Бүгінгі таңда тіл білімінде әр түрлі тілдердің грамматикалық құрылымының салыстырмалы-типологиялық зерттеулеріне көп көңіл бөл

“Because to influence a person is to give him one’s soul. He does not think his natural thoughts, or burn with his natural passions. His virtues are not real to him. His sins, if there such things as sins, are borrowed. He becomes an echo of some one else’s music, an actor of a part that has not been written for him. The aim of life is self-development. To realize one’s nature perfectly-that is what each of us is here for. People are afraid of themselves, nowadays. They have forgotten the highest of all duties, the duty that one owes to one’s self. Of course, they are charitable. They feed the hungry and clothe the beggar. But their own souls starve, and are naked. Courage has gone out of race. Perhaps we never really had it. The terror of society, which is the basis of morals, the terror of God, which is the secret of religion-these are the two things that govern us. And yet-“ [100,17].

“To cure the soul by means of the senses, and the senses by means of the soul!” How the words rang in his ears! His soul, certainly, was sick to death. Was it true that the senses could cure it. Innocent blood had been spilled. What could atone for that? Ah! For that there was no atonement; but though forgiveness was impossible, forgetfulness was possible still, and he was determined to forget, to stamp the thing out, to crush it as one would crush the adder that had stung one. Indeed, what right had Basil to have spoken to him as he had done [100,155].

Осы сөйлемде жазушы мәтін модальділігін білдіруде өзінің субьективті көзқарасын және кейіпкердің жан-дүниесін теңеулер мен метафоралар арқылы беріп тұр. Кейіпкердің жағдайын әсіресе тәрізді модальді сөзі арқылы теңеп айқындап тұр.

“You have a wonderfully beautiful face, Mr.Grey. Don’t frown. You have to. And beauty is a form genius-is higher, indeed, than genius, as it needs no explanation. It is of the great facts of the world, like sunlight, or spring-time, or the reflection in dark waters of that silver shall we call the moon. It cannot be questioned. It has its divine right of sovereignty. It make prices of those who have it. You smile? Ah! When you have lost it you won’t smile…. People say sometimes that beauty is only superficial. That may be so, but at least it is not superficial as thought is. To me, beauty is the wonder of wonders”.

“You have killed my love. You used to stir my imagination. Now you don’t even stir my curiosity. You simply produce no effect. I loved you because you were marvelous, because you had genoius and intellect, because you realized the dreams of great poets and gave shape and substance to the shadows of art. You have thrown it all away. You are stupid and shallow. My God! How mad I was to love you! What a fool I have been! You are nothing to me now. I will never see you again. I will never thik of you. I will never mention your name. You don’t know what you were to me, once. Why once… Oh, I can’t bear to think of it! I wish I had never laid eyes upon you! You have spoiled the romance of my life! How little you cn know of love, if you say that it mars your art! Without your art, you are nothing. I would have made you famous, splendid, and magnificent. The world would have worshipped you, and you would have borne my name. What are you now? A third-rate actress with a pretty face.” [100,74].

Ағылшын және қазақ тілдеріндегі модаль сөздер бір-бірінен біршама синтактикалық функциясы жағынан айрықшаланады. Қазақ тілінде басқа сөйлем мүшелерімен грамматикалық байланыспайтын модаль сөздерден басқа, етістіктің құрамында кездесетін және модальділік мағынаны білдіретін біршама сөздер бар. Оларға керек, мүмкін, шығар, көрінеді, ұқсайды, ықтимал, сияқты және т.б. жатады [136,55].

Модальділік категориясы көпаспектілі категория болғандықтан әдебиетте, осы құбылысқа қатысты көптеген пікірлер бар. Модальділікті дәстурлі субьективті және обьективті модальділікке бөлетіндігі белгілі. Обьективті модальділік деп грамматикалық жолмен берілетін айтылымның шындыққа қатысын білдірсе, субьективті модальділік сөйлеушінің немесе жазушының айтылымға қатысын білдіреді. Тіл ғалымдары обьективті модальділік кез келген айтылымға маңызды болып табылады, ал субьективті модальділік факультативті болып келеді дейді [32,55].

