша келесі әрекеттерді орындады:

1. 
   Оның кәсіпорнының қызметі шексіз ұзақ жалғасады деп ұйғара отырып, жаңа тоңазытқыштың қызмет ету мерзімін бағалады.
   
2. 
   Жаздық аулаға қажеті жоқ жабдықты өткізуін сатып алушыға шот көрсеткен кезде тіркеді.
   
3. 
   Жалдық келісім-шартқа сәйкес бір жыл алдын-ала аванспен төленген жал төлемі бойынша шығындарды, бастапқыда шығындарды активтер ретінде тіркей отырып, тануды кейінге қалдырды.
   
4. 
   Ай сайынғы қаржылық есеп беруді, шамаланған және бағалауларға негізделе тұрса да, пайдалылығын таныды.
   
5. 
   Пайда болған, бірақ тіркелінбеген еңбек ақы бойынша шығындарды корректуралық проводкаларды жасай отырып, таныды.
   
6. 
   Есеп беру кезеңінде алынған табыстары мен жұмсаған шығындарын көрсеткен табыстар мен шығындар жөнінде есеп беруін дайындады.
   

а. кезеңділік

ә. үздіксіздік

б. сәйкес келу

в. табыстарды тану

г. кейінге қалдыру

ғ. есептеу

Негізгі әдебиет: 1, 5, 6, 7, 9, 13.

Қосымша әдебиет: 1, 2, 3, 4.
№3 тақырып. Қаржылық жағдай және бухгалтерлік теңдік

Есеп 1

Есеп беру кезеңінің басына келесі мәліметтері бойынша құралдарды түрлері мен пайда болу көздері бойынша топтастырыңыз:

1. 
   Ғимараттар мен құрылыс жайлары.......................1 131 000
   
2. 
   Еңбек ақы бойынша персоналмен есеп айырысу.....21 000
   
3. 
   Зейнеттік қамтамасыз ету бойынша есеп
   

4. 
   Аяқталмаған өндіріс....................................................37 500
   
5. 
   Жарғылық капитал.................................................1 180 500
   
6. 
   Резервтік капитал........................................................82 500
   
7. 
   Ағымдағы, банктік шоттардағы ақшалар93 615
   
8. 
   Касса...............................................................................1 635
   
9. 
   Қысқа мерзімді банк несиесі......................................24 000
   
10. 
    Материалдар...............................................................120 450
    
11. 
    Отын..............................................................................19 200
    
12. 
    Басқа да дебиторлармен есеп айырысулар..................3 000
    
13. 
    Басқа да кредиторлармен есеп айырысулар................3 750
    
14. 
    Жабдықтаушылармен және мердігерлермен
    

15. 
    Дайын өнім...................................................................83 400
    
16. 
    Бөлінбеген табыс.........................................................63 450
    

ЖШС «Нұр» мәліметтерінің негізінде бастапқы балансты құру қажет:

Компания «М» балансында келесі баптары бар:

1. 
   Қандай баптар активтерге, міндеттемелерге, меншікті капиталға жататындығын анықтау қажет.
   
2. 
   Баланс құру.
   

Төмендегі мәліметтердің негізінде бухгалтерлік баланс құрыңыз (мың теңге):

1. 
   Касса....................................................................................10
   
2. 
   Ағымдағы, банктік шоттардағы ақшалар..2 000
   
3. 
   Жарғылық капитал......................................................10 000
   
4. 
   Негізгі құралдар (машиналар мен жабдықтар)
   

5. 
   Машиналар мен жабдықтардың тозуы......................20 000
   
6. 
   Бюджетпен есеп айырысулар.....................................20 000
   
7. 
   Дайын өнім...................................................................20 000
   
8. 
   Банк қарыздары.............................................................5 000
   
9. 
   Материалдық емес активтер (басқалары).................12 000
   
10. 
    Материалдық емес активтердің амортизациясы
    
11. 
    (басқалары) ……………………………………………2 000
    
12. 
    Материалдар.................................................................10 000
    
13. 
    Резервтік капитал..............................................................980
    
14. 
    Аяқталмаған өндіріс......................................................3 990