Великая Хартия Европейских Университетов (Болонья, 18 сентября 1988 г.)

9.Великая Хартия Европейских Университетов (Болонья, 18 сентября 1988 г.).

10. Реализация Европейского пространства высшего образования Коммюнике Конференции министров, отвечающих за высшее образование. Берлин, 19 сентября 2003 года

12. Стратегический план развития Международного Казахско-Турецкого университтета им. А. Ясауи на 2009-2013 гг. Туркестан, 2010 г.

13.Алгазинов Э. К., Сирота А. А. Анализ и компьютерное моделирование информационных процессов и систем. //М.: Диалог-МИФИ, 2009. – 416 с.

14.Ашимов А. А., Бурков В. Н., Джапаров Б. А. Согласованное управление активными производственными системами. - М.:Наука, 1986 С. 248.

15.Ашимов А. А., Новиков Д. А., и др. Макроэкономический анализ и экономическая политика на базе параметрического регулирования. - М.: Физматлит, 2010.

16.Бурков В.Н., Буркова И.В., Губко М.В., Динова Н.И., Еналеев А.К., Кондратьев В.В., Коргин Н.А., Новиков Д.А., Цветков А.В., Чхартишвили А.Г., Щепкин А.В. Механизмы управления (Умное управление) –Электронное издание. 2010. www.mtas.ru

17.Гвоздева В.А., Лаврентьева И.Ю. Основы построения автоматизированных информационных систем. - М.: ИД “Форум”, Инфра – М, 2009. – 320 с. ил

18.Гейн К., Сарсон Т. Системный структурный анализ: средства и методы. - М. 1992.

19.Губко М. В., Мишин С. П. Модели и оптимальные структуры организации. -М.:Синтег, 2007.

20.Дмитриева О.Г. Построение системы стимулирования сотрудников ВУЗа на основе достигнутых результатов. Электронное издание. 2009. www.mtas.ru

21.Икуджиро Нонака, Хиротака Такеучи. Компания – создатель знания. Зарождение и развитие инновации в японских фирмах. www.ais-portal.ru

22.Лейкин М.В. Многокритериальные задачи ранцевого типа: Математические модели и алгоритмы решения: диссертация кандидата физико-математических наук: 05.13.18.- Нижний Новгород, 2004.- 130 с.: ил. РГБ ОД, 61 04-1/1144.

23.Новиков Д.А. Теория управления образовательными системами. // Учебно-методическое пособие. - М.:Народное образование, 2009. 452 с.

24.Новиков Д.А. Теория управления организационными системами.- М.: Физматгиз, 2007. 584 с.

25.Просветов Г.И. Методы оптимизации. //Учебно-практическое пособие. М.:Альфа-Пресс., 2009. -168 с.

26.Сочнев С.В., Хулап Г. С. Технологии и системы информационного корпоративного управления. 2002.

27.Трахтенгерц Э.А. Компьютерные методы реализации экономических и информационных управленческих решений. // В 2-х томах. Том 1. Методы и средства. - М.: СИНТЕГ, 2009, 172 с. Том 2. Реализация решений. - М.: СИНТЕГ, 2009, 224 с. (Серия «Системы и проблемы управления»).

28.Тукубаев З. Б., Умаров А. А. Исследование потоков заявок, поступающих на веб - сервер организации. //Сборник трудов VII Молодежной школы-семинара молодых ученых “Управление большими системами”. г. Пермь. С. 369-373. 27 мая - 29 мая 2010 г.

29.Тукубаев З. Б., Умаров А. А. Мәліметтер қоры саласындағы үлкен мәселелер және ағымдық зерттеулер (орысшадан аударма). // ХҚТУ Хабаршысы, №3, Түркістан. 2008, 7 б.

30.Тукубаев З. Б., Умаров А. А. Модель потоков заявок, поступающих на веб - сервер организации. //Сборник трудов Международной конференции “Кибернетика и высокие технологий XXI века”. г. Воронеж. Умаров А. А.

31.Тукубаев З. Б., Умаров А. А. Оптимизация распределения ресурсов и скорости обработки данных (на примере Международного казахско-турецкого Университета им. А. Ясауи). //Электронный журнал “Вычислительные сети, теория и практика”. Москва. BC/NW 2010, №1, (16).

32.Умаров А. А., Тукубаев З. Б.Системный анализ деятельности МКТУ им. А. Ясауи как объекта управления и ее комплексная автоматизация. //Ежемесячный научный журнал “Актуальные проблемы гуманирных и естественных наук”. Москва. ISSN 2073-0071., С. 31-48. №4 апрель 2010.

33.Умаров А. А. Задача проектирования базы данных методом нормализации. //Статьи про базы данных. М. 2008. www.citforum.ru

34.Умаров А. А. Корпоративная сеть вуза. // Сб. трудов 18-й Международной научно-технической конференции "Информационные средства и технологии", Раздел 9. Вычислительные системы и сети. Москва. 2010 г.

35.Умаров А. А. Проектирование информационной системы управления вузом. //Сборник трудов I Международной научно-практической конференции "Современные тенденции в экономике и управлении: новый взгляд". г. Новосибирск. 21 апреля 2010 г.

36.Умаров А. А. Системный анализ и моделирование бизнес-процессов Международного Казахско-Турецкого Университета им. А. Ясауи

37.Умаров А. А., Андреев А. Н. Задача оптимизации запросов в базах данных. // Вестник ХКТУ, №3, Туркестан. 2008. С.|83-88.

38.Умаров А. А., Кадырбаева Г. П. Методика оценивания студентов в вузе. //Вестник МКТУ им. А. Ясауи. №3. 2010. С.45-50.

39.Умаров А. А., Садыбеков Р. Ш. и др. Разработка веб-узла фирмы “АББА”. // V Всероссийская школа семинар молодых ученых “Управление большими системами”. Липецк. 2008. C. 151-157.

40.Умаров А.А. Проект АСУ управления ВУЗом с применением модели данных OLAP.//Статьи про базы данных. -М. 2011.(находится на стадии рецензирования) www.citforum.ru

41.Чхартишвили А. Г. Теоретико-игровое моделирование информационного управления в активных системах. Человечский фактор в управлении . / Под ред. Н. А. Абрамовой, К. С. Гинсберга, Д. А. Новикова. – М.:КОМкнига, 2006. –С. 439-455.

42.Meyerson R. B. Game Theory: analysis of conflict.- London: Harvard Univ. Press, 1991. 568 p.

43.Jim Grey et al, Data Cube: “A relational Aggregation Operator Generalizing Group By, Cross – Tab and Sub Totals”, Data Mining & Knowledge Discovery J7 Apr 1997.

ТҮЙІНДЕМЕ

Білім сапасын жақсарту мәселесі қарастырылған. Ол мемлекеттік деңгейдегі мәселе. Осы мәселені шешуде «Болашақ» Президенттік халықаралық оқу бағдарламасының орны үлкен. Жұмыс авторы – осы бағдарламаның түлегі, қойылған есепті ЖОО қызметкерлерді ынталандыру негізінде шешудің бір жолын ұсынады. Жұмыс білім саласын басқару қызметкерлеріне арналады.

ҚР еңбек сіңірген жаттықтырушысы

Астана, Л.Н.Гумилев ат. ЕҰУ

Жоғарғы оқу орындарында дене тәрбиесінің сабағы басқа арнайы пәндерге қарағанда, ерекше әлеуметтік маңызы бар пән ретінде болашақ жас мамандарды еңбек етуге және Отан қорғауға дайындауда қолданылатын басты құралдардың бірі болып саналады. Жалпы алғанда дене тәрбиесі пәні студенттердің денсаулығын нығайтып, олардың дене шынығу қабілеттері мен спорттық дайындығын шыңдай келе, өз беттерінше айналысу барысында икемділікке бейімдейді [1].

Мақаланың мақсаты: студенттердің дене шынықтыру және спортпен өз бетінше айналысу үдерісінде, өмірге деген көз қарастары мен мінездерін қалыптастыруға ықпал ететін басқарудың тәрбиелік мәнін анықтау.

Олар, айналысу барысында нұсқаушылық пен спорттық төрешілік етуге сырттай маманданудағы біліктіліктерін шыңдай жүріп, сол артқылы бүгінгі таңдағы осы саланың жүйелі дамуына үлес қосып және де өздерін болашақ жас маман ретіндегі кәсіби белсенділіктерін басқару артқылы тәрбиелеу мақсатымен, еңбек сүйгіштікке, ынта-ықыласы жоғары, отаншыл болып өсулеріне ықпал етілетіндігін сезінеді.

Қолданылған әдістері:

1. Әдебиет көздеріндегі осы тақырыптың ашылу мазмұндарын айқындау;

2. Педагогикалық бақылау;

3. Дене шынықтыру және спорт саласындағы қалыптасқан тұжырымдарды жүйелеу және студенттерді өз беттерінше айналысу барысына икемділікке бейімдеу мәселелерін жинақтау;

4. Жинақталған ұсыныстар мен мәліметтерді талдау.

Жоғарғы оқу орындарының дене тәрбиесі кафедрасы, спорттық клубы және қоғамдық ұйымдары, әсіресе (жастар ісі жөніндегі комитеті) студенттерді дене шынығу қабілеттері мен спорттық дайындықтары артқылы, өз ден саулықтарын нығайту жолында үлкен жауапкершіліктерін сезіне білуге тәрбиелейді. Сондықтанда студенттер де жоғарғы оқу орындарын бітіргеннен соң, өз кәсіби жұмыстары барысында дене тәрбиесі мен спорт пен өздері ғана айналысып қоймай, өз ұжымдарында бұқаралық дене шынықтыру жұмыстарын тиянақты ұйымдастырып, оның жол бастаушылары, әрі тәлімгер ұстазы болуға тиісті.

Студент жастарға күнделікті тұрмыста, от басында, дене шынықтыру шараларын кеңінен насихаттап, қолданып отыру аса қажетті іс. Олар біздің қоғамымыздың ерекше әлеуметтік тобы болып саналады. Студенттер оқуда және қоғамдық істерде белсенді талпыныстар жасауға, бос уақыттарын қызықты, тиімді етіп өткізуге, дене шынықтыру мен спортпен жүйелі түрде айналысуға өздері мүдделі болулары керек. Сол артқылы жастардың оқып жүрген кездерінен бастап іскерлік қабілеттері мен белсенділіктері арта түсіп, мінез-құлқы қалыптасып тұрақтана бастайды. Осының өзі студенттердің келешектегі кәсіптеріне мүмкіншіліктері мол екенін және де сол қасиеттерді пайдалана білуге ынта-жігерлерінің барлығын айқындай түседі.

Дене шынықтыру мен спорт студенттердің дене тұлғасының қалыптасуына, сондай-ақ кәсіби ерік қасиеттерінің дамуына ықпал етеді. Сөйтіп ол студенттердің дене сау, шығармашылық қабілеттері мол, шыныққан, алғыр ойлы адам болып өсуіне жағдай жасайды. Бұл жұмыс республикадағы жоғары оқу орындарының дене тәрбиесі мен спортты жетілдіру жөніндегі бағдарламаға сәйкес жазылған, студенттердің таным белсенділігінің өсуіне оқуда, еңбекте және демалыста өздерін тәрбиелей білуіне көмекші құрал ретінде ұсынылудан тұратын құнды материалдармен қамтамасыз етеді [2, 3, 4].

Дене тәрбиесі мен спорттық тәсілдерін студенттердің оқу сабақтары да және өз бетімен айналысу жүйелерінде нәтижелі қолдану үшін бірқатар әдістік жағдайларды ескере отырып студенттердің қозғалыс жүктемелерінің ой мен жұмыс істеу қабілетінің тиімді алмасуын анықтауды ескерген жөн:

1. Студенттердің ой мен жұмыс қабілетінің мерзімдік өзгеруі, оқу жылындағы түрлі объективті себеп болып табылады да, дене тәрбиесімен жұмысты тиімді жүргізуді ұйымдастыруды есептеп отыру үшін керек.

2. Студенттердің негізгі дене қасиеттерінің дамуын жақсы тиімділікке жеткізуге болатын келесі әдіс ұсынылады, егер де әрбір семестрдің бірінші жартысындағы оқуда және өз бетімен айналысу сабақтарындағы шынығу жылдамдықты жетілдіруге бағыттап, 70-75 пайызға дейін жылдамдықпен күштің қасиеттері мен жылдамдық төзімділігін жүктеме қарқындылығымен алғанда, минутына 120-180 жүрек соғу жиілігі (ЖСЖ) қолданылса, ал семестрдің екінші жартысында күшті жетілдіруді басымырақ бағыттап 70-75 пайызға жеткізсе, сондай-ақ, жалпы және күш төзімділігін баяу қарқынмен қатар жүргізе отырып, минутына жүрек соғу жиілігі 120-150 қағысқа таяулатса, онда алға қойылған мақсаттар дұрыс шешілуі тиіс.

3.Үлкен қарқынды жүктемедегі сабақты минутына жүрек соғу жылдамдығы 160 қағыс моторлық тығыздығымен 65 пайызға дейін оқу кестесінің соңғы сағаттарында жоспарлау ұсынылады, себебі ауыр жүктемеге машықтанбаған студенттердің оймен жұмыс істеу қабілеттері төмендейді, бұндай студенттер үлкен жүктемеден соң 4-5 сағаттан кейін өзіндік дайындыққа кірісе алады.

4. Аптасына 2 реттік сабақта қозғалыс жүктемесінің оймен жұмыс істеу қабілетімен өзара алмасуының заңдылығы барлығы байқалады. Ең жоғары деңгейдегі оймен жұмыс істеу қабілеті, екі сабақты орта қарқында 1, 2, 3 күндік аралықпен алмастырғанда байқалады. Нашар машықтанған студенттер үшін аптасына екі рет сабақ жүргізуді қолдану, қарқындығы үлкен жүктемемен болған демалысының арасы қандай болса да жеткілікті бөлікте оймен жұмыс істеу қабілетін төмендетеді. Үлкен жүктемелі сабақты аптаның басында аз және орта жүктемемен, аптаның екінші жартысында алмастыру тек оқу аптасының соңында ғана жұмыс істеу қабілетіне ынталандырғыш әсер жасайды.

Сынақтық емтихандық сессия кезінде дене тәрбиесі жаттығуларын ұйымдастыру мен қолданудың өзіндік ерекше айырмашылықтары бар. Ең алдымен олар салауатты өмір тұрмысын ұйымдастырудың негізгі бөліктері болу керек, мысалға алғанда күнделікті гигиеналық гимнастикамен айналысу, таза ауада 1,5 сағаттай болып, ұйқыны, тамақтануды дұрыс ұйымдастырумен қатар оқу еңбегінің қорытындыларын тиімді жасауға себептес болып табылады. Оқу еңбегінен қажыған студенттерге гимнастикалық жаттығуларды өте баяу қарқынмен орындағандығы байқалатын қолайлы әсерлерін ескерген дұрыс (жай жүріс, жүгіру, жүзу, шаңғы, коньки, велосипед тебу және т.б.). Емтихандардан кейін тынығу үдерістерін жеделдету және жүйкенің қозуын азайту мақсаты үшін бөлек жүктемені тер шығаруға (терлегенге) дейін орындаған тиімді.

