Бағдарламасы ырғыз, 2011 жыл мазмұны рет саны

жүктеу 3,23 Mb.

бет	2/5
Дата	21.12.2017
өлшемі	3,23 Mb.
	#5490
түрі	Бағдарламасы

1 2 3 4 5

2. АҒЫМДАҒЫ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

2.1.Өңірдің жай-күйінің оң және теріс тұстары, сондай-ақ олардың елдің дамуының әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық-саяси дамуына әсерін бағалау;

2009 жылы ауданның әлеуметтік экономикалық дамуының негізгі бағыты Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына арнаған «Дағдарыстан –жаңару мен дамуға» Жолдауында көрсетілген бағыттарына сәйкес болды, онда Мемлекет Басшысы белгілеген негізгі басымдықтар: бюджет қаражаттарын қатаң түрде үнемдеу, тұрғындарды жұмыспен қамту, қаржы саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, экономиканы одан ары жаңғырту, дағдарыстан кейнгі даму жоспарын әзірлеу болатын.

Сондықтан жергілікті атқарушы органдардың бірінші кезектегі міндеті-дағдарыстың салдарын азайту, оның тұрғындарға әсерін төмендету, әдеуметтік-экономикалық дамудың тұрақтылығын қамтамасыз ету болды.

2009 жылы ауданның экономикалық даму көрсеткіштері барлық салалардағы негізгі индикаторлардың елеулі өсуімен сипатталды.

2009 жылы 2008 жылға қарағанда өнеркәсіп өнімдерінің нақты көлемі индексі 115,6 %, ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 104,4% құрады. Негізгі капиталға инвестициялар 70,6% өсті, бюджетке жиналған салық басқа төлемдердің жалпы көлемі 14,9%, соның ішінде жергілікті бюджет кірістері 10,7 % орындалды.

Инфляциялық процестерді тежеу мақсатында жұмыстың негізгі бағыты ішкі нарықты негізгі азық-түлік тауарларының түрлерімен қамтамасыз ету, өнім өндірісі бойынша жеке қуаттарын дамыту болды.

Жүргізілген жұмыс тұрғындарды негізгі азық-түлікпен қамтамасыз етуді елеулі жақсартуға және бұл өнімдерге бағаның негізсіз өсуіне жол бермеуге ықпал жасады.

2009 жылдың қорытындысы бойынша негізгі капиталға тартылған инвестиция көлемі 6990,6 млн.теңгені құрады немесе 2008 жылғы деңгейге 170,6 %. 2009 жылы жалпы құны 567,9 млн.теңге тұратын 8 жоба аяқталды.

Халқы мен аумағы. Ауданның әкімшілік-аумақтық бөлінісі 20 елді мекенді қамтитын 7 селолық округтен тұрады. 2010 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша аудан халқының саны- Ақтөбе облысы статистика Департаментінің мәліметі бойынша 15,8 мың адам, халқының саны жөнінен Ақтөбе облысында ең төменгі орында.

Ақтөбе облысының дамуындағы Ырғыз ауданының жағдайы. Ырғыз ауданының экономикасы –ауыл шаруашылығына негізделген. Ауылшаруашылығында өндірілген өнімнің жалпы көлемі 4,0 млрд.теңгені құрады, немесе 2008 жылмен салыстырғанда өсім 4,6 % көрсетті. Бұл салада өндірілген өнім көлемі облыстың көрсеткішінің 4% құрайды.

Өндірілген өнеркәсіп өнімінің көлемі 2009 жылы 205,1 млн.теңгені құрады, бұл облыстың көрсеткішінің 0,02 % құрайды. Өнеркәсіп өнлірісінің негізгі бөлігін ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу өнімдері құрайды, 2009 жылы 438 тонна ет, 6 тонна сүт өңделген, 62 тонна нан өнімдері шығарылған, бұл облыстың көрсеткішінің ет өнімінен 7,6%, сүт өнімінің 0,03 %, пісірілген нанның 0,2 %.

Ауданның әлеуметтік –экономикалық жағдайы бірқалыпты, және қолайлы өсуде. Бұны демографиялық саладан да байқауға болады, бала туу көрсеткіші жоғарлап, өлім көрсеткіші төмендеген.

Тұрғындардың механикалық қозғалысы атап айтқанда төмендетілген. Адамдардың өмір сүру көрсеткіші жоғарылап, айлық жалақысы өскен. Кедейлік индексі 2008 жылғы 5,7% ден 3,0% -ке төмендеді, дегенмен облыстың орташа көрсеткішінен әлі де жоғары болып қалып отыр.

Көлiк инфрақұрылымы жеткiлiксiз дамыған болып табылады, себебі жолаушы және жүк тасымалы тек автокөлік жолдары арқылы жүзеге асырылып келеді.

Инвестициялық қызмет. 2004-2009 жылдар арасындағы мерзiм ішінде 10,9 млрд.теңге инвестиция, оның ішінде 2009 жылы 6,9 млрд. тенге инвистиция салынды, 2004 жылмен салыстырғанда бірнеше есеге артқан. 2009 жылы тартылған инвестицияның үлесі облыс бойынша көрсеткіштің 3,6 % құрайды.

Осы жылдары ауыз сумен қамтуға 673,9 млн.теңге, білім беру саласына 492,1 млн.теңге, денсаулық сақтау саласына 58,2 млн. теңге, тұрғын үй құрылысына 120,3 млн.теңге, инженерлік инфрақұрылымды дамытуға 55,9 млн.теңге, жергілікті көпірлер мен аэропорт құрылысына 165,9 млн.теңге, өзге де 833,7 млн.теңге, республикалық жолды қайта жарақтандыруға 8752,8 млн.теңге бағытталды.

2009 жылы тартылған инвестицияның 5,8 млрд.теңгесі (84%) республикалық бюджет қаражаты есебінен, 0,4 млрд.теңгесі (5,9%) жергілікті бюджет қаражат есебінен және 0,7 млрд.теңгесі (10,1%) жеке қаражаттар есебінен болды.

Бюджеттік инвестицияға білім беру саласында Аманкөл ауылында 180 орындық орта мектеп құрылысы аяқталды, денсаулық саласында Қалыбай аулында медициналық пункт құрылысы, ауыз сумен қамту саласында Құрлыс селосына су құбыры құрылысы жүргізілді. «Ырғыз-Тельман-Коминтерн» магистралды су құбырын жарақтандыру жұмысы жақын күндері аяқталады, жолдарға қатысты «Ырғыз-Нұра» бағытындағы көпірді қайта жарақтандыру, ауылшаруашылығында Құмтоғай селосында мал өлімтіктерін көметін шұңқыр құрылысын салу жобалары жүзеге асырылды. “Ырғыз-Торғай мемлекеттік табиғи резерватының” әкімшілік ғимараты құрылысы салынуда.Инвестицияның негізгі бөлігі (80,0%) Самара-Шымкент тасжолының Қарабұтақ –Ырғыз учаскесін қайта жарақтандыруға бағытталған

Аймақтық қаржылық нарықтық инфрақұрылымы жайлы. Ауданда екніші деңгейдегі банктер филиалы тіркелмеген. Сол себептен, ауданның ШОК субъектілері 2009 жыл ішінде екінші деңгейдегі банктерден несие қаражаты алынбаған.

Несие қаражатымен қамтамасыз етуде 2 микрокредиттік ұйым тіркелген, 2010 жылдың 9 айында 11,1 млн.теңге тұратын 25 жоба, селолық кредиттік серіктестік арқылы 10,5 млн.теңгенің жобасы қаржыландырылған.

2.2.1. Өңірдің экономикалық дамуы

Жалпы өңірлік өнім

Ауданның жалпы өңірлік өнімінің көлемі (ЖӨӨ) 2007 жылы 3,0 млрд.теңгені, 2008 жылы 3,4 млрд.теңгені, 2009 жылы 3,6 млрд.теңгені құрады.

1 Кесте – Ырғыз ауданының ЖӨӨ нақты индексі

2007 ж	2008ж	2009ж
104,0	113,3	105,8

1 кестеде көрсетілгендей, ауданның ЖӨӨ өсімінің нақты индексі 2009 жылы 2008 жылға қарағанда төмендеген, оның басты себебі өнеркәсіп өнімдерінің көлемі төмендеуінен болды.

2009 жылы ЖӨӨ құрылымында ауылшаруашылығының үлесі 72,8%, өнеркәсіп өнімдерінің үлесі 5,6% құрады.

2009 жылы ЖӨӨ-нің құрылымында ауылшаруашылығы өнімдерінің көлемі 2662,1 млн. теңге, өнеркәсіп өнімі 205,0 млн.теңге, құрылыс 249,0млн.теңге, сауда 433,0млн.теңге, көлік және байланыс 54,0 млн. теңге, басқалай тауарлар,қызметтер 50,0 млн.теңге болды.

Өнеркәсіп

2009 жылы 2008 жылға қарағанда өнеркәсіп өнімдерінің нақты көлемі индексі 115,6 %, ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 104,4% құрады.

2010 жылдың болжамы бойынша өнеркәсіп өнімдерін өндіру 0,6 %-ке артады.

Өнеркәсіп өнімдерін өндіруде ауданның үлесі облыста 0,02% құрайды. Ауданның өнеркәсіп өнімінде негізгі үлесті өңдеу өнеркәсібі, оның ішінде тамақ өнімдерін өңдеу өнімдері құрайды. Бұл салада ет өнімдерін өндіретін 24 кәсіпорын , ауыз су өндіретін 1 кәсіпорын жұмыс жасайды.

Өнеркәсіп саласында жұмыс жасап тұрған өндіріс орындарын қайта жарақтандыру, жаңғырту, технологиялық қайта жарақтандыру және мамандандыру негізінде өндірісті әртараптандыру жалғастырылады.

Индустриалды инновациялық даму

2010 жылы 4 мал сою алаңы құрылысы салынды.

Қызылжар селолық округі Шеңбертал ауылдық елді мекенінде «Ізмағанбет-Қожа» ауылдық тұтыну кооперативі, жобаның құны 2,0 млн.теңге;

Құмтоғай селолық округі Қарақұдық ауылдық елді мекенінде «Алтын-Әсел» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі, жобаның құны-2,0 млн.теңге;

Тәуіп селолық округі Құйлыс ауылдық елді мекенінде «Сер-мақ» шаруа шаруашылығы,жобаның құны-2,0 млн.теңге;

Нұра селолық округі Мамыр ауылдық елді мекенінде «Құмкөл» шаруа шаруашылығы, жобаның құны 2,0 млн.теңге.
Негiзгi қорлардың жағдайы.

Аудандағы мүліктің жалпы құны 1 млрд.228 млн.теңге, құрамы бойынша бюджеттік ұйымдар мен мекемелерде 28%, мемлекеттік қазыналық кәсіпорындарда 26%, шаруашылық субъектілерінде 38%, ауылшаруашылығы құрылымдарында 9%, жеке кәсіпкерлерде 3%, жеке тұлғаларда 6%.

Кәсiпорындар көбiнесе ескі мүліктермен жабдықталған, жаңадан жабдықтар алу бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Агроөнеркәсіптік кешен

Бүгінгі таңда ауданның агроөнеркәсіптік кешеніндегі жағдай өндірістің тиімді өсімімен, ауылдағы қаржы қызметі нарығының дамуымен, ауыл халқының өмір сапасының жақсаруымен сипатталады.

2009 жылы ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 4 млрд.41 млн. 700 мың теңгені немесе нақты көлем индексі 104,6 пайызды құрады.

Жыл сайын ауыл шаруашылығының негізгі капиталына инвестициялар артуда. 2008 жылы инвестиция салу 54 млн. 809 мың теңге, 2009 жылы 56 млн. 701 мың теңге инвестиция тартылды.

Ауданның ауыл шаруашылық жер көлемі 3425,6 мың гектар, оның ішінде 2009 жылы пайдаланғаны 506,8 мың гектар, немесе 14,8 пайызы ғана. Ауыл шаруашылығы жайлымдық жердің пайдаланбай тұрғаны 2889,6 мың гектар, немесе 85,5 %, шабындық пайдаланбай тұрғаны 29,2 мың гектар немесе 59,9% яғни мал шаруашылығын әрі қарай дамытуға ауданның потенциалы жоғары.

Аудан бойынша 2009 жылы ауыл шаруашылығы құрылымдарының саны 205, оның ішінде 24 жауапкершілігі серіктестігі, 19 өндірістік кооперативі, 162 шаруа қожалықтары жұмыс жасады. Өткен 2008 жылмен салыстырғанда 2 бірлікке шаруашылық саны өсті.
Өсімдік шаруашылығы. Аудан бойынша 2009 жылы 162 га картоп, 59,4 га көкөніс, 81,6 га жерге бақша, барлығы 303 га алқапқа суармалы бау- бақша егілді. 2008 жылмен салыстырғанда 5,9 пайызға артты. Егілген картоптан 1153 тонна өнім жиналды, бұл көрсеткіш 2008 жылмен салыстырғанда 100,9 % құрады, ал көкөніс 274 тонна жиналды немесе 115,6 % құрады. Екпелі шөппен айналыспай отыр.Аудан тұрғындарына ішкі қажеттілігіне 980 тонна картоп қажет болса, қамтамасыз етілуі 190,1%, 1260 тонна көкөніс қажет болса қамтамасыз етілуі 55,5% құрады. Қажетті картоп көкөністер дүкен склатарында, бала бақша, аурухана қоймаларында сақталады.

1999-2009 жылдардағы егіс алқабының құрлымы

га

жылдар	барлық егіс алаңы	оның ішінде
жылдар	барлық егіс алаңы	картоп	көкөніс	бақша
1999	246,7	132,1	51,8	62,8
2000	296,6	162,8	49,2	84,6
2001	313,5	173,9	51,4	88,2
2002	302,7	170,8	50,3	81,6
2003	285,0	155,1	48,0	81,9
2004	296,0	157,0	52,7	86,3
2005	257,6	140,6	41,7	75,3
2006	286,1	150,1	50,0	86,0
2007	286,3	150,1	50,2	86,0
2008	286,0	150,0	50,0	86,0
2009	303	162	59,4	81,6

Жергілікті бюджет есебінен ауыл шаруашылық құрылымдарына және жеке тұрғындарға картоп тұқымын, жанар-жағар май алу үшін 34 ауыл шаруашылығы құрылымына 1 млн. 560 теңге, 66 жеке азаматтарға 1 млн. 140 мың теңге, барлығы 2 млн. 700 мың теңгенің қаражаты бөлінді

Аудан бойынша ауыл шаруашылығы өнімінің жалпы көлемі 2009 жылы 4041 млн.700 мың теңге, 2008 жылмен салыстырғанда 4,6% өсті. Оның ішінде мал шаруашылығы саласында жылма жыл жоғарғы нәтижеге жетуде, Ауыл шаруашылығы өнімінің жалпы көлемінің 58 % құрайды.

