Бесплатная юридическая помощь в казахстане

II Тарау 
41
Адвокатты  тарту  үлгісі  төмендегідей  түрде  болады.  Тағайындау  процедурасы  бұрынғы  болып  қалады, 
адвокатты  қылмыстық  процесті  жүргізуші  орган  –  тергеуші,  адвокат  тағайындайды.
  Белгілі  бір  іс 
бойынша  жұмысына  төлемақы  алу  құқығына  ие  болу  үшін  адвокат  адвокаттар  алқасына  өтінім 
беріп, онда алдағы болатын істің күрделілігін бағалайды. Алқа істің мәніне тексеріс жүргізіп, әрбір 
өтінімді бағалайды. Осы үдерістің нәтижелері бойынша және құқықтық мәселені адвокаттың қалай 
бағалайтынын ескере отырып, алқа төлемақының мөлшері қандай тарифке сәйкес келетіні туралы 
шешім қабылдауға тиіс. Егер өтінім қанағаттандырылса, осы тарифтің мөлшеріне арналған сертификат 
түріндегі рұқсат беріледі, сертификатта адвокатқа істі жүргізуге рұқсат етілгені көрсетіледі, сондай-
ақ  адвокатқа  төленуге  тиіс  сома  бекітіледі.  Адвокаттарды  сертификаттау  жүйесі  көптеген  елдерде 
қолданылады. Оның негізгі мәні мынада: адвокат сертификатты нақты істі жүргізгенінің ақысына белгілі 
бір соманы алуға мүмкіндік беретін іс жүргізу құқығы ретінде алады.
Бір іске төленетін ақы ретінде тұрақты бір соманы белгілеу әрекеттерінің адвокаттар тарапынан жаңа жүйе 
бойынша жұмыс істеуді қаламау жайттарына тап болғаны құпия емес. Мысалы, Оңтүстік Африка Республи-
касында осылай болды. Шынын айту керек, кейбір заң фирмалары төлемақының ең жақсы мөлшеріне 
конкурстар өткізуді ұсынды. Бірақ біз есептерімізді адвокаттың іске қатысуының төлемақысының орташа 
саны бойынша негіздеуді ұсынамыз. Бұл орайда біз төлемақыны осы сомаға сәйкес жай белгілеп қана 
қоймай, тарифтік кесте әзірлеуді ұсынамыз.
6.  Ұсынылып  отырған  тарифтік  кестенің  қолайлылығы  айқын:  іске  кіріскен  кезде  адво-
катта  әуел  бастан  кепілді төлемақы  мөлшері  болады,  бұл  орайда  осы  істі  мүмкіндігінше 
тезірек  аяқтауға  мүдделі.  Біз  ұсынып  отырған  тұжырымдаманың  келесі  тармақтарының 
бірі – адвокаттың істі жеңіспен аяқтауға деген мүдделілігін арттыру. Бұл үшін табыстылық 
қаламақысы  жүйесін  белгілеуді  ұсынамыз.  Табыстылық  қаламақысы  адвокат  артылған 
үміттің ақталғандығының өлшемі ретінде жүреді. Бұл клиенттің керекті нәтижеге жететінінің 
өзіндік бір кепілдігі болып табылады. Табыстылық қаламақысы тетігі қолданылған жағдайда, 
адвокат  істің  нәтижесіне  мүдделі  болады  да,  керекті  нәтижеге  жету  үшін  барлық  кәсіби 
білімін қолданады.
Заңгерлердің еңбегіне ақы төлеудің осы түрінде жаңа ештеңе де жоқ. Бұл норма әлемдік тәжірибеге 
түгелдей сәйкес келеді. Бұл АҚШ-та, Ұлыбританияда, Австралия мен Канадада кеңінен қолданылатын, 
жалпыға бірдей таралған іс-тәжірибе.
