Дәріс 10.
Тақырып. Қарапайым өлшемдердің түра нәтижелерін өңдеу.
Сұрақтар.
1. Бірреті тура өлшемдер.
2.Дәлдік классы.
Тексеру кезінде өткізілетін өлшеудің ең үлкен бөлігі және әртүрлі радиоэлектрондық құрылғылардың түзетілуін және реттелуін біртекті (техникалық) жай түра өлшемдерді құрайды. Бұл өлшемдердің ерекшелігі мұнда: өлшемдер қайталаусыз өткізілу кезінде эксперимент деректерінде кездейсоқ қателіктерді жүйелік алынбағандардан бөлек алуға болмайды. Сондықтан өлшеу нәтижелерінің қателігі үшін ереже бойынша оны тек қана олардың аумақтары ғана бағалай алады. Қатенің аумақ бағасы мұндай өлшем нәтижелерінде ӨҚ қасиетін қолдана отырып, нормативті деректер негізінде жүзеге асады (техникалық жазбаларда көрсетілген ӨҚ метрологиялық сипаттама негізінде көрсетілгендей). Дегенмен деңгей анықталған типтің ӨҚ -дың кез келген түріне қатысты нақты өлшемде қолданатын нақты даналарда олардың қасиеттері деңгейден ерекшеленуі мүмкін. Бірақ нақты тәжірибелі өлшемдерде қолданатын түзетілген ӨҚ -дың қателігі берілген типтің ӨҚ нормативті техникалық құжатында көрсетілгені деңгейін ешқашан жоғарлата алмайды.
Жүйелік және кездейсоқ қателіктер құрайтын үлгі ретінде қолданылатын нақтылығы жоғарғы ӨҚ және өлшем заттары үшін жеке түрде қалыптасуы мүмкін. Техникалық өлшемдерге арналған ӨҚ -дың көпшілігі үшін жіберілген қосынды мәні жүйелік және кездейсоқ қателіктердің деңгейінде қалыптасады. Осы метрологиялық сипаттамға байланысты ӨҚ нақтылығының бірнеше кластары анықталады. Нақтылық класы ӨҚ нақтылығының жалпыланған сипаттамасы. МЕСТ 8.401-80 " МӨҚ сәйкес. Өлшем заттарының нақтылық класы. Жалпы талаптар", ӨҚ үшін құралатын дәлдік классы қателіктер негізгі және қосымша қателіктердің жіберу шегінде қалыптасады. Жіберілген негізгі қателердің шегі ӨҚ эксплуатацияның қалыпты шаралары үшін қалыптасады, олар ерекше техникалық жазбада айтылған. Егер ӨҚ эксплуатацияның жұмыстық шаралары қалыптағыдан ерекшеленсе, онда қосымша қателіктер туады. Жіберілген қосымша қателіктердің шегі әрбір әсер еткен фактордың жекелкеген түрінде қалыптасады, олар ереже бойынша жіберілген негізгі қателіктер шегінің бөліктік мәні ӨҚ (паспортының) техникалық жазбасында көрсетілген.
Дәлдік класы метрологиялық нәтижелерін өңдеуде эксплуатациялық процесстерінің ӨҚ бақылауында нақтылында (немесе нақтыланбайды). МЕСТ 8.009-84 сәйкес негізгі ережелері бойынша ӨҚ қателіктері нормаланады және төмендегідей реттеледі:
өлшем нәтижелерінің дәлдігіне әсер ететін, ӨҚ барлық қасиеттерін нормалау;
әрбір жатқан қасиеттердің нормалануы жеке түрде нормаланады;
ӨҚ -мен құрылған нормалар бойынша әрбір нұсқауға сәйкес әдістердің нормалануы өте қарапайым және тексеру оңай болу керек;
Құрылған нормалар бойынша ӨҚ жүйесін таңдап, және өлшем нәтижесіндегі қателіктерді бағалайтындай нормалануы керек.
Дәріс 11.
Тақырып. Негізгі қателіктің жіберілген мөлшердің нормалау әдісі
Сұрақтар.
Сипатты бойынша өлшеу қателіктері.
Аспаптың шкаласы.