Машина-трактор паркі

Ауданда 15 жылдан астам уақыттан бері машина-паркі жаңармаған техникалардың 80-85 пайызының тозығы жеткен. Физикалық тозумен бірге машиналардың моральдық ескеруі байқалады. Машино-трактор паркін толық жабдықтау үшін ауылшаруашылығы құрлымдарында қаражат жетіспейді. Ауданда құрылған жалғыз «МТС» өндірістік кооперативі ауыл шаруашылық құрылымдарына түрлі ауыл шаруашылық науқандары өндірістік мәселелерді шешуге, сондай ақ жөндеу, сервистік қызмет көрсетуге тиіс болатын Алайда «МТС» өндірістік кооперативі материалдық-техникалық базасының нашарлығынан, машина –трактор паркін жаңартуға және айналым қорын толықтыруға экономикалық көмектің көрсетілмеуі басты себеп болып отыр. «МТС» өндіріс кооперативі 2009 жылы 4100,0 мың теңгенің қызметін қорсеті.

Меншіктің барлық түрлері бойынша мал басы өсіп мал шаруашылығы өнімдері артуда.

2009 жылы ет өнімі барлық категориялар бойынша 5780,3 тоннаға өсті, 2008 жылмен салыстырғанда (329,5.тонна) 6,0%, сүт – 8900 тонна (100 тонна) 1,1 %, жұмыртқа – 1000,0 мың дана, жүн – 149,4 тонна (14,5 тонна) 10,7 %-ке, 2005 жылмен салыстырғанда ет - (2503,6 тонна) 76,4 %, сүт – (1019,7 тонна) 12,9 %, жүн – (45 тонна) 43,1 % өсімді көрсетті.

Мал шаруашылық саласында шаруашылықтардың барлық санатында 2009 жылы малдар мен құстар санының өсуі 2008 жылмен салыстырғанда мүйізді ірі қара - 29434 бас, немесе 1,8 %-і; қой-ешкі - 105942 бас, немесе 2,3 %-і; жылқы – 5373 бас, немесе 3,9 %-і; түйе – 1010 бас, немесе 2,6%-і; Құстар –7250 басқа, немесе 3,3%-і құрады.

2009 жылы мал басы мүйізді ірі қараның жеке қожалықтардағы 23660 бас) 80,4%-ін, ауыл шаруашылығы заңды тұлғаларда – (1759 бас) 6,0%-ін, шаруа қожалықтарында–(4015 бас) 13,6%-ін;

қой-ешкі– жеке қожалықтарда (67075 бас) 63,3%-ін; ауыл шаруашылық заңды тұлғаларда (17699 бас) 16,7%-ін; шаруа қожалықтарында (20917 бас) 19,7 %-ін;

жылқы – жеке қожалықтарда (3015 бас) 56,1%-ін; ауыл шаруашылық заңды тұлғаларда (1264 бас) 23,5%-ін; және шаруа қожалықтарында (1094 бас ) 20,3%-ін;

түйе – жеке қожалықтарда (838 бас) 83 %-ін; ауыл шаруашылық заңды тұлғаларда (16 бас) 1,6 % -ін және шаруа қожалықтарында ( 156 бас) 15,4 %-ін,

құстар – жеке қожалықтарда (7250 бас) 100,0 % үлесін құрайды.

2009 жылы мал өнімінің өнімділігі 2008 жылмен салыстырғанда ұлғайды, жұмыртқа 1 мекиенге шаққанда орташа – 152 дана немесе 1,6% өсім ( 2008 жылы 159,2 дана), 1 қойдан қырқылған жүн орташа 1,92 кг 1,0 % өсім (2008 жылы 1,9 кг), 1 сиырдан алынған сүт орташа – 897 кг 2,7% өсім (2008 жылы 873 кг).

Мал басын асылдандыру мақсатында ауданда 6 селолық округте аналық сиырды қолдан ұрықтандыру пунктері жұмыс жасайды. 2009 жылы 700 бас сиыр малы қолдан ұрықтандырылып, 2008 жылмен салыстырғанда 7,3%-ке өсті.

Аудан мал шаруашылығымен айналысуына байланысты ет клластрі жасалынады. 2010 жылы «Сер-Мак» шаруа қожалығы Құйлыс селосынан, «Уәлі» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Нұра селосынан, «Барыс-62» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Құрлыс селосынан, «Алтын-Әсел» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қарақұдық селосынан өз жеке қаражаттар есебінен мал сою алаңдарын салды. Ырғыз селолық округінен «АгроОдақ-Ырғыз» ауылдық тұтыну кооперативі несие қаражатын алу арқылы бұрынғы ет комбинатын шағындап қайта жасақтап іске қосты.

Сонымен қатар мал тұқымын асылдандыру жұмысын дамытуда қазақтың жартылай қылшықты жүнді Ақтөбе типін өсіру бағытында «Алтын - Әсел» ЖШС-і асыл тұқымды қой өсіретін шаруашылық статусын алып жұмыс жасауда. 2010 жылдың 1 қаңтарына серіктестің асыл тұқымды 292 бас қошқары, 4300 бас саулық қой бар, аудандағы асыл тұқымды малдың пайыздық үлес салмағында 4,3%-ін құрайды.

Мал азығы.

Аудандағы ауыл шаруашылығы құрлымдары мен үй шаруашылықтарында мал үшін шабындықтың 40%, жайлымның 14,5% пайдалануда.

Пайдаланудағы жайлымдық және шабындық жерлер

Аудан	Алаңы (мың. га)		оның ішінде пайдаланылудағы		Пайдалану %
Аудан	Шабын-дық	Жайлым-дық	Шабын-дық	Жайлым-дық	Шабын- дық	Жайлым-дық
Ырғыз	17,7	684,2	5,6	144,0	31,6	21.0
Аманкөл	8,7	407.2	6,0	58,7	68.9	14,4
Қызылжар	10,3	364,6	5,1	72,4	49,5	19.8
Құмтоғай	3.6	362,8	1,5	124.1	41.6	34.2
Нұра	1,2	405.3	0,7	7.5	58,3	14.3
Тәуіп	1.9	343.8	0,2	56,9	10,5	16.5
Жайсаңбай	5,3	809,0	0,4	23.7	7.5	0.9
Жиынтығы	48,7	3376,9	19,5	487,3	40.0	14.4

Ветеринария. Ветеринария саласында аудандағы эпизоотиялық қолайлылық және мал шаруашылығы азық-түлік-түрлерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша мақсатты жұмыстар жүргізілді.

Адамдар мен жануарлар арасында аурулардың таралмауының алдын алу мақсатында мал өлекселерін көметін орын 2008 жылы Ырғыз елді мекенінде 1, 2009 жылы Құмтоғай елді мекенінен 1 салынды. Аудан бойыша әлі 18 елді мекенге мал өлекселерін көметін орнын салуды қажет етеді. Аудан көлемінде жыл сайын мерзімінде қабаған итерді, ауру малдарды жою шаралары алынуда.

Аудандағы негізгі бағыт-эпизоотияға қарсы ветеринарлық-профилактиалық шаралар мен диагностикалық зерттеулер арқылы мал өнімін қауіпсіз сапаға келтіру.

2009 жылы республикалық бюджеттен мал ауруларының диагностикалық шараларын жүргізуге 8 млн. 841 мың теңге, аса қауіпті және жұқпалы мал мен құс аурулары қарсы ветеринарлық-профилактиалық шаралар жүргізуге 11 млн. 667 теңге бөлінді. 2010 жылы осы бағыттарға 26 млн. 335 мың теңге, аудандағы жергілікті атқарушы органдардың ветеринария мамандарын ұстау мен олардың материалдық техникалық базасын нығайтуға 9,5 млн. теңге бөлінді.

Мамандармен қамтамасыз ету

Агроөнеркәсіп кешенін тұрақты дамытуда ең басты қажеттілік жоғары білімді мамандармен қамтамасыз ету болып табылады. Қазіргі уақытта жоғары және арнаулы орта оқу орындарында мамандарды даярлау төменгі деңгейге түсіп кетті.

Аудан экономикасының деңгейі мен қарқынды дамуында, халықты азық-түлікпен қамтамасыз етуде, ауылшаруашылығы өнімдерін өндіру мен өңдеу басты сала болуда.

Сол себептен, аумақтық бағдарлама мәселесін орындауда ең бірінші кезекте төмендегі қажеттіліктерді шешу керек:

1.Ауданда агроөнеркәсіп кешенін жолға қоюда қазіргі кезде төмендегі мамандар мен жұмысшыларды дайындау:

-жоғары біліммен: инженер-технолог (сүт, ет, балық өңдеу, тері илеу), инженер-механик, мал дәрігері және т.б.

-арнаулы орта біліммен: ауылшаруашылығы техникаларын жөндеу және қызмет көрсету жөніндегі техник-механик, азық-түлік жөніндегі технолог маман және т.б.

-жалпы мамандығы бар жұмысшылар (тракторист-машинистер, автокөлік жүргізушілері, электриктер, слесарлар және т.б.)

2.Ауылшаруашылығы құрылымдарында штат бірлігінің болмауына және материалдық-техникалық базаларының нашарлығына байланысты ауылшаруашылығы колледжін бітірген мамандардың жұмысқа орналасуы қиындық туғызып келеді.

АӨК инфрақұрылымдарының дамуы

Аудан бойынша 4 ауылдық тұтыну кооперативтері құрамында 11 ауыл шаруашылығы құрылымдары, 44 жеке тұлға есебінен құрылған кооперативтің иелігінде 1428 бас мүйізді ірі қара, 17914 бас қой-ешкі, 416 бас жылқы, 9 бас түйесі бар.

Ауыл шаруашылық құрлымдарын несиелендіруде ауыл шаруашылығы тауар өндірушілер үшін несие алуға қол жетімдігін көрсету мақсатында «Ырғыз селолық кредиттік серіктестігі» ЖШС-гі ашылып, 2005 жылдың 1 сәуір айынан бастап өз құрылтайшыларына несие беруді бастады. 2009 жылы серіктестікке мүше шаруашылық құрылымдарының саны 20-дан 48-ге, жарғылық қоры 15 млн. теңгеден 21 млн. 942 мың теңгеге өсті. Несиелік лимиті 87 млн. 668 теңгеге ұлғайтылды. 2010 жылдың 1 қаңтарына дейін 12 шаруашылық құрылымына 27 млн. 201 мың теңге несие қаражатын алды. Селолық кредиттік серіктестігі жұмыс істей бастағанан бері 69 құрылтайшысын жалпы сомасы 130 млн. 612 мың теңге қаражатпен қаржыландырды. Серіктестіктің 48 құрылтайшысының иелігінде 271243 гектар жері, 2947 бас мүйізді ірі қарасы, 23655 бас қой-ешкісі, 1450 бас жылқысы, 95 түйесі бар.

Ауыл шаруашылық өнімін өндіріп қайта өңдеу.

Ырғыз селосынан «АгроОдақ-Ырғыз» ауылдық тұтыну кооперативі несие қаражатын алу арқылы бұрынғы ет комбинатын шағындап қайта жасақтап іске қосты. (күндік нормасы 1,5 тонна).

2010 жылы «Сер-Мак» шаруа қожалығы Құйлыс селосынан, «Уәлі» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Нұра селосынан, «Барыс-62» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Құрлыс селосынан, «Алтын-Әсел» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қарақұдық селосынан өз жеке қаражаттар есебінен мал сою алаңдарын салды. Құрлыс селосынан «Ізмағанбет-қожа» тұтыну кооперативі жүнді алғашқы (ПОШ) цехын ашу мақсатында 12,0 млн. теңге несие қаражатын алу үшін «Аграрлықнесие корпарациясы» АҚ – на құжаттарын тапсырды.

Аудан бойынша 3 микрокредиттік ұйымы жұмыс істеуде. 2009 жылы «Ырғыз микрокредиттік ұйымы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 6 млн. 885 мың тенгенің несие қаражатын алып ынталандыру мөлшері 9 пайызбен мал алуға 4 кәсіпкерге 5 млн.885 мың теңге, бизнестің басқа түрлерін айналысатын 3 кәсіпкерге 1,0 млн. теңге берді.

Ауданда «Казагромаркетинг» АҚ Ақтөбе облысы бойынша филиалының маманы ауыл шаруашылық құрылымдарына және басқа да мекемелелерге, ауыл тұрғындарына қажетінше маркетинг жөнінен мәліметтермен қамтамасыз етуді жүзеге асырып келеді. 2009 жылы ауыл шаруашылық тауарын өндірушілерге қызмет түрі ұсынылып, 057 бағдарламасын дамыту аясында «Агроөнеркәсіптік кешендерін ақысыз негізде ақпаратармен қамтамасыз ету» жөніндегі әртүрлі ақпараттар берілуде.

2009 жылы ауданда бейне материалдардың көмегімен «Ауылшаруашылығы кооперацияларын құру және оның тиімділігі» атты шара өткізілді.

Ауылдық ақпараттық кеңес беру орталықтарының қызметкерлерімен ауыл шаруашылық өнімдерін өңдейтін және өндірістік кәсіпорындардан мәлімет алу сияқты жұмыстар жүргізіп келеді. Әр апта сайын ауылшаруашылық тауарын өндірушілерден бағалар жөнінде мәліметтер аудандық бөлімдер арқылы жүзеге асады.

«Казагромаркетинг» АҚ аймақ аралық «Облыс-аудан-ауыл» атты ауылшаруашылық кешендерін басқарудың біріңғай автоматты жүйесін құру керек.

Ауыл шаруашылығын дамытуда мынандай праблемалық мәселелер бар:

Өсімдік шаруашылығы бойынша

Картоп, көкөніс сақтайтын қоймалардың қазіргі талаптарға сай техникалық жабдықталмауы, өнімдерді дайындау, сақтау және өңдеудің жолға қойылмауы;

Маусымнан тыс уақытта көкөніс тапшылығы, оның бағасының өсуі.

