өзііііц
тіршілігі барысыпда 200-600-ге дейіи жұмыртка бере
алады. Жұмыртқаның
үрыктык
эмбрионалдык дамуы ауа
райыпыц температурасы томен болғаи жағдайда 10-12 күнге, ал
температурасы қалыпты жағдайда (шамамен 25 °С) 5-6 күнде
аякталады.
Дернәсілдер жұмырткадан шығысымен өсімдіктің жаиырақ,
сабак қолтықтарыиа, ал екінші сатыдағы дериэсілдері жапырак
алакаидарына орналаса бастайды, олардыц даму ұзактығы 22-26
күп.
Дернәсілдердің куыршак кезеці топырақтың 3-5 см
тереңдігінде өтеді, олардыц даму үзактығы 6-10 күнғе созылады.
Бірінші үрпактыц ересек коңыздары шілде айының бірінші
жартысыиа үшып шығады. Ставрополь аймағыпда коцыздардыц
егістікгегі тығыздығы 1м2 жерге 258-деп келді. Үшып
шыккан
коцыздар алғашында шілденіц сопғы күндеріпе дейін сол жерде
болып, ал тамыз
айында
жан-жакка тарай
бастады. Бүпыц
себебі, коцыздар көбіпе жүмырткаларып тек капа амброзия өскен
жерлерге
ғаиа
емес, одап
алшак жерлерге де сала береді.
Сондықтаи коцыздар негізгі коректік амброзия өсімдігіи тауып,
оиымеп
белсеиді түрде корекзепе бастайды. Олар
осіресе,
ертецгісіи жоие кешкісіи белсенді коректеиеді. Күи ысығаи
кезде көбіне жанырак, сабақтардың тасасына тығылып отырады.
Екінші ұриақтың ересек коцыздары кыстап шығады, бейімделген
коцыздар
кыркүйек-казап айларында
ылғалды
жер
іздей
22!
бастайды. Олар көбіие шөбі
қалың өскен
жерлерді таңдап,
топырақтың
5-6 см
кабаіында
кыстап
шығады. Амброзия
қоңызының
дернәсілі жоне
ересегі арамшөптің
вегетативтік
мүшелерімен коректенуге бейімделген. Олар коректенген есімдік
түбімен курап калады. Негізінде амброзия
қоцыздары қыстап
шыккан соц, ерте коктемде арамшөптерге өте күшті
зиян
келтіреді. Сол
сиякты олардыц
дернэсілдері мен ерексектері
көбінесе, арамшөптің
генеративтік мүшелерінің жауы болып
табылады.
Қазіргі
кезде
ойдағыдай
жерсіндірілген
амброзия
қоңыздарыиың біздіц елімізде табиғи жаулары жок деуғе болады.
Опыц бірден-бір себебі, жемір коңыздардыи үзак жылдар бойы
қалыитасқаи табиғи жаулары өзініц бұрынғы мекенінде калып
койғаи еді (Солтүстік Америкада). Соңғы жылдары жүргізілгеи
бакылауларға карағапда амброзия қоңызының дернзсілдері мен
жұмыртқаларын
алтынкөз
және кан кызы деп аталатын
жырткыштармен закымданатыиы байкалғап. Бірак, коцыздардыц
табиғи мөлшерін кемітуде олардың зияны аз ғана.
Қорыта келгенде, көн
жылғы
тәжірибелер
амброзия
коцьғзыныц
маңызы
өте зор
екенін
көрсетті. Өзініц
мол
тожірибесін жинақтай келіп, осы саладығы белгілі маман О.В.
Ковалев пен О.В.Медведев (1981) мынадай тұжырым жасайды:
амброзия
жемір қоңьғзын барлык
жусан-жапыракты амброзия
арамшөбі таралған аймактарға жерсіндіруғе болады. Тек капа
Орга
Азия
республикаларының
күрғакшылык
коп
болатыи
аудандарыпа жерсіндірілмеуі мүмкіи. Бірак ол аймактарға жемір
қоңыздың
баска түрлерін
болашакта Солтүстік
Американың
табиғатты үксас аймақтарынан әкеліп жерсіндірудіц маиызы зор
болмак.
Дүние жүзінде біріпші
рет
Бүрынғы Кеңес Одағында
амброзия арамшөбін, оиыц табиғи жауы амброзия жемір коңызы
аркылы жою, іежеу, тэжірибе жүзінде жзне өндірісте іске асты.
Амброзия
қоңызының
биологиялық
жзие
экологиялық
ерекшеліктерін
ескере
келіп, оньщ
баска
бөжектермен
салыстырғанда осы арамшөпке бірден-бір жоғары маманданған
жалғыз
бөжек
деп
айтуға болады. Аталған
коцыздыц,
баскалармен
салыстырғаидағы
маңыздылығы,
бүларды
тасымалдау, зертхаиалық
жағдайда
көбейту
жүмыстарының
222
карапайымдылығы жопе экопомикалык жагыиаи көи каражатты,
жүмыс күиын кажет етпейді. Mine, осыпдай манызы зор орі
экопомикалык жағынан өте
гиімді амброзия жемір
қон ы зы н
еліміздіи түкпір-түкпіріне аталған
арамшөнке карсы пайдалаиу
пәрменді түрде жүргізіле бастады.
Осы максатнен 1984 жылдары
амброзия жемір қоңызының
біриеше мыны Ставрополь аймағынан Қазақстанға экелінді.
Әкелінген бөжектердің біразы алдын-ала дайындалған тәжірибе
алаңдарына (Іле
Алатауы тау бөктерлеріне) жіберілді, калганы
зертханалык
жағдайда
сақталынып, зерттеле
бастады. Іле
Алатауының төменгі етегінде
орын алды, екіншісі жартылай
шөлейтті
Қаншагай
каласыпа
жакын
жерде
белгіленді.
Қазакстанда коныздар
жазда 2 per үрнак берін көбейтетіні
анықталды, ересек
коиыздар топырақта 5-10 см тереңдікте
кыстан
шығады. Ерте
көктемде
коныздар
кыстан
шығып,
амброзия арамшөбінің өскіні
шыгысымен коректеніп, одан біраз
күн өткен соң жүмыртка сада
бастайды. Жүмырткаларын 1-10
дейін топтан өсімдік жаиырактарыиыи астыңғы кейде үстіигі
бетіне салады. Дериосілдер шығысымеи жаиырактарга өрмелеи
келіи коректеие бастайды. Біздіи
аймакта дериосілдердіи даму
үзақтығы 22-26 күи, ал қуыршактарыиыи дамуы 6-10 күиге
созылады. Қоцыздар меи дерпосілдері өсімдікиеи коректеиеді.
Қазір тек капа жерсіндіру, зергхаиада көптеп өсіру одістері
жетілдіруде. Соидыктан
да амброзия
коиызыи
біздіц
ресиубликамызда
тожірибеде колдаиу
болашақтың
үлесі. Ал,
казіргі міидет өте тиімді осы коцызды жерсіидіру, зертханалык
жолмеи көбейту жоие тожірибе мөлгектерде сыиактаи өткізу,
оларды
тәжірибеде
пайдаланудың
алгы
шарттарыