Бесплатная юридическая помощь в казахстане

II Тарау 
31
болмай, кез келген басқа еңбек сияқты Конституцияға сәйкес ақысы төленуге жатады деген есеппен осы 
жұмысты атқаруға міндетті заңгерлер тобы.
Тағайындалған адвокаттардың жұмысына ақы төлеу ережелері Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 
жылғы  26  тамыздағы  «Республикалық  бюджеттің  есебінен  адвокаттар  көрсететін  заңгерлік  көмектің 
ақысын төлеу және қорғау мен өкілдік етуге байланысты шығындарды өтеу ережелері туралы» № 1247 
Қаулысымен  реттеледі.  Сотқа,  тергеу  мен  анықтауға  қатысқаны  үшін  адвокаттарға  заңгерлік  көмектің 
ақысын  төлеу  ережелері  осы  құжатпен  реттеленеді.  Осы  қаулыға  сәйкес  мөлшерлемелер  ең  төменгі 
еңбекақының 1/21 мөлшерінің негізінде айқындалады.
Ең төменгі еңбекақы 2007 жылы 9752 теңгені құрады (қазіргі сәтте, 2008 жылы, тиісті сандар 12025 
теңгеге дейін өсті), сөйтіп, тағайындалған адвокаттардың республикалық бюджеттің есебінен төленетін 
заңгерлік қызметтерінің тарифтері төмендегіні құрады:
2007 жылы 
1-кесте
1. Сотқа бір сағат қатысу, материалдармен, сот отырысының хаттамасымен танысу үшін, 
шағым жазу – ең төменгі еңбекақының (ЕТЕ) 1/21 бөлігі
464.38
2. Қорғауындағы адаммен уақытша ұстау изоляторында бір сағат кездесу ИВС – (ЕТЕ) 1/21 
бөлігінің 75%-ы
348.29
3. Сот талқылануының басталуын 1 сағат күту, сондай-ақ негізгі сот талқылануының кейінге 
қалдырылған уақыты үшін – ЕТЕ 1/21 бөлігінің 50%-ы
232.19
2008 жылы  
2-кесте
1. Сотқа бір сағат қатысу, материалдармен, сот отырысының хаттамасымен танысу үшін, 
шағым жазу – ең төменгі еңбекақының (ЕТЕ) 1/21 бөлігі
572.62
2. Қорғауындағы адаммен уақытша ұстау изоляторында бір сағат кездесу ИВС – (ЕТЕ) 1/21 
бөлігінің 75%-ы
429.47
3. Сот талқылануының басталуын 1 сағат күту, сондай-ақ негізгі сот талқылануының кейінге 
қалдырылған уақыты үшін – ЕТЕ 1/21 бөлігінің 50%-ы
286.31
Тағайындалған  адвокаттардың  жұмысын  қаржыландыру  тәртібі  туралы  ресми  құжатқа  сәйкес,  соттың 
немесе тиісті органның қаулысы мен ұйғарымына сәйкес адвокаттың басқа жерлерге сапарға шығуына 
байланысты  іс-сапар  шығындары  Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік  бюджетінің  қаражаты 
есебінен  ұсталатын  мемлекеттік  мекемелердің  жұмыскерлері  үшін  көзделген  нормалар  мен  тәртіп 

32
ҚАЗАҚСТАНДА ТЕГІН ЗАҢ КӨМЕГІН КӨРСЕТУ
бойынша төленуге тиіс. Бұл орайда ресми түрде қалада орналасқан мекемелерге баратын жол едәуір 
ұзақ уақыт алатын болса да, мұндай мекемелерге барудың жолақысы төленбейді.