Мал шаруашылығы бойынша

Барлық шаруашылық категорияларындағы мал санының 80 пайызға жуығы ұсақ жеке қожалықтарда, асыл тұқымды малдың үлес салмағы төмен, мал шаруашылығы процестерін механикаландыру және автоматтандыру деңгейінің өте төмендігі, ауыл шаруашылығы малдарын ұстаудың зоогигиеналық және ветеринариялық-санитариялық талаптарға сәйкессіздігі; жемшөп базасының әлсіздігі, жұмысшылардың еңбек ақысының төмендігі, ет өнімдерінің экспортқа шығарылмауы, мал шаруашылығының дамуына тежеу блуы саланы дамытуға кері әсер етуде.

Малдың ескіинфекциялық ошақтарының (бруцеллез,туберкулез, ликоз) сақталуы; елді мекендерде мал соятын пункттердің (алаңдардың) жоқтығы және өлген малды көметін орындардың аз болуы; ауыл шаруашылығы жануарларын күткенде зоогигиеналық және ветеринарлық-санитарлық талаптардың сақталмауы; республикалық бюджеттен қаржыландырылған тізімге кірмеген аурулардың алдын алу және емдеу бойынша ветеринарлық қызмет көрсету нарығын дамытудың нашарлығы; мал денсаулығын тексеретін және емдейтін мемлекеттік ветеринарлық кәсіпорындардың болмауы, ветеринария саласы мамандары біліктілігінің арттыру мәселесі толық шешімін таппауы.

Мал шаруашылығы өнімдеріне сұраныстың аздығы, малшылардың еңбек ақысы төмен, мал басын өсіруге жер ресурстары, жайылым мен шабындықтардың 2918,8 мың га пайдаланылмай отыр.

Мал шаруашылығын дамытуға кәсіпорындардың қаражат тапшылығы, несие алуға кепілдемелерінің несие беруші мекемелерінің талаптарына сай болмауы. ҚазАгро Ұлттық басқару холдингінің талаптарына сай кәсіпкерлердің 15% мөлшердегі төлеу қабілеттілігінің болмауы, ұлттық қордан бөлінген қаражатқа қол жетпеуі.

Мал шаруашылығында жұмыс жасаудың беделі де еңбегі де, әлеуметтік жағдайының төмендігі, мал өнімдерінің өткізу нарығының тапшылығы, бағаның төмендігі.

Жайылым, шөп шабатын, мал өсіретін жерлердің толық пайдаланылмауы. Мал шаруашылығында жұмыс жұмысшы тапшылығы қол байлау тежеу факторы болып отырғаны.

3. Ауданның АӨК даму бағытының қөзқарасы

Ырғыз ауданы келешекте аумақта дамыған инфрақұрлымымен және тұрақты өмір сүру қаблетінің өсуі бойынша ең ірі ауылшаруашылық тауарын өндіретін, оны өңдейтін өңірге айналады.

Жұмыспен қамту

Аудан бойынша 2010 жылдың 1 қаңтарына 15 жастан жоғары экономикалық белсенді тұрғындар саны 7510 болды. Еңбек нарығында соңғы жылдары халықты жұмыспен қамтуда бір қалыпты өсу байқалды. Аудан бойынша жұмыссыздық деңгейі 2010 жылдың 1 қаңтарына 6,3 % құраса, 2010 жылдың жарты жылдығында жұмыссыздық деңгейі 5,9% болды. Статистикалық мәліметтер көрсетуіне сәйкес экономикалық белсенді тұрғындардың ең көп шоғырлануы Ырғыз селосына келеді . Ол аудандағы экономикалық белсенді тұрғындардың 40 %.

2010 жылдың 1 қаңтарына аудандағы жұмыспен қамтылғандар саны 7037 адам болды, одан жалданып жұмыс жасайтындар-2078, өзін-өзі қамтығандар-4959 адам.

Экономикалық белсенді тұрғындар саны бойынша ауданда ең көп экономикалық белсенді тұрғыны бар селолық округтер Ырғыз (46%),Аманкөл (14%), Қызылжар (13%). Ең көп жұмыссыздық Ырғыз селолық округіне келеді .

Жалпы аудан бойынша соңғы жылдары жұмыссыздық саны төмендеуде.

Статистикалық органдардың берген мәліметтері бойынша 2009 жылы 6,3%, соңғы 3 жылдықтағы ең төменгі көрсеткіш, 2006 жылы- 9,7, 2007 жылы 7,8 және 2008 жылы 7,1% болды.

Аудан бойынша еңбек нарығында ерекше жағдайдың бірі, оның гендерлік құрамы. Ауданның еңбек нарығында жұмыс жасайтын ерлердің саны әйелдердің санынан анағұрлым көп.Сондықтан жалпы жұмыссыздардың 82 пайызын әйелдер құрайды.

Жұмыспен қамтылған тұрғындардың өсуіне 2009 жылы 230 жаңа жұмыс орнының құрылғаны ықпалын тигізді, бұл 2008 жылғы нақты көрсеткіштің 115% құрайды.

Жаңадан құрылған және бос жұмыс орындарына 317 жұмыссыз орналастырылды, 2008 жылға қарағанда 101% , ақылы қоғамдық жұмыстарға 305 адам қатысты, 20 жұмыссыз жаңа немесе қосымша мамандықтарды иемденді.

Аз қамтылған отбасылардың әлеуметтік жағдайын жақсартуда жүргізілген шаралар нәтижесінде 2009 жылы мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмекті 467 адам алды, немесе 2008 жылға қарағанда 348 адамға төмендеді.

Кедей және аз қамтылған азаматтардың саны 2010 жылы 147 адам , яғни 2009 жылмен салыстырғанда 320 адамға төмендеді.

2008 жылы азық-түлік себетінен төмен кірісі бар 724 отбасының 2237 баласына 27219,8 мың теңге балалар жәрдемақысы тағайындалды. 2010 жылы балалар жәрдемақысы 18 жасқа дейінгі 1902 балаға 22760 мың теңге төленеді.

Аудан тұрғындарының әлеуметтік-әлсіз тотарын қосымша қолдау мақсатында 2008 жылы жергілікті уәкілетті және атқарушы органдардың шешімдерімен жалпы сомасы 12461,7 мың теңгеге 401 азаматқа жеңілдіктер, өтемақылар және басқада қосымша төлемдер, 2009 жылы жергілікті уәкілетті және атқарушы органдардың шешімдерімен жалпы сомасы 8607,2 мың теңгеге 422 азаматқа жеңілдіктер, өтемақылар және басқада қосымша төлемдер төленді.

2010 жылы мүгедекті оңалтудың жеке бағдарламасы негізінде 1164,2 мың теңгеге 11592 дана гигиеналық жабдық алынды. 1-топтағы 6 мүгедекке жеке көмекші тағайындалды. 23 адам сауықтыру орындарына жіберілді.

Шағын және орта кәсіпкерлік
Аудан бойынша 2010 жылдың 1 қаңтарына тіркелген ШОК субъектілер саны 452 құрайды. Оның ішінде заңды тұлға 62, жеке кәсіпкерлік 228, шаруа қожалықтары 162, 2008 жылмен салыстырғанда 28 бірлікке немесе 6.6% артты.

Белсенді жұмыс жасаушы адамдар саны -1797 адам, оның ішінде заңды тұлғаларда- 465, жеке кәсіпкерлікте-755, шаруа қожалықтарында-577, 2008 жылмен салыстырғанда 46 адамға немесе 2,6 % ұлғайды.

Кәсіпкерлікте 2010 жылдың 1 қаңтарына 561,0 млн.теңгенің өнімі өндіріліп, қызметі көрсетілді, 2008 жылмен салыстырғанда 3,4 % артты.

Қазақстан Республикасы Президентінің «Жаңа онжылдық -Жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» Қазақстан халқына Жолдауын және Қазақстан 2020 стратегиялық жоспарын жүзеге асыру мақсатында «Бизнес жол картасы-2020» бағдарламасы енгізілді.

Бағдарлама келесідей үш бағыттар бойынша жүзеге асырылуда:

1)Жаңа бизнес-бастамаларды қолдау; (Жобаларды іске асыру үшін банктердің кредиттері бойынша пайыздық ставканы субсидиялау, банктердің кредиттері бойынша кепілдіктер беру, бизнесті жүргізуге сервистік қолдау көрсету, өндірістік инфрақұрылымды дамыту.

2) кәсіпкерлік секторды сауықтыру;

3) экспортқа бағытталған өндірісті қолдау

Бағдарлама аясында аудан бойынша:

-бизнесті жүргізуге сервистік қолдау көрсетуге «Ақсуат-1» ЖШС -0,6 млн теңгеге;

-өндірістік инфрақұрылымды дамытуға «АгроОдақ» ЖШС – 22,5 млн. теңгеге су құбыры мен электр тарату желілерін жүргізуге қаржылық агент, қатысушы банк және кәсіпкерлік субъектілер арасында субъсидиялау жөнінде келісім жасалды

Шағын кәсіпкерлікті қаржылай қолдау мақсатында 2010 жылы 18,0 млн.теңге несие берілді. оның ішінде 1 жобаға – 1,5 млн.теңге «Ырғыз-несие» МКО арқылы, 17,5 млн.теңге «Облыстық ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» арқылы.

Бәсекелестіктің дамуы

Аудандағы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің 14,7 пайызы сауда саласында. Сауда саласында жұмыс жасаушылар 264 адам. Тұрғындарға қызмет көрсетіп отырған 84 сауда нүктесі бар, оның ішінде 82 дүкен, 2 базар. 15- қоғамдық тамақтану, 19 -басқалай қызмет көрсетулер.

Аудандағы бизнестің тартымды салалары тұрмыстық қызметтер, бөлшек сауда, ауыл шаруашылығы. Құрылыс, туризм салаларында кәсіпкерлік тиісті түрде дамымай отыр.

Ауданда негізгі тауарлардың бағасының негізсіз өсуіне жол бермеу мақсатында аудан әкімдігінің қаулысымен тұрақты жұмыс істейтін аудандық штабы құрылды.

Тұтыну рыногындағы бағаны тұрақтандыру жөніндегі тұрақты жұмыс істейтін аудандық штаб функциясында мына мәселелерді қарау және шешу көзделеді.

-ауданның тұрғындарын азық-түлікпен және тамақ өңдеу өнеркәсібіне арналған шикізаттармен тұрақты қамтамасыз ету;

-ауданда ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындаудың, сақтаудың және өңдеудің дамыған ірі жүйесі бар ірі көтерме азық-түлік рыноктарын құруды ұйымдастыру;

-сауда инфрақұрылымдары, автокөліктері, қаржы ресурстары бар жергілікті кәсіпкерлер санатынан жеміс-көкөніс өнімдерін сатып алу және өткізу жөніндегі іс-шараларға қатысушыларды анықтау;

- көтерме және бөлшек сауда орталықтарындағы негізгі азық түлік тауарларына мониторинг жасап отыру;

- апталық қор көлемін қадағалау:

Жыл ішінде негізгі азық түлік тауарларының бағаларын негізсіз өсуіне жол бермеу мақсатында 3 меморандум жасалды.

Аудан әкімі жанындағы сараптамалық кеңесте «Рұқсат беру рәсімдерін оңтайландыру және қайта қарау жөнінде жұмыс тобын құру» мәселесі бойынша 2 отырыс өткізілді. Барлығы 5 мемлекеттік органнан көрсетілетін әкімшілік кедергілерді азайтуда 17 қызмет түрлеріне үлгілік регламент бекітілді.

Қызмет көрсету саласы

2003 жылға қарағанда құрылыс қарқыны бірнеше есе өсті, бюджет қаражаттары есебінен тұрғын үй құрылысы белсенділенді. Құрылыстың ең үлкен көлемі Ырғыз селосында жүргізілуде.

Туризм саласы

2010 жылы ішкі туризмді дамыту бойынша «Ырғыз-Торғай табиғи резерваты» мемлекеттік мекемесімен бірлесе отырып, бірқатар іс-шаралар жүргізілді. 2010 жылдың 25-27 мамыр күндері аралығында Ақтөбе қаласында өткен ITFA-2010 туристік жәрмеңкесіне сол жәрмеңке аясында өткен «Шеберлер ауылы» халық қолөнер шеберлерінің Республикалық фестиваліне ауданның қолөнер шеберлері мен «Ырғыз-Торғай табиғи резерваты» мемлекеттік мекемесі ұжымы қатысты.

2010 жылдың 9-11 қыркүйек күндері өткен «Сарқылмас саяхат» Қазақстандық туристік жәрмеңкесіне «Ырғыз-Торғай табиғи резерваты» мемлекеттік мекемесі қатысты.

2010 жылдың 29-30 қазан күндері «Ырғыз-Торғай табиғи резерваты» мемлекеттік мекемесі мен «Зерде Тур» туристік агенттігімен бірлескен «Малайдар көлдер жүйесі экотуристік маршрутына (соқпақ)» ауданның туристік мүмкіншілігін көрсету, насихаттау мақсатында пресс-тур өткізілді.

Сондай-ақ, «Ырғыз-Торғай табиғи резерваты» мемлекеттік мекемесі мен білім бөлімінің «Менің туған өлкем», «Басты байлығымыз-табиғат» іс шаралары өткізілді.

Талдау негізінде саланың дамуында келесі проблемалық мәселелер анықталды:

Туристік объектілерге апаратын автомобильді жолдардың сапасының төмендігі және нашар дамыған инфрақұрылым;
Дайындалған мамандардың жоқтығы (туризм инструкторлар, экскурсовод-гидтері).

Аймақтың экологиялық проблемалары

Ауданда ірілі ұсақты 80-ге жуық көл бар, олардың жалпы аумағы 70 мың гектардың үстінде. Олардың 43-інен балық ауланады. Осы көлдер Торғай, Ырғыз, Өлкейек және Торғай, Ырғыз өзендерін көктемгі тасқын сумен жалғайтын Телқара, Сарыөзек өзендерінің суларымен жаңарып, санитарлық тазалық деңгейін сақтап отырады.

Өзен-көлдер жүйесінің ерекше бағалылығы -мұнда маусымдық миграция,түлеу және ұя салу, балапан басу кезінде суда жүзетін құстардың жүздеген түрі жинақталады.

Екіншіден –балықтың мол қоры бар. 1990 жылдары осында жылына 1000-1200 тонна балық ауланған.

Торғай және Өлкейек өзендері басын көршілес Қостанай облысынан алады. Бұрын шаруашылықтар су жайғызу мақсатында бірнеше су тежегіш бөгеттер салған. 2001 жылы бітеу бөгеттердің бірқатары алынды, алайда толық алынып болған жоқ. 1993-2001 жылдар аралығында 43 көл кеуіп қалып содан тұзды шаңның көтерілуі салдарынан орасан мол балық қоры мен киік жойылып, құстар азайып кетті.

Проблемалық мәселелер:

Торғай табиғи зоологиялық қорығындағы көлдердің деңгейін қалыпты ұстау үшін “Қожа”, “Қыл” жерлерінен реттегіш шлюздер құрылысын салу;

Құм басып қалудың алдын алуда көгалдандыру шараларын алу. Орман алқабы мүлдем жоқ. Қатты тұрмыстық қалдықтар төгетін полигон құрылысын салуды қажет етеді.

2.2.2. Өңірдің әлеуметтік саласы

Демографиялық әлеуеті

Ауданның демографиялық көрсеткіштерінің соңғы жылдары жақсаруы байқалады.
1-сурет. Ауданның демографиялық көрсеткіштері, адам

№	Көрсеткішер	өлшем бірлігі	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009
	Демографиялық көрсеткіштер
1	туған адам саны	адам	338	320	306	292	320	335	312	343	2566
2	өлген адам саны	адам	119	116	115	92	129	119	104	103	897
	Көші қон көрсеткіштері
1	көшкендер	адам	606	619	425	408	506	383	466	467	467
2	қоныстанғаны	адам	49	87	67	13	91	147	140	110	293
	көші қон айырмасы	адам	-557	-532	-358	-395	-415	-236	-326	-357	-174

Халық санының тығыздығы. Алаңы 41,5 мың шаршы шақырымдағы халық санының ең төменгі көрсеткіші – яғни, 1 шаршы шақырымға 0,3 адамнан келеді.

Өлім және туу.Өлім көрсеткіші 2009 жылы 6,86, 2008 жылы 6,67 көрсеткішті құрады. 2003 жылмен салыстырғанда төмендеу бар. Соңғы 10 жылда ана өлімі тіркелмеген, Сәбилер өлімі көрсеткіш 2008 жылы 1000 тірі туған нәрестеге шаққанда 15,39 болса, 2009 жылы бұл көрсеткіш 22,42 ні құрады.

Туу көрсеткіші 2008 жылы 22,8, 2009 жылы 21,61, жалпы 1999 жылдармен салыстырғанда өсуі байқалады. Соңғы 15 жылдағы ең төмен көрсеткіш 2004 жылы болды.

Табиғи өсім 2008 жылы 15,91, 2009жылы 14,74 болды.

Жас ерекшелік құрылымы. 2010 жылдың 1-қаңтарынадағы жағдай бойынша ауданның барлық халқының 69,7 % еңбекке жарамды тұлғалар. Солардың ішінде, 67% ер адамдар, 61,8 % әйел адамдар.

Халықтың 16,8% орта жастан сәл жоғары адамдар (45-59 жас), 6,66 % қарт адамдар (60-74 жас).

Қазіргі уақытта 15-19 жас арасындағы, және 20-24 жас, сонымен қатар 25-29 және 0-4 жастағы адамдар саны көпшілік деп айтуға болады. Мұны ауданның халық саны жеткілікті түрде «жас» деп айтуға болады.

Көші-қон. Соңғы жылдары ауданның көші-қон сальдосы жағымды азаюы байқалады. Көші –қон сальдосы 2008 жылы аудан бойынша -116, 2009 жылы -78 адам болды. Көшу жағдайы облыс аралық 2008 жылы 38, 2009 жылы24 адам болса, облысішілік 2008 жылы 213, 2009 жылы 213 адам кетті. Халықтың негізгі бөлігінің кетуі Ырғыз селосынан (66,8%) жұмысқа жарамды жастардың облыс орталығы Ақтөбе қаласына) орын алды. Көшіп келіп қоныстанушылардың негізгі бөлігі орналасуы да Ырғыз селосында. Қалған селолық округтерде қалыпты жағдайдағы көрсеткіштер орын алған.

Тұрғындардың өмір сүру деңгейі

Ырғыз ауданында өмір сүрудің ең төменгі көрсеткіші 11020 болса, облыста орташа көрсеткіш 11674 тенгені құрйды, немесе облыстық деңгейдің 94,4 пайызы. Кедей тұрғындардың үлесі – 3,0 пайыз, Ақтөбе облысының орта көрсеткішінен жоғары.

Аудан бойынша бір қызметкердің номиналды еңбек ақысының мөлшері 2009 жылы 38924 теңгені құрады, бұл облыс бойынша орта көрсеткіштің 64,4%. Орта айлық номиналды еңбекақы деңгейі бойынша облыс аудандары арасында 2009 жылы 8-орында тұр. Бұның себебі ауданның негізгі экономика саласы ауылшаруашылығы болуымен және жұмыс жасайтындардың 90 пайызға жуығы мемлекеттік мекемелерде жұмыс жасайтындығымен байланысты.
Ақтөбе облысының аудандар бойынша бір жұмысшының 2009 жылға арналған орта айлық номиналды еңбекақысы ,теңге.

Денсаулық сақтау

Өмір сүру ұзақтығы 2005 жылы ауданда орташа 57,5 жас болды, ал 2009 жылы ол көрсеткіш54,3 жасқа төмендеді.

Дәрігерлік-демографиялық көрсеткіштер

2005-2009 жылдарға дәрігерлік-демографиялық көрсеткіштердің динамикасы төмендегідей болды.

Туу көрсеткіші 1000 адамға шаққанда 2005 жылы 20,7, 2006 жылы 21,6, 2007 жылы 20,1, 2008 жылы 22,8 2009 жыы 21,61 болды. Жоғарғы көрсеткіш 2009 жылы (22,8) және төменгі көрсеткіш 2007 жылы (20,1) болды. Өлім көрсеткіші 2005 жылы 8,3, 2006 жылы 7,7, 2007 жылы 6,6, 2008 жылы 6,67, 2009 жылы 6,86 көрсетті. Осыған байланысты халықтың табиғи өсу саны коэфицентінің өсуі байқалды, ол 2009 жылы 16,0 өсті. Халықтың табиғи өсімі облыстың орта көрсеткішімен салыстырғанда жоғары болды.

Ана өлімі көрсеткіші соңғы 2005-2009 жылдары ауданда тіркелмеген, облыста орташа 17,9.

Бір жасқа дейінгі сәбилер өлімі көрсеткіші 1000 тірі туған балаға аудан бойынша 2005 жылы 18,7, 2006 жылы 21,6, 2007 жылы 6,4, 2008жылы 14,6, 2009 жылы 22,5. 2009 жылы облыстың орташа көрсеткішінен (18,81) жоғары болды.

2008 жылы Бүкілдүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ВОЗ) бойынша сәбилер өлімін есепке алу тірі туу және өлі туу өлшемдеріне ауысқаннан кейін көрсеткіштер өсуі күтіледі.

Балалар өлімі себептерінің арасында елеулі үлесін перинатальды кезеңде пайда болатын жағдайлар құрастырады, ал екінші орында – туа біткен ақаулар және үшінші орында – жүрек-қантамыр аурулары себебінен өлім көрсеткіші орын алуда.
Әлеуметтік-мағыналы аурулар
Соңғы жылдары жалпы өлім көрсеткіштерінің арасында жүрек-қан тамырлары ауруы бірінші орынға ие болып отыр.

Жүрек қан тамырлары ауруының көрсеткіші 2005 жылы 432,3, 2006 жылы -354,9, 2007 жылы 535,6,2008 жылы 432,3, 2009 жылы 1532,5.

Жүрек қан тамырлары аурулары бойынша өлім көрсеткіші -2005 жылы 58,0 2006 жылы 77,4, 2007 жылы 106,7, 2008 жылы 102,5, 2009 жылы 122,6.

Аудан тұрғындарына туберкулезге қарсы көрсетілетін көмектің жетілдірілуі бойынша қабылданған шаралар туберкулез ауруының төмендеуіне септігін тигізді. Туберкулезбен ауыру көрсеткіші 2005 жылы 194,8, 2006 жылы 154,8 ,2007жылы 116,1, 2008 жылы 103,2 ,2009 жылы 70,5.

Туберкулезбен ауыру көрсеткіші 2005 жылы 100 мың адамға ашққанда 194,8, 2009 жылы 70,5 болып төмендеді.

Туберкулез ауруы салдарынан өлім көрсеткіші 2005 жылы 40,0. 2006 жылы 45,7,2007 жылы 44,4, 2008 жылы 47,2, 2009 жылы 38,4. Туберкелез ауруы салдарынан өлім көрсеткіші 2005 жылы 12,9, 2009 жылs 12,7-ге төмендеді.

Туберкулез ауруының тұрғындар арасында таралуы бойынша эпидемиологиялық қадағалау мәселелері туберкулездің көптеген дәрі-дәрмектік тұрақтылықпен қиын жазатын формаларының бар болуы салдарынан өзекті болып қала беруде.

2015 жылға дейін туберкулезден жазылмайтын түріне хоспис ашу қажет. 2015 жылға дейін аурудың дәрі-дәрмекке тұрақтылық нысандары арқылы төмендетілуіне және туберкулез инфекциясы резервуарын азайту мақсатында қажетті шаралар қабылдау алда тұрған мәселе. Басты күш-тұрғындардың туберкулез ауруының алдын-алу бойынша санитарлық сауаттылығын жоғарылатуға бағытталады.

Онкологиялық аурулар

Онкологиялық аурумен ауыру көрсеткіші 2005 жылы 220,7 болса, 2009 жылы 115,4 болып төмендеуі байқалуда. Облыстық көрсеткіш -2005 жылы 162,9, 2009 жылы 158,7.

Онкологиялық ауру көрсеткішінің жоғраы болуының себебі Ырғыз ауданының экологиялық апат аймағына жақын орналасуынан.

Көлік санының көбеюіне байланысты күнделікті өмірде жарақат алу(травматизм) және оның (травматизм) салдарынан өлім көрсеткішінің өсуі өзекті мәселерінің бірі болып табылады.

Травматизмнің және травматизм салдарынан өлім көрсеткішін төмендету үшін ірі автожол жиегінде орналасқан елді мекендерде қазіргі заманды дәрігерлік пунктер салынып жатыр. Жарақат алған сәттің алғашқы кезінде көрсетілетін медициналық көмектің үлкен маңызын ескере отырып, аралас ведомстволардың мамандарын медициналық дайындау жұмысы жүргізіледі (жүргізушілер, өрт сөндірушілер, полиция қызметкерлері және т.б.).

Ауданның денсаулық сақтау жүйесінің дамуы. 2010 жылдан бері БҰДЖ шеңберінде стационарлы және стационарды алмастыру медициналық көмек көрсету жүйесінің төлемі орталықтандырылды, тегін мед көмектің кепілдендірілген көлемі тізбесінің кеңейтілуі, сонымен қатар жаңа технологияларды дамытып енгізу жұмыстары ашылды. Кезекте елді мекендегі бастапқы ұйымдар дәрігерлік амбулаторияла мен медициналық пункттердің ( ПМСП) төлемінің орталықтандырылуы тұр.

Денсаулық сақтау ұйымдарының желісі 2010 жылдың 01 қазанынан бастап мемлекеттік стандарттармен сәйкестендірілген (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 15 желтоқсандағы №2131 қаулысы) медициналық ұйымдар қызмет етуде.

2010 жылдың басында ауданда ДС жүйесінде 30 дәрігерлер немесе 10 мың халыққа 19,2 дәрігер қызмет атқарады және 130 орта буын медициналық қызметкерлер немесе 10 мың адамға 86,4. Облыстық көрсеткіш дәрігерлермен қамтылуы-38,1 және орта буын медқызметкерлермен- 68,7.

Сонымен қатар бүгінгі таңда аудан бойынша дәрігерлік мамандықтар жеткіліксіз.

Мемлекеттік дәрігерлік ұйымдардағы кереует қоры 2005-2009 жылдары өзгеріссіз қалды, орынмен қамтамасыз ету 10,0 мың адамға шаққанда-45,1, облыста орташа көрсеткіш-60,0.
Дәрігерлік қызмет сапасының жоғарылауы

Медициналық қызмет көрсету сапасының жоғарылуы білікті кадрлардың үнемі дайындығын, мед көмектің стантазизациясын, денсаулық сақтау ұйымдарының аккредитациялануын талап етеді. 2009 жылы штаттық лимит шеңберінде ішкі аудит қызметі енгізілді, мамандарды жоспарлы дайындау жүргізілуде.

Қол жетімділікті және дәрі-дәрмектік көмек көрсету сапасын жоғарылату

2010 жылдың басына ауданда 1 жеке дәріхана, аурухана жанында 1 дәріхана, барлық медициналық ұйымдар жанында дәрханалық киосктер жұмыс жасайды.

Денсаулық сақтау саласына 2005 жылы 133,7 млн.теңге, соның ішінде кепілдендірілген көмекке-113,1 млн.теңге жұмсалды. 2010 жылы 251,3 млн тенге, кепілдендірілген көмекке 217,0 млн.теңге, немесе 86,3% -rtжетті.
Білім беру

Мектепке дейінгі тәрбие және білім беру.

2009 жыл соңында ауданда 10 балалардың мектепке дейінгі ұйымдары жұмыс жасады, онда 605 мектепке дейінгі жастағы балалар тәрбиеленуде. Балалардың мектепке дейінгі ұйымдарының жүйесі 2008 жылмен салыстырғанда 1 бірлікке, балаларға арналған контингент өсті. Балалардың мектепке дейінгі тәрбие бойынша қамтылуы 66,3% құрады.

Балалар тәрбиесін ұйымдастырудағы отбасылардың сұраныстарын қамтамасыз ету мақсатында балаладың мектепке дейінгі мекемелерінің азшығынды моделі – толымдылығы 20-25 балалық мектепке дейінгі шағын – орталықтар құрылды.

Қазақстан Респбликасы Үкіметінің 1999 жылдың 22 қарашасындағы №1762 «Балалардың міндетті мектепалды даярлығы мәселелері туралы» қаулысын орындау мақсатында 2009-2010 оқу жылы ауданның 24 мектебінде контигенті 264, 24 мектепалды сыныптары ұйымдастырылды, 10 балалардың мектепке дейінгі ұйымдарында 2 мектепалды сыныптары жұмыс жасауда, онда 21 бала мектепке даярлықтан өтті.

Жалпы орта білім беру

Ауданда 23 жалпы білім беретін мектеп білім беру қызметін жүзеге асырады, оның ішінде 14 орта, 8 негізгі, 1 бастауыш мектеп. Аудан бойынша оқушылардың контингенті 3323 оқушыны құрайды.

Аудан бойынша жалпы педагог саны 702 оның ішінде 67-сі жоғары санатты, 142-сі бірінші санатты, 204-і екінші санатты қалған 289-ы санатсыз.

Аудан бойынша 20 шағын жинақталған (әрі қарай – ШЖМ) жалпы білім беретін мектеп жұмыс жасайды (барлық мектептер санының 80% құрайды). Аталған мектептерде 2432 бала (жалпы оқушылар санының 70 % ) білім алды.

Мектептердің қашықтығына байланысты мектептен 3 шақырым қашықтықта тұратын оқушыларды арнайы жабдықталған автобустармен қатынауын қамтамасыз етуде Қаракөл елді мекеніндегі Қаракөл бастауыш мектебі мен Құйлыс ауылындағы орта мектебінің 7 км қашықтығындағы балаларды екі аралыққа тегін алып келуді 23 оқушының қатынап оқуына жағдай жасалып,тасымал ұйымдастырылған.

2008-2009 оқу жылында аудан бойынша ШЖМ-ң сынып комплектісі жасақталды, оның ішінде 17 біріктірілген сыныптар бар. Оның ішінде бастауыш сатыда 890 оқушы, орта буында – 1452 оқушы.

Аудан аумағында 23 (95,8%) қазақ тілінде білім беретін мектептер, 1 (4,2%) орыс және қазақ тілінде білім беретін мектеп бар.

Аудан бойынша соңғы 5 жыл ішінде ҰБТ түрінде оқушылардың білім сапасына сыртқы бақылау жүргізілуде. 2009 жылдың қорытындысы негізінде ҰБТ нәтижесі аудан бойынша орташа 71,2 балл болды. «Алтын белгіге» үміткер бір оқушы үздік бағаларын қорғады.

Қосымша білім беру

Аудан бойынша 3 қосымша білім беру ұйымы жұмыс жасайды. Ондағы оқушылар саны 1300. Оқушыларға мектептен тыс, сыныптан тыс тәрбие беруде жалпы білім беретін мектептер ұжымдарымен қатар өнер және спорт, көркем сурет мектептері және балалар мен жасөспірімдердің шығармашылық орталығы жұмыс жасайды. Олар мектеп оқушыларының ұлттық дүние танымын қалыптастыру, біліктілігін дамыту және денсаулығын шыңдау бағытында қызмет етеді.

Тіл саясаты

Қазақстан Республикасы Президентінің 2001жылғы 7 ақпандағы №550 Жарлығы біздің елімізде тіл саясатын тиісті дәрежеде жүзеге асыруға бағытталған. Жергілікті бюджеттен мемлекеттік тілді қолдау мен дамытуға қаражат бөлініп отыр.Осы қаражат мемлекеттік тілді насихаттайтын көрнекіліктер сатып алуға, дөңгелек үстелдер өткізуге, әртүрлі байқаудан тұратын тіл фестиваліне жұмсалуда.

Жыл сайынғы дәстүр бойынша ауданымызда «Мемлекеттік тіл ұлт тірегі» фестивалінің шеңберінде Ырғыз ауданында он екі номинация бойынша байқаулар өткізілді. «Мемлекеттік тіл менің тілім» , «Үздік аудармашы» , «Менің болашағым –қазақ тілінде», «Жыр мүшәйрасы», Оралхан Бөкей атындағы көркемсөз оқу шеберлері, «Мақсұтым-тіл ұстартып өнер шашпақ», «Тіл-халық жанын таңдаудың кілті», Мұқағали Мақатаев атындағы II аудандық ақындар байқауы, «Қазақстан – туған өлкем», «Үздік әкімдік» және «Үздік тіл кабинеті» «Мемлекеттік тіл және БАҚ» жарияланды.

БАҚ

Ауданда 1 жергілікті бұқаралық ақпарат құралы жұмыс жасайды.

Аудан тұрғындарына республикалық «Хабар», «Қазақстан», және «Ел арна» телехабарлары көрсетіледі.

Негізгі міндеттердің бірі мемлекеттік ақпараттық саясатты БАҚ-тар арқылы жүргізу болып табылады.

Мемлекеттік ақпараттық саясатты жергілікті БАҚ арқылы мемлекеттік тапсырыспен жүргізу үшін 2009 жылы 3 млн.теңге, 2010жылы 3 млн.теңге қаржы бөлінді.

Алдағы уақытта жергілікті БАҚ-ты қаржыландыруды ұлғайту жоспарлануда.

Мемлекеттік телехабарлармен халықтың қамтылу деңгейі төмендегідей: «Хабар»-95%, «Қазақстан»-96%, «Ел арна»-90%.

Мәдениет

Саланың инфрақұрылымы. Ырғыз ауданында 28 мәдениет мекемесі жұмыс жасайды: Аудандық «Арай» мәдениет үйі , «Мәні» ауылдық мәдениет үйі, 12 ауылдық клуб, орталықтандырылған кітапхана, балалар кітапханасы, 12 ауылдық кітапхана. Онда 118 жұмысшы-қызметкер жұмыс жасайды, оның 48-і шығармашылық қызметкерлер, 17-і жоғары білімді, 34-і арнаулы орта білімді мамандар. Аудандық «Арай» мәдениет үйі жанында 3 «халықтық» атағы бар ұжым жұмыс жасайды. (Ырғыз халық театры, Ырғыз этнографиялық – фольклорлық ансамблі, Есмурзиндер жанұялық ансамблі) 2007-2009 ж.ж аралығында мәдениет мекемелерінің саны 11 бірлікке, немесе 64,7 % -ға көбейді.

Саланың жетістіктері мен табыстары. 2007-2010 жылдар аралығында 9 мәдениет мекемесі, оның ішінде «Жол картасы» бағдарламасы аясында 5 мәдениет мекемесі күрделі жөндеуден өтті.

Бүгінгі күні аудандағы 14 кітапхананың кітап қоры 153379 дананы құрайды, оның 83654 данасы қазақ тілінде. Қызылжар ауылдық кітапханасы жаңа үлгідегі «Моделді ауыл кітапханасы» болып жұмыс істеуде. Қазіргі уақытта аудандық орталық кітапхана, Қызылжар ауылдық кітапханасы Интернет желісіне қосылып, РАБИС бағдарламасымен электронды каталог жасақтап отыр.

2007-2009 жылдар аралығында 2442 мәдени көпшілік шара, оның ішінде 128 байқау, 488 концерт, спектакльдер ұйымдастырылды.

Ақтөбе қаласының 75 жыл толу мерекесіне орай ұйымдастырылған облыстық театр байқауында Е.Домбаевтың «Біздің кластың қыздары» қойылымымен 3 орынға ие болып, «Үздік әйел ролі» номинациясы бойынша марапатталды.

Аудандық байқауда жүлделі орынға ие болған өнерпаз, М.Мақатаев атындағы облыстық ақындар байқауына қатысып 1-ші орынға ие болып, Астана қаласында өткен Республикалық байқауда 3-ші орынға ие болды.

2007-2009 жылдар аралығында 32 адам жұмысқа алынып, 10 қызметкер білімін жетілдіру курсынан өтті.

Аудан өнерпаздары облыстық деңгейдегі байқауларға қатысып, жетістіктерге жетуде.

Басым жақтары:

- мәдениет мекемелерінің күрделі жөндеуден өтуі.

- «Аймақты әнмен тербетіп...» өнер мерекесін өткізу арқылы көршілес облыс, аудандармен мәдени байланыста болуы.

Осал тұстары:

мәдениет мекемелерінің, әсіресе ауылдық мекемелердің материалдық- техникалық базаларының төмендігі.
Кәсіби мамандардың жетіспеуі.

Мүмкіндігі:

- Аудан кітапханаларын модернизациялау, кітапханаларды жаңа әдебиеттермен қамтамасыз ету.

Қауіпі: білікті кадрлардың саладан кетуі.

Ауданда мәдениет саласына кедергі келтіретін мәселелер:

материалдық – техникалық базасының нашарлығы (аудандағы мәдениет үйлері мен кітапханалар автокөлікпен, дыбыс аппаратурасымен, музыкалық аспаптармен, сахналық костюммен, сахнаны жарықтандыру құралдарымен және т.б. толық қамтамасыз етілмеген);
ауылдық жердегі мәдениет ошақтарының дербес ғимараттарының жоқтығы.
кәсіби мамандардың жетіспеушілігі.

Спорт

Дене шынықтыру-сауықтандыру және жаппай көпшілік-спорттық шаралардың өткізілуі жыл сайын артуда, бұл шараларға 3 мыңнан артық адам қатынасады. Аудан аумағында мектеп, оқу орындары спартакиадаларының, мемлекеттік қызметкерлердің спартакиадасының және аудандық ауыл жастары спартакиадасының өткізілуі дәстүрлі орын алды.

Дене тәрбиесі мен спорттың материалдық-техникалық базасы нығаюда.

Дегенмен, дене тәрбиесі мен спорттың жаппай әрі қарай дамуына, спорттық резервтің дайындалуына және жоғары жетістікті спортқа ең алдымен кедергі келтіретіндер:

1) Саланың нашар материалдық-техникалық базасы:

Аудандағы дене тәрбиесі мен спорттың материалдық-техникалық базасының жағдайы барлық халықтың да, жоғары білікті спортшылардың да сұранымын қанағаттандырмайды, жалпы білім беретін мектептерде, тұрғылықты мекен-жайларда және көпшілік демалатын орындарда спорт құрал-жабдықтарының және құрылғыларының, спорт ғимараттарының жетіспеушілігі сезіледі. Спорт ғимараттарының көпшілігі техникалық пайдалануы бойынша қазіргі кезде жоғарылаған нормативтерге, республикалық регламенттер талаптарына және оқу-жаттығу үрдісі мен жарыстарды өткізу ережелеріне, қатысушылар мен көрермендердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету талаптарына сәйкес келмейді.

Материалдық-техникалық базаның дамуы

№	Спорт ғимараттарының атаулары	2009 жыл	2010 жыл
1.	Барлық ғимараттар	60	60
2.	Спорт залдары – барлығы Соның ішінде: - жалпы білім беретін мектептерде - балалар жасөспірімдер спорт мектебінде	9 8 1	9 8 1
3.	Соның ішінде жекешелендірілген	-	-
4.	1500 және одан артық орны бар трибуналы стадиондар	1	1
5.	Спорт алаңдары	27	27

Балалар-жасөспірімдер спорт мектептері де спорт ғимараттарына, сапалы спорттық керек-жарақтар мен қазіргі кездегі құрал-жабдықтарға қатаң тапшылықты зәру жағдайда.

Жалпы білім беретін 24 мектепте дене тәрбиесі бойынша сабақ жүргізу үшін бар болғаны 8 спорт залы бар (бұл аудан бойынша мектептердің жалпы санының 29 % құрайды).

Аудан халқының дене белсенділігінің қажетті деңгейінің жоқтығы, спорт ғимараттары санының жеткіліксіздігі, керек-жарақтар мен құрал-жабдықтар сапасының нашарлығы адам өмірінің ұзақтығына ықпалын тигізетін негізгі факторлардың бірі болып табылады.

2) дене тәрбиесі кадрларының жеткіліксіздігі және нашар біліктілілігі:

Әсіресе, қазіргі кездегі спорт әр түрлі жаңартпаларға бейім, сондықтан да спортшылармен жұмыс істеуде жаңа әдістемелерді игерген мамандардың дайындалуына ерекше назар аударып қатаң талап қояды.

Қазіргі кезде дене тәрбиесі мен спорт саласында 92 қызметкер жұмыс істейді, ал олардың ішінен тек қана 63 қызметкердің дене тәрбиесі бойынша арнайы білімі бар (бұл штатық қызметкерлердің жалпы санының 67 % құрайды). Балалар-жасөспірімдер спорт мектептерінің жаттықтырушы-оқытушы құрамының 16 % арнайы білімге ие емес.

2009 жылғы халық санағы бойынша Ырғыз ауданында 14771 (он төрт мың жеті жүз жетпіс бір) тұрғын тіркелді. Осы тұрғындардың арасынан тұрақты түрде дене тәрбиесі және спортпен шұғылданатындар 3700 (үш мың жеті жүз ) адам, барлық тұрғындардың 24,3 % - ын құрайды.

2.2.3. Өңірдің инфрақұрылымдық кешені

Құрылыс

2004 жылы республикалық «Тұрғын үй» бағдарламасы жүзеге асырылуына орай, бюджеттен 4 пәтер құрылысына 19,0 млн. теңге, 2005 жылы 2 пәтерге 8,5 млн.теңге, 2006 жылы 5 пәтерге 21,0 млн.теңге бөлініп, 2008 жылы 3 екі пәтерлік тұрғын үй құрылысына 23,7млн.теңге, 2009 жылы осындай 23,7 млн.теңге бөлініп, бағдарлама аясында 103,7 млн.теңгеге 23 коммуналдық пәтер салынды.

Соңғы жылдары ауданның әлеуметтік—экономикалық әлеуеті артып, тұрғындардың жеке қаражатына тұрғын үй салу дами бастады. Жеке тұрғындар жергілікті құрылыс материалдары –табиғи құм, қамыс плита, саман кесекті пайдалану арқылы 2004-2009 жылдары барлық қаржыландыру көзлерінен 191 пәтер 16777 шаршы метр пайдалануға берілді. Тұрғын үйлердің 90 %-ға жуығы жеке қаражат есебінен жүргізілген. Негізінен тұрғын үй құрылысы Ырғыз селосында қарқынды жүргізілуде.

Ауданда «Құрылыс»саласында заңды тұлғалар жұмыс жасамайды.

Инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды жайландыруға 2004-2009 жылдары республикалық бюджет қаражаты есебінен 42,6 млн.теңге жеке тұрғын үй құрылысына инженерлік -коммуникациялық жайландыру жұмыстарына, 10,6 млн.теңге мемлекеттік коммуналдық тұрғын үйді көркейту жұмыстарына жұмсалды.

Өңірдің тұрғын үй коммуналдық кешені

Тұрғын үй қоры

Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйге мұқтаж халықтың әлеуметтік жағынан қорғалатын топтарға, сондай-ақ мемлекеттік қызметшілер, бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері, әскери қызметшілер және сайланбалы мемлекеттік қызмет атқаратын адамдарға мемлекеттік қызмет көрсетеді.

Елбасының Қазақстан халықына жыл сайын Жолдауын, ҚР Үкіметінің «Тұрғын үй» бағдарламасын және ҚР «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңын басшылыққа ала отырып, аудан бойынша 2008 жылы 14 адам тұрғын үймен қамтамасыз етілді және елді мекендерден тұрғын үй үшін 3 үй сатып алынды. 2009 жылға «Тұрғын үй» бағдарламасы бойынша 3 үй салынып 6 , бюджеттен қаражат бөлініп төрт үй сатып алынып 7, барлығы 13 отбасы тұрғын үймен қамтамасыз етілді.

2009 жылы «Тұрғын үй» бағдарламасына сәйкес аудан бойынша 4143 шаршы метр тұрғын үй, яғни 3834 шаршы метр жеке және екі пәтерлі үш үй 309 шаршы метр коммуналдық үйлер салынып пайдалануға берілді.

2010 жылы «Тұрғын үй» бағдарламасына сәйкес аудан бойынша 4143 шаршы метр тұрғын үй, яғни 3834 шаршы метр жеке және екі пәтерлі үш үй 309 шаршы метр коммуналдық үйлер салынып пайдалануға берілді.

Сонымен қатар, коммуналдық меншіктегі 3 тұрғын үйлер жөндеуді қажет етеді.
Электрэнергетикасын дамыту

Аудан бойынша қуаттылығы 25-63-100-160-250 ква 49 трансформаторлар бар.

Вл/110 (198,93 шақырым)-Вл-35( 240,75 шақырым), Вл-10( 342,33 шақырым) -Вл-04 ква (98,93шақырым) барлығы 881 шақырым электр желісі тұтынушыларға электр қуатын беріп отырады.

Ауданда 2616 жеке электр энергиясын тұтынушылар жылына 5700,0 мың квт/сағат электр қуатын және 160 электр энергиясын тұтынушы заңды тұлғалар жылына 6200 мың квт/сағат, барлығы 2776 тұтынушы, 11900,0 мың квт/сағат электр қуатын пайдаланады.

2010 жылы тұтынушыларға электр энергиясын қалыпты, сапалы жағдайда беру үшін 7 трансформаторға, 10,3 км электр желісіне күрделі жөндеу жүргізілді.

Энергияны үнемдеу

Ауданда электр қуатын үнемдеу мақсатында облыстық мәслихаттың 2010 жылғы 9 сәуірдегі №296 шешімін басшылыққа ала отырып, электр энергиясын үнемдеу жұмыстары жүргізілуде.

Сумен қамту

Ырғыз ауданы тұрғындарын сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету мақсатында «Ауыз су 2002-2010 жылдар» салалық бағдарламасы бойынша 2009 жылы Құрылыс селосына 28 шақырымға су құбыры жүргізіліп пайдалануға берілді. Қазақстан Республикасының 2004-2010 жылдарға арналған ауылдық аумақтарды дамытудың мемлекеттік бағдарламасы туралы” Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 10 шілдедегі №1149 Жарлығына сәйкес, “Ауыз су” бағдарламасы бойынша республикалық бюджеттен “Ырғыз-Тельман-Коминтерн магистралды су құбыры желісін қайта жаңғырту” жұмыстарына 2007-2009 жылдары 400 000,0 мың теңге қаржы қаралып, жұмыстар жүргізіліп 2010 жылы пайдалануға берілді

«Жол картасы» бағдарламасына сәйкес 2010 жылға «Ырғыз селосында салынатын селоішілік су құбырын қайта жарақтандыру құрылысына» жобаның сараптамадан өткен жалпы құны 125,445 мың. тенгеге жобалау сметалық құжаттары жасалып мемлекеттік және экологиялық сараптамадан өткізіліп, 2010-2011жылдарға құрылыс жұмыстары жүргізілуде.

Ырғыз ауданы бойынша 20 елді мекеннің төртеуі орталықтандырылған су құбыры арқылы ауыз сумен қамтылған, қалған 18 елді мекентұрғындарын сапалы ауыз сумен қамтуды қажет етеді

Аудандағы «Ақши» көлдетіп суару инженерлік су жүйесі ұзындығы 13 шақырым аудан және табиғат үшін экологиялық және экономикалық маңызы өте зор. Плотина және су реттегіш гидротехникалық құрылғылар су тасқыны кезінде «Айырқызыл» жер асты су қорының калыпты деңгейде болуын қамтемесіз етеді. Аудандағы өзен-көлдердің суын қалыпты жағдайда ұстап экологиялық жағдайдың тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Торғай мемлекеттік табиғи экологиялық қорының, Ырғыз-Торғай резерватының аумағындағы аң-құс, балықтардың, өсімдіктер түрлерінің жойылып кетуінен, көлдер кеуіп тұз ұшуынан сақтайды.Осы объектінің ГТҚ жұмыс жасамауы «Айырқызыл» тұщы суының азаюына, өзен-көлдер суының тартылуына, эколгиялық жағдайдың нашарлауына әкеліп соғуда. Осы «Ақши» көлдетіп суару инженерлік су жүйесін қалпына келтіру үшін жобалық –сметалық құжаттары жасалуда. Көктемгі су тасқыны кезінде осы «Ақши» суландыру жүйеснің 4 жерден бағыттаушы бөгеттері бұзылған, кәзіргі уақытта қайта қалпына келтіруді қажет етеді.

Соңғы жылдары Ырғыз ауданының аумағындағы Торғай және Өлкейік өзендеріне құйылатын судың көлемі күрт азайды. Бұл аймақтағы экологиялық жағдайдың нашарлауына, өзен-көлдердің тайыздауына, кеуіп қалуына әкелді.

Халықаралық маңызы бар бірегей табиғи жиынтықты және сулы-батпақты алқаптары бар Ырғыз-Торғай резерватының экологиялық жағдайын сақтап қалу Торғай өзенінің төменгі жағындағы өзендер, көлдер жүйесінің су режімін реттеу және Ырғыз ауданының экологиялық жағдайын жақсарту мақсатында гидротехникалық нысандар, яғни «Қыл» және «Қожа» жерінен өзен көлдердің деңгейін қалыпты жағдайда ұстау үшін су реттегіш шлюз салу қажет.
Жылумен қамту

Ырғыз ауданы бойынша 2010-2011 жылға күзгі-қысқы маусымға жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын мекеме кәсіпорындарға 1347 тонна қатты отынға 12,1 млн.тенге, 1131 тонна дизел отынына 113,1 млн. тенге бөлініп, толық игеріліп 51 нысан қажетті отынмен қамтамасыз етіліп, қалыпты жылу берілуде.

Сонымен қатар аудан тұрғындарына жыл сайын 3000 тонна қатты отын қажет етеді. Жылда жеке кәсіпкерлер аудан халқын қатты отынмен қамтамасыз етіп отырады.

Газбен қамту

Аудан газбен қамтылмаған. Ырғыз селосына тартылатын «КС-13-Шетырғыз-Ырғыз» жоғарғы қысымды газ жеткізу құбырының құрлысының жобалық-сметалық құжаттары дайындалып 2011-2013 жылдарға жоспарланды.

Қатты тұрмыстық қалдықтарды жою
Ырғыз ауданы бойынша 20 елді мекенде 14,8 мың халық тұрады. Жыл сайын 5400 тонна тұрмыстық қатты қалдықтар әр селолық округтер бойынша арнаулы, белгіленген (34,6 га) алаңдарға шығарылады. Осы алаңдарды қалпына келтіру жұмыстары жылда жүргізіліп айналасы қалыпқа кетіріліп отырады.

Алайда аудан бойынша коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау, сұрыптау, залалсыздандыру, қоймалау, қайта өңдеу және т.б. жаңа типпен салынған түрлі қалдықтарды орналастыратын полигон жоқ.

Алдағы уақытта ауданда қоршаған ортаға және адам денсаулығына зиян келтірмейтін типтік жобада полигон салуды қажет етеді. Бұл коммуналдық қалдықтарды полигондарда орналастыру бойынша қажетті инфрақұрылымын құру бөлігіне, орта және кіші кәсіпкерлікті тартумеханизімі ұйымдастырылады және коммуналдық қалдықтарды орналастыру бөлек жинау, сұрыптау, залалсыздандыру, қоймалау, қайта өңдеу экологиялық проблемалары шешіледі.

Аудан бойынша жасыл желектендіру мақсатында жыл сайын түрлі ағаш және бұталар көшеттері отырғызылып, оны күтіп баптауға бюджеттен қаржы бөлініп отырады. Село елді мекен орталықтарына көгал алаңдары, гүлзарлар отырғызылып күтімге алынады.

Ауданда орман шаруашылығымен айналысатын мекеме жоқ, алдағы уақытта жасыл желектендіру және орман алқаптарын жыл сайын кеңейтіп, дамыту үшін орман шаруашылығымен айналысатын мекеме ашу қажет.

Жыл сайын ауданның елді мекендер аумағында көгалдандыру санитарлық тазарту және абаттандыру бойынша санитарлық тазалық айлығы өткізіліп жергілікті жолдардың жан- жағы, өзен жиектері, көшелер, мәдениет орындары тазартылып қалыпқа келтіріледі.

Көлік инфрақұрылымы

Автокөлік жолдары. Аудандық маңызы бар автомобиль жолдарының жалпы ұзындығы 233 шақырымды құрайды, автомобиль жолдарының қызметін қамтамасыз ету жұмыстарына, жылма-жыл бюджеттен қаражат бөлініп жолды қалыпты жағдайда ұстау жұмыстары жүргізіліп келеді.

2008 жылы бюджеттен 6470,0 мың тенге, 2009 жылы 7030,0 мың тенге және 2010 жылы 7592 мың тенге бөлініп жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарының қызметін қамтамасыз ету мақсатында жаз айларында автомобиль жолдарын тегістеу, бүлінген жерлерін қалыпқа келтіру, көпірлерді, су ағар трубаларын тазарту, өрт қауіпсіздігі шараларын жүргізу және қыс айларында жолдарды қар басудан тазартып отыру жұмыстарын жүргізіліп, автомобиль жолдары қалыпты жағдайға келтірілді.

2008 жылы Ырғыз селосының ішкі автомобиль жолдарын орташа жөндеуге облыстық бюджеттен 55,40 млн.тенгеге Ырғыз селосының Құлымбетов, Жүргенов, Алтынсарин көшелеріне 2,7 шақырымға орташа жөндеу жүргізіліп асфальт төселіп, автомобиль жолдары қалыпқа келтірілді.

Жыл сайын жазғытұрымғы су тасқыны кезінде проблемалық мәселе болған «Ырғыз ауданының Ырғыз-Нұра бағытының 0-1 шақырымындағы Ырғыз өзенінің үстінен өтетін көпірді қайта жарақтандыру» жұмыстарына облыстық бюджеттен 94,0 млн. тенге бөлініп, 2008-2009 жылдары Ырғыз өзенінің үстінен өтетін көпір қайта жарақтандырылып пайдалануға берілді.

Аудандық маңызы бар автомобиль жолдарының төлқұжатын жасақтауды, сонымен қатар,Ырғыз-Құтикөл бағытында- 21, Ырғыз-Нұра- 90, Ырғыз-Құйлыс- 90 шақырым аудандық маңызы бар автомобиль жолдарын қалыпты жағдайда ұстау үшін, күрделі жөндеу жүргізуді қажет етеді.

Азаматтық авиация.Ауданда әуе қатынасын дамыту, жолаушыларды тасымалдауды жақсарту мақсатында «Ырғыз селосындағы әуежай желісін қайта жарақтандыру жұмыстары» жүргізілуде.

«Ақтөбе-Ырғыз» бағытына әуеқатынасы бойынша жолаушылар тасымалдау маршруты.

№	Маршрут атауы	Қамтитын село, қала	Ұшақ маркасы	Жолаушылар сиымдылығы
1	2	3	4	5
1	Ақтөбе-Ырғыз	Ақтөбе-Ырғыз	Л-410	15 адам

Автомобиль көлігі.Автомобиль көлігімен жолаушылар тасымалдауды жақсарту мақсатында Ырғыз-Ақтөбе бағытында тендерден жеңіп алған «Жібек Жолы 21 ғасыр» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі тұрақты жүргізіп келеді. 2010 жылдан бастап республикалық маңызы бар автомобиль жолдарының жақсаруына байланысты «Ырғыз-Ақтөбе» бағытында үлкен автобустар жолаушыларды тасымалдауда.

Ырғыз ауданы бойынша автомобиль көлігімен жолаушылар тасымалдау бағыттары бойынша тұрақты жүргізілуде.

Алайда, 4 елді мекендер автомобиль көлігімен жолаушылар тасымалдау маршрутымен қамтылмаған.

Ауданда автокөлік маршруттары бойынша мәліметі.

№	Маршрут атауы	Қамтитын елді мекендер	Маршрут түрі			Көлік саны
			Тұрақты	Тұрақты емес	Қала ішілік	автобус	Шағын автобус
1	Құтикөл-Ырғыз	Құтикөл	1			1	1
2	Жарма-Ырғыз	Құтикөл	1				1
3	Құрылыс-Ырғыз		1				1
4	Нұра-Ырғыз		1				1
5	Құйлыс-Ырғыз		1				1
	Барлығы;		5			1	5

Телекоммуникация

Аймақты дамыту үшін байланыс инфрақұрылымын дамыту маңызды ресурстардың бірі болып табылады. Елдің барлық аумағында қазіргі заманғы байланыстың қол жетімділігі экономикалық өсімнің қарқынын, халықтың өмір сүру сапасын, мемлекеттік басқарудың тиімділігін, қоғамдық тәртіп пен ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге ықпалын тигізеді.

2008 жылы Шалқар-Ырғыз аралығында талшықты-оптикалық байланыс желісі тартылып, Интернетке шығу мүмкіндігі жақсарды. Ырғыз селосында DS-2000 сандық АТС қойылды, 4 селолық округ орталығында АТС қойылып, 5 елді мекенде сөйлесу пункті ашылды. 2009 жылдан бастап СДМА-450 сымсыз жүйесі арқылы 10 елді мекен сымсыз байланыс қызметімен қамтылды.

Тұрғындардың байланыс қызметтерімен қамтамасыз етілу деңгейі ауданда 0,19 пайызды құрайды. Байланыс инфрақұрылымының дамуының және қол жетімділігінің жеткіліксіз деңгейі елдің әлеуметтік-экономикалық даму жолында басты кедергі болады.

2.2.4. Өңірдің аумақтық (кеңістіктік) дамуы

Физико-географиялық жағдайларды, экономикалық әлеуеті мен халықты қайта көшіру жүйесінің қалыптасуын ескере отырып, Ырғыз ауданы ауылдық елді мекендерден тұрады.

Ауданда халықтың шоғырлануы 0,3 коэффициентті құрайды. Бұл көрсеткіш Ырғыз селолық округінде 1,1, Аманкөл (1,0) Қызылжар (0,8), Құмтоғай (0,5), Нұра (0,2) және Тәуіп, Жайсаңбай селолық окруттерінде 0,3. . Аудан тұрғындары 100% село халқына жатады.

Тұрғындардың Ырғыз селолық округінде 45,1%, Аманкөл селолық округінде 12,9%, Қызылжар селолық округінде 15,6%, Құмтоғай селолық округінде 8,1%, Нұра селолық округінде 8,6%, Тәуіп селолық округінде 6,3%, Жайсаңбй селолық округінде 3,4% шоғырланған. Оның ішінде аудан орталығы Ырғыз селосында барлық тұрғындардың 38,2% орналасқан.

Аудан бойынша 190 заңды тұлғалардың 95,0 пайызы Ырғыз селосында орналасқан.

1-кесте. Ырғыз ауданының аумақтық-кеңістіктік дамуының стратегиялық бағыттары

Типі

Мағыналы АЕМ

Даму үшін потенциал

Оңтүстік дәліз

Актобе – Кызылорда – Шымкент – Тараз – Алматы

Қалыбай а.

Құмтоғай а,

Ырғыз а.

«Батыс Европа- Батыс Қытай» мегажобасының бөлігі
Ауылшаруашылық өнімін өндіру орталығы

Ауылдық аумақты дамыту
2004-2010 жылдарға арналған ауылдық аумақты дамыту бағдарламасын іске асыру барысында келесі бағыттар бойынша жұмыстар жүргізілді:

«Ауылдық елді мекендерді модельдеу», «Ауылшаруашылық өндірісінің өсуі және экономикалық қызмет саласын кеңейту», «Инженерлік инфрақұрылымды дамыту», «Әлеуметтік инфрақұрылымды дамыту», «Ауылдық аумақтардың экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету».

2004-2010 жылдарға арналған ауылдық аумақтарды дамыту бағдарламасын іске асыру кезеңінде

4 АЕМ, онда тұратын 6,5 мың адам орталықтандырылған ауыз сумен қамтылды;

2 мектеп, 2 дәрігерлік амбулатория, 2 медициналық пунктер салынды, 5 денсаулық сақтау және 35 білім беру объектілері күрделі жөндеуден өткізілді.

8 АЕМ -де 16 мәдениет нысандары ашылды, 1 кітапхана, 6 селолық клубы, 2 мәдениет үйлеріне күрделі жөндеу жүргізілді.

«Ырғыз-Нұра» автожолының бойындағы орналасқан Ырғыз өзеніндегі көпір қайта жарақтандырылды.

Ауылдағы экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін жергілікті бюджеттен 2004-2010 жылдары 47,5 млн тенге бөлінді.

Даму проблемасы:

-аудан мүлдем газбен қамтылмаған;

-сапалы ауыз сумен толық қамтылуы-25%

-жергілікті маңыздағы автоджолдардың жарақтылығы-44%

- канализация құбырлары жүргізілмеген;

- мектептердің бейімделген ғимараттарда орналасуы-78,3%

2.2.5. Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін басқару жүйесінің дамуы

Жергілікті мемлекеттік басқару

Ырғыз ауданында 2010 жылдың 1 желтоқсанындағы штаттық кесте бойынша 91 мемлекеттік қызметші бар (2010 жылдың 1 қаңтарына - 107), оның ішінде: саяси мемлекеттік қызметшілер – 8 (8), әкімшілік мемлекеттік қызметшілер – 88 (99). 2010 жылдың 1 желтоқсанындағы мемлекеттік қызметші әйелдер саны – 35 (49) немесе 39% (45,7%).

Ырғыз ауданындағы саяси мемлекеттік қызметшілердің деңгейі 2006-2008 жылдар аралығында 7 адам деңгейінде болды. 2008 жылдан саяси мемлекеттік қызметшілер –8 адам болды. Саяси лауазымдарға саяси мемлекеттік қызметшілер реестрінде белгіленген саяси мемлекеттік қызмет атқаратын лауазымдар жатады. Бұлар – аудан әкімі және селолық округ әкімдері.

Ырғыз ауданындағы мемлекеттік қызметшілердің орташа жасы – 41,3 жас. 2010 жылдың 1 желтоқсанына 30 жасқа дейінгі мемлекеттік қызметшілер – 15 (15%), 30 жастан 40 жасқа дейінгі мемлекеттік қызметшілер – 26 (27%); 41 жастан 50 жасқа дейінгі мемлекеттік қызметшілер – 30 (31%), 50 жастан жоғарылар – 22 (27%) құрайды.

Әкімдік облыс, аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімі басқаратын алқалы атқару орган болып табылады. Әкімдіктер өз құзыреттері шегінде тиісті аумақтарда жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқаруды жүзеге асырады.

Электронды үкімет Бағдарламасын іске асыру бағытында Ақтөбе облысының электронды әкімдігінің web-сайты жұмыс жасауда (оның ішінде, Ырғыз ауданының web-сайты), ол арқылы тұрғындар өңірдегі жағдай туралы ақпараттар алуға қол жеткізіп отыр.

2011 жылдан бастап Ырғыз ауданында жергілікті атқарушы органдардың жұмыстарының тиімділігін анықтау Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы №954 Жарлығымен бекітілген облыстық, республикалық маңызы бар қала, астананың орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдарының жыл сайынғы бағалау Жүйесімен (бұдан әрі – Жүйе) бағаланатын болады. Осы Жарлыққа сәйкес Ырғыз ауданының жергілікті атқарушы органы 2011 жылдан бастап аудандық бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдардың қызметтерінің тиімділігіне бағалау жүргізеді.

«Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы» Заңына сәйкес жергілікті өзін-өзі басқару облыстың, ауданның, қаланың, қаладағы аудандар, ауылдық (селолық) округтерде, ауылдық (селолық) округ құрамына енбеген ауыл (село), поселке аумақтарында жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 89-бабында жергілікті өзін-өзі басқару органдарына заңға сәйкес мемлекеттік функцияларды атқару жүктелуі мүмкін. Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру және оның қызметі Заңмен реттеледі. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарына өз өкілеттіліктері шеңберінде дербестікке заңмен кепілдік беріледі.

Жергілікті мәселерді шешу үшін жергілікті тұрғындармен сайланатын мәслихаттар өкілетті орган ретінде жергілікті өзін-өзі басқарудың негізі болып табылатыны, заңмен белгіленген. Осы орайда әкімдер жергілікті өзін-өзі басқару жүйесімен араласа және бір мезгілде жергілікті мемлекеттік басқаруды орындай отырып, жергілікті маңыздағы мәселелерді де шешеді.

Гендерлік даму

2010 жылдың 1 қаңтарына аудан тұрғындары 14771 адамды құрады, оның ішінде әйелдер - 7444 немесе 50,4 %, ер адамдар – 7327 немесе 49,6%.

Шешімдерді қабылдаудағы әйелдердің алатын үлесі төмендегідей: 1 әйел - аудандық мәслихат депутаты, 1 әйел бөлім бастығы, 17 әйел мекеме-кәсіпорын басшылары.

Мемлекеттік қызметте 42 әйел қамтылған, бұл барлық мемлекеттік қызметшілердің 46,1%, оның ішінде 1 әйел басшы лауазымда.

Аудан әйелдерінің жыл өткен сайын өз істерін ашу мен өркендетуге қызығушылықтары байқалуда. Аудан кәсіпкерлерінің жалпы санының 29,2% астамы әйелдер. Әйел кәсіпкерлердің көпшілігі қызмет көрсету саласын қамтып, қоғамдық тамақтану, сауда, шаштараздарда, тігін цехында өз бизнестерін ұйымдастыруда.

1999 жылдан бастап аудан әкімі аппараты жанындағы әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі Комиссия жұмыс жасап келеді. Комиссия гендерлік теңдік стратегиясын жүзеге асыруда әйелдердің экономика, саяси және қоғамдық өмірге белсене қатысуына, тұрмыстағы зорлық-зомбылықтың алдын алу мақсатында нақты жұмыстар атқарып отыр. Осы бағытта түрлі акциялар, «дөңгелек үстелдер» және рейдтер ұйымдастырып, өткізуде.

Бұқаралық ақпараттар құралдарында әйелдердің қоғамдағы ролін жоғарылату, гендерлік теңдік, бизнестің әлеуметтік жауапкершігін арттыру, отбасылық бизнесті тарату және өркендету бағыттарында тұрақты ақпараттандыру жүргізілуде. 2010 жылы гендерлік саясатты қамтитын 4 материал жарық көрді.
Күшті жақтары:

1.Жұмыссыз әйелдер санының азаюы;

2.Экономикалық белсенді тұрғындардың сапында әйелдер санының көбеюі;

Әлсіз жақтары:

1.Шешім қабылдау деңгейінде әйелдердің арасалмағының аз болуы;

Мүмкіндіктері:

1.Әйелдерді кіші және орта бизнеске тартуға мүмкіндіктер жасалуы;

Қауіптілігі:

1.Әйелдердің жас белгілері бойынша еңбек нарқында қажеттілігінің төмендеуі.

Бюджет

Жергілікті бюджет экономика мен әлеуметтік жүйенің дамуының маңызды құралы болып табылады. Оның көмегімен мемлекеттік ұйымдар жалпы ұйымдардың құрылымын өзгертуі мүмкін, шаруашылықтардың нәтижесіне ықпал етеді, әлеуметтік өзгерістерді іске асырады. Бюджеттік жоспарлау үйлесімді анық мемлекеттік жоспарлаумен іске асырылады: мемлекеттік бағыт – мемлекеттік ұйымдардың стратегиялық бағыты – тактикалық есептер – шара – ресурстар – бюджет.

2007 жылы бюджет кірісінің болжамы 1052393,0 мың теңге болса, түсім 1083807,2 мың теңгені құрады, немесе 103 пайызға орындалды. Оның ішінде жергілікті салықтар мен алымдар болжамы 95500,0 мың теңге болса, түсім 129246,4 мың теңгені құрады, немесе 135,3 пайызға орындалды. Бюджеттің шығыстар болжамы 1042729,0 мың теңге болса, орындалуы 1037402,9 мың теңге, немесе 99,5 пайызға орындалды. Оның ішінде республикалық бюджеттен 138538,8 мың теңге нысаналы трансферт бөлініп, 138521,0 мың теңгесі игерілді. Облыстық бюджеттен 128988,0 мың теңге нысаналы трансферт бөлініп, 126120,0 мың теңгесі игерілді.

2008 жылы бюджет кірісінің болжамы 1537620,0 мың теңге болса, түсім 1543413,5 мың теңгені құрады, немесе 104,4 пайызға орындалды. Оның ішінде жергілікті салықтар мен алымдар болжамы 111548,0 мың теңге болса, түсім 117341,5 мың теңге болды, немесе 105,2 пайызға орындалды. Бюджеттің шығыстар болжамы 1573360,8 мың теңге болса, орындалуы 1564197,6 мың теңге, немесе 99,4 пайызға орындалды. Оның ішінде республикалық бюджеттен 239158,4 мың теңге нысаналы трансферт бөлініп, 239149,9 мың теңгесі игерілді. Облыстық бюджеттен 334635,6 мың теңге нысаналы трансферт бөлініп, 329088,0 мың теңгесі игерілді.

2009 жылы фискалдық саясат экономиканың тұрақтылығын қамтамасыз ету мен халықтың өмір сүру деңгейін көтеруге бағытталған. 2009 жылдың қорытындысы бойынша бюджеттің кірістер болжамы 2387842,9 мың теңге болса, түсім 2396208,6 мың теңгені құрады, немесе 100,4 пайызға орындалды.

2009 жылы бюджеттің шығыстар болжамы 2399799,7 мың теңге болса, орындалуы 2357099,1 мың теңге, немесе 98,2 пайызға орындалды. Оның ішінде республикалық бюджеттен 714630,9 мың теңге нысаналы трансферт бөлініп, оның 672205,9 мың теңгесі игерілді. Облыстық бюджеттен 378312,0 мың теңге нысаналы трансферт бөлініп, 378310,5 мың теңгесі игерілді.

Бюджеттің шығысы 2008 жылмен салыстырғанда 53,2 пайызға немесе 832011,0 мың теңгеге ұлғайды. Шығыстың басым бөлігі әлеуметтік жүйені қаржыландыруға бағытталған.

Аудан бойынша 62 мекеме қызмет жасайды. Оның ішінде; 44-і мемлекеттік мекеме, 17-і мемлекеттік қазыналық коммуналық кәсіпорын, 1-уі шаруашылық құқындағы мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорын. Жыл басынан 18 мекемемен жалдық ақы келісім шарты жасалды. Келісім шарттың жылдық есебі 3155,1 мың теңгені құрайды.

Бюджет шығыстарының салалар бойынша талдауы

/мың теңге/

2008 жыл

2009 жыл

Шығындар

Жалпы тұрғыдағы мемлекеттік қызметтер

Қорғаныс

Білім беру

Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамсыздандыру

Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық

Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік

Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, қоршаған ортаны және жануарлар дүниесін қорғау,тжер қатынастары

Өнеркәсіп, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі

Көлік және коммуникация

Басқалары

Трансферттер

1564197,6

125743,1

1989,0

860444,2

89660,0

57480,5

95472,7

181054,6

15087,4
127895,9

9282,7

87,4

2396208,6

123649,3

4393,0

1441148,7

108362,1

60049,3

97379,8

454526,3

7874,7
51414,9

8284,8

16,1

Негізгі проблемалары

Қазіргі уақытта қазынашылық қызмет көрсету саласында жыл сайынғы бюджет көлемінің артуына байланысты туындайтын қазынашылықтағы өңделетін төлем құжаттары айналымының ұлғаюына байланысты проблема туындауда.

Негізгі проблема құжаттарды өңдеудегі және трафиктің өсуіне және жүйенің өнімділігіне жүктеменің артуына байланысты есептілік нысандарын беруде іркілістер болып табылады.

Осыған байланысты, қаржы құжаттарының өсу қарқынын ескере отырып, ақпараттық қазынашылық жүйесін электрондық құжат айналымына кезең кезеңімен көше отырып, бюджеттік баєдарламаларды атқару процесінде қазынашылық пен мемлекеттік мекеме арасындағы өзара іс-әрекет бөлігінде жетілдіру жөніндегі міндеттер көзделген.