Бұл пікірдің дұрыстылығымен санаспауға болмайды. Сонымен қатар екі модальділік те бір-бірінен едәуір айрықшаланады, сондықтан біз осы екі терминнің ара-жігін көрсетуіміз керек. Обьективті модальділікті сипаттау үшін модальділік терминін алсақ, субьективті модальділікті сипаттау үшін эмотивтілік терминін ала аламыз. Сонда модальділік пен эмотивтілік сияқты айтылымның екі әмбебап сапасын қарастыруға болады. Осы екеуінің факультативтілігін анықтауында екі категория бір-біріне қарсы қойылып, қарастырылады. Осылайша біз модальділіктің мәнін анықтай аламыз.

Модальділік деп біз грамматикалық жолмен айтылымның шындыққа қатысын білдіретін, айтылымның факультативті немесе облигаторлы сипаты. Келесідей обьективті модальділіктің грамматикалық жолмен берілуіне арналады. Обьективті модальділіктің грамматикалық жолмен жүзеге асырылуы туралы тіл ғалымдары ертеден айтып келе жатыр. Модальділіктің морфологоялық және синтактикалық жолмен берілуі туралы да белгілі [151].

Модальділік сияқты көпаспектілі категорияның маңыздылығын ескере отырып, біз жекелей морфологиялық және синтактикалық жақтарын зерттеуіміз қажет. Осындай тәсіл психологиядағы сөйлеуді тудыру процессімен байланысты. Мысалға профессор Р.С. Немовтің схемасын назарларыңызға ұсынатын болсақ, схемада ойдың тілдік құралдармен берілуі мен құрылуы деңгейлі сипатқа ие [152].

Ой

Сөйлеуді Ойдың пайда

ойға айналдыру сөзге айналуы

Сөйлемдер және фразалар
Мофемалар және сөздер

Фонемалар

Дыбысты сигналдар

Сөйлеуді тудыру теориясына сүйене отырып, біз модальділіктің грамматикалық жолмен берілуінің ерекшеліктерін сипаттай аламыз. Біліуымізше кез келген сөйлемнің немесе айтылымның өзінің денотаты бар. Бұл оның тілдік емес жағдайы [153].

Модальділік осы айтылымның денотативті мазмұныныа құралады және оны қарым-қатынас үшін коммуникативті-бағдарланған етіп жасайды. Осы сипатталған процесстер ойды құру деңгейінде өтеді. Тілдік фактілердің сараптамасына келе отырып,сипаттаманы синтактикалық деңгейден бастағанды жөн көреміз. Ол схема бойынша сөйлеуді тудырудың сөйлемдер мен фразалардың деңгейіне сәйкес келеді. Сөйлемнің немесе айтылымның құрылымында модальділікті білдіру үшін міндетті компанент бар. Біз оны сөйлемнің модальді компаненті деп атаймыз. Оны мақсаты модальділікті синтактикалық деңгейде беру болып табылады [153,61].

Модальді компанеттерге мысал:

Бірінші сөйлемде сөйлемнің модальді компаненті ретінде қалшиып қалды предикатын, ал екінші сөйлемде болған етістігі атқарып тұр. Осыған орай сөйлем мұшесінің мағынасы жағынан модальді компанентке қарағанда кеңірек.

Сөйлемнің модальді генінің бар екендігін көрсету үшін бізге модальді компанент керек.

Сөйлемдегі модальді компаненттің сипаты модальділіктің берілу жолы ретінде қарастырылады. Модальділіктің берілу жолдарын зерттеу оның синтактикалық аспектісін зерттеу деген сөз. Синтактикалық компаненттердің морфологиялық бірліктерді қамтитыны белгілі, басқа сөзбен айтқандакез келген синтактикалық позиция белгілі формадағы сөз таптарынан құралады. Бұл құбылыс модальді компаненттерге де қатысты.

Осылайша біз сөйлеуді тудырудың тағы бір сатысы- морфема мен сөздердің деңгейі жайлы сөз қозғамақпыз. Оған әр түрлі модальді мағынаны білдіретін модальділікті беру формалары сәйкес келеді. Модальділікті білдіретін формалар деп біз белгілі морфологиялық формаларда әр түрлі модальді мағыналарды білдіру үшін қолданылатын сөз таптарын атаймыз. Мысалы, Сен, шырағым, байқа! [124,55].

Осы сөйлемде модальділәкті білдіретін форма бұйрық райдың қолданылуы арқылы берліп тұр. Модальділіктің берілу формаларын зерттеу осы лингвистикалық құбылыстың морфологиялық аспектісін зерттеу деген сөз. Айтылымды құрау барысында синтактикалық позиция мен модальділіктің морфологиялық формасын біріктіретін буын болу керек. Осы буынға айтылымның шындыққа қатынасының берілу жолдары жатады.

Осы жолдардың рөлі модальділікті білдірудің формалары мен жолдарын байланыстыру болып табылады. Осы жолдардың бірі универсалды болып саналатын интонация, ал екіншісі-универсалды емес тәсілдер.

Модальділіктің берілу формалары мен тәсілдері бір блокқа бірігеді. Модальділікті білдіру тәсілдері модальділікті білдіру формаларымен біріктіретін сияқты. Айтылымдарды құрудың рөлі осында жатыр. Модальділіктің универсалды емес берілу жолдары грамматикаға, ал универсалды жол фонетикаға жатады [153,60].

Модальділіктің грамматикалық берілу жолдары екі түрлі қызмет атқарады. Бір жағынан олар рай формасынан айрылған формаларға модальді форма болуға көмектеседі, екінші жағынан осылайша олар модальділіктің тәсілдері мен формаларының бірігуіне әсер етеді. Мысалы, Ертең кетсең екенсің!

Осы мысалда модальділіктің берілу формасы шартты райдың формасы болып тұр. Ол тілек модальді мағынасын білдіріп тұр. Бұл негізінен қалау райға тән мағына, алайда ол үшін лексико-грамматикалық тәсілдің, яғни екенсің сөзінің қосылуы керек болды. Осылайша ол шартты райдың тілекті білдіруге түрткі болып тұр.

Сонымен қатар интонация модальділікті білдірудің бір жолы бола тұра және фонетикалық құбылыстан фонетико-грамматикалық құбылысқа айналады да, грамматикалық қызмет атқарады. Осылайша модальділікті сипаттай отыра оның беріуі триадаға сәйкес жүзеге асырылады. Тәсіл-форма-жол. Осындайда модальділікті білдіруінің әрбіреуінің жақтарын сараптаған жөн. Осылайша модальділіктің формалары, тәсілдері мен жолдарын қолданғанда мұқият болу керек [153,66].

Модальділікті білдірудің тәсілдері әмбебап, яғни интонация арқылы беріледі және әмбебап емес болып бөлінеді. Әмбебап айтылымдардың кез келген түрінде кездеседі, Ал әмбебап емес тәсіл тек кебір айтылымдарда кездеседі. Модальділікті білдірудің тәсілдерінің қызметі деп –формалар мен жолдарды байланыстыру болып табылады.

Осы тарауда біз мәтін модальділігінің берілу ерекшеліктеріне тоқталдық. Сонымен қатар ағылшын және қазақ тілдеріндегі мәтіндердегі модальділікті зерттей келе, оның берілу тәсілдерін түсіндірдік. Мәтін модальділігінде кездесетін обьективті және обьективті модальділіктің арақатынасын анықтап, көбінесе көркем шығармалардағы модальділік субьективті болады деген тұжырымға келдік, өйткені көркем шығарма жазушының өзінің жеке субьективті әлемі мен көзқарасы арқылы тжасалған туындысы, сондықтан ондағы барлық кейіпкерлер мен оқиғалардың жағдайы тікелей жазушының субьективті бағасына тәуелді және жазушы оларды қалауынша сипаттайды. Біз диссертациямыздың екінші тарауында модальділікті білдіретін тәсілдер мен тіл құралдарына классификация жасап, оларды, морфологиялық, лексикалық және лексика-синтактикалық, және синтактикалық сияқты топтарға топтастырдық. Олар сөйлем деңгейінде жекелей синтактикалық, лексикалық, морфологиялық және т.б. тәсілдер арқылы беріле алады.

Мәтін деңгейінде кездесетін модальділікті білдіретін түрлі тілдік құралдар мен тәсілдер жекелей емес, ал тұтас мәтін немесе мәтіннен үзіндісінде осы аталған тәсілдердің жиынынында немесе комбинациясында кездеседі. Осындай модальділікті білдіретін тәсілдерден басқа мәтін модальділігі стилистикалық тәсілдер арқылы беріледі. Зерттеу жұмысында қолданылған мысалдарды зерттей келе мәтін модальділігін білдіруде стилистикалық құралдардың арасында көбінесе эпитет, метафоралар, қайталаулар және теңеулерді қолданады. Өйткені осы аталған стилистикалық құралдар автордың кейіпкерлерге, мәтінге деген субьективті қатынасын тікелей білдіріп тұрады.