Дене тәрбиесі мен спорттың тәсілдерін бос уақытта қолдану бағыттары келесідей өрбігені жөн. Студенттердің салауатты өмір салты (CӨC) деп, күнделікті қозғалу істері мен гигиеналық шаралардың кешенін орындау және қозғалыс белсенділігін керекті мөлшерде қамтамасыз етумен қатар оқу жұмысын, қоғамдық міндеттерді қалыпты жағдайда орындау мүмкіншілігін айтады. Күнделікті таңертеңгілік гимнастиканы орындауға 20-30 мин қажет болса, көбірек ауада болатын қимыл белсенділігі ағза жетілуінің қомақты қоры болып табылады. Демалыс, оқу күндегіге қарағанда сауықтыру, шынуғу, спорттық шаралар сияқты жұмыстар мен тығыз толулары керек. Қаланың сыртында серуендеу, бір күндік саяхаттық жорықтар және өз бетімен жекеше немесе ұжыммен бірге таза ауада өтетін шараларды ұйымдастырудың әсерлері өте тиімді.

Дене тәрбиесі мен спорттың шараларын спорттық сауықтыру лагерьлерінде де қолдану, студенттердің денсаулықтарын түзетуге өте қолайлы, себебі, мұндай лагерьлердің табиғат аясында орналасуының өзі дене тәрбиесінің барлық шараларын кешенді қолдану мүмкіншілігі арқасында сауығудың, шынығудың жоғары тиімділігін қамтамасыз етеді.

Оқу еңбек әрекеттері кезінде студенттердің екпінді демалыс түрлері болып, қысқа уақыттық дене тәрбиесі жаттығуларын орындауды ұйымдастыруды басқару әдістері саналады. Көптеген авторлардың зерттеулері көрсеткеніндей, 5-10 минуттық дене тәрбиесі үзілістері студенттердің жұмыс істеу қабілеттерін жақсартуға екі еседей ынталандырғыш әсер етеді екен. Ал, екі есе ұзартылған қимылсыз бос өткен дәрменсіз демалыс керісінше әсер етеді. Дене тәрбиесі үзілістерін жақсы желдетілген бөлмелерде өткізу керек. Жаттығулар оқу еңбек әрекеттеріне қатыспаған жүйелердің жұмыс белсенділігін арттыратындай болып қарастырылады. Дене тәрбиесі үзілісінен басқа ой еңбегі кезінде, әсіресе өз бетімен дайындалғанда, арнайы позотоникалық жаттығуларды (ПЗ) орындау мақсатқа сай келеді. Арнайы жаттығулардың(АЖ) көмегімен орында отырған қалыпта ақ, бұлшық еттер жұмысқа қосылады [5]. Бас миының жұмыс істеу қабілетінің күш қуатын көтеру мақсатымен, тыныс алу тәртібін және қан айналуды жақсарту үшін 30-40 мин. сайын ұзақтығы 1-1,5 минуттай, жұмыс орнынында отырып, ылғи да позотоникалық жаттығулардың ықшамдалған мөлшерін орындаған жөн.

Сондай-ақ әрбір екі сағатта бір минуттық динамикалық жаттығуларды орындау ұсынылады, мысалы: жеткілікті және терең тыныс алуды ескере отырып бір орында жүгіру.

Өздігінше тексеруде алынған мәліметтерді өзін-өзі бақылау күнделігіне тіркеп, оқтын-оқтын дәрігер мен осы сала ұстазымен бірге, немесе денсаулық тобының нұсқаушысы кеңесімен талданып қадағаланады. Қажет болған кезде, жаттығу құрамына арнап салыстырмалы өзгерістер енігзіледі. Өзін-өзі бақылау күнделігін белгілі бір үлгі бойынша, не еркін түрде құрастыруға болады, осы күнделікте субьективті және обьективті көрсеткіштер тіркеледі.
Өзін-өзі бақылау күнделігінің үлгісі

Субьективті сезімдер обьективті мәліметтермен толықтырыулары керек. Жүрек соғу жиілігі (ЖСЖ) тәңертең ұйқыдан оянысымен, жаттығу алдында және ол аяқталған соң өлшенеді. Егер ағза жаттығудан кейін толық қалыпына келген болса, тәңертең ЖСЖ әдеттегі мөлшерден (минөтіне 60-89 реттен) аспайды. Есте сақтайтын жай: ЖСЖ-ны үнемі бір қалыпта өлшеген жөн, өйткені көлденең қалыпта, ол тік тұрғандағыдан минөтіне 5-18 рет кем болады. ЖСЖ қалыпты мөлшерден ауытқуы жиілеуі-ағзаның толық қанды қалыптаспағандығының белгісі. Жаттығу сабағының үстінде ЖСЖ минөтіне 100-130 ретке көтерілсе, жүктеме қарқынының төмендігі 130-150 рет орташа, 150-170 рет жоғары қарқынды жүктемелерге пара-пар. Сауықтыру дене тәрбиесіне тиімді ЖСЖ әр түрлі: айналысушының жасына, денсаулығына, жұмыс қабілетіне сәйкес белгіленеді [6].

ЖСЖ бойынша алынатын мәліметің пайымдаушылық маңызын арттыру үшін ортостатикалық сынама жүргізуге болады. Күнделікті түнгі ұйқыдан оянысымен өткізілетін ортостатикалық сынамалардағы ЖСЖ айырмашылықтары қалыпты мөлшерден асып (әдетте 5-18 ерт/мин), әр күні әр түрлі сандар алынса, ағзаның алдыңғы жаттығудан соң қалыптаспағандығын көрсетеді. Сонымен қатар, артаериялық қан қысымын, ӨТС (өкпенің тыныс алу сиымдылығы) т.б. көрсеткіштерді, мүмкіншілік болғанша жиі-жиі өлшеп, жалпы ден саулықты салыстырмалы түрде қадағалап отыру, дене шынықтыру және спортпен айналысушыларға үнемі қажет мәлімет ретінде қолдану ұсынылады.

Қортынды: дене шынықтырушының өзін-өзі бақылауын қалыптастыру үдірісі біртіндеп әдетке айналады. Жаттығу барысында, әсіресе өз бетмен жеке жаттыққанда, жүктемелердің ағзаға әсерін айналысушы өздігінше қадағалай білуі дәрігерлік, дәрігерлік-ұстаздық тексерулерде алынған мәліметтерді айтарлықтай толықтырып, жаттығудың сауықтыру әсерін тиімді пайдалануға ықпал етеді.

Дене шынықтыру мен спорттың қалыптасқан тәсілдерін студенттердің оқу сабақтарында және өз бетімен айналысу үдерістерінде нәтижелі қолданулары үшін, бірқатар жоғарыда келтірілген әдістемелік жағдайларды ескере келіп, ойлау жүктемелерінің жұмысы дене қасиеттері мен тиімді алмасуларын басқаруға тәрбиелеу жетілдіріледі.

ӘДЕБИЕТТЕР:

1. Брехман Н.И. Валеология-наука о здоровье. - М: Медицина, 1990.

2. Кукушкина Г.И. Система физического воспитания. – М., 1987, С.13-16.

3. Пономорев Н.И. Социальные функции физической культуры и спорт.-М., 1994. - С.9-11.

4. Попенченко В.В. Пути повышения эффективности учебного процесса по физическому воспитанию в вузе. - М., 1979. - С.5-7.

5. Қаражанов Б.К. Дене тәрбиесі мәдениетінің ілімі мен әдісінің терминологиялық сөздігі. - Алматы, 1991.

6. Жұмашева С.К. Спорттық морфология негізіндегі тәнтану. - Алматы, 1991.

ТҮЙІНДЕМЕ

Мақалада дене шынықтыру мен спорттың қалыптасқан тәсілдерін студенттердің оқу сабақтарында және өз бетімен айналысу үрдістерінде нәтижелі қолдануларының жолдары келтіріледі. Сонымен қатар әдістік ұсыныстарды ескере келіп, ойлау жүктемелерінің жұмысы мен дене қасиеттерінің тиімді алмасуын басқаруға тәрбиелеуді жетілдіру айқындалады.

Статья посвящена изучению воспитательного механизма, обеспечивающего движение процесса физического воспитания, а также данный процесс образует взаимодействие студентов между собой на самостоятельных занятях физической культурой и спортом.

Дополнительно обобщены уровни, формы, педагогические условия, проблемы и потребности двигательной активности в физическом совершенствовании студентов.


Е.Б. Омаров

Астана, Л.Н. Гумилев ат. ЕҰУ

Жоғарыда айтылғандарға байланысты дене шынықтыру және спортпен айналысуда студенттердің тұлға аралық қарым-қатынастары мен ұжымдық өзара әрекеттестігін дағдыландыруды құруда туындайтын шарттар мен мүмкіндіктерді зерттеу ең өзекті мәселе болып табылды.

Алға қойған мақсаттың нәтижесіне жету үшін педагогикалық эксперимент топтамасы жоспарланып және жүргізілген. Соның нәтижесінде келесі ғылыми болжамдар (жорамалдар) тексерілді.

Біріншіден, студенттердің оқу ұжымындағы алғашқы қалыптасу кезеңінде, олардың өзара жеке тұлға аралық байланысын ықпалдастыруда, бастапқы ынтымақтастықтары мен өзара түсіністіктерін нығайтуға мүмкіншілік туғызатын ең тиімді тәсілдер қатарына дене шынықтыру мен спорттық әрекеттер арқылы біріккендігі деп жорамалданды. Бұл осы саладағы қарым-қатынас қозғалыс белсенділігін біріктіретін аса қажетті әрі маңызды фактор болып қана табылмай, эмоция мен ақпарат алмасуға міндетті болып, ұжымдағы психологиялық климат пен студенттердің өзара әрекеттерінің байланысын басқару элементтерін құрайды. Осындай өзара әрекеттестіктің арқасында студенттер арасында ынтымақтастық пен түсіністік пайда болып, дамиды.

Екіншіден, ұйымдастыру барысында студенттердің спорттық және дене дайындық деңгейлері ең басынан бастап салыстырып есепке дұрыстап алынбаған жағыдайда, бірлескен спорттық-ұжымдық және жарыстық қызметтер кей жағдайда студенттердің қарым-қатынастарын жақындастыруын баяулатуы мүмкін. Педагогикалық түзетулер спорттық-көпшілік жұмыстар мен жаттықпа сабақтардың жүргізілу әдістері мен ұымдастырылуына жасалды. Негізгі акцент оқу-тәрбие үрдісіне студенттердің белсенді қатысуларын қамтамасыздандыратын әдістемелік амалдар мен әдістерді қолдануға көңіл бөлінді.

Осыған байланысты тәрбиелеу әсерін басқаруға екі топ тәсілдер ерекшеленді.

Бірінші топ өздерінің жеке дайындығына жауапкершілігін жоғарлатып, өз курстастарының жетістіктеріне қамқор болу тәрбиесін мойнына алып, ұстаздардың мадақтауын жиі алатын жалпы педагогикалық тәсілді игерген.

Екінші топ спорт пен дене шынықтыру қызметтерін біріккенін сипаттайтын педагогикалық жағдай мен әдістемелік амалдан тұрды. Бәрінен бұрын мұнда екінші бір студент ұжымының мүшелерімен жарысқанда топтың бәрі өздерінің бір немесе бірнеше командалас мүшелерінің жетістігіне жанкүйер болғандағы ортақ жарыстардағы жағдайын, өзге студенттермен өзара әрекеттестікте жеңілген сәттерде тұлғаның өз ойының шартына мүмкіндік туғызатын әдістемелік тәсілдерді жатқызуға болады.

Қолданылған барлық әдістер мен әдістемелік тәсілдер негізінен сынаққа алынушылардың спорт пен дене шынықтыру қызметтерін сипаттаудан туындайтын белгілі бір функцияларын орындап, тәрбиелеу міндетінің шешімін табуға бағытталған.

Бұл функциялар келесідей көрсетілген.

1.Студенттер қарым-қатынасының нормасы туралы түсінігі мен пайымы, жылжымалы әрекетті тікелей үйренуге байланысты әрі жетілдіре түсу үстіндегі білімі қалыптасты, нақтыланды және бекітілді.

2. Қиындатылған тапсырмалар мен жаттығулардың шешімін табудың алдында жағымды көңіл-күйге икемделу құрылды.

3. Орындағанда тәуекелге бел байланған жаттығулардағы қиындықтарды жеңуге ынталандырылды. Серіктестерінің қолдауы мен өзара көмектесуі құпталды.

4. Спортпен айналысушыларға машықтану жұмысы мен оқудың қажетті шарттарын уақытылы орындауға, тәртіптілікке, жинақылыққа дағдыландырылды.

5. Студенттер әріптестермен бірге ұжым болып жұмыс істеуге қосылып, үлкендерді құрметтеуге, қоғамды сыйлауға және өзара сыйластыққа үйреніп, ұжымның жұмысына белсенді араласуға дағдыланған.

Бұдан, дене шынықтыру шаралары мен тәрбиелеу әдістерінің үйлесімінен педагогикалық бақылаудың келесі формалары анықталды:

1) дене жаттығулары мен тапсырмаларын алдын ала орындауы;

2) жаттығулар мен тапсырмаларды уақытында орындауы;

3) жылжымалы әрекетіне сай қорытынды орындауы.

Барлық осы формалардың бәрінен эмоционалды-ынталандырушы, тәрбиелеу мен білім беру, әрекеттілік пен бақылаушы функциялары пайда болды.

Спорт пен дене дайындығын тәрбиелеудің маңыздылдығын бағалауда спорт пен дене шынықтыру қызметінің өзіне тән кейбір ерекшеліктеріне талдау жасаған дұрыс. Бұл жерде дене шынықтыру түрін анықтау, сонымен қатар, студенттердің жеке тұлға ретінде қалыптасу қасиеттеріне спорт түрлерінің әсері мен студент ұжымында тұлға аралық әрекеттестігін жетілдіруі туралы сөз болуда.

Студенттердің дене тәрбиесі оқу бағдарламасында оқу пәндері, таңғы дене жаттығуы, спортпен шұғылдану сияқты түрлерімен ерекшеленеді.

1-3 курс арасында 422 студентке, 73 спорт пен дене шынықтыру мамандарына, яғни оқу орнының оқытушылары мен спорт жаттықтырушыларына жүргізілген сауалнаманың қорытындысы мен талдау нәтижесінің негізінде студенттер ұжымындағы тұлғаның өзара әрекеттестігі мен студенттің тұлға болып қалыптасуын тәрбиелеуде дене шынықтырудың әр түрі маңызды әсері ететінін анықталды.

Сұрақ жүргізілген студенттердің 55 % дене шынықтыру түрі жетекші рөл ретінде спорт секциялары сабақтарында жақсы көрсеткіштерге жетіп, өзара қарым-қатынаста тұлға аралық әрекеттестік дамуына әсер етеді деп белгіленді. Сұралған студенттердің 40 % дене шынықтырудың негізгі түрінде тәрбиелеудің міндеттерін сәтті шешетін оқу мен айналысуда деп есептейді. Тек сұралған студенттердің 4 % ғана таңғы дене жаттығуына басымдылық танытады.

«Дене шынықтырудың қай түрі тұлға аралық әрекеттестік пен қарым-қатынасты жетілдіруде жеңіл мүмкіндік туғызады?» – деп сұралған сұраққа дене шынықтырудың мамандары спорттық жұмыстарға – 51%, оқу пәндеріне – 34 %, дене шынықтырумен өздігімен айналысатындарға – 6%, таңғы дене жаттығуына – 5% дауыспен жауап берді.

Осыған байланысты спорт пен дене шынықтыру қызметтерін тұлғаны тәрбиелеу амалы ретінде қарастырғанда жеке спорт түрлері мен сайыстық жаттығулардың психологиялық-педагогикалық мүмкіндіктерін талдап-саралу маңызды болып табылады.

Ұксас жағдайда, [2] пікірінше, ғылымда зерттеліп жатқан объектілерді бір немесе бірнеше ең маңызды белгілері бойынша салыстырып, сонан соң оларды белгілі бір топқа немесе класқа біріктіруге негізделген әдіс қолданылады. Бұлай топтастыру объектердің арасындағы байланысты және олардың даму заңдылықтарын ашуға көмектеседі, негізделген болжамдар мен практикалық ұсыныстарға жалпы қорытынды жасайтын тұжырнама бола алады.

Джамагаров Т.Т. [2] ұсынысының негізі спорт түрлері мен сайыстық жарыстарды психологиялық саралауда салыстырылып, топтастырылған зерттелуші объектілерден спортшылардың өзара әрекеттестігі таңдалды. Оның негізгі екі түрі анықталды: қарсыласқа қарым-қатынасы – тайталастық (бәсекелестік), серіктеске – өзара әрекеттестік (ынтымақтастық).

Қарсыласқа деген өзара тайталастық, бәсекелестік қарым-қатынасы сияқты, өзара бірге әрекеттесетін серіктестердің ортақ мақсаты бар күштерін спорттық жеңіске жетуге арнайды.

Біз спорт түрлері мен сайыстық жаттығуларды топтастырғанда спортшылардың өзара әрекеттестіктерінің арасындағы ерекшеліктері мен өзгешеліктері төрт түрлі топқа бөлінді.

Спорттық жаттығулар мен спорт түрлерінің бірінші тобына оқу-жаттығу жиыны мен жарыстық әрекеттерде өз-ара бірігіп жұмыс істеуді талап ететін тұлға аралық әрекеттестігі жоғары деңгейдегі қатысушылар кірді. Бұған топтық және жұптық акробатика, конькиде мәнерлеп сырғанау (жұптық сырғанау және мұз айдынындағы би), ескек есу (жалғыз есуден басқа) топтық ізге түсу жарысы (велосипед спорты), желкенді спорты сияқты барлық топтық спорт ойындарының түрлері жатады.

Спорттық жаттығулар мен спорт түрлерінің екінші тобына өзара бірігіп қызмет ететін қатысушардың әрекеттестігі кіріп, орта деңгейде сипатталады. Спорттың бұл түрінде не жаттығу сабақтарында, не жарыс кездерінде спортшылар арасындағы байланысу мүмкіндіктері қарастырылады (мысалы, секірмелі акробатикада, гимнастикада көрсетілетін көмек пен сақтандыру). Бұл топқа әр қатысушымен жеке орындалатын, бірақ берілген тапсырманы орындауды синхронды талап ететін спорт жаттығуларын да қостық (синхрондық жүзу, батутта синхронды секіру т.б.

Үшінші топқа қызмет шарттары анықталған студенттердің тұлға аралық әрекеттесуінің шектелген деңгейдегі спорт түрлері жатқызылды (жеңіл атлетика, жүзу, спорттық болжалдау, шаңғы мен жүгіру, биатлон, ату, велоспорт, ауыр атлетика, ирлік спорт т.б.). Аталған спорт түрлерінде спортшының көбіне жекеше әрекетін немесе біріккен-дара сипаттын көрсетеді.

Төртінші топқа спорттық жекпе-жек кіреді (бокс, күрестің барлық түрі, контакты жекпе-жек, семсерлесу, теннис, бадминтон – жекеленген разряд). Жекпе-жекпен айналысатын спортшылардың психикалық белсенділігі қарсыласқа деген басқыншылық әрекетімен сипатталады. Оқу-жаттығу сабақтарында топтағы жолдастар жиі сапринг-серіктестік рөліне кіріп, өз араларындағы әрекеттестіктерінің қыр-сырын анықтайды.

Биодинамикалық, биоэнергетикалық және басқа да жарыстық жаттығулар мен спорт түрлерін қамтитын әртүрлі топтағы спортшылардың қызметтерінің ерекшеліктерінің маңыздылығына қарамастан әлеуметтік-психологиялық тұрғыда біріктіретін ортақ қырлары бар. Бұл серіктестер әрекеттестіктерінің ең мәнді параметрі болып дәлелденді.
Ұсынылған мәліметтерді бақылап, талдауда оқу-жаттығу үрдісінде студент-спортышылардың қызметі тұлға аралық әрекеттестік пен қарым-қатынаста шектеу қойылған спорттың дараланған түрі тәрбиелу міндетін атқаруда жағымды мүмкіндіктер туғызбайтынын көрсетті. Спорттық жаттығуда жеке-дараланған машықтандыру ілгерілеуге алып келетіні сөзсіз.

Дегенмен, спорттық тұрғыдан ғана емес, тәрбиелу қырындағы қызметпен қарағанда [3] бұл принципті асыра сілтеп қолдану, жеке-дара айналысу жекешілдіктің пайда болуына әкелетін жағдай екенін, яғни спорт ұжымын ырықсыз дезинтеграцияға әкелуі мүмкін деген пікіріне қосылмауға да болмайды. Тәрбиелеуде шешуші фактор спорттық-техникалық әректтестік емес, спорт түрлерінің әрқилылығына қарамастан топтағы ұжымдық қарым-қатынастың пайда болуы немесе болмауы педагогикалық басқарудың дәрежесіне байланысты деген сенімді зерттеуіне қарамастан, қатысушылар қызметінің үлкен сабақтастығы қарым-қатынастың қарқындап, эмоциялы байланыстың ұлғаюына әкеледі, жоғарыда келтірілген ғалымдардың пікірінше, дұрыс жүргізілген педагогикалық басқару студент ұжымына қажет адамгершілік қарым-қатынастың қалыптасуына мүмкіндік туғызады. Осыдан жеке және субъективті қарым-қатынастың құрылуының ауысуында, олардың интериоризациясына психологиялық шарттар туындайды. Тұлғаны айқындайтын мінез болып, олар жаңа шарттарға тез әрі сәтті бейімделуге мүмкіндік туғызып, соңында жаңа әлеуметтік ортаға айнала алады. Сонымен қатар, бақылау нәтижесі спортта студенттердің ортамен тіл табысуын қиындататын агрессивті, талаптану уәжінің шектен тыс шығуы сияқты жағымсыз ықпал кездесетін тұстарының бар екенін көрсетеді.

Қорыта келгенде, біздің зерттеуіміздегі студенттер ұжымына жағымды психологиялық атмосфера мен қарым-қатынаста өзара жолдастық көмек туғызуға қосқан үлестің қорытындысы, спорттың әр түрлерінде қатысушылардың спорттық қызметінің сабақтастықтығы жоғары деңгейдегі өкілдерінің көбеюіне соқтырса, ал спорттық жекпе-жек пен жекеленген спорт түрлері өкілдерінің азаюына әкелді.
ӘДЕБИЕТТЕР:

1. Щеголев В.А. Физическая культура и спорт в воспитании студентов. -Великие Луки, 1999.-52 с.

2. Джамагаров Т.Т. Психология физического воспитания и спорта.- М., 1979.-С. 18-28.

3. Шедрин Ю.Н. Развитие лидерских качеств у курсантов военно-учебных заведений в процессе физкультурно-спортивной деятельности: Автореф. дис. докт. пед. наук. – СПб., 2003. -49 с.

В данной статье приводятся материалы спланированных и проведенных серии педагогических экспериментов, в ходе которых проверялись гипотезы для решения поставленной задачи. Рассмотрены наблюдение и анализ представленных данных которые показывают, что деятельность студентов-спортсменов в учебно-тренировочном процессе по индивидуальным видам спорта при условии ограниченности их межличностного взаимодействия и общения не способствует созданию благоприятных возможностей для решения воспитательных задач. Доказаны индивидуализация тренировочного процесса, как воплощение принципа индивидуального подхода, которая является для спортивной тренировки явлением прогрессивным.

This article describes the materials planned and carried out series of teaching experiments, during which tested a hypothesis to solve the problem. We consider the observation and analysis of the data, which show that the activities of student-athletes in a training course on individual sports, subject to the limitations of their interpersonal and communication is not conductive to creating opportunities for solving educational problems. Proved individualization of the training process as embodiment of the principle of individual approach, which is for sports training progressive phenomenon.

Шымкент, З. Космодемьянская

атындағы № 23 мектеп – лицейі
И.А. Тұтқышбай

Шымкент, М.Әуезов атындағы ОҚМУ

Қазіргі кезде көптеген мектептер 3 сатылы білім беру жүйесімен жұмыс істейді.

І сатыны құрайтын бастауыш мектепте қалыптасу, өзін - өзі бақылау дағдысын арттыру, дүниетанымын ұлғайту, мемлекеттік білім беру қалпын қамтамасыз ету жүзеге асырылады.

Негізгі мектеп саналатын ІІ сатыда мемлекеттік білім беру қалпын қамтамасыз етумен қатар, адам туралы, өзара қарым – қатынас туралы танымды кеңейту, жүйелі ойлау дағдысын дамыту, ұлттық мәдениетті арттыру қарастырылады.

Кәсіптік мектепте (8-11 сынып) мемлекеттік білім беру қалпын қамтамасыз ету, терең білім беруді ажырату және шоғырландыру, кәсіптік оқытуды ұйымдастыру, өзгермелі жағдайға қабілеттіліктің қалыптасуын дамыту, шығармашылықта өзін - өзі қалыптастыру дағдысын арттыру міндеттері жүктеледі.

ҚР Үкіметі білім беру жүйесін Қазақстанның әлемдік кеңістігіндегі білім беру интеграциясына бағытталған реформа енгізді: жоғары буын оқушыларына кәсіби білім беруге негізделген 12 жылдық оқытуды ендіру, ҰБТ мен МАБ түріндегі тәуелсіз ішкі бақылау ендіру, білім берудің мемлекеттік бағдарламасын жасау.

ҚР Ғылым және Білім Министірлігі мұғалімдердің біліктілігін көтеру бағытында халықаралық және ТМД елдері ұйымдарымен ынтымақтастықты дамыту бойынша белсенді жұмыс жүргізіп отыр. Осы тұрғыда 2010ж өткен ТМД елдері мұғалімдерінің І съездерін атап өткен жөн.

ҚР Ғылым және Білім Министірлігі мұғалімдердің қазіргі заманауи білім беру технологияларын ендіру, шетел тәжірибесін таратуға икемді жаңа бірлескен институт құру, білім беруді дамыту бағытында білім беру жобалары бойынша жұмыс жүргізеді.

Қазіргі кезде алыс және жақын шетелдің 40-тан астам елімен халықаралық ұйымдарымен ынтымақтастық келісіміне қол қойылды.

Қазақстан азаматтары 40-тан аса әлем елдерінде білім алып, жылдан жылға ынтымақтастық аясының географиясы кеңейіп келеді. Олардың шетелде білім алуы «Болашақ» бағдарламасы, халықаралық білім беру саласындағы тәжірибе алмасу, шет мемлекеттері үкіметі мен халықаралық ұйымдардың шәкіртақысын иемдену бағыттары бойынша өрбіп келеді.

Қазіргі кезде шетелде ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың бастамасымен 17 жылдан бері «Болашақ» бағдарламасының арқасында мыңдаған қазақстандық білім алуда. Шетел университеттерінде білім алуға жыл сайынғы гранттар бөлу жолымен кадрлар дайындауды ұйымдастыруда үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдармен жұмыстар жүргізіліп жатыр.

ҚР Ғ және БМ халықаралық ЮНЕСКО, АСТР/АССЕLS ПРООН, АҚШ ақпараттық қызметі, СОРОС қоры, БҰҰ Балалар Қоры (ЮНИСЕФ), халықаралық зерттеу бойынша Америкалық Кеңес (TRCX) Қазақстандағы Британдық Кеңес, Германиялық академиялық тәжірибе алмасу қызметі (ДААД), Штутгарт қаласы Хоенхайм университетімен ғылыми тәжірибелік тағылымдамалар т.б. Францияның мектеп және университет бағдарламаларының ұлттық орталығы бағдарламаларын жүзеге асыруға қатысады.

Сонымен бірге ҚР Болон процесіне қатысушы – елдердің білім беру жүйесімен қазақстандық жоғары білім беру жүйесінің жақындасуы бойынша мақсатқа бағытталған жұмыс жүргізіп келеді.

Болон Декларациясына қосылу бойынша жұмыстың негізгі бағыты ҚР Президентінің жарлығымен білім беруді дамытудың 2005-2010, 2010-2015 жж. арналған мемлекеттік бағдарламасында көрініс береді.

Педкадрларды дайындау, біліктіліктерін жоғарылату және қайта дайындау бойынша ұсынылады:

• 
  Алдыңғы қатардағы университеттер базасында педкадрларды дайындау, біліктіліктерін жоғарылату және қайта дайындау жүйесін қалыптастыру және одан әрі дамыту
  
• 
  Оқытудың вариативтік моделін құруға арналған педагогикалық мамандардың білім беру бағдарламасының мазмұнын жаңарту
  
• 
  Педкадрлардың үздіксіз және психологиялық-педагогтік тәжірибесі дайындығының бағдарламасын оқытудың барлық кезеңіне ендіру
  
• 
  Пән мұғалімдерін екінші мамандыққа қысқартылған оқыту бағдарламасы, оның ішінде мемлекеттік, шетел және ана тілі, информатика, психология бойынша қайта дайындау
  
• 
  Келешек педагогикалық тәжірибеден өтетін 3 айдан 1 жылға дейінгі пед өтілі бар мұғалімдердің дайындық деңгейіне тәуелсіз кәсіби бағалауды ендіру
  
• 
  12 жылдық мектеп жұмысы, мектепке дейінгі ұйымдар, арнайы, қосымша, жалпы және кәсіби білім беру жұмысы үшін педагогикалық мамандықтар бойынша мамандар дайындауға мемлекеттік тапсырысты арттыру
  
• 
  Педагогтар мен педагог басшыларды аттестаттау және қайта аттестаттаудың жаңа жүйесін жасау, мұғалімдердің педагогикалық қызметін сертификаттау
  
• 
  Педагогтарды жұмысқа ынталандыру механизмін жетілдіру және олардың жергілікті жерлерде тұрақтануын бекіту
  
• 
  Білім берудің жаңа мазмұнын, оқыту технологиясындағы және оқыту әдістеріндегі өзгерістерді есепке ала отырып, білім беру ұйымдарының мұғалімдері мен педагог басшыларының біліктілігін көтеру және қайта дайындау ісін жүзеге асыру
  
• 
  Білім берудегі менеджмент бағдарламасы бойынша білім беру ұйымдары жетекшілерін дайындауды жүзеге асыру
  
• 
  Жоғары оқу орындары арасындағы, халықаралық келісімдер мен бағдарламалар негізінде мемлекеттік ЖОО мұғалімдерін қайта дайындау және біліктілігін көтеру.
  

Жыл сайын 54 мың педагог, оның ішінде 31 мың педагог мемлекеттік бюджет есебінен мұғалімдердің біліктілігі арттырылады.

Жоғарғы және ЖОО – нан кейінгі білім беру жүйесі жоғары біліктілікті бакалаврлық, магистрлік, докторлық бағдарламалармен несиелік жүйеде оқытуға дайындауға толық өтуді жүзеге асыратын болады. Орта көрсеткіші – 40%-ды құрайды.

Біліктілікті көтеру институттары білім беруді дамыту орталығы статусына өтеді. 2011 ж мемлекеттік білім беруді дамыту орталықтарымен қатар бәсекеге қабілетті мамандар дайындаумен және қайта дайындаумен айналысатын жекеменшік орталықтар да жұмыс жасайды.

Қазақстанда білім берудегі маңызды үрдістердің бірі интеллектуалдық капиталдың адами және басқа да түрлерін меңгеру болып табылады.

