Бағдарламасы мұҒалімге арналған нұСҚаулық

97
тоғыз түйінді ұстанымы сипатталған.
Білімді 
арттырады
Алдыңғы білім 
мен тәжірибеге 
негізделеді
Оқушының 
белсенді қатысуына 
ықпал етеді
Оқу үшін 
бағалау мен оқуды 
бағалауды 
қолданады
Мұғалім оқуға 
қолдау көрсетеді
Әлеуметтік және 
жеке үдеріске 
ықпал етеді
Бейресми оқу 
жүзеге асады
Мұғалім біліміне 
байланысты
Оқушыны бүкіл 
өміріне жеткілікті 
біліммен 
жабдықтайды
21-сурет. Оқыту мен оқудың түйінді тоғыз қағидаты
Жаратылыстану  ғылымдарын  оқыту  төменгі  сынып  оқушыларының  ғылыми  идеялар-
ды  қалыптастыруының  ерекше  тәсілін  қажет  ететіндігін  айта  кету  керек,  бұл  білімдердің 
педагогикалық аспектісі болып табылады.
Білімнің педагогикалық аспектісі (БПА)
Білімнің педагогикалық аспектісі мазмұнды педагогикалық ықпалды формаларға айнал-
дыру мүмкіндігін беретін құрамдас бөліктердің: оқу мазмұны мен педагогикалық білімдердің 
біртұтастығы  болып  табылады  (Shulman,  1986).  Жаратылыстану  ғылымдары  саласындағы 
білім беру мәнмәтінінде аталған біртұтастық оқытылатын ғылыми тұжырымдамаларды білікті 
түсіну оқушылардың оларды түйсінуі мен түсінуіне көмектесу қабілетімен ажырамас байланы-
ста болуын көздейді. Осылайша, жаратылыстану ғылымдарының білікті мұғалімі абстрактілі 
ғылыми идеялар мен үдерістерді оқушылардың белгілі бір тобына бұларды өз бетімен зерттеу 
үдерісін қамтамасыз ете отырып ұсынатындай етіп, құрамдас бөліктерге бөле алуы тиіс.
БПА  аналогия,  суреттеу,  мысалдар,  түсіндіру  және  көрсету  сияқты  ғылыми  идеяларды 
ұсынудың тиімді, оңтайлы нысандарын қамтиды. Шын мәнінде, БПА оқушыларға ғылымды 
түсінікті  жолмен  көрсету  әрі  ұсыну  тәсілі  болып  табылады.  Сонымен  қатар  білімдердің 
педагогикалық  аспектісі  мұғалімге  оқушылардың  жекелеген  тақырыптарды  оңай  не  қиын 
меңгеруінің  себептерін  түсінуге  көмектеседі.  Бұл  себептер  кей  жағдайларда  оқушылардың 
ғылыми тұжырымдамаларды түсінбеуімен, ал кейде әртүрлі жастағы және білім деңгейі әртүрлі 
оқушылардың  мектепке  өз  наным-сенімдерімен  немесе  теріс  ұғымдарымен  келетіндігімен 
түсіндіріледі.
Технологиялық білім (ТБ)
Технологиялық білім – оқытудың видео, веб-материалдарға қол жеткізу және басқа да 
сандық бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалану сияқты қосалқы құралдары туралы білім. 
Бұл  білім  технологиялық  құрылғылар  саласындағы  жеткілікті  хабардарлықты  да,  оларды 
басқару үшін қажетті дағдыларды меңгеруді де меңзейді. Сандық технологияларға қатысты 
алғанда  осы  білімдер  операциялық  жүйелер  және  компьютерлік  аппараттық  құралдарды 
білуді,  сондай-ақ  мәтіндерді  теру  мен  түзетуге,  электронды  кестелер  құруға  мүмкіндік 

98
беретін бағдарламалық құралдардың стандартты жиынтығын, браузерлер мен электронды по-
штаны  пайдалана  алу  қабілеті  болып  табылады.  Оның  үстіне,  ТБ  құрамына  перифериялық 
құрылғыларды орнату және алып тастауды, бағдарламалық жабдықтау жүйелерін, құжаттарды 
құру және мұрағаттауды т.б. білу кіреді.