Сонымен, тағайындалған адвокаттардың төлемақысы уақыт бойынша, адвокат істі жүргізу үшін жұмсаған 
сағаттар саны үшін төленеді. Келтірілген кестеде көрсетілгендей, бұл төлемақы жоғары дәрежелі кәсіпқой 
маманды  қызықтыра  қоятындай  көп  емес.  Бұл  орайда  адвокаттардың  жұмыс  уақыты  олардың  істер 
санына тәуелді күрделі жұмыс кестесіне байланысты. Адвокатқа соттың, тергеу изоляторының, уақытша 
ұстау изоляторының арасында жүріп-тұруға, тергеу сынағы өткізілетін жерге баруға көп уақыт жұмсауға 
тура келеді – яғни ол мүмкіндігінше көбірек сағат санын жинақтау үшін үнемі қозғалыста болуға мәжбүр. 
Осы жүріс-тұрыстың бәрі – іс жүзінде адвокаттың жұмыс уақытының бір бөлігі болып табылады, бірақ 
өкінішке орай ақы төленбейді.
Қазіргі кезде Қазақстанда, әсіресе қылмыстық процесте тегін заңгерлік көмектің ең кең тараған үлгісі 
– адвокаттарды тағайындау қолданылады. 
Ex officio жүйесі пайдаланылады, мұнда адвокат нақты бір 
іске тағайындалады да, оның көрсеткен қызметтерінің ақысы жұмсалған уақыт мөлшеріне байланысты 
төленеді. 
Қолданыстағы үлгінің кемшіліктері
Орталық және Шығыс Еуропа елдерінде осы үлгі басым болып табылады. Бұл жүйе құқық қорғау орган-
дары үшін барынша қарапайым жүйе, бірақ клиенттің құқықтары мен мүдделерінің қорғалуын нашар 
қамтамасыз етеді. Оның басты кемшіліктері:
• 
егер адвокаттар істерді қабылдауға мүдделі болса, олардың осы мәселеде соттарға, полиция мен 
прокуратураға тәуелділігі клиенттің мүдделерінің және өзін тағайындаған судьялармен, полиция 
қызметкерлерімен немесе прокурорлармен жақсы қарым-қатынасты сақтауға деген тілегінің ара-
сында олай-бұлай ауытқуға мәжбүр етеді;
• 
егер  адвокаттар  іске  мүдделі  болмаса  және  оны  масыл  ретінде  қабылдаса,  олар  өздерінің 
міндеттерін көбінесе жорта елең қылмастан, клиентті шын мәнінде қорғаусыз қалдырады, ал кей-
де тіпті өздерінің келмей қалуымен процесті созады; 
• 
адвокаттарды тағайындау тәжірибесінен хабардар қорғанушылар көбінесе оларға көп сенім арта 
бермейді де, оларға арқа сүйеуге аса бейімділік танытпайды. Бұл клиенттерді сапалы қорғауды 
одан да қиындатуы мүмкін:
• 
төлемақыны  есептеудің  қиындығына  байланысты  қорғаушының  жұмысын  орындауын 
қаржыландыру әдетте кешіктіріледі, бұл да қызметтердің сапалы көрсетілуіне ықпалдаспайды;
• 
адвокаттар процестің ұзаққа созылуына мүдделі, себебі төлемақы адвокаттың сот процесіне, тер-
геуге немесе анықтауға қатысу үшін жұмсаған сағаттарының санына қарай іске асырылады;

II Тарау 
33
• 
төлемақының төмен мөлшерлемелері жаңа істі алар кезде адвокаттардың арасында бәсекелестік 
тудырмайды,  олар  кез  келген  жағдайда  жаңа  жұмысты  алатынын  біледі,  сондықтан  істің  оң 
нәтижемен аяқталуына және өзінің кәсіби шеберлігін арттыруға деген мүдделілігі жоқ;
• 
төлемақының  төмен  деңгейі  адвокатты  өзі  тағайындау  бойынша  қатысатын  істерді  барынша 
көбірек алуға итермелейді. Мұндай жағдайда ол тіпті қорғауды сапалы жүргізгісі келсе де, олай 
ете алмайды. Алайда ол бұлай етуге тырыспайды да, себебі ең бастысы – іс жүргізудің ресми про-
цедураларын орындау;
• 
мұндай жағдайда адвокаттың өз еңбегінің түпкілікті нәтижесіне жетуге деген мүдделілігі жоғалады. 