Тағы бір үрдістің түрі – жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласындағы жариялылықты нығайту, білімді дифференциациялау, бәсекелестіктің жаңа түрлерінің дамуы, түрлі деңгейдегі субъектілердің білім беру өзара әрекеті.

ЖОО-нан кейінгі білім берудің мақсаты жоғары білікті ғылыми және ғылыми педогогикалық кадрлардың дайындығы бұл бәсекеге қабілетті еңбек ресурстарын қалыптастыру арқылы ұлттық экономиканы дамыту тұрақтылығы мен динамикасына әсер ететін еліміздің интеллектуалдық капиталы өндірісінің айтарлықтай маңызды шешімі болып табылады.

Білікті ғылыми кадрлар өндірісінің тағы бір негізгі түрі-магистратура мен аспирантура және докторантура. Магистратура, аспирантура, докторантура Болон процесі үрдісіне сәйкес білім беру және ғылыми зерттеу кеңістігінің бірыңғай базасында жоғары білікті кадрлар өндірісі инструкциясы ретінде қарастырылады. Білімге негізделген постиндустриалдық қоғам мен экономика жағдайында үздіксіз ЖОО және ЖОО-нан кейінгі кәсіби оқытудың концепциясы өмірлік маңызды мәселе болып қалыптасады. Үздіксіз кәсіби білім беру оқытудың жаңа жүйесінің құрылуын емес, анығырақ айтсақ, қоғамның түрлі институттары ұсынған азаматтарға білім беру үшін түрлі мүмкіндіктердің пайда болуын қарастыратын әлдебір жаңа философияны көрсетеді. Басқаша айтқанда, ҚР азаматы үздіксіз жоғары және ЖОО-нан кейінгі білім беру концепциясы аясында өзінің білім беру әлеуетін білім беру мекемелері, отбасы, қоғамдық ұйымдар тәрізді құрылымдарда жүзеге асыру мүмкіндігін алады.

Үздіксіз жоғары және ЖОО-нан кейінгі білім берудің барлық жүйесі ұйымдарына өзгерістер енгізуді талап етеді.

Үздіксіз жоғары және ЖОО-нан кейінгі кәсіби білім беру жүйесі, ақпарат көздерінің ауқымдылығын, адамның тіршілік әрекетінің, кәсіби деңгейі мен құзырлығының қамтамасыз етілуін қажет етеді.

Кәсіби оқытудағы қайта құру адамның адамгершілік құндылықтарын, әлемдегі болып жатқан жағдайлардың барлығына деген жауапкершілігін тәрбиелеуге бағытталуы керек.

Біздің дамушы ҚР-ның білім беру, ғылыми, өндіріс технологиясы ақпаратының үздіксіз жаңаруы үнемі өзгеріп отыратын өмір жағдайларына қалыптаса білетін, жоғары кәсіби, білімін үнемі жетілдіруші, ізденімпаз, еңбекқор, рухани бай тұлға, кадр дайындауды талап етеді.

Өзін-өзі дамытатын және өзін-өзі көрсете білетін жеке тұлғаны қалыптастыру – үздіксіз білім беру идеясына негізделген білім беру жүйесінің мақсаты. Қазіргі және барлық кезеңде білім беруде адам мен қоғам, адам мен әлем барынша маңызды дилемма болып табылады. Жеке тұлғаға, бір жағынан, бағдар, даралық, өзіндік ерекшелік пен бірегейлік, екінші жағынан, әлеуметтік ой, әлеуметтік тапсырыс қажет. Сондықтан білім берудегі бағдар толық жеке емес, ал жеке - әлеуметтік болуға тиіс.

Үздіксіз білім беру адамның өз-өзін және қоршаған ортаны түсінуін қамтамасыз етеді, оның өмірдегі еңбек әрекеті процесі мен қоғамдағы әлеуметтік ролін орындауға ықпал жасайды. Үздіксіз білім берудің, әсіресе, ЖОО және ЖОО-нан кейінгі үздік білім берудің негізгі ерекшелігі адам қажеттілігінің дамуы, шығармашылық мүмкіндігін жүзеге асыру шеберліктері болып табылады. Үздіксіз білім беру концепциясының маңыздылығы икемділік, даралық, уақыт пен кеңістік мүмкіндігі болып табылады. Біздің қоғамға қазіргі кезең білімін тез меңгеретін, шығармашылықпен ойлай білетін адамдар керек. Біздің педагогтар мәселе қоя отырып оқыту арқылы жақсы көрсеткіштер көрсетіп жүр. Дегенмен бұл әдіс білімді дайын күйінде беретін түсіндірмелі-иллюстративті әдістен гөрі көп дайындықты талап етеді. Осыдан келіп, оқытудың әдістерін табу қажеттілігі туындайды. Ол мұғалімдердің инновациялық қызметінсіз жүзеге аспайды. Сондықтан да болашақ жас мамандар мен педкдрларды дайындау жүйесіне көңіл бөлінген жөн.

1. 
   Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан жедел экономикалық-әлеуметтік және саяси модернизация жолында» атты халыққа Жолдауынан.
   
2. 
   «12 жылдық білім» Республикалық ғылыми - әдістемелік және ақпараттық – сараптамалық журнал. №11, 2007 жыл. Астана қ. 7 б.
   
3. 
   Қазақстан Республикасындағы Білім туралы Заңнама. Алматы қ. 2009 жыл «Юрист» баспасы, 45 б.
   
4. 
   Наука и образование Казахстана в ХХІ веке. г.Астана 2008 год. Сборник статьей с. 117-144.
   

Статья посвящена перспективам повышения квалификации учителей средней школы в РК, которые открываются после подписания Болонской Конвенции. Показаны перспективы профессионального роста, условием которого является знание английского языка. Возможностям, которые открываются через договора Министерств Образования и Науки для повышения квалификации за рубежом. Личной ответственности педагога за построение индивидуальной траектории профессионального роста.

The article is devoted to the perspectives of the qualification growth of secondary teaching in RK marked by the Bolonia Convention. It shows the prospects of professional rise. Knowledge of English is necessary and gives great possibilities according to the Ministry of Sciences and Education Agreement for professional improvement abroad and personal charge for individual planning of professional growth.

Астана, ЕНУ имени Л.Н. Гумилева

Высшие учебные заведения используют эти рейтинги в качестве механизма повышения.

Примером этого является и ЕНУ им. Л.Н.Гумилева, что свидетельствует о его высоких образовательных, научных и деловых совершенствах.

Для достижения этих целей был введен новый набор веб- показателей, полученный в основном из данных, собранных из поисковых систем, новых посредников научных коммуникаций. Оказалось возможным получить три большие группы индикаторов и они соответствуют целям оценки: деятельность (публикации в Интернете); воздействия (видимости) и использования (посещений и посетителей). Как доказательство концепции, рейтинг веб-университетов был составлен с данными Webometrics.

Дополнительные материалы, такие как исходные данные и мультимедийные файлы, должны быть включены наряду с другой соответствующей информацией, вытекающие из более неформальной деятельности. Эти хранилища должны быть открытого доступа, индексированными основными коммерческими поисковыми системами. Ожидается, что эти действия могут увеличить интернет-аудиторию, сократить расходы на публикацию и доступ и позволить третьим лицам воспользоваться полученными знаниями, без ущерба для экспертной оценки, которая должна расширяться (пред- и пост-) и увеличиваться (закрытый и открытый).

Актуальность данной работы полная систематика веб-показателей вводится для описания и оценки научно-исследовательской деятельности и научных организаций. Предыдущие попытки по созданию такой классификации были неполными и не принимали во внимание возможности и эффективность выполнения поставленной задачи.

Электронные публикации научных работ привели к значительному росту глобальной аудитории для научно-исследовательской деятельности (Evans, 2008), а также академической производительности (Barjak, 2006; Vakkari, 2008). Но большинство этих усилий основаны на старой модели бумажных журналов.

Web был создан для целей учебной коммуникации, техническая поддержка, необходимая для хорошей работы, доступна в университетах, свобода позволяет развивать огромное количество независимых web-издателей.

Сегодня университеты имеют по меньшей мере три миссии: преподавание, включающее не только традиционную базу обучения, а также дистанционное, online обучение; научное исследование, проводимое членами факультета или независимыми исследователями, и так называемая третья миссия, заключающаяся в интеграции сообщества с местными и региональными социально-культурными и политическими личностями.

Существует два источника информации для web-индикатора. Web-сайты могут быть медленно движимы специально созданными работами, собирающими базовую информацию через гипертекстовую информацию или же статические данные могут быть взяты из предшествующих баз данных, полученных из коммерческих поисковых систем. Этот непрямой способ более гибкий, так как доступ к поисковым системам универсален и эти работы обычно лучше всего доступны. Есть технические и экономические причины для отказа от использования во многих web-сайтах.

Пользование веб-сайтом может быть описано с помощью количественных данных, полученных из поисковых систем. Использование специальных операторов – делимитеров, большинство коммерческих поисковых систем обеспечивает цифры для определенного количества страниц на определенном языке, на уровне института, на уровне страны в специальном формате.

Оценка учреждений, применяющие данные об использовании, является новшеством, так как имеются всего несколько газетных изданий имеющие дело с рейтингом журналов или библиотекой. Ситуация резко изменилась с появлением электронных публикаций, так как не имеется недостаток в надежных и сопоставимых статических данных, а, наоборот, много новых показателей, возникшие из лог-файлов личны веб-сайтов, порталов и журналов хранилищ. Не все статические данные, собранные из лог-файлов (файлы, которые собирают об использовании веб-серверов), полезны для академических целей, иногда и сервер должен быть настроен так, чтобы получить данные за определенные действия, соответствующие конкретным критериям.

Согласно Traffic Rank, webdomain Университета Билефельда является 26560-м самым посещаемым в мире.

Совсем недавно, в 2003 году Шанхайский университет опубликовал свой знаменитый Академический рейтинг университетов мира (www.arwu.org), и было решено использовать аналогичную систему для данных Webometrics.

Полученные результаты аналогичны с теми, которые предусмотрены другими рейтинговыми системами, с несколькими престижными университетами США в верхней позиции, Кембридж и ЕТН Zurich ведущими европейскими институтами, и НАУ, Токио и Австралийский Национальный университет.

Рейтинг является хорошим инструментом для раскрытия разносторонних моделей. Наиболее важным вкладом является открытие академических цифрового разрыва, который затрагивает Рейтинг, он показывает, что университеты Северной Америки находятся в числе лучших стран.

Научные связи являются уже цифровыми. На самом деле, новая обновленная система необходима для того, чтобы воспользоваться возможностями, предоставляемыми в Сети, который являются более универсальными, демократически, мощными средствами коммуникации.

Проблема в том, что нынешние методы оценки научной деятельности, научные исследования и академическая успеваемость по-прежнему основаны на предыдущих парадигмах. Предполагается, что новое поколение веб-индикаторов будут применены для более широких и более реальных целей оценки. Целью является не только улучшение оценки, но и поддержка открытого доступа. Мы ввели ряд веб-показателей, подразделяющиеся на три большие группы: деятельность, связанная с веб-сайтами и публикации; воздействие, согласно видимости и частота посещаемости и использование, подсчитывающие посещение и пользователей, и их поведение. Многие из этих показателей собраны из поисковых систем, которые предполагают важную роль не только в качестве посредников для восстановления данных, но и в качестве прокси для повышения наглядности и воздействия. Текущий набор показателей Webometrics предлагает широкий спектр возможностей для улучшения знаний по академической системе.

Различные рейтинги принимают во внимание различные параметры, включая публикацию и цитирование, соотношение студент/факультет, и долю иностранных студентов, лауреаты Нобелевской и других призов, количество цитируемых исследователей и статей, опубликованных в области науки и природы, Н-индекс и сети видимости. Существуют постоянные споры, связанные с критериями по включению (роль медицинских центров и больниц), переменной взаимозависимости (корреляции между библиометрических меры) и размерам компонентов (классификация университетов) наряду с другими темами.

В результате текущих методологических дискуссий и принимая во внимание то, что ключевыми редакторами рейтингов являются частные компании (связанные с газетами или популярными журналами), в 2006 году были опубликованы Берлинские принципы рейтинга высших учебных заведений (CEPES 2006).

В данной работе нами рассматриваются следующие рейтинги

• 
  ARWU-рейтинг Шанхайского университета Цзяо Тун на 2005-2008 годы (http://www.arwu.org/).
  
• 
  QS – рейтинги в приложении газеты Times Higher Education за 2005-2008 годы, (http://www.topuniversities.com/home/).
  
• 
  WR- вебрейтинг университетов мира по Лаборaтории Cybermetrics на CSIC на 2006-2008 годы (http://www.webometrics.info/).
  
• 
  HEEACT- рейтинг Совета оценки высшего образования оценке и аккредитации в Тайвани на 2007-2008 годы (http://ranking.heeact.edu.tw).
  

• 
  CWTS- рейтинг центра по науке и технологических исследований в Лейденском Университете. Мы используем их оранжевый («грубой силы») рейтинг (http:// www.cwts.nl/ranking/Leiden Ranking WebSite.html).
  

Рейтинг мировых университетов QS (-QS) является единственным мировым рейтингом, составляемым частной компанией, Quacguarelli Semonds Лимитед, который начал публиковать рейтинг в 2005 году. Рейтинг (http://www.topuniversities.com) составлен на основе шести различных показателей:

- академический престиж согласно большого опроса (более 6000 респондентов в 2008г.),

- результаты опроса работодателя

- соотношение студент/факультет

- цитаты на человека согласно базе данных Elsevier Scopus

- пропорция международных профессоров

- пропорция иностранных студентов.

Вебрейтинг университетов мира или рейтинг Webometrics (WR) проводится с 2004 (Aguilo и др. 2006, 2008г.) лабораторией по Кибернетике, исследователькой группой из испанского Национального исследовательского совета (CSIC). Они используют веб-данные, извлеченные из коммерческих поисковых систем, в том числе количество веб-страниц, документов во многих форматах (PDF, DOC, PPT и PS), документы индексируются (индикатор добавлен в 2006) и ряд внешних инлинков в качестве меры видимости ссылки или воздействия (http://www.webometrics.info/).

Выполнение Рейтинга научных работ мировых университетов редактируется Советом оценки высшего образования и аккредитации в Тайвани (HEEACT) с 2007 года. Он основан на ряде публикаций и цитат в соответствии с базой данных цитат Thomson ISI (http://www.ranking.heeact.edu.TW).

Главной слабостью Webometrics рейтинга является то, что многие университеты не имеют строгую веб-политику, часто меняют веб-домены, использование дубликатов URL-адресов и факультетов или больниц, связанные с университетом, которые размещаются на другой домен.

Исходя из результатов проведенного анализа, можно сделать следующие выводы: результаты ранжирования аналогичны тем, которые получены из других библиометрических основ рейтинга, и есть соответствующая цифровая технология между североамериканскими и европейскими университетами, которые появляются в сравнении с США с Канадой.

Рейтинг Лейден является результатом библиометрических исследований, проведенного в Центре по науке и технологических исследований (CWTS). Лейденский университет.

Практические выводы: предлагаемый подход предполагает публикацию действительно электронных журналов, а не электронные версий печатных статей.

1. 
   Brudner, Lilean. 1972. “The Maintenanse of Southern Austria.” Etnology 11 (1): 39-54.
   
2. 
   Castile, G.P. and G.Rushner. 1981. Persistent Ptjples. Tbcson: University of Arizona Press.
   
3. 
   Haugen, E. 1966. “Dialect, language, nation.” American Anthropologist 68 (4): 922-35.
   
4. 
   Jakobson, R. 1968. “The beginning of national self-determination in Europe.” In Fishman 1968.
   
5. 
   Lieberson, S. and T.J. Curry. 1971. “Language shift in the United States: some demographie clues.” International Migration Review 5: 125-37.
   