Қорытынды

Аталмыш зерттеу жұмысында әр түрлі топтарға және әр түрлі құрылымды ағылшын және қазақ тілдеріндегі модальділік категориясының түрлі берілу тәсілдері зерттеліп қарастырылған. Диссертацияның бірінші тарауы осы мәселені зерттеудің алғашқы деңгейі болды. Осы бөлім қазіргі тіл білімінде модальділік категориясының жағдайымен танысуға мүмкіндік берді. Оның мақсаты тілдік модальділікті тілдік емес модальділікпен салыстырып, тілдік модальділіктің маңызын айқындау, модальділік категориясы туралы жалпы тіл білімінде бар көзқарастарға шолу жасау және оларды жалпылау, модальділіктің негізгі категорияларына тоқталу, сонымен қатар модальділік категориясының қазақ және ағылшын тілдерінде зерттелу мәселелерін зерттеу болып табылады.

Бірінші бөлімнің зерттеу нәтижелері көрсетіп отырғандай, модальділік термині бір-біріне ұқсас емес философия, медицина, журналистика, логика, педагогика, этика, заң және тіл білім сияқты, яғни байланысты емес көптеген ғылымдарда қолданылады.

Модальділік категориясының бірнеше ғылым саласында көрініс табуын әмбебаптылық деп тануға мүмкіндік бермейді. Осы ғылымдардың әр біреуінде модальділік түрлі анықтамаға ие және ол тек сол ғылымға ғана тән құбылыстарды білдіре алады.

Философиядағы және логикадағы модальділік категориясының анықтамасы осы екі ғылымның тарихи байланыстылығына сәйкес ұқсас болып келеді. Мұндағы модальділік ойлаудың бір формасы-пайымдаумен тығыз байланысты және оның сипаттамасы болып табылады.

Психологияда модальділік сезімдер мен сигналдардың сипаттамасын білдіріп, осының нәтижесінде тактильді, есту, дәм сезу және көру арқылы берілетін сезімдер модальді мағыналарды білдіре алады. Психологияда ол негізінен эмоцияның байланысымен түсіндіріледі, өйткені эмоциялар сөйлеу процесінің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады. Сондықтан да адамның сөйлеу актісі кезінде адам әр түрлі эмоцияларды білдіргендіктен, модальділік категориясының тіл білімі және психология ғылымдарымен байланысын айқын көрсетіп отыр.

Тілдік модальділікті зерттеу барысында предикаттылық,обьективтілік, субьективілік, логикалық модальділік, және эмоционалдылық сияқты категориялармен қатар зерттегенде оның жеке дербес статусы бекітіліп отыр.

Осы тарауда көргеніміздей модальділік түрлі тілдік құралдармен және тәсілдермен берілген, сондықтан біз оны функционалды-семантикалық категорияға жатқыза аламыз.

Осы күнге дейін модальділік категориясы шешілмеген лингвистикалық мәселелердің бірі болып қала береді. Осыған арналған көптеген жұмыстарға қарамастан, оның жүзеге асырылуының мәні, табиғаты, белгілері мен ерекшеліктері әлі толық деңгейде зерттеліп болған жоқ.

Әр түрлі жүйелік тілдерде барлық деңгейде жүзеге асырылатын айтылымның мазмұнының шындыққа қатынасын білдірудің және сөйлеушінің айтылымның мазмұнының шындыққа қатынасының бағалауын білдіруде модальділікті функционалды-семантикалық категория ретінде қарастыру заңды болып табылады. Модальділік тек реальділік/бейреальділік мағыналарымен шектелмейді, оған көптеген мағанарды жатқызуға болады.

Модальділік категориясы ағылшын лингвистикасында көп жылдар бойы зерттелген болса, ал қазақ тіл білімінде модальділік категориясы жайлы зерттеу жұмыстары аз болып табылады. Ал салыстырмалы-типологиялық зерттеу жағынан жалпы модальділік категориясының ағылшын және қазақ тілдеріндегі берілу тәсілдері қазақ тілінде зерттеліп, алғашқы рет қазақ тілінде жазылған. Модальділік категориясының аясы мен көлемі анықталмаған.