Негізген қателіктің жіберілген шегін анықтау ӨҚ тағайындау және қателіктің өзгеру түрі өлшем диапазонының шегінде болу керек. Жалпы жағдайда кіріс сигналының қателікке тәуелділігі ерікті болуы мүмкін. Бірақ қателіктердің өзгеру сипаттамасының шегін өлшеу бойынша келесі топтарды ажыратамыз:
ӨҚ үшін арналған аддитивті қателік;
ӨҚ үшін арналған мультипликативті қателік;
ӨҚ екі қателікті қажет ететін (аддиитивті және мультипликативті).
ӨҚ тобындағы аддитивті қателіктер абсолютті жіберілген қателіктер мына формуламен анықталады:
 , где  .(1.42)
Жіберілген абсолютті қателікті нормалау қолайлығы (1.42) сәйкес бір сандық мәнді қолданумен жүреді (мысалы, сызықты өлшеу заттары – микрометрлар, штангенциркулдар және т.б.). Бұл жағдайда дәлдік класты  санымен көрсету жүргізіледі (мысалы, микрометр үшін -  ) немесе шартты белгілер ретінде римдік сандар немесе латын алфавитіндегі жазба әріптері қоолданылады. Дәлдік класы бойынша жіберілген қателіктердің ең төменгі шегі алфавитінің басына жақын орналасқан әріпке немесе санға сәйкес келу керек.
Бірақ электроөлшегіш құрылғылар үшін негізгі қателік жіберілген шегі нормаланады, ол бір сандық мәнінің көрсету жолымен (1.42) –ке сәйкес анықтау ыңғайсыз болып табылады, өйткені егер өлшемнің әртүрлі диапазоны болғанда және көпшекті болып табылғанда дәлдік бойынша құрылғыларды салыстыру өте қиын. Бұндай аспабы үшін  негізгі көрсетілген қателіктің жіберілу шегін нормалау өте ыңғайлы болды және оны процент түрінде көрсетуге болады:
 ,(1.43)
мұнда N – нормалаушы мән.
Нормалаушы мән ретінде өлшем аспаптарының берілген түрінде қатысты мән алынады. Нормалаушы мән нақты ӨҚ ерекшелігіне байланысты алынады. МЕСТ 8.401-80 сәйкес нормаланған мән құрылғы шкаласының соңғы мәнімен тең деп қабылдайды, бірдей шкаласы бар ӨҚ үшін практикада шкала дәрежесіменде бірдей, егер ноль белгісі шетінде немесе сыртында болса (мысалы, амперметр үшін  шкаласы) құрылғы шкаласының соңғы мәнінде қосындысында (белгіні есептемегенде), егер нольдік белгі шкаланың ішінде орналасса (мысалы, милиамперметр үшін  шкаласы);
өлшенген шаманың номиналды мәні, егер ондай болған жағдайда (мысалы, жиілікті бақылауға арналған частометр  );
тең шкалалы ӨҚ үші,н құрылғы шкаласының соңғы мәні  практикалық түрде шкаласына дәрежесіне тең, егер нолдік белгі шкала ішінде немесе сыртында орналасады (мысалы, шкаласы бар амперметр);
құралдың қосынды соңғы шкала мәні, егер нолдік белгі шкаланың ішінде орналасса (мысалы, шкаласы бар милиамперметр);
шкала ұзындығы (мм бойынша алынған), егер шкалада тарылу бөлігі болса (логарифмдік, гиперболитикалық шкала, мысалы, омметрдің шкаласы).
Ақырғы жағдайда абсолюттік қателік және шкала ұзындығын бірлік шамада көрсетеді (мм бойынша).
ФВ бірлігімен градуирленген, шкаласы бар құрылғысы шартты нолдік шкаласы алынған үшін (мысалы, градус Цельсиясы бойынша темпертураны өлшейтін), шкаланың соңғы және бастапқы мәні айырмашылықтарының нормалаушы мәні тең (яғни, өлшем диапазоны  ).
(1.43)-ке сәйкес анықталған көрсетілген ӨҚ қателігі кез келген мән болуы мүмкін.
Достарыңызбен бөлісу: |