6. 
   MacDougall, J.A. and C.S. Foon. 1976. “English language competente and occupational mobility in Singapore.” Pacific Affairs 49: (2): 294-312.
   

8. Snyder,L.L. 1976 Varieties of Nationalism: A Comparative Study. Hinsdale, IL:Dryden Press

9. Woolard, K.A. 1983. The Ploitics of language and ethnicity in Barcelona, Spain.” Unpublished PhD dissertation. Berkeley, CA: University of California, Department of Anthropology.

10. Woolard, K.A. 1984. “A formal measure of language attitudes in Barcelona: a note from work in progress.” International Journal of the Sociology of Language 47:63-71.

11. Fasold, Ralph W. 1990. The sociolinguistics of language. Oxford: Basil Blackwell.

12. James, Deborah, and Sandra Clark. 1993. Women, men and interruptions: A critical review. Gender and conversational interaction, ed, by Deborah Tannen, 231-80. New York and Exford: Oxford University Press.

13. Keenan, Elinor. 1974. Non-makers, norm-breakers: Uses of speech by men and women in a Malagasy community. Explorations in the ethnography of speaking , ed. Richard Bauman and Joel Sherzer, 125-43, Cambridge: Cambridge university Press.

14. Pinter, Harold. 1988. Mountain language. New York: Grove Press.

15. Sattel, Jack W. 1983. Men, inexpressiveness, and Nancy Henley, 119-24, Rowley, MA: Newbury House.

16. Wolfowitz, Clare. 1991. Language style and social space: Stylistic choice in Suriname Javanese. Urbana and Chicago: University of Illinois Press.

17. Van Ran. “Comparison of Ratings of Universities”, 2008.

18. D.Webster. US News and World report.

19. (http:// www.cwts.nl/ranking/Leiden Ranking WebSite.html).

М.К. Тулекова

Алматы, Абай ат.ҚазҰПУ

Әлемдегі көптеген мемлекеттерде әртүрлі кредиттік оқыту жүйелері бар, тіпті белгілі бір институттың өзіне ғана тән жекелеген түрі де бар. Жалпы алғанда ол оқыту жүйесін сипаттайды- белгілі бір мамандық алып шыққанға дейінгі оқу процесінің негізін көрсетеді. Болон келісімі бойынша білім берудегі ең тиімді ашықтық негізінде жүзеге асырылатын түр ретінде ECTS кредиттік жүйесін ұсынады, ол жалпы құжаттарда толығымен сипаттама беріле отырып жан-жақты талданған және де жалпыевропалық кеңістікте қолдануда[2]. Бірақта ECTS –халықарадық қолданыстағы өлшем ретінде қолдана отырып әр мемлекет өз елінде қолданылып жүрген ұлттық білім өлшемінен бас тарту міндетті емес. Тек студенттерге өздерінің мамандықтарын игеруде жұмсалатын жұмыс күштерінің есебін осы ECTS жүйесі арқылы есептеуге көшу болып табылады. Осы өлшемдік критерий жаңа болып көрінгенімен ол жоғарғы оқу орындарында бұрыннан-ақ қолданылып келген, сынық тапсыру, пәнді игере алмаған кезде қайтадан тапсыру, алдын ала балл жинау сол арқылы сынық пен емтихан тапсырып олған соң оны жеке кітапшаларына жазылуы, яғни балдың жинақталуы бұрынғы жүйеде де болған. Ол студент бір жоғарғы оқу орнынан екінші жоғарғы оқу орнына ауысқан кезде де оның бұрынғы оқыған жеріндегі өтілген пәндері бойынша академиялық сағаттары есептелген, сол арқылы арасындағы айырмашылығы шығарылып сосын барып курстан курске алу мәселесі шешіліп отырылған. Арасында академиялық сағат бойынша, яғни алған білімін игеруде оның жұмсалған күшінің сағаты есептелген де тек ғана соның арасындағы алшақтық бойынша белгілі бір пәндерді қайтадан тапсырған. ECTS жүйесі осыны басшылыққа алады, белгіленген тәртіп бойынша жоспарға сай жүзеге асырылады, есептелінед[3].

Біздің елде қазір кредиттік технологиялық оқыту жүйесіне сай есептелінсе, ал РФ оқу жүйесіне кететін уақытты есептеуде белгілі бір кемшіліктер бар. Мысалы, екі жақты есептеу орын алған-академиялық сағат пен және аптамен, яғни кеткен шығынның бірыңғай есептеу жүйесі жоқ[4].

Оқу жүйесіндегі кредиттік жүйеге көшу, студенттердің өз бетімен білім алуына көп уақыт беру олардың оқуға деген көзқарасын да өзгертеді, ол енді өзінің алатын біліміне өзі жауапкершілігін сезінеді. Сессиялар арасындағы «бос уақыт» олардың өз бетімен жұмыс жасауындағы белгілі бір жүйелілікті қалыптастыруға жолдарын іздеуге кетеді және ол оны дұрыс тандай білсе ғана өз бетімен білім алуды ұйымдастыра алады. Студенттердің өз бетімен жұмыс істеуін ұйымдастыруда оқу процесінде компьютерлік технологияны пайдалану ерекше орын алады. Жаңа компьютерлік технологияны пайдаланудың жолдарын үйрете отырып олардың пән бойынша өз бетімен білім алуына мүмкіндік жасау керек. Ол үшін электрондық оқу-әдістемелік материалдарын әр пән бойынша жинақтау қажет. Лекция сабақтары семестрде бөлінген сағаттың 1/3 тең болып онда негізгі материалды меңгеру мен өз бетімен жұмыс істеудің тәсілдері мен жолдарын үйрету, сабақ барысында туындаған сұрақтарға жауап беру қажет, ал өз бетімен жұмыс барлық оқу процесінің 3/2 бөлігі кетеді және барлық айтылған материалдарды конспекті жазуға бос уақыт кетірмейді.

Екінші мәселе, студент оқытушының өзі тандауы қажет. Сонда ғана оқытушының бәсекелестікке қабылеттілігі артады, сұранысты қанағаттандыра алатындай жағдайда болуы және үнемі білімін қазіргі талапқа сай жетілдіріп отыруы тиісті. Ол оқытушының өз жұмысына деген жауапкершілігі мен қатар материалдық жағынан қамтамасыз етілуіне де мүмкіндік береді. Үшіншіден, оқу процесіне кредиттік жүйені кіргізгеннен бастап біраз проблемалар да көрініс алды. Оның бірі оқуға тиісті мамандық саласына қатысы жоқ сабақтардырдың кредитінің көптігі(дене тәрбиесі, әскери даярлық). Оларға бөлінген сағат саны жалпы мамандық пен арнайы пәндерге бөлінген сағаттан көп. Ол сабақтарды факультативті сабақтар қатарына, тандау пәндері қатарына шығару мүмкіндіктерін қарастырса да болар еді. Ондай тәжірибелер басқа елдерде бар.

Қазіргі таңда оқу бағдарламасын әр елдердегі жалпы бір Болон процесі негізіне жақындату жұріп жатыр. БП жүзеге асыру үшін мемлекеттер арасындағы білім саласындағы алшақтықтарды жою, қай елде білім алғанына қарамай оның жалпы студенттің еңбек ету рыногында бәсекелестікке түсе алатындай болуын қамтамасыз ету міндеті қойылып отыр. Қазір біздің еліміздің көптеген студенттері шетелдердегі халықаралық конференцияларға, семинарларға қатысу мүмкіндіктерін алып отыр, сонымен қатар оқытушылардың да басқа елдерге білімін көтеру мәселелері де келешекте шешімін таппақ. Осы басталған істі толығымен жүзігі асыру үшін біз дамыған алдынғы қатарлы еуропалық елдердегі білім беру жүйелеріне тоқтала отырып салыстырып көрсек.

Англиядағы алғаш білім орындары ХІІ ғ. бастап белгілі. Генрих ҮІІІ кезінде оқу саласындағы қалыптасқан жүйе оның бүкіл даму тарихына үлкен әсер ете отырып әлемдегі ең үздік білім беру жүйесі ретінде танылып отыр. ХХ ғасырдың ортасынан бастап ағылшындар білім беруде жаңа интеграциялық процестерді қабылдады. Қазір барлық жоғарғы оқу орындарында бакалавриат пен магистратура бар, бірақ кредиттік жүйе барлық оқу орындарында қолданылмайды. Кредиттік бір жүйемен қолдану тек ұлттық дәрежеде Шотландияда ғана бар. Шотландық кредит жүйесі және білім сапасын бағалау(SCQF) барлық оқу жүйелерін бір жерге топтастырады, білімді жинақтау және кредиттік оқыту 1990 жылдан бастап қолданылуда.

Ұлыбританияда кредит білімнің дәрежесі мен бағалауда қолдануы тиімді құрал ретінде есептеледі, ал Англияның бұрыннан келе жатқан жоғарғы оқу орындарында (Оксфорд, Кембридж) өзінің бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі білім беру жүйесін қолданады.

Британия Болон процесіне кіргеніне қарамастан көптеген оқу орындары өздерінің оқу жүйелерінің кредиттік жүйеге сай келмейтін ерекшеліктерін айта отырып оған көшпеді, мысал ретінде Кембридж және LSE университеттерін алуға болады(Лондондағы экономика мектебі).

Ұлыбританияның көптеген жоғарғы оқу орындары екі сатылы оқу моделін қолданады: бакалавриат, магистратура.

Ағылшын жоғарғы оқу орындарында әр факультетте өздері ұсынатын міндетті пәндерден басқа студент қосымша оқу үшін университеттің өзі ұсынатын өте көп пәндер тізімінен өзіне керекті пәнді өзі тандайды. Ағылшын университеттерінде міндетті пәндер саны өте аз. Мысалы, философия факультетінде бакалавриат дипломын алу үшін төмендегідей міндетті курстарды оқиды:

Бірінші жылы:

• 
  Философияға кіріспе;
  
• 
  Логика;
  
• 
  Екі қосымша пән.
  

• 
  Мына пәндердің бірін ғана: Ғылым философиясы, гуманитарлық ғылымдар философиясы, шыншылдық және ғылыми тану әдісі;
  
• 
  Экономика негіздері
  
• 
  Таңдалған қосымша курс.
  

• 
  Шет елдер философиясының тарихы;
  
• 
  Онтология және таным теориясы.
  

Ұлыбританияның көптеген жоғарғы оқу орындарында пән аралық байланыстарды қолданады. Мысалы, Кембриджде әлеуметтік ғылымдар факультетінде аралас мамандықтар бар, өзіне бірнеше мамандықты біріктірген («Әлеуметтану және саясат», «Саясат және Менеджмент»).

Әр университеттің бірінші курсында студенттерге әртүрлі ғылым салаларынан еркін теориялық курстар өтіледі, келесі оқу жылынан бастап солардың ішінен тереңдете оқу үшін таңдауға мүмкіндік жасайды. Ұдыбритания жоғарғы оқу орындарындағы оқу мерзімі бакалавриатта 3 жыл және магистратура 1 жыл (оның мерзімі мамандығы мен курстың ерекшелігіне байланысты болады). 3 жыл оқығанда студент LSE бойынша 14 курс бойынша білім алады, оның 10 негізгі.

Нәтижесінде студент академиялық дәреженің бірін алады, дипломның сапасы студенттің білім алу жетістігіне байланысты-Бірінші дәрежелі, Екінші Жоғарғы дәрежелі, Екінші төменгі дәрежелі, Үшінші дәрежелі, бітіргені туралы жай диплом(Pass), осындай дәрежелі дипломдар қазір Лондондағы Экономика мектебінде беріледі.

Францияда 87 мемлекеттік университеттер бар, бұрыннан келе жатқан Париждегі 1179 жылы құрылған Сорбонна, қазіргі оқу орталығы 1968 жылы құрылған "София-Антиполис", сонымен қатар көптеген жеке меншік оқу орындары бар. Жоғарғы оқу орындарын үшке бөлуге болады: университеттер, жоғарғы мектеп, арнайы оқу орындары(арнайы мектептер).

Франциядағы оқу процесі қысқа және ұзақ бағыттар арқылы оқытылады. Қысқа бағыты 2-3 жыл, индустриалды, әкімшілік, дәрігерлік даярлық салалары, онда диплом алғандардың көпшілігі бірден мамандығы бойынша жұмысқа кіріседі,немесе кәсіби диплом лисанс алу үшін білімін жалғастырады. «Ұзақ»бағыт бойынша француз университеттерінде оқудың 2 түрі бар:жалпы және арнайы. Жалпы 3-4 жыл оқыса, арнайы 4 тен 5 жылға дейін созылады. Университтеттер ұлттық дипломдар береді, білім Министрлігі бекіткен, сонымен қатар университеттің өзінің дипломын бере алады. Жоғары мектептерде оқу 3 жылға созылады, арнайы даярлық бөлімдерінен немесе университеттің 2 курсынан кейін. Сонымен қатар параллдік қабылдау жүйесі де бар, студент белгілі бір курстен кейін жоғарғы мектептің 1 курсына емес 2,3 курсына тапсыра алады. Барлық оқу орындарында сабақ француз тілінде жүреді, бір қатары ағылшын тілінде бағдарламаларын ұсынғанымен (американдық студенттер үшін). Міне, жоғарыда көріп отырғандарыңыздай әр елде жоғарғы оқу орындарында білім алу мен студенттің білімін бағалаудың әртүрлі түрлері мен әдіс-тәсілдері бар. Сондықтан да бір ғана жүйемен жүру тиімді емес. Аралас түрін мамандығының ерекшелігін ескере отырып пайдалану жөн. Мысалы, гуманитарлық білім алатын студенттердің сөйлеу қабылеті, тілді дамытуы ерекше орын алуға тиісті, сондықтанда олардың білімдерін ауызша және жазбаша түрде бағалауды да қолданған жөн. Жалпы қазіргі уақытта еуропалық білімді бағалаудың 6 баллдық жүйесі енгізіліп жатыр:

А- «өте жоғары» (тапсырғандардың 10%)

В «өте жақсы» ( тапсырғандардың 25%)

С-«жақсы» (тапсырғандардың 30%)

D-«қанағаттаңарлық» (тапсырғандардың 25%)

E «орташа» (тапсырғандардың 10%)

F (FX) «қанағаттаңарлықсыз».

Қорыта келгенде, көптеген алдынғы қатарлы дамыған еуропалық елдерде Болон процесіне байланысты оқытуда кредиттік жүйе қолданылуда, бірақ маандықтың ерекшелігіне қарай классикалық бағалау түрлері, әсіресе жазбаша алу қатар қолданылады. Сондықтан да студенттердің гуманитарлық мамандықтар бойынша ой еркіндігі мен сөйлеу қабылетін арттыру, дамыту үшін осы жазбаша мен ауызша білімді тексеруді қолдану қажет. Ал жалпы білім беретін пәндерді оқытуда кредиттік бағалау жүйесі тиімді. Жоғарғы білім беруде екі сатылы бакалавриат пен магистратура, ал үшіншісі зерттеу жұмысымен тікелей байланысты докторантура 2-3 жылға созылуы және таңдаған ғылыми бағытына қарай ғылыми атағы мен дәрежесін алу үшін докторлық диссертациямен аяқталғаны білімді тереңдете түсетіні белгілі.