Лингвистикалық модальділіктің аса маңызды функциясы мен тілде түрлі тәсілдер арқылы жүзеге асара алу мүмкіндігі ағылшын және қазақ тілдеріндегі модальділіктің берілу түрлеріне арналған екінші бөлімді жазуға түрткі болды.

Зерттеу барысында лингвистикалық модальділіктің предикаттылық категориясына қарағанда кең екендігі, логикалық модальділік пен эмоциональділікмен сәйкес келмесе де, толығымен сөйлемнің коммуникативті функциясымен сәйкес келетіндігі анықталды. Осының негізінде біз тілдік модальділік категориясы өзінің обьективті немесе субьективті классификациясы сүйене айтылымның ақиқатқа және айтылымға қатынасын білдіретін жеке дербес функционалды-семантикалық категория ретінде қарастыра алдық.

Зерттелген жұмыста модальділік категориясы айтылғанның мазмұнының шындыққа қатыстылығын және айтылғанның әр түрлі субьективті ойды білдірудегі әр түрлі тілдердің жүйесіне енетін және тілдің барлық деңгейлерінде жүзеге асырылатын функционалды-семантикалық категориясы ретінде қарастырылды. Модальділік категориясын зерттеу және модальді мағыналардың түрлерін зерттеу модальділі категориясының семантикалық мазмұнындағы сөйлеушінің жетекші рөлін анықтауға және модальділік категориясын реальділік немесе ирреальділік мағынасымен шектеліп қана қоймайтын кең ауқымды мағынада алып қарастылды.

Біздің жұмысымызда модальділік категориясы кең мағынада қолданылды. Осы жұмыста модальділік әр түрлі деңгейде және әр түрлі берілу тәсілдері арқылы берілетін категория болып қарастырылған. Осылайша модальділік категориясы функциональді-семантикалық категория ретінде, яғни тілдік деңгейде айтылымның мазмұнының шындық ақақатқа қатынасына әсер ете алатын әр түрлі тілдік құралдарды қамтитын тілдік құбылыс деп қарастырылды.

Сонымен бірге обьективті модальділік пен субьективті модальділік арасындағы айырмашылық зерттеліп қарастырылды. Обьективті және субьективті модальділіктің арақатынасы туралы көптеген тіл ғалымдарының көзқарастыры мен тұжырымдарын сараптай келе, біз модальділікті обьективті-субьективті категория ретінде қарастыру қажет деген қорытындыға келіп отырмыз. Модальділік деп біз сөйлем мазмұны мен шындықтың арасындағы қатынас деп түсінеміз және сонымен бірге сөйлеушінің сөйлем мазмұнына қатысты бағасы деп білеміз, яғни ол адам ойындағы обьективтілік мен субьективтіліктің диалектикалық бірлігін құрайды.

Диссертацияның екінші тарауында біз модальділік категориясының функционалды-семантикалық өрісінде қарастырып, оның ағылшын және қазақ тілдеріндегі берілу тәсілдерінің классификациясына тоқталдық. Сонымен бірге ағылшын және қазақ тілдеріндегі модальділік категориясының берілу тәсілдерінің айырмашылықтары, ерекшеліктері мен ұқсастықтарын анықтадық.

Сайып келгенде, біздің модальділік категориясына анықтама бере отырғанымызбен байланысты және лингвистикалық материалды сараптай келе біз келесідей модальділік категориясының ағылшын және қазақ тілдеріндегі берілу тәсілдерінің келесідей классификациясын назарға ұсынамыз.

Ағылшын тіліндегі модальділікті берудегі келесідей тәсілдері айқындалды:

- лексикалық тәсіл (модаль сөздері арқылы);

- морфологиялық (рай категориясы арқылы және конструкциялар);

- лексика-синтактикалық (модаль етістіктері, модальді конструкциялар және бағыныңқы шылаулар);

-синтаксические (қыстырма сөздер және конструкциялар және одағай сөздер).

Қазақ тілінде модальділікті берудегі келесідей тәсілдері айқындалды:

- лексикалық тәсіл (модаль сөздері арқылы);

- морфологиялық (рай категориясы және аналитикалық форманттар арқылы);

- лексика-синтактикалық (модаль сөздері тіркесіндегі аналитикалық форманттар, демеуліктер және күрделі баяндауыштардың құрамындағы модальді мағыналы етістіктер);

-синтактикалық (қыстырма сөздер және одағай сөздер).