Істің нәтижесінің қандай болуына қарамастан ол мейлі тіпті ең төмен болса, бірақ тұрақты тариф-
тер бойынша сағаттық төлемақы алады. Бұл орайда егер келісім бойынша жұмыс істейтін адво-
каттар өздерінің бет-беделін сақтап, келесі жолы жаңа клиент табу үшін өзінің атақ-абыройын 
бағалауға, іске барынша үлкен жауапкершілікпен, кәсіпқойлықпен және ыждағаттықпен қарауға 
тиіс болса, ал тағайындалған адвокаттар үшін бұл міндетті емес. Олар клиенттерге тәуелді емес. 
• 
адвокатты  тағайындау  процедурасының  да,  сондай-ақ  оның  айқындығының  да  кемшіліктері 
бар. Сыбайлас жемқорлық жағдайлары болуы мүмкін, кәсіқой қызмет үшін төмен ақы төленетін 
жағдайларда оның болмауы мүмкін емес. Мысалы, сот органдары мен тергеу органдары адвокат-
тарды өздерінің таңдауы бойынша тарта алады, және де бұлар көбінесе көп әбігерге түсірмейтін 
ең «енжар» адвокаттар болып шығады. 
• 
халықтың  құқықтық  көмек  көрсету  процедурасы  мен  қорғану  мүмкіндіктері  туралы 
хабардарлығының  төмен  деңгейде  болуы  сотталушыны,  айыпкерді,  сезіктіні  пара  беруге  жиі 
итермелейді,  себебі  оның  түсінігінше  бұл  орын  алған  жағдайды  түзете  алатын  қолда  бар 
құралдардың ең оңайы болып табылады; бұл орайда адвокат ең оңтайлы делдал ретінде әрекет 
етуі мүмкін. Бұл орайда тағайындалған адвокаттардың төмен еңбекақысы және халықтың санасын-
да оларға қатысты қалыптасқан теріс көзқарас сыбайлас жемқорлықтың таралуына ықпалдасады.
Адвокаттарды  тағайындау  процедурасын  қандай  да  бір  тәуелсіз  әкімшілік,  үйлестіруші  органның 
басқаруымен жолға қою арқылы осы кемшіліктердің бірқатарын жоюға болады. Көптеген елдерде осын-
дай орган коммерциялық емес ұйым болып табылады, басқа бір елдерде ол орталық және аймақтық 
билік орындарының бастамасымен құрылады, бірақ мемлекетпен тығыз байланысты бола тұра, тәуелсіз 
болып  табылады.  Осындай  жүйенің  әлдеқайда  қарапайым  бір  түрі  адвокаттар  алқасының  аясында 
шағын бөлімшені құру болар еді, ол істердің берілген түрі үшін қажетті ротация қағидасына, адвокаттың 
біліктілігіне және оның үлесіне тиетін жүктеме деңгейіне сүйене отырып, істерді адвокаттардың арасында 
бөлумен айналысар еді. Бірақ сыйақыны тек қорғау әрекеттерінің шектеулі саны ғана үшін төлеу сияқты, 
клиентті қорғау бойынша нақты әрекеттерге емес, ресми процедураларды орындауға ғана назар аудару, 
мүлде орынсыз төмен тарифтер және осылардың нәтижесінде адвокаттың жұмысқа мүлде мүддесіз болуы 
сияқты кемшіліктерді тек адвокатты тағайындау процедурасын өзгерту арқылы ғана түзету қиын.
Қолданыстағы үлгінің жоғарыда аталған кемшіліктері тегін құқықтық көмек көрсету мен қаржыландырудың 
түрлі елдерде сынақтан сәтті өткізілген басқа үлгілеріне ынта туғызады.