Осы шаралардың барлығы Елбасының «Сапалы білім Қазақстанды индустрияландыру мен инновациялық дамытудың негізі болуы тиіс»  деген міндетін орындауға бағытталған. Сондықтан да әлемдік білім кеңістігіне кіре алатын ел болуымыз үшін және әлемдік кеңістікте біздің студенттердің дипломын тануы үшін Елбасы айтқандай, «өмір бойы білім алу» әрбір қазақстандықтың жеке кредосына айналуы тиіс.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1.Н.Ә.Назарбаев «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» атты Халыққа Жолдауы. 2011 ж.

2. ECTS users guide. - Brussels, February 2005 // Internet: The Site of the European University Association (EUA): http://europa.eu.intcomm /education/ programmes/socrates/ects/guide_en.pdf
3. Глухов В. В., Шевченко Е. В. Европейское приложение к диплому: отражение трудоемкости дисциплин // Болонский процесс: Обеспечение признания российского образования за рубежом. СПб., 2004.

4. Чистохвалов В. Н. Кредитные единицы входят в Российскую высшую школу // Высшее образование в России. 2004. N 4.

5. Чубик П. С., Боев О. В., Суржиков А. Л., Соловьев М. А. Опыт использования кредитно-рейтинговой системы и Diploma Supplement в ТПУ / Сб. материалов зонального совещания в ТПУ "Россия и Болонский процесс: задачи, проблемы, перспективы", 11 - 12 мая 2004 г. // Интернет: http://cam.tpu.ru/Doklady/Chubik_Boev.ppt.
РЕЗЮМЕ

В статье рассматривается методы и совершенствование кредитной

технологии обучения в Вузах РК и внедрение кредитно-бальной системы в учебном процессе. Автор делает сравнительный анализ обучения в Болонском процессе в зарубежных вузах, показал разные методы и сроки обучения.

SUMMARY

In the article examined methods and perfection credit technologies of educating in Higher educational establishments of Republic of Kazakhstan and introduction of the credit-ball system are in an educational process. An author does the comparative analysis of educating in the Bolonia`s process in foreign institutions of higher learning, showed different methods and terms of educating.

Астана, ЕНУ им.Л.Н.Гумилева

Успешное решение всех задач, стоящих перед вузом, осуществляются в соответствии со стратегическим и перспективным планированием всей системы и такого подхода к реализации намеченных планов, который бы предполагал и заключал в себе продуманную и выверенную систему воздействия, влияния и создания условий.

Национальное образование, являясь одной из важнейших подсистем социальной сферы государства, характеризуется специфическими характеристиками, присущие образовательному процессу и образовательным учреждениям. Специфическими характеристиками являются признаки, черты, предназначение и задачи:

Предназначение системы качество образования представлено факторами, обеспечивающими с одной стороны историческую преемственность, гражданско-патриотическое воспитание, непрерывный характер образования, многообразие типов и видов образовательных учреждений, профессиональный рост и профессиональная мобильность в условиях информатизации общества и развития наукоемких технологий, с другой стороны, факторы, зависящие от интересов всего государства и его институтов: реализация конституционного права и равные возможности на получение бесплатного образования высокого качества; сохранение и развитие единого образовательного пространства Казахстана; участие органов государственной власти в деятельности муниципальных образовательных учреждений; формирование в общественном сознании отношения к образованию как к высшей ценности гражданина, общества и государства, светский характер образования; создание условий для полноценного и ответственного обучения и воспитания детей в семье, образовательных учреждениях всех форм, типов и видов; оказание всесторонней заботы о сохранности жизни, здоровья, физическом воспитании и развитии учащихся и студентов; поддержка и сохранение этнической и национально-культурной самобытности народов Казахстана, гуманистических традиций и их культур; развитие высших учебных заведений как центров образования, культуры, науки и новых технологий.

Следующими немаловажными составляющими образовательной системы Республики Казахстан являются признаки и черты образования: признаки:

- демократизация: общедоступность высшего образования, создание системы непрерывного образования;

- диверсификация: многовариантная по содержанию, методам, формам, срокам и траекториям, личностно ориентированная система разноуровневых учебных заведений;

- интернационализация: академическая мобильность обучаемых и преподавателей; международное признание документов об образовании, ученых степеней и званий;

- превращение образования в ключевой компонент комплекса мер по поддержке развития научно-технического прогресса, экономического роста и обеспечения занятости населения;

- трансформация содержания, методов, ценностей, целей, отхода от традиционной системы образования высшей школы, процесс учения становится творческим, широкое распространение и внедрение получают новые образовательные и информационные технологии;

- коммуникация педагога и учащегося, ставших соучастниками единого образовательного процесса.

Черты:

- многообразие условий качественного образования для каждого;

- непрерывность, творческий и новаторский характер, дальнейшее развитие системы оперативно обновляемого образования в течение всей жизни;

- практическая направленность образования, полноценная подготовка подрастающих поколений к жизни и труду;

- адекватность образования, его соответствия потребностям и задачам развития экономики, культуры, науки и технологий;

- международный характер образования, более ограниченное сочетание в его содержании и организации лучших отечественных традиций с подходами и принципами, утвердившимися в мировой практике.

Система менеджмента качества в образовании опирается на системный, комплексный, процессный, маркетинговый, культурологический и ситуационный подходы. Комплексный подход в условиях образования в вузе – это форма взаимодействия и взаимозависимости дисциплин, форма междисциплинарной интеграции и важнейшее условие успешной деятельности учреждения. Системный подход – способ горизонтального и вертикального взаимодействия структур образовательного учреждения, это администрация, начиная от высшего руководства и представителя руководства и владельцев процессов до последнего звена персонала, от студента, магистра и т.д. профессорско-преподавательского состава. Процессный подход - совокупность непрерывных взаимосвязанных действий, направленных на достижение поставленных целей. Маркетинговый подход – ориентация на потребителя, изучение спроса на образовательные услуги, в вузе функционируют специализированные отделы и службы, осуществляющие анализ потребности профессионального рынка, проводится мониторинг потребности в специалистах нашего вуза, осуществляется сопровождение дипломированных специалистов (отдел приема, практики и трудоустройства) в направлении изучения выпуска специалистов, их дальнейшее устройство на работу по специальности, построенный на тесном контакте с работодателями, привлечение специалистов с помощью специальной зарплаты в села, районы, и забота о дальнейшем их образовании в виде ФПК, целевого обучения (факультет дополнительного образования). Культурологический подход – это создание корпоративной культуры, которая зависит от культурно-этического уровня персонала университета. Ситуационный подход, заключается в конкретном наборе обстоятельств, которые сильно влияют на организацию в данное конкретное время [1].

Важнейшими характеристиками деятельности вуза, успешно работающий в сфере образовательных услуг является конкурентоспособность, выраженная в увеличении предложений образовательных услуг над спросом (усиление конкуренции), удовлетворение существующих и потенциальных запросов потребителей (приоритетные запросы), непосредственно качество образовательных услуг и внедрение инновационных образовательных технологий (интернет, мультимедиа, программное обеспечение, база данных JSTOR и т.п.) [2].

Евразийский национальный университет им.Л.Н.Гумилева осуществляет свою деятельность в направлении понимания такой системы образования, которая включает следующее: диалектический подход к определению целей и задач образования; профессиональное понимание целостности вузовской системы, включающая в себя не только наличие двух сильных позиций образования – профессорско-преподавательский состав и студенты, но и учет структурных подразделений, участвующих в образовании; проектирование качеств личности будущего специалиста на профессионально-ориентированное образование; композиционное единство содержания, форм, методов и средств образовательных процессов; динамичность и перспективность образовательных траекторий образовательного учреждения; ясность и конкретность требований ко всем видам деятельности; внимательное изучение изменений личности обучаемого, стимулирование и контроль становления и развития поликультурной, полиязычной личности будущего специалиста.

Основная задача ЕНУ им.Л.Н.Гумилева - это качественная подготовка обучаемых, высокая научная, теоретическая и методическая компетенция преподавателей, целостная инфраструктура образовательного учреждения, поддерживающая комфортное состояние университета.

Главными задачами вуза в условиях кредитной технологии обучения должны стать:

• 
  централизованное руководство всеми процессами и подпроцессами вуза;
  
• 
  четкое представление и планирование стратегий и перспектив развития вуза;
  
• 
  позитивное восприятие и принятие миссии, целей и задач представителями всех подструктур вуза;
  
• 
  создание единой сплоченной команды единомышленников;
  
• 
  постоянное проведение мониторинга вуза и выработка тактических действий в направлении стремления занять одно из ведущих положений на мировом рынке образовательных услуг;
  
• 
  содействие интеграция образования, науки и производства в процедуры и процессы системы внутренней гарантии качества;
  
• 
  унификация объема документированных процедур;
  
• 
  систематизация документированных процедур;
  
• 
  создание документации, соответствующей всем процессам университете;
  
• 
  введение общего порядка оформления документации;
  
• 
  проецирование документированных процедур на процессы;
  
• 
  улучшение процессов жизненного цикла образовательных услуг;
  

Одним из показателей конкурентоспособности университета является мотивация одобрения образовательного учреждения преподавателями, сотрудниками и студентами. Анализ мотивации одобрения вызвал среди опрошенных большой интерес. На вопросы анкеты и тестовой карты «мотивация одобрения» роли вуза в образовании Республики Казахстан, состоявшая из 7 утверждений (соответственно 1 – имеют представление; 2 – не имеют единого взгляда на проблему качества; 3 – считают, что это личное дело обучаемых) показала следующие результаты (см. Таблицу – «Анализ мотивации одобрения роли вуза»)

Если усредненная оценка экспертов колеблется в пределах 0-25 %, то высшее образование проходит напряженно, что влияет на качество образования и на систему взаимодействия процедур и процессов вуза.

25-50 % – означает, что некоторая часть участников общего процесса обеспечения образовательной услугой считает возможным введение квалификационных требований.

50-75 – характеризует участников опроса удовлетворительно, владеющих некоторыми знаниями и навыками предоставления образовательной услуги.

75-100 – высокий уровень личностного притязания к продвижению идей, задач и целей предоставления образовательной услуги в вузе.

Таким образом, как видно из таблицы, в целом уровень мотивации одобрения роли вуза в образовании находится на третьем уровне (70, 8%), что демонстрирует вполне допустимые нормы и критерии требований национального образования, готовность ППС, докторантов, магистров и студентов к выполнению стандартов образования достаточно высок, известно, что подготовка магистров и докторантов в университете опирается в основном на индивидуальную форму обучения (91,8) и т.д.

1. 
   Каланова Ш.М., Бишибаев В.К. Тотальный менеджмент качества в высшем образовании. Учебное пособие – практико-ориентированная монография. – Астана: Изд-во «Фолиант», 2006. – 476 с.
   
2. 
   Менеджмент, маркетинг и экономика образования: Учебное пособие/ Под ред. А.П.Егоршина. – Н.Новгород: НИМБ, 2001.- 624 с.
   

Мақалада ұлттық білім жүйісіндегі жоғары оқу орындарының ролі қарастырылған.

In article the higher education institutions activity and his role in the nationale systems of education considered.

Шымкент, ЮКГУ им.М.Ауезова

Образование является основным приоритетным направлением и основным индикатором развития во всех цивилизованных странах мира. Ведь по сути, страны конкурируют не только товарами и услугами – они конкурируют системами общественных ценностей и системой образования. Задача вхождения Республики Казахстана в число 50-ти наиболее конкурентоспособных стран мира может быть решена в том случае, если у страны будут высококвалифицированные специалисты, обладающие знаниями наукоемких технологий, управленческими навыками, умеющие ориентироваться в рыночной экономике, если будет создана эффективная система образования, удовлетворяющая потребностям мировой рыночной экономики. Расходы на образование и науку в 2010 г. составили 797 млрд. тенге, или 4,1% от ВВП. Казахстан занял 4-е место по индексу развития образования ЮНЕСКО.

Анализ развития высшего и послевузовского образования ведущих стран мира свидетельствует о том, что наиболее распространенной и признанной является двухступенчатая модель подготовки кадров: бакалавриат - магистратура, основанная на кредитной системе обучения. Данная модель используется в университетах США и большинства стран Европы. Она является наиболее гибкой и эффективной, обеспечивает академическую мобильность и востребованность выпускников в быстро меняющихся условиях рынка труда.

Двухступенчатая модель и кредитная система США продемонстрировали целый ряд сильных и привлекательных сторон. К их числу относятся высокий уровень конкуренции среди университетов и колледжей, предоставляющих высшее образование. Он обеспечен большим числом образовательных учреждений, их значительным разнообразием и широкими возможностями выбора студентами программ, наилучшим образом отвечающих их потребностям. Так, по данным Центра образовательной статистики при Департаменте образования США в стране насчитывается около 4000 учреждений высшего образования, имеющих аккредитованные программы, которые обеспечивают получение академической степени.

Соответствие предлагаемых вузами программ потребностям студентов можно оценить по доле студентов, обучающихся неполный день, и по уровню охвата высшим образованием возрастных старше 30 лет. Необходимость совмещения работы и учебы встает перед большим количеством студентов. Одновременно отмечается рост заинтересованность людей старших возрастных групп в получении высшего образования. Американские вузы ответили на эти запросы увеличением приема для этих категорий студентов и соответствующей адаптацией своих учебных программ. В результате в период с 1994 по 2004 гг. доля студентов, обучающихся неполный день, возросла почти в два раза. Соответственно увеличилась и доля выпуска бакалавров в возрастной группе старше 30 лет.

К достоинствам американской вузовской системы следует также причислить высокую адаптивность к потребностям рынка труда. Многоступенчатость системы высшего образования позволяет студенту менять профиль своего обучения при переходе с одной ступени на другую. Наличие же накопительной кредитной системы позволяет ему прерывать свое обучения и возобновлять его по своему усмотрению. Как правило, подобные перерывы в обучении связаны с пробными выходами на рынок труда, позволяющие в дальнейшем уточнить профиль обучения.

В целом отмеченные особенности системы высшего образования в США обеспечивают высокую международную привлекательность американских вузов. Так, более половины студентов, находящихся за пределами стран постоянного проживания, обучаются в США. Более того, по данным Национального фонда науки по большинству ведущих естественно-научных специальностей доля иностранных студентов-магистрантов составляет не менее 15%.

Во многом привлекательность американской системы высшего образования обусловлена как положительной практикой ее многолетнего функционирования в США, так и ясностью и понятностью двухступенчатой системы для подавляющего большинства студентов, особенно для студентов из развивающихся стран, в которых изначально существует двухступенчатая система, заимствованная из бывшей метрополии – Великобритании. Характерным примером этого может служить Индия, занимающая первое место среди развивающихся стран по количеству студентов, обучающихся в США.

Кроме положительных аспектов можно отметить ряд недостатков двухступенчатой модели и кредитной системы, некоторые из которых являются продолжением отмеченных достоинств. Чрезмерное фокусирование образовательных программ на потребностях рынка труда, часто краткосрочных, приводит к известному выпячиванию прикладных дисциплин в ущерб фундаментальным и некоторым гуманитарным дисциплинам, что в долговременном плане может приводить к общему снижению уровня образования по менее престижным или менее оплачиваемым специальностям. Например, многие штаты США испытывают серьезную нехватку школьных учителей, вследствие того, что расходы студента на приобретение квалификации учителя значительно превышают уровень будущих доходов. В результате многие штаты идут на снижение квалификационных требований к школьным учителям, например, допуская к преподаванию бакалавров, а не магистров (Алабама) или нанимая на работу школьных учителей из других стран, например из Индии (Миссисипи). Эти процессы на уровне университетов проявляются в хроническом недофинансировании отделений литературы, иностранных языков и некоторых других гуманитарных дисциплин.

