«бм қазақ тілін оқыту әдістемесі» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар 013 жылғы №3 басылым в 020500 «Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі»

Дәрістің жоспары:

1.Қазақ тілін оқыту заңдылықтары.

2.Қазақ тілін оқытудың жалпы дидактикалық принциптері.

3.Қазақ тілін оқытуда әдістемелік ұстанымдарды басшылыққа ала отырып оқытудың маңыздылығы.

Дәрістің қысқаша мазмұны: Қазақ тілінің заңдылықтары мен методикалық принциптері. Қазақ тілін оқыту принциптері. Қазақ тілін оқытуда жалпы дидактикалық принциптерді жүзеге асыру жолдары. Қазақ тілін игерту заңдылығынан туындаған нақты әдістеменің өзіне тән принциптері. Оқытудағы тарихи принцип.

Тілдің өз табиғатының жеті заңдылық шығады:

1. Тілді ұғыну барысында адам фонологиялық, граматикалық және лексикалық мағыналарды меңгереді. Оқушылар тілдің фонологиялық мағынасын, әдеби тілдің орфоэпиясын мектепке дейін меңгереді. Ана тілінің грамматикалық мағынасымен де балалар мектепке дейін танысады. Тілді ұғыну дегеніміз – ана тілінің фонологиялық, грамматикалық және лексикалық фактілерімен оқушылардың тіл байлылығын арттыру.

Әдістемелік принцип төмендегі әдістемелік ережелерді сақтауды талап етеді.

а) Оқушыларды орфоэпиялық дағдыда қалыптастыру.

ә) Грамматикаға үйрету барысында логикаға үйрету.

б) Қазақ тілін басқа пәндермен байланыстыру.

2. Тілді ұғыну үшін орасан сезімталдық керек. мұндай қасиет балада сәби кезінен болатынын зерттеушілер айтып жүр. Бұл принцип төмендегі ережелерді сақтауды талап етеді:

а) Балалардың бұрыннан білетін сөздерді тәртіпке келтіру

ә) Оқушылар өздеріне таныс грамматикалық көріністерді белгісіз көріністермен салыстыра алатындай материалдар іріктеу.

б) Тілдік фактілерді жинақтауға негізделген әдістерді кеңінен пайдалану.

3. Фонологиялық, грамматикалық және лексикалық мағыналармен қатар сөлеу мәнері сезімге бөлене сөлеуді меңгереді. Әдістемелік принцип: сөлеу мәнеріне назар аудару. 4.Жазбаша сөйлеу ауызекі сөлйеудің таңбалау жүйесіне аудару ретінде ұғынылады. Ана тілін оқытуда жасзбаша сөйлеудің ауызшамен салыстырылуы мынандай әдістер мен принципте негізделеді:

а) Ауызекі сөздегі дыбыстармен жазғандағы әріптерді салыстырып отыру;

ә) Дауыс ырғағы мен тыныс белгісін салыстырып отыру;

б) Ауызша және жазбаша жаттығуларды ұштастыру.

5. Фонетикалық, грамматикалық және лексикалық мағыналардың барлығы тіл таңбаларын- дыбыс, морфема, сөз, дауыс ырғағы және тиісті жазбаша таңбалар- ұғыну барысында меңгеріледі. Оқушы әуелі көру не есту арқылы қабылдайды, ал оның мәнін сонаң сон ғана аңғарады. Бұл принципті іске асыру ережесі мынандай:

а) Көрнекілікті пайдалану;

ә) Есту құралдарын пайдалану;

б) Оқу құралдары, көркем мәтіндер, газеттер, журналдар;

в) Оқушылардың басқа пәндерді оқу барысындағы сөйлеу практикасы пайдаланылады.

6. Тілге үйрену сөйлеу органдарының, жазатын қолдың жаттығулары, қимыл- қозғалыстарының тәртіптелуі, дағдының қалыптасуы арқылы іске асады. Мұғалімнің айтөанын естіп қана тіл үренуге болмайды. Әрбір оқушы өзі оқып, жазып, сөлемдер құрастырып, сөйлемдерді сан салаға өзгертіп, өзі әрекет еткенде ғана нәтижеге жетеді.

7. Тілге жүйелі түрде сатылап үйрету. Тіл лексика және грамматикалық формалар арқылы ғана дамиды, ал екінші тіл неғұрлым бай болса, тілдік фактілер де соғұрлым ұғыналады.Сондықтан оқушылар үренгендерін ұмытып қалмау үшін тілдік материалдарды көбірек беріп, сөйлегенде қолданып отыруына жағдай жасалады. Мұнда қайталаудың алатын орны ерекше және бала есінде саналы түрде, түсініп сақтауы үшін ойлау операцияларын қолдану қажет. Салыстыру, анализ, синтез, жалпылау, нақтылау, дедуктивтік ой қорытындыларын жасай алатындай болуы тиіс.

Сөйтіп, ана тілін меңгеру заңдылықтары оны мектепте оқытудың негізі болып табылады және оқытудың әдістемелік принциптер осы заңдылықтардан туындайды. Қазақ тілін оқытудың жалпы дидактикалық ұстанымдарын әдіскер-ғалымдар / Қазақ тілін оқыту методикасы. Жалпы редакциясын басқарған Құлмағамбетова Б. -Алматы: «Мектеп»,1988 / төмендегідей 8 түрде көрсетеді:

1.Оқытудың ғылыми принциптері.

2. Оқытудың жүйелілік принциптері.

3. Оқытудың материалды дұрыс орналастыру принциптері.

4. Оқытудың алдын ала болжау принциптері.

5. Оқытудың саналылық принциптері.

6. Оқытудың берік, тиянақты болу принциптері.

7. Оқытудың теория мен практика, өмірмен байланыстыру принциптері.

8. Оқытудың көрнекілік принциптері.

Ал Әбдірахман Исабаев /Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері.-Ал., 1998/ қазақ тілін оқытудың дидактикалық-методикалық принциптерін 7-ге бөледі:

1.Оқытудың ғылыми принциптері.

2. Оқытудың жүйелі принциптері.

3. Оқытудың көрнекілік принциптері.

4. Оқытудың саналылық пен белсенділік принциптері.

5. Оқытудың түсінуге жеңіл қолайлылық принциптері.

6. Оқытудың теорияны практикамен байланыстыру принциптері.

7. Оқытудың оқушылардың психикалық ерекшелігін ескеру принциптері.

Бақылау сұрақтары:

1.Қазақ тілін оқыту заңдылықтары.

2.Қазақ тілін оқытудың жалпы дидактикалық принциптері.

3.Қазақ тілін оқытуда әдістемелік ұстанымдарды басшылыққа ала отырып оқытудың маңыздылығы.

1. Бейсембаева З. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.Алматы, 2002

2.Сарыбаев Ш. Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері. 1956 3.Бұзаубақова К. Ж.Жаңа педагогикалық технология.А.,2004 4.Әбдікәрімова Т., Әбдіғалиева Т., Шәймерденова К. Қазақ тілін оқыту әдістемесі,А.,1999

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам. Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

10.Бейсембайқызы З. Қазақ тілін модуль негізінде оқыту. А.,2001 11.Оралбаева Н., Жақсылықова К. Орыс тіліндегі мектептерде қазақ тілін оқыту әдістемесі –Алматы, Ана тілі, 1996 ж.

12.Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

№4-дәріс