Осы аталған тәсілдерден басқа ағылшын және қазақ тілдеріндегі модальділік мәтін деңгейінде жоғарыда аталған тісілдердің бірігуі негізінде жүзеге асырылады.

Диссертациямыздың екінші тарауында модальділікті білдіретін тәсілдер мен тіл құралдарына классификация жасап, оларды, морфологиялық, лексикалық және лексика-синтактикалық, және синтактикалық сияқты топтарға топтастырдық. Олар сөйлем деңгейінде жекелей синтактикалық, лексикалық, морфологиялық және т.б. тәсілдер арқылы беріле алады. Зерттеу барысында ағылышын және қазақ тілдеріндегі модаль сөздер негізінен үстеулерден шыққан деп саналады. Сондықтан да екі тілде де модаль сөзі екі тілде де модальділікті білдіруде маңызды рөл атқарғандығымен де, тілде тек көмекші сөз табы ретінде ғана қарастырыла алады.

Диссертацияның үшінші тарауы ағылшын және қазақ тілдеріндегі мәтін модальділігін зерттеуіне арналған. Осы тарауда біз мәтін модальділігінің берілу тәсілдерін зерттеп, қарастырдық.

Мәтін модальділігінің берілу ерекшеліктеріне тоқталып, ағылшын және қазақ тілдеріндегі мәтіндердегі модальділікті зерттей келе, оның берілу тәсілдерін түсіндірдік. Тек сөйлем деңгейіндегі модальділік обьективті-субьективті болады. Мәтін модальділігінде кездесетін обьективті және обьективті модальділіктің арақатынасын анықтап, көбінесе көркем шығармалардағы модальділік субьективті болады деген тұжырымға келдік, өйткені көркем шығарма жазушының өзінің жеке субьективті әлемі мен көзқарасы арқылы жасалған туындысы, сондықтан ондағы барлық кейіпкерлер мен оқиғалардың жағдайы тікелей жазушының субьективті бағасына тәуелді және жазушы оларды қалауынша сипаттайды.

Мәтін деңгейінде кездесетін модальділікті білдіретін түрлі тілдік құралдар мен тәсілдер жекелей емес, ал тұтас мәтін немесе мәтіннен үзіндісінде осы аталған тәсілдердің жиынынында немесе комбинациясында кездеседі. Осындай модальділікті білдіретін тәсілдерден басқа мәтін модальділігі стилистикалық тәсілдер арқылы беріледі. Қазақ және ағылшын тілдерінде де бірдей мәтін модальділігін білдіруде автордың сұраулы және лепті сөйлемдерді қолдануы субьективті модальділікті білдіруде маңызды рөл атқарады.

Зерттеу жұмысында қолданылған мысалдарды зерттей келе мәтін модальділігін білдіруде стилистикалық құралдардың арасында көбінесе эпитет, метафора, қайталаулар, теңеулерді қолданады. Өйткені осы аталған стилистикалық құралдар автордың кейіпкерлерге, мәтінге деген субьективті қатынасын тікелей білдіріп тұрады. Солардың ішінде әсіресе эпитеттер мен теңеулер кең қолданылысқа ие деген қорытындыға келеміз. Әрине, кез келген оқырман көркем шығарманы оқу барысында, белгілі бір әсер алады да, кейіпкерлерге деген өзінің субьективті бағалағыш модальді бағасы қалыптастырады. Оқырман кейіпкерді автордың сипаттамасы бойынша қабылдауы не қабылдамауы екіталау, осында тек лингвистикалық түсініктер ғана емес, сонымен қатар психолингвистикалық ойлар жатыр. Оқырманның өзінің көзқарасы, әлемді қабылдауына, өзінің жинақтаған білім және пайымдауларына байланысты қабылдауы тек оқырманға байланысты, алайда бұл мәтін модальділігіндегіндегі субьективті модальділіктің стилистикалық жолдар арқылы берілуінің әсері бар екендігін жоққа шығармайды, керісінше көп жағдайда оқырман оны субьективті емес, ал обьективті шындық деп қабылдап, автормен келіседі.