Білімнің технологиялық аспектісі (БТА)
Білімнің технологиялық аспектісі – технологиялық білім (ТБ) мен пәндік білімнің (ПБ) 
өзара әрекеттесуінің тәсілін білу. АКТ қолдану заттар туралы толық түсініктің қалыптасуына 
ықпал етпегеннің өзінде, қазіргі заманғы инновациялық технологиялар заттар туралы жаңа, 
алуан түрлі түсінік қалыптастыруды және осы түсініктерді басқарудағы ауқымды икемділікті 
қамтамасыз  ете  алады.  Мұғалім  өзі  сабақ  беретін  пәнді  ғана  емес,  оқыту  технологияларын 
қолдану арқылы осы пәнді жетілдіру тәсілдерін де білуі керек.
Мысалы, жаратылыстану ғылымдары саласында интернет желісінде қолжетімді көптеген 
модельдеулер  (симуляциялар)  бар.  Модельдеу  (симуляция)  олардың  әрекет  етуі  туралы 
мәлімет алу үшін жаратылыстану жүйелерін немесе адам жүйелерін ғылыми модельдеу үшін 
жиі қолданылады. Модельдеу баламалы шарттардың және іс-әрекет жоспарларының болжам-
ды шынайы әсерлерін көрсету үшін қолданылуы мүмкін. Сондай-ақ модельдеу нақты жүйе, 
оған қол жеткізу мүмкін болмауына байланысты қолданыла алмаған жағдайда немесе оның 
қолданылуы қауіпті болса не рұқсат етілмесе, жүйе енді жасалып жатқанда немесе мүлде жоқ 
болғанда қолданылады.
Технологиялық, педагогикалық және мазмұндық білім (ТПМБ)
Үш  білім  саласының  қиылысу  ортасында  технологиялық,  педагогикалық  және 
мазмұндық білім (ТПМБ) орналасқан. Осы тәсілді алғаш рет 2006 жылы Мишра және Кёлер 
қарастырды. Олардың айтуынша, егер жаңа технология оқуды жақсартуға ықпал ете алатын 
болса, онда жоспарлау үдерісі пән бойынша арнайы білімдердің оқушылардың осы білімдерді 
қалай игеретінін түсінумен бірге жүруін көздеуі керек. Оның үстіне, Мишра мен Кёлердің 
пайымдауынша, барлық үш білім саласы арасында өзара байланысты іске асыруға қабілетті 
мұғалім  жоғары  деңгейдегі  кәсіпқой  болып  табылады.  Сонымен  қатар  зерттеушілердің  ай-
туынша,  осындай  мұғалімдер  зертханада  жұмыс  істейтін  ғалымдармен,  бағдарламашылар, 
технологиялық сарапшылармен немесе жаңа технологияларды пайдалану жөнінде білімдері 
жеткіліксіз  тәжірибелі  мұғалімдермен  салыстырғанда,  оқыту  мен  оқуда  АКТ-ны  қолдануда 
асқан ептілік танытады.
Қорыта  келгенде,  жекелеген  пәндерді  оқытуға  білім  технологияларын  ықпалдастыру 
мұғалімнің  қарқынды  дамуына,  оқудың  барлық  үш  аспектісін  өзара  байланыста  белсенді 
қолдануына дайын болуын қажет ететіндігін және бұл оқыту мен оқу үдерістерін білікті түсіну 
көрсеткіші болып табылатындығын баса айту керек.
Мұғалім үшін маңызы
Оқушылардың күнделікті өмірде АКТ-ны қолдану мүмкіндіктері негізінен тиісті саладағы 
тиімді оқыту мен оқуға байланысты. Егер оқушылар АКТ-ны тиісті дәрежеде меңгермей, оның 
мүмкіндіктерін игермеген болса, олардың басқа пәндерде АКТ-ны пайдалануы тиімсіз болуы 
да  мүмкін.  Бұл  АКТ  саласында  және  пәндік  білім  бойынша  «кенжелеп»  қалуға  ықпал  етуі 
мүмкін. Мәселен, оқушылар бағдарламалық жасақтаманы қалай пайдалану керектігін білмесе 
және тапсырманың мәнін қалай беруге болатынын түсінбесе, оларға белгілі бір тақырып бой-
ынша таныстырылым дайында деп тапсырма беруден ештеңе өнбейді. Жаңа пәндік білімдерді