Следует также отметить, что наличие нескольких ступеней образования, приводит как к увеличению охвата населения высшим образованием, так и к возрастанию образовательного разрыва. Низкая доля студентов, продолживших обучение на более высоких ступенях (например, бакалавров, поступивших в магистратуру) существенно усугубляет этот разрыв. Общефедеральная статистика распределения выпускников по отдельным ступеням не ведется в силу трудностей методического порядка, однако приблизительные оценки могут быть получены из соотношения числа студентов, поступивших в магистратуру к числу студентов, окончивших бакалавриат. Это соотношение на протяжении последнего десятилетия не превышало 23% .

Таким образом, опыт США показывает, что между недостатками и достоинствами двухступенчатой системы существует тесная взаимосвязь. Ориентация на потребности рынка может обернуться относительным упадком профессий и специальностей, обладающих меньшей степенью рыночной привлекательности, эффективное расширение массовости высшего образования — ростом образовательного разрыва, прозрачность и понятность степени, обеспеченной системой накопления кредитов — ущербом для системности и фундаментальности знания. Это означает, что при переходе к двухступенчатой модели и внедрении накопительной кредитной системы вполне вероятен конфликт приоритетов, который необходимо будет разрешать.

В отличие от кредитной системы Америки, основная функция европейской системы переноса кредитов ECTS (European Credit Transfer System) заключается не в накоплении, а в переносе кредитов с целью обеспечения мобильности студентов. Поэтому число кредитов ECTS отражает не абсолютное количество учебных часов, затраченных на изучение курса (как в США), а их долю в общем объеме учебного времени, принимаемого за постоянную величину. В некоторых странах действуют накопительные кредитные системы национального или университетского уровня. Между тем в Европе широко обсуждаются их реальные и предполагаемые слабые стороны. Многие из таких перекликаются с критикой недостатков системы высшего образования в США. Например, риск возрастания образовательного разрыва при внедрении двухуровневой системы.

Многие исследователи европейского образования иронично сравнивают кредитную систему с кафетерием, где студенту предлагают выбрать и составить обед из определенного количества блюд на определенную сумму денег. В данном случае объектом критики является возможный ущерб для систематичности и фундаментальности образования, которые столь высоко ценятся в европейских, особенно немецких, вузах. Международный союз студентов высказывает опасение, что заимствование американских подходов к организации высшего образования может вылиться не в диверсификацию не только академических степеней и программ, но и источников финансирования, что на практике будет означать расширение «платности» в высшем образовании. В большинстве стран Западной Европы высшее образование пока остается бесплатным. В целом, эти опасения свидетельствуют о том, что на уровне отдельных европейских стран существуют не только различия, связанные с организацией высшего образования и его содержанием, но и различное понимание иерархии ценностей (например, мобильность, экономическая эффективность и международная привлекательность в некоторых странах могут оказаться менее важными, чем сохранение целостности или бесплатности высшего образования).

Учитывая американский и европейский опыт двухуровневой подготовки студентов в условиях кредитной системы, и адаптировав его в отечественной среде, Казахстан внедрил кредитную систему обучения, перейдя на многоступенчатую подготовку специалистов: бакалавриат – магистратура- докторантура PhD.

В ЮКГУ им.М.Ауезова в 2003-2004 учебном году, в порядке эксперимента внедрена кредитная технология обучения по экономическим специальностям (приказ МОН №240 от 10 апреля 2001 г.). В 2004-2005 учебном году данный эксперимент был распространен на все специальности университета. Внедрение кредитной технологии предусматривало подготовку учебно-методической документации на разных уровнях, ее систематизацию, введение новой модели обучения «бакалавриат – магистратура – докторантура», разработку государственных общеобязательных стандартов образования (ГОСО), учебных планов, введение новых академических служб и должностей (отдел регистрации, эдвайзер, тьютор и т.д.), разделение процессов обучения и оценки знаний, обеспечение возможности формирования индивидуальной образовательной траектории студентов и т.д. Таким образом, за основу был взят положительный опыт американской кредитной системы и европейской системы образования, который был адаптирован к казахстанской образовательной среде и который продолжает использоваться в процессе обучения в отечественной высшей школе.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ

1. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана. 28.01.2011 г.

2. Teichler, Ulrich. The changing debate on internationalization of higher education. Higher education 48: 5 – 26, 2004

3. Stephen Adam. A pan-European credit accumulation network. A dream or a disaster? Higher Education Quarterly, Volume 55, No. 3, July 2001, pp. 292 – 305

4. Atbach,P. G. Comparative higher education: knowledge, the university and development. Boston. 2000, p. 30

5. Teichler, U. And Jahr, V. Mobility during the course of study and after graduation. European journal of higher education 36 (4), 443 – 528

6. Teichler, U. Internationalisation as achallenge for higher education in Europe. Tertiary education and management 5 (1) 23, 1999

7. Бадарч, Д. Высшее образование США. НИИВО,2004.

8. Ганчеренок, И. И. Европейская система переноса кредитов (ECTS) — Европейский стандарт в высшем образовании // Материалы совещания «Пробле­мы введения кредитной системы высшего профессионального образования». — М. : ЦСОП, 2006.

Мақалада АҚШ пен Еуропадағы кадрларды екідеңгейде дайындау аясындағы кредиттік оқыту жүйесінің кемшіліктері мен оңтайлы аспектілері зерттеледі. Қазақстандағы білім беру жүйесінде халықаралық тәжірибені қолданылуы көрсетілген

The article investigates the positive aspects and disadvantages of the credit system of education within the bounds of two-level training of the staff in USA and Europe. Describes the application of international experience in the system of Kazakhstan’s education.

Астана, ЕНУ им. Л.Н. Гумилева

Согласно правилам, для прохождения научной стажировки за рубежом Претендент должен иметь приглашение зарубежных вузов, научных центров или лабораторий на прохождение стажировки. Собрав необходимый пакет документов для «Центра международных программ» нужно ждать приглашения для участия в отборочных турах.

Отборочные туры для соискателей научных стажировок включают тестирование на знание государственного языка и психологическое тестирование.

После успешного преодоления этих этапов предстоит пройти собеседование с членами Независимой экспертной комиссии, сформированной из представителей министерств, ведомств и национальных компаний. Знание истории Казахстана, ее культуры, литературы и искусства, компетентность в вопросах политики, госуправления, владение информацией о последних зарубежных тенденциях в экономике - таков примерный перечень задаваемых вопросов. И нужно признать, этот заключительный этап для многих из претендентов является самым трудным и решающим. Ведь члены экспертной комиссии задавая вопросы по различным темам ставят задачу выявить наиболее эрудированных, всестороннеобразованных представителей страны. По результатам конкурсного отбора и собеседования Республиканская комиссия по подготовке кадров за рубежом присуждает стипендии.

Моя научная стажировка по специальности «Стандартизация и управление качеством продукции» проходила в Словацком техническом университете в г. Братислава и связана с обеспечением и оценкой соответствия экологических показателей качества безопасности воды на основе использования наноматериалов.

Словацкий технический университет это старейший университет Центральной Европы. В нем готовят инженеров, химиков, архитекторов, специалистов в области машиностроения и строительства, преподают информационные технологии, экономику и менеджмент. Для проведения научных исследований Словацкий технический университет (СТУ) располагает современными лабораториями, оснащенными новейшими измерительными оборудованиями и технологиями. Научная библиотека СТУ не только богата книжным фондом, но также прекрасно оборудована новейшей техникой и современными компьютерами.

За время стажировки я приняла участие в работе двух очень интересных с профессиональной точки зрения научных конференций, собрала интересный научный материал. Особый интерес вызвала международная конференция с участием министра образования СР посвященная вопросам обеспечения высшей школы новыми инновационными технологиями. Работа конференции проходила в Конгресс холле г. Братислава. На состоявшейся же здесь выставке научных достижений были представлены инновационные разработки в различных сферах науки и техники. Наибольший интерес вызвал у меня семинар «Прикладные нанотехнологии по очистке воды», благодаря содействию научного куратора Doc. Ing. Jan Vlnka, я посетила научно-исследова-тельскую лабораторию Академии наук Словакии, где имела возможность встретиться и послушать интересную беседу доктора Василь Смазо, под руководством которого ведутся научные исследования в области разработки новых методов и способов по обеспечению качества воды. Неизгладимое впечатление оставило общение с докторами наук, специализирующимися по проблемам возобновляемых источников энергии, глобального изменения климата и предотвращения экологических последствий урбанизации.

Словацкий технический университет, как и другие вузы Европейского союза, членом которой Словакия стала в 2004 году, также работает в рамках Болонского процесса.

Как известно, система высшего образования в Европе регулируется общими нормативными актами, а это значит, что образование, полученное студентом во время обучения в СТУ соответствует всем европейским стандартам и критериям оценки знаний, т.е. учебные планы, учебные материалы, кредитная весомость знаний, экзаменационные требования полностью соответствуют Болонским принципам.

Ознакомление с системой преподавания на кафедре «Мехатроники» показывает, что кадровый профессорско-преподавательский состав – это высокопрофессиональные преподаватели, владеющие современными методами обучения студентов.

В основе системы преподавания делается упор на самостоятельное обучение. Повышению качества учебного процесса способствует и то, что перед изучением любого предмета выдается список тем для чтения с учебным планом на несколько недель. Поэтому на каждое занятие студенты должны приходить подготовленными. То есть, преподаватели ждут от студентов обсуждения и участия в лекции. Поэтому учебный процесс здесь не односторонний, а построен на диалоге профессора и студентов. Преподаватели очень ценят это качество и постоянно его культивируют.

Следует также отметить, что в образовательном процессе университета большой акцент отводится на самостоятельную работу студентов.

Студенты старших курсов и магистранты привлекаются к работе в конструкторских бюро и научных лабораториях, где исследуют и разрабатывают новые технологии и системы обеспечения качества жизни и безопасности людей. Имея сильнейшую базу для научной работы, студенты нередко пролучают международные премии за собственные изобретения и технические разработки. Так, студенты моего научного куратора работали над обеспечением электробезопасности высокоскоростных спортивных машин и результаты их кропотливой работы были оценены мастерами спортивных автораллий наградой - поездкой в США. Такое поощрение результатов работы является большим стимулом для дальнейшей успешной учебы студентов. Результаты научных работ, различные темы студенческой жизни, учебы и спорта публикуются в журналах СТУ «SPEKTRUM» и «SKRT». Следует отметить, что студенты свободно владеют как родным словацким языком, так и английским языком. Знание иностранного языка является важным условием успешного обучения в любом университете.

Пожелание скрупулезного изучения иностранного языка в равной степени относится как к студентам, так и научным стажерам, поскольку уровень владения соответствующим иностранным языком во много определяет качество и глубину приобретения новых знаний позволяя обмениваться опытом, спорить и дискутировать.

И еще один совет связанный с научными публикациями. Если вы планирует пройти стажировку за рубежом, необходимо как минимум за полгода заранее подать заявки на участие в научных конференциях и публикации ваших научных статей.

Прохождение научной стажировки в одном из старейших университетов Европы позволило мне не только обогатить мой профессиональный опыт, наладить и укрепить научные и дружеские связи, но и познакомиться с культурой и духовными традициями древнего города Братислава – одного из центров мировой и европейской культуры.

В ближайшей перспективе кафедра «Стандартизация и сертификация», где я работаю, планирует в целях совершенствования научно-методического уровня организации подготовки высоко-квалифицированных специалистов по программам высшего и послевузовского образования сотрудничество с СТУ в области подготовки научно-педагогических кадров высшей квалификации, а также обмен студентами, магистрантами и докторантами и получение двойного диплома.

Хочу выразить искреннюю благодарность нашему Президенту за предоставленную возможность стажироваться, самосовершенствоваться и повышать свой квалификационный уровень за рубежом в ведущих Европейских университетах.

1. Всемирная декларация о высшем образовании для XXI века: подходы и практические меры//Дистанционное образование. 1999, №4,5.

2. Болонский процесс: нарастающая динамика и многообразие (документы международных форумов и мнения европейских экспертов)/под редакцией Байденко В.И.-М., 2002

3. Марга А. Университетская реформа в Европе.//Высшее образование в Европе, 2004, №4.

Шетелде ғылыми тағылымдамадан өту үшін «Болашақ» халықаралық стипендиясы үміткерлер конкурсының негізгі сатылары қарастырылған. Болон процесіне байланысты студенттердің білім сапасын бағалау еуропалық стандарттарға көңіл бөлінген және еуропалық білім алуға қатысты білім сапасын ұлғайту әдістері көрсетілген.

The main stages of competitive selection of applicants international scholarship “Bolashak” to undergo scientific training abroad. In the context of the Bologna process paid attention to European standards of quality assessment of students' knowledge, shows the characteristic for the European educational methods to improve the quality of education.

Астана, ЕНУ им. Л.Н. Гумилева - МГУ

В ноябре прошлого года в России принят федеральный закон «О Московском государственном университете имени М.В.Ломоносова и Санкт-Петербургском государственном университете» зафиксировавший особый статус, как ведущего классического университета России, уникального научно-образовательного комплекса [1].

В МГУ работают на опережение, думая не только о том, как не отстать от тех, кто вырывается вперед, а стремительно продвигаться самим, постоянно подтверждая свое лидерство. Они располагают уникальным интеллектуальным потенциалом при соотношении «студент - преподаватель» - «3:1», что ставит их в преимущественное положение перед другими университетами. Причем кадровый состав распределен 50 на 50, т.е. профессорско-преподавательский состав равен исследовательскому, в ранге завлабов и научных сотрудников. Правильность такого подхода подтверждается тем, что вклад в науку научных школ МГУ, их роль признается во всем мире, ибо они добиваются замечательных результатов во многих областях знаний [1].

Скажу больше, именно это качество стремительно продвигаться самому, постоянно подтверждать лидерство, впитывается в кровь каждого исследователя, кто стажировался, причем прививается пожизненно.

Для меня, как эколога, изучающего проблемы и перспективы республики в реализации программ Киотского протокола, значительный интерес представляли вопросы, касающейся природных запасов, экологии, и устойчивого развития. Эта проблема в Казахстане – одна из самых злободневных из-за слабой квалификации руководителей департаментов министерства не постигших профильной специальности, а следовательно, инертности в подготовке документов инвентаризации, связанных с Киотским Протоколом, реализуемых по поручению Президента согласно программы «Жасыл даму». Это приводит к миллионным потерям валютных квот, в виде наукоемких «чистых технологий» производств.

Проработав более четверти века в университетах и НИИ республики, стажируясь за рубежом, осознаешь, что нашему образовательному процессу присущи две ошибки, это слабая подготовка к аналитическому мышлению, что легко заметить при изложении руководителями и специалистами разных рангов своих выводов, заключений, либо резюме. Ибо их трудно списать. Второе, не брать на себя ответственность по выполнению актуальных научных тем, ранее не изученных.

Вот почему у нас в стране идет дубляж тематик дипломных и диссертаций с небольшими видоизменениями, когда проблем и отраслей множество. Так, например, за всю историю Казахстана написаны десятки тысяч диссертаций в области экономики, а посвященной экономике развития традиционной отрасли – коневодства, верблюдоводства, пчеловодства, вообще биоресурсам – ни одной. Хотя это миллиардные доходы, причем неисчерпаемые. Ибо там, надо быть первым, трудиться в поте лица, постигая все тонкости этих специальностей. Вот почему Президент страны в свое время не смог найти ученого экономиста-рыночника, приходилось приглашать зарубежных ученых.

Такое положение дел приводит к тому, что мы штампуем специалистов, не способных к информационно-аналитическому мышлению. К сожалению, анализ показывает, что такая способность не прививается даже с опытом, без определенного фундамента, которую необходимо создавать в вузе (возможно даже в школе). Иной раз, такая способность не проявляется даже у руководителей или консультантов целого министерства, либо ведомства, довольно продолжительное время. В результате, мы отступаем от тех завоеванных позиции по многим отраслям, как в производстве, так и в разработке новых подходов, что в конечном итоге приводит к расходу миллиардных средств впустую.