Мемлекеттік сатып алу тендерлерін қалыптастыру бөлігінде де сауда-саттық жүргізудің созылмалы процесіне және конкурстардың өтпей қалуы жағдайында бюджет қаржысының кейін толық игерілмеуіне байланысты проблемалар анықталды. "Электрондық мемлекеттік сатып алу" ақпараттық жүйесіне кезең-кезеңмен өту өз кезегінде мемлекеттік сатып алу рәсімдерін оңайлатуға және бюджеттердің уақытылы орындалуын жоғарылатуға әкеледі.
Келесі жағынан, бюджеттің уақтылы орындалмау проблемасын шешу, рәсімдеу мәселелерін оңайлатуға ғана байланысты емес, көптеген мемлекеттік органдар өздеріне бөлінген қаржылық қаражаттарды әрқашан тиімді пайдаланбайды және белгіленген мақсатына пайдаланбау да жиі кездеседі. Мұндай жағдайларда елдегі ішкі бақылау жүйесінің тиімді қызмет ету проблемасы туындайды.

Ішкі саясат

Ішкі саясат саласындағы маңызды бағыттар: аймақта ішкі саяси тұрақтылықты және қоғамдық келісімді сақтау, елімізде және ауданда жүзеге асырылып жатқан әлеуметтік-экономикалық және саяси реформаларды идеологиялық қамтамасыз ету, мемлекеттік саясатты тиімді ақпараттық жүргізу.

«Қазақстан-2030» стратегиясының ұзақ мерзімді басымдықтарын дамытушы және нақтылаушы құжат ретіндегі Республика Президентінің Жолдауын насихаттауда жүйелі жұмыстар жүргізіліп келеді.

Мемлекеттік саясатты және реформалардың бағыттарын түсіндіру және насихаттау аудан әкімі жанындағы мамандандырылған ақпараттық насихаттық топтардың күшімен жүзеге асырылып келеді.

Ауданда құрамында 31 мүшесі бар 7 ақпараттық-насихаттық топтар жұмыс жасайды.

Аумақта болып жатқан қоғамдық-саяси процестердің даму тенденциялары мен қоғамдағы жағдайды конфессияаралық және этносаралық қатынастарды терең зерттеу мақсатында бөлімде жүйелі түрде мониторинг жасау механизмі жасақталған.

Осы мақсатта әртүрлі категориядағы тұрғындардың идеологиялық мәдени және рухани қажеттіліктерін, ауданның өміріндегі проблемалық сұрақтарының шешілу жолдарын анықтау үшін тақырыптық әлеуметтік зерттеулер жүргізіледі.

Ауданда әлеуметтік-маңызды бағыттардың бірі-азаматтық қоғамның дамуына жағдай жасау.

1 ҮЕҰ «Жас қыран» қоғамдық бірлестігі жұмыс жасайды. Ауданда 4 саяси партиялардың аудандық филиалдары бар. Олардың ішінде ең ықпалдысы-«НұрОтан» ХДП-ның аудандық филиалы.

Жастар саясаты

Аудан халқының 27,8%-ін құрайтын 4171 ауыл жастары бар. Бүгінгі күні аудан жастарының мүддесін қорғау үшін «Жас қыран» жастар ұйымы тіркелген.

Жастар саясаты саласындағы проблемалар.

Сапалы білім алу, жұмысқа орналасу, тұрғын үймен қамтамасыз ету-жастар арасындағы басты проблема-болып отыр. Жастар саясатын жүргізуде кадрлық ғылыми немесе ақпараттық қамтылуының жетіспеуі-жергілікті деңгейде жастар саясатын тиімді жүргізуге мүмкіндік бермейді.

Ықтимал қауіп-қатерлер:

-аудан халқының әлеуметтік оптимизм деңгейінің төмендеуі.

-аймаққа лақап діндердің кіруі және таратылуы мүмкіндігі.
Қоғамдық қауіпсіздік және қылмыстың алдын алу

2010 жылдың 11 айы ішінде Ырғыз аудандық ішкі істер бөлімінің қоғамдық қауіпсіздік бөлімшесінің учаскелік инспекторларымен қылмыстың алдын алу, қоғамдық ақуалды сауықтыру мақсатында төмендегідей профилактикалық жұмыстар атқарылды.

Ырғыз аудандық ішкі істер бөлімінің қоғамдық қауіпсіздік бөлімшесі бойынша профилактикалық есепке алынған азаматтармен олардың қылмыс жасауының алдын алу мақсатында, тұрғылықты жерлері бойынша тексеру жұмыстары жүргізіліп келеді, атап айтқанда бұрын сотталғандығы үшін профилактикалық есепке алынған 10 азаматпен олардың тұрғылықты жерлері бойынша үнемі тексеру жұмыстары өткізіліп тұрады, оларға құқық бұзушылығы үшін әкімшілік қадағалауға алынатындығы туралы ескерту жасалынды.

Ырғыз аудандық ауруханасымен бірлесе отырып, маскүнемдігі үшін профилактикалық есепке қойылған 44 азаматпен, олардың жанұя мүшелерімен байланыс орнатылған , жыл басынан бері 4 азаматқа қатысты еріксіз емдеу мекемесіне жіберу мақсатында тиісті құжаттары жинақталып, аудандық сотқа жолданып, аудандық соттық қаулысымен 3 азамат түрлі мерзімдерге еріксіз емделу орталығына жолданды.

Жанұя жағдайында жасалынатын қылмыстардың алдын алу мақсатында учаскелік инспекторлармен және патрульдік полиция тобының қызметкерлерімен қоғамдық қауіпсіздік бөлімшесінде жан ұя шырқын бұзушы ретінде тамыз айы ішінде профилактикалық есепке 8 азамат қойылып, Қазақстан Республикасы «тұрмыстық зорлық зомбылықтың алдын алу туралы Заңына» сай жанұя жағдайында құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында 28 «қорғау ұйғарымы» беріліп. олардың тұрғылықты жерлері бойынша профилактикалық жұмыстар жүргізіліп, олардың жан ұя жағдайында қылмыс жасауының алдын алу мақсатында шаралар алынуда.

Қараша айы ішінде учаскелік инспекторлармен азаматтардан қабылданған әкімшілік құқық бұзушылық туралы арыздар бойынша ҚР ӘҚБтК-нің 79-5 бабының 1 бөлігіне сай, яғни жан ұя жағдайында , туыстық қатынастағы азаматтар арасындағы құқық бұзушылық бойынша 3 әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама толтырылып аудандық сотқа жолданып тиісті шешімі қабылданып, 1 азаматқа қатысты әкімшілік айыппұлдар салынып , 2 азамат әкімшілік қамауға алынды.

Жыл басынан бері учаскелік инспекторлармен қоғамдық тәртіпті сақтау мақсатында профилактикалық жұмыстар жүргізіліп, барлығы 710 әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама (2009 жылы 744 хаттама) толтырылып , 646 әкімшілік қаулы алынып, 551104 теңге әкімшілік айыппұл салынып , оның 466723 теңгесі өндіріліп алынды, оның ішінде қоғамдық орында арақ ішкен мас күйінде жүргені үшін 402 әкімшілік хаттама (2009 жылы 443 хаттама), көше тазалығын сақтамағаны үшін ҚР ӘҚБтК-нің 387 бабының 1 бөлігіне сай 73 әкімшілік хаттама (2009 жылы 49 хаттама, төл құжат ережесін бұзғаны үшін ҚР ӘҚБтК-нің 377 бабының 1 бөлігіне сай 51 әкімшілік хаттама толтырылды.

Учаскелік инспекторлармен жыл басынан 151 арыз-шағым қаралып оның 12 арыз бойынша қылмыс оқиғалары анықталып, тергеу бөлімшесіне жолданды, 23 арыз бойынша қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы қаулысы шығарылды.

Қоғамдық орындарда, мас күйінде жасалынатын қылмыстардың алдын алу, оның ішінде бұзақылықтың алдын алу мақсатында учаскелік инспекторлар, кешенді полиция күштерінің патрульдік наря қызметкерлерімен бірлесе отырып, қоғамдық орындарда, жастар көңіл көтеретін орындарда патрульдік қызмет жұмыстарын атқарып, қылмыстың алдын алу мақсатында профилактикалық іс шаралар атқаруда.

Қылмыс оқиғасының негізінен түн мезгілінде болатындығы ескеріліп полиция қызметкерлерінен түн мезгілінде «Күзет» бөлімінің қызметкерлерінін қатыстыра отырып, түнгі патрульдік наряд жұмысы ұйымдастырылды.

Ырғыз аудандық ауруханасымен байланыс орнатылып , оның ішінде жүйке ауруына шалдыққан азаматтарды тиісті есепке алып, олармен жасалынатын қылмыс оқиғаларының алдын алу, азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында учаскелік инспекторлармен жыл ішінде жүйке ауруымен есепте тұратын азаматтарды тиісті емделу орындарына жеткізу жұмыстары атқарылып, жыл басынан бері учаскелік инспекторлардың тікелеу қолдауымен Ақтөбе қаласына жын-науқас ауруханасына жеткізілді.

Ырғыз аудандық ішкі істер бөлімінің табиғат қорғау және ветеринария саласы бойынша жыл ішінде бірқатар жұмыстар атқарылды, Ақтөбе облыстық балық шаруашылығын қорғау басқармасының инспекторларымен бірлесе отырып, 5 рейдтік тексерулер ұйымдастырылып балық аулау ережесін бұзғаны үшін 10 азаматқа қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы қаулы алынып, 38610 теңге айыппұл салынып , оның 35106 теңгесі өндіріліп алынды.

Рұқсат беру лицензиялау саласы бойынша Ырғыз аудандық ішкі істер бөлімінде жеке қару иесі есебінде тұратын 147 азаматтардың жеке қаруларының сақталуы 169 рет тексеріліп , қару сақтау ережесін бұзғаны үшін 17 азаматқа ҚР ӘҚБтК-нің 369 бабының 1 бөлігімен әкімшілік қаулы шығарылып , әкімшілік айыппұл салынса , 4 азаматқа қатысты ҚР ӘҚБтК-нің 371 бабының 1 бөлігімен әкімшілік қаулы шығарылып , әкімшілік айыппұл салынып, ҚР ӘҚБтК-нің 368 бабының 1 бөлігімен 4 азаматқа қатысты іс құжаттары аудандық сотқа жолданып әкімшілік айыппұлдар салынып, жыл басынан барлығы 25 әкімшілік құқық бұзушылық анықталынып әкімшілік шарасы алынды.

Аудандық қылмыстық атқару инспекциясында шартты түрде сотталған 11 азаматпен олардың тұрғылықты жері бойынша тексеру жұмыстары жүргізіліп , ҚАИ инспекторына мәлімдемемен етіліп хабарландыру жұмыстары атқарылуда.

Ырғыз аудандық ішкі істер бөлімінің жол полициясы тобының қызметкерлері 2010 жылдың 11 айында әр түрлі әкімшілік құқық бұзушылық жасап,жол жүру ережесін бұзғаны үшін 267 адамға әкімшілік хаттамалар толтырып, шарасы алынды, оның ішінде алкголен масаю күйінде автокөлік жүргізгені үшін 33 жүргізушіге тиісті материалдар жинақталып сотқа жолданды. Осы аталған уақыт ішінде толтырылған хаттамалар негізінде барлығы 1562969 теңге айыппұл салынып, оның 1408952 теңгесі өндірілген.

Осы уақыт ішінде жол полициясы саласы бойынша 5 жол-көлік оқиғасы тіркелген.Сонымен қатар, жол полиция қызметкерлері,ІІБ-нің басқа саласы бойынша қоғамдық тәртіпті сақтау, құқық бұзушылықты анықтау, қылмысты болдырмау, болған қылмыстардың дер кезінде бетін ашу мақсатында жұмыстар жүргізілді.

Алайда жасалған жұмыстарға қарамастан, қылмыс жасау және жол-көлік оқиғасы өткен 2009 жылмен салыстырғанда өсімді көрсетті.
2.3 Негізгі проблемалардың, тәуекелдердің, тежеуші факторлардың, аумақтардың орта мерзімді перспективада тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуының бәсекелес артықшылықтары мен мүмкіндіктерінің кешенді сипаттамасы

Ырғыз ауданының 2004-2009 жылдар аралығындағы әлеуметтік-экономикалық жағдайын талдау нәтижелері аймақтың даму диамикасының өсуін көрсетеді.

Артықшылықтары:

Ауданның географиялық тұрғыдан тиімді орналасуы, Батыс Еуропа-Батыс Қытай бағыты бойынша транспорттық-логистикалық және транзиттік потенциалының болуы;
Жағымды инвестициялық климат, инвестициялық белсенділіктің жоғары деңгейі, негізгі капиталға салынатын инвестициялардың өсуі;
Жоғары демографиялық потенциалы;
Еңбек нарығының дамуы: еңбек ете алатын халықтың басым болуы, жұмыссыздықтың деңгейін азайтады, экономикалық белсенді халықтың санын өсіреді.

Кемшіліктері:

Жер құнарлығының деңгейінің төмен болуының себебі: агроөндірістік кешенінің дамымай қалғандығы, көп аймақтардағы су тапшылығы, ауыл-шаруашылық тауарларын өндірудің табиғи-климаттық жағдайларға тікелей байланысты болуы және ауыл-шаруашылық тауарларын өндірушілердің сату нүктелерінен қашық болуы;
Жоғарыдағы себепке байланысты ауыл-шаруашылын қолдаудағы жеке қызығушылығының бар болуы;
Азаматтардың тұрғын үйге тапшы болуы;
Аймақ аралық жолдарының сапасы төмен болуы;
Еңбек қорларындағы кәсіптік-дәрежелік құрылымының экономика талаптарына сай болмауы, кәсіптік білім беру саласындағы мамандарды дайындаудағы көлем мен бағытының арасындағы байланысының жоқ болуы;
Әлеуметтік инфрақұрылым объектілер жүйесінің аз дамуы, алыстағы ауылдық жерлеріндегі әлеуметтік инфрақұрылым объектілеріне қол жетуінің қиындығы;
Кірістің бір жанға деген бөлінуінің бірқалыпсыздығы;
Ауылдық жерлердегі білім беру деңгейінің төмен болуы;
Аталмыш саладағы әлеуметтік инфрақұрылым қызмет көрсету саласының төмен болуы;
Мемлекеттік органдар мен халық арасындағы жедел байланысының жоқ болуы.