Табыстылық қаламақысы жүйесінде адвокат ұтыс сомасының белгілі бір пайызынан үміттене алады. Бірақ 
табыстылық қаламақысы жүйесін біздің ойымызша қылмыстық істерде де қолдануға болады. Адвокат 
үшін табыстылық қаламақысы – бұл жоғары сапалы жұмысы үшін сыйлықақы, өзінің қызметінің өзіндік 
бір  қозғаушы  күші,  өзінің  маман  ретіндегі  бағасының  дәлелі.  Қылмыстық  істер  бойынша  табыстылық 
қаламақысы  клиентті  шатастыруы  ықтимал  екенін  айта  кету  қажет,  ол  өзі  ақысын  төлеген  нәтиже 
адвокаттың  жетемін  деп  уәде  берген  нақты  мақсатының  дәл  өзі  деп  пайымдауы  мүмкін.  Алайда  осы 
еңбекте біз тек тағайындалған адвокаттардың сыйақы жүйесі туралы ғана сөз қозғап отырмыз. Кепілдік 

42
ҚАЗАҚСТАНДА ТЕГІН ЗАҢ КӨМЕГІН КӨРСЕТУ
туралы түрлі әңгімелер – бұл өзінің кәсіпқой мәртебесін теріс пайдаланудың және адвокаттың кәсіби 
әдептілігін  бұзудың  анық  белгісі.  Дегенмен  де,  адвокатта  істі  жеңіспен  аяқтау  үшін  ынталандыратын 
себеп болуға тиіс. Табыстылық қаламақысының мөлшерін адвокаттық қызметтерге ақы төлеу бойынша 
қабылданған  тарифтік  кесте  үшін  немесе  қандай  да  бір  басқа  жолмен  әзірлеуге  болады.  Ең  бастысы, 
бұл  сома  таза  формалды  іске  айналмай,  адвокаттың  қорғау  мәселесіне  жауапкершілікпен  қарауға 
мүдделілігін тудыра алатын болуға тиіс. Бұл орайда адвокаттарда іске көбірек жауапкершілікпен және 
салиқалы тұрғыдан қарау, яғни барынша кәсіпқой көзқарас танытуға қаржылық ынтагерлік пайда болады. 
Десе де, адвокаттық этика нормаларын ұстану туралы «Қазақстан Республикасындағы адвокаттық қызмет 
туралы» Заңның 16-бабында былай делінген:
Адвокат заң көмегiн көрсету кезiнде мынадай кәсiптiк ережелердi сақтауға тиiс: 
1).  
Көп  күш-жiгер  не  уақыт  жұмсауды  талап  ететiн  қажеттi  әрекеттер  жасаудан  жасқанбай 
ыждағаттылық пен құлшыныс бiлдiру;
2).  
Заң мәселелерiн қарап жатқан органдар мен лауазымды адамдарға қатысты өзiн әдептi ұстау;
3).  
Өз кәсiби мiнез-құлқын көмек сұрап өтiнiш жасаған адамның құқықтары мен заңды мүдделерiне 
сәйкес қалыптастыра және тежей отырып, iстi негiзсiз сөзбұйдаға салуға, заң көмегiн көрсетудiң 
заңсыз әдiстерiне, алдауға жол бермеу;
4).  
Көмек  сұрап  өтiнiш  жасаған  адамның  мүдделерiне  адал  болу  және  оның  мүдделерiне  қарсы 
қандай да болмасын әрекет жасамау.
Осы нормаларды орындау түгелдей қорғаушының ар-ожданына қатысты екені айқын.
Ұсынылып  отырған  тұжырымдама  тағайындалған  адвокаттың  көрсеткен  қызметтері  үшін  қаржылық 
сыйақыны есептеу мен төлеу сұлбасын оңайлатады. Бұл орайда ол істі жүргізу жылдамдығына да, сондай-
ақ оны сапалы жүргізуге де мүдделі болады.
7. Заңгерлік көмек бастапқы және екінші болып бөлінетіні мәлім. Бастапқы көмек кеңестеме 
беруден, құқықтық ақпарат беруден, құқықтық құжаттарды дайындаудан тұрады. Бастапқы 
көмекті кәсіпқой заңгер немесе тіпті құқықтық заңнаманың қыр-сырын жақсы білетін адам 
да көрсете алады. Екінші құқықтық көмекті көрсету үшін соттың өкілдігі, анықтау мен тергеу 
барысында сотқа дейінгі көмек қажет. Ол клиентпен ұзақ уақыт әңгімелесуді топшылайды 
және заңгер немесе жай ғана заң жағынан білімді адам көрсете алатын бастапқы заңгерлік 
көмектен өзгеше, оны жай ғана заңгер емес, тура адвокаттың өзі атқаруға тиіс. 
Бастапқы  заңгерлік  көмек  көрсету  мәселелерінде  басым  түсе  алатын  тегін  заңгерлік  емханалар 
жүйесіне  қолдау  көрсету  қажет.  Жалпы,  заңгерлік  емхана  жүйесі  көптеген  елдерде  қолданылады.  Ол 
құқықтық бағыттағы үкіметтік емес бейкоммерциялық ұйымның негізінде немесе жоғары оқу орнының 
заң  факультетінің  негізінде  жұмыс  істейді.  Емхананың  көрсететін  қызметтерінің  көпшілігін  еріктілер 
мен  заңгер  студенттер  тегін  көрсетеді.  Бұл  орайда  оның  жұмысына  кәсіпқой  заңгер  немесе  адвокат