Эту ошибку не избежали и ведущие вузы мира. Совершенно прав в этом плане ректор МГУ имени М.В. Ломоносова, академик РАН В.А. Садовничий, указывая еще на один существенный ресурс: «… Мы не учим, студентов писать научные статьи. Нужны специальные курсы, посвященные тому, как написать научную работу, которая может привлечь внимание» [1]. Этому должно отводиться место и в наших образовательных программах, ибо она порождает мысль, а мысль требует информации и соответствующего анализа, а вести эти курсы должны ведущие профессора. Все приведенные мною ниже примеры, яркое свидетельство тому, что отсутствие аналитического мышления, особенно ее дефицит в руководстве целых отраслей, может привести к полному фиаско, как наша продовольственная Программа.

Чтобы не быть голословным приведу лишь один пример. Премьер-министр Карим Масимов на заседании Правительства, а затем и на коллегии Министерства сельского хозяйства, указал на «ахиллесову пяту» 2011 года, выражая обеспокоенность по ценовому вопросу на продукты питания и их дефицит (мясную, молочную и овощную продукцию). А ведь это только начало, впереди уже объявленный рост цен на энергоносители, что бумерангом аукнется на всем остальном ассортименте и услугах [2].

Следует признаться, что со дня обретения независимости Казахстаном особых успехов в реформировании отрасли животноводства, практически не было, так как она осуществлялась без теоретического обоснования и, к большому сожалению, значительными ошибками [3].

В итоге полное фиаско потерпела Программа государства по поднятию производства мяса и молока. Соответственно, обеспеченность в снабжении животноводческой продукцией собственного производства находится на уровне, заставляющей беспокоиться Правительство и принимать специальные меры для укрепления продовольственной безопасности.

Резкое сокращение производства мяса в республике обусловлено неверным решением задач руководителями структур и подразделений МСХ РК, поставленных Правительством. И это будет продолжаться до тех пор, пока руководители департаментов не прислушаются к мнению профессиональных экспертов, ученых, знающих теоретическое ее решение, основанные не только на анализе ситуации в животноводстве, водно-земельных ресурсов страны, но и опирающиеся на исторический и зарубежный опыт. Для подтверждения неверности принятых направлений приведу лишь один пример.

На развитие экспортного потенциала республики по Перечню инвестиционных направлений АО НУХ «КазАгро», финансируемых за счет средств Национального фонда, где на создание сети откормочных площадок предусматривают 16,9 млрд. тенге и на пилотный проект по созданию сети убойных пунктов 2,5 млрд. тенге (по данным WWW.kazaqro.kz). Именно в неправильности распределения средств развития животноводства, финансируемых за счет средств Национального фонда, кроется полный провал в обеспечении экологически чистыми продуктами питания. Ибо, развитие животноводства начинают с конца, а не поэтапного трудного начала, т.е. всяческое желание избежать решения вопроса, построив объекты «отчитаться», но это опять чревато плачевным итоговым результатом.

Как говорят: «Все гениальное – просто», единственно верным решением в сложившейся ситуации является следующее. В срочном порядке необходимо: перераспределить планируемые государственные инвестиционные средства указанные выше на новое, экономически оправданное направление (50% или более 10 млрд. из 19,4 млрд. тенге в общей сумме), и направить на стратегический проект «строительство 100 «жайляу» и 100 «қыстау», достаточно отдаленных от населенных пунктов. В технико-экономическом обосновании данного проекта учесть все водно-земельные, социально-экономические, производственные, людские и другие ресурсы. Их основная масса должна быть сосредоточена по средней полосе, от запада на восток. Только создав условия и возможности развития современному пастбищному животноводству, мы можем достигнуть небывалых результатов по увеличению поголовья и экологически чистой продукции.

До настоящего времени, государство получало продукцию, не оказывая существенной поддержки ни в технологии, ни для быта сельчан и фермеров, а если и выделялись, то они не воплощались в реальные проекты. Вследствие чего, у нас до настоящего времени, остаются не освоенными миллиарды кормовых единиц зеленной массы в зимних и летних пастбищах, практически бесплатной с весны до глубокой осени. Они при умелой организации должны превращаться в мясо, молоко и другие виды побочного сырья. Пастбища деградируются, так как в опылении множества видов степной растительности необходимо присутствие копытных, а они теряются, как и наследственные корни животноводов, оставшихся без внимания, поддержки и субсидий. Вот почему, указанная программа 100 «жайляу» и 100 «қыстау» должна быть национальной, государственного масштаба. Ведь у нас в крови любовь к отраслям пастбищного животноводства, как и нетерпимость к обману и фальши, что мы наблюдаем в поведении министерства к сельчанам.

Во вторую очередь, параллельно с первой, должна финансироваться развитие перерабатывающих отраслей, какими являются фабрики первичной обработки шерсти и кожевенного сырья, вплоть до конечной продукции – высококачественных дубленок и шерстяных костюмов.

И только спустя годы, нам в таком объеме потребуются откормочные площадки и убойные цеха, а в настоящее время они не пополнятся животными и будут приносить только убытки за счет амортизации при значительных энергетических затратах.

Обеспечение молочной продукции, также, но в определенно меньшей степени, зависит от данной Программы 100 «жайляу» и 100 «қыстау», ибо снабженные летними и зимними стационарными и передвижными доильными установками, как с альвеол вымени по заготовительным узлам могли бы снабжать те молочные цистерны расположенных в районных и городских центрах.

Надо уметь стыдиться в ошибках, в этом нет ничего плохого. Еще великий мыслитель Сократ говорил: «Нет ничего лучше искусства, выше знаний, красивее стыдливости, нет врага страшнее зависти». Пропагандируя познание, мне бы хотелось указать, что уже сегодня, ученые головного вуза столицы – ЕНУ имени Л.Н. Гумилева, могли бы проконсультировать стратегию развития не только экологических, агробиологических касающиеся биоресурсов, но и в области точных наук, юриспруденции, иностранных языков, сравнив это с искусством, продолжить дело предков и не стыдиться в этом.

Большое отставание аграрного производства республики обусловлено отсутствием в Казахстане специальности «биологические ресурсы», отличительная особенность, которой, в сравнении с институтами нефти, газа или горнорудной отрасли, является изучение проблем восстанавливаемых природой ресурсов. В отличие от сельскохозяйственной науки – зацикленных на одном виде животных, либо растительной культуре, либо однобоких экологов, данная специальность, видит разрешение проблем продовольственных поясов в комплексе со всеми видами природных ресурсов, т.е. значительно глубже.

К большому сожалению, в 2007 году МОН РК вообще убрала с классификатора ГОСО «биологические ресурсы», самой важной на сегодняшний день для страны. На мой взгляд, в связи с реализацией Программы «Жасыл даму» и программы Продовольственной безопасности в стране назрела насущная необходимость открытия специальности «биологические ресурсы» в ГОСО РК, а также подготовки бакалавров и магистров в головном вузе, каким является ЕНУ им. Л.Н. Гумилева. Познать проблемы производства экологически чистых продуктов питания (восстанавливаемые природой), при рациональном их использовании (бассейновый подход) – задача, не простая.

Чтобы быть понятым, для всех читателей, приведу краткое определение данной специальности в ее классической формулировке: «Биологические ресурсы» – это новая специальность (03.00.32), занимающаяся изучением состава, свойств, географии биологических ресурсов, а также разработкой научных основ управления биоресурсами их охраной и воспроизводством».

В моем понимании, она описывается следующим образом: «Биологические ресурсы» – это создание природы, результат многолетней эволюции Вселенной, требующий изучения и определения разумного ее использования на благо жизнедеятельности человечества. При комплексности и разумности этих решений биологические ресурсы могут быть действительно неисчерпаемыми и воспроизводимыми вновь». Именно ученые этой специальности смогли бы объединить и решить как единую задачу проблемы Министерства охраны окружающей среды и сельского хозяйства, ведь они комплексные.

В связи с гигантскими нефтяными разработками на шельфе Казахстанского сектора Каспийского моря ожидаются очень серьезные угрозы катастроф. Более подробно с ними можно ознакомиться в наших работах с академиком НАН РК Муфтахом Диаровым. [4,5], и в следующем номере «Хабаршы». Благодаря Центру космического мониторинга ЕНУ имени Л.Н. Гумилева, мы готовим совместный проект по дальнейшим исследованиям в области мониторинга, чему способствовала юбилейная Международная конференция по космическим исследованиям.

Среди автомобилей различают «мерседесы» и остальные марки машин, при этом, выделяя их в отдельную строку ценностей, отмечая его качество. Перефразируя эту мысль, хочу сказать: «В образовательном мире планеты Земля, есть МГУ имени М.В. Ломоносова и остальные вузы», и с этим трудно не согласиться, ибо это признание многих ученых мира. Если представится случай, не упускайте шанс вдохнуть этот поток знаний по программе «Болашақ».

Пользуясь случаем, хочу выразить искреннюю благодарность всем специалистам АО «Центр международных программ» во главе с Нурбек Саясат. Это: Аубакировой А.К., Жаманкуловой Ж.Ж. – руководителям управления и отдела научных стажировок, а также ведущих менеджеров Каденову А. и Бигожину А.

Именно благодаря программе «Болашақ», мне удалось завершить и выпустить в тысячных экземплярах: 3 монографии, 2 учебных пособия, 3 рекомендации, получить 3 авторских свидетельства за технологические разработки, подать одну авторскую заявку на изобретение, накопившихся за много лет исследований. Одна монография: «Киотский Протокол: Казахстан, Россия и Евросоюз (прошлое, настоящее и перспективы развития). М. «Знание» 2011. – 365 С. – является отчетным документом международной программы.

Минувший 2010 год ознаменован ООН как год «Сохранения биоразнообразия», но не один специалист, либо ученый не был отмечен в этом, как преуспевший в данной отрасли. В этом отношении, мне бы хотелось выразить искреннюю благодарность членам Государственной комиссии МОН РК под руководством академика НАН Казахстана Б. Жумагулова, отметивших мой скромный труд, в числе 75 ученых и специалистов республики, как обладателя Государственной стипендии за достойный вклад в области науки и техники (2010).
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ

1. 
   Заседание Совета ученых советов – Конференция МГУ. 27 сентября 2010 года. «Московский университет» №29 (4340), октябрь, 2010. – С.1-3.
   
2. 
   Жандосов М. Премьер указал на «ахиллесову пяту» года. Республика. KZ №3 (382), январь, 2011. С.2.
   
3. 
   Нурушев М.Ж. Продовольственный пояс: расшиваем узкие места. Акмолинская правда, апрель, 2010.
   
4. 
   M.Zh.Nurushev /Scientific basis for efficient prevention and elimination of disastrous oil-and-gas emissions in Kazakhstan sector of the Caspian Sea // M.Zh.Nurushev; M. D. Diarov; Z.Zh. Nurgaliyeva; I.S. Samatova; Zh.U.Bakeshova.
   
5. 
   Нурушев М.Ж., Диаров М. Научное обоснование эффективных мер по предупреждению и ликвидации катастроф нефтяных выбросов Казахстанского сектора Каспийского моря. Хабаршы (Вестник) Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева №6 (79) 2010 - 237-244 С.
   

Қазақстан Республикасында Киото хаттамасының дамуын зерттеуші ғалым-эколог ретінде мені мемлекет аралық экология және табиғат қорлары жөніндегі сұрақтар толғандырады. Республикамызда осы сұрақтар ең басты ахуалдардың бірі болып табылады. Менің ойымша бұл жағдайдың басты мәселесі – маманданған ғалымдардың тапшылығы.

Автор оқыту процесінде екі қателіктің баршылығын анықтап отыр. Біріншісі: мамандардың өз ойын толық жекізіп, мәліметтерге аналитикалық талдау жасай алмауы; екіншіден: мамандардың әлі зерттелмеген көкейкесті тақырыптарды зерттеуге дәрменсіздігі. Мұндай қателіктер көптеген басқа да әлемдік жоғары оқу орындарынада тиесілі.

Осылардың нәтижесінде ауылшаруашылық бағдарламаның сәтсіздікке ұшырауын, мысал ретінде келтірген. Автордың тұжырымдамасы бойынша елімізге «100 жайляу – 100 қыстау құрылысы» Ұлттық бағдарлама өте қажет. Тек осы бағдарлама дегенімізге жеткізетініне, елімізде жалғыз биоресурстар доктор ғалым ретінде еш күмән келтірмейді.

For me as an ecologist studying the problems and prospects for the country in implementing the programs of the Kyoto Protocol, is great interest in questions concerning natural resources, ecology, sustainable development of border areas of Russia. This problem in Kazakhstan is one of the most compelling, because of weak qualifications, and consequently, the inertia in the preparation of an inventory of documents related to the Kyoto Protocol, implemented on behalf of the President according to the program “Zhasyl damy”. Kazakhstan is already losing substantial quota of currencies, which should have done in our coffers in the form of high-tech "clean technology" for production.

Having spent more than a quarter century in the universities and research institutes of the Russian Academy of Sciences, as well as at MSU, is deeply aware that the educational process inherent in two errors, it is extremely weak analytical thinking graduates, and sometimes difficulty in presenting their ideas, either orally or and in writing. That is easy to see when presenting students, managers and professionals of different ranks of its findings, conclusions or summary. Because they are difficult to cancel. Second, do not take responsibility for the implementation of relevant research topics that were not previously studied.


Б.К.Сарсембаев, А.С. Сарсембаева

Астана, ЕНУ им. Л.Н. Гумилева

Примечательно, что здание библиотеки и обслуживание читателей внутри корпуса осуществляется круглосуточно, без выходных. Доступ к книгам свободный, то есть читатель самостоятельно проходит между книжными рядами, работает с литературой, и при необходимости выносит ее, регистрируя электронным способом на выходе библиотеки. Можно также заказывать, бронировать, продлевать или скачивать учебники из общежития или из дома через Интернет.

METU поддерживает Американскую систему обучения. У каждого преподавателя свой личный офис, где он может проводить СРСП в виде консультаций. Методика проведения аудиторных занятий по каждой дисциплине различна, в зависимости от ведущего лектора. Кто-то работает только с презентациями Power Point, кто-то более склонен к проекторам, установленным в каждой аудитории. А некоторые преподаватели предпочитают просто доску и цветные мелки, особенно при работе с графическими материалами. Во время занятий студенты могут, как входить, так и покидать занятия в любое время, что никак не возбраняется преподавателями. Примечательно, что даже в случае очень низкой успеваемости или плохих результатах контроля знаний, преподаватель никоем образом не оглашает неуспех студента, не задевает его достоинство, вообще не афиширует данные. Все результаты в основном приходят на персональную электронную почту студента.

1. 
   Во-первых, каждый студент индивидуально формирует себе учебный план на семестр выбирая дисциплины независимо от выбора группы.
   
2. 
   Расписание занятий СРСП или офисные часы устанавливаются самим преподавателем на общее количество студентов, и проводиться в личном офисе преподавателя виде консультаций.
   
3. 
   Возможность студентов откорректировать себе расписание на семестр до Add-Drop Week.
   
4. 
   Учебный процесс активно поддерживается работой Web-сайта METU. Каждый преподаватель наполняет контент по своей дисциплине самостоятельно: выкладывает расписание занятий, консультаций и экзаменов, СРС и сроки сдачи заданий, результаты работ и экзамена.
   
5. 
   Своевременное информирование студентов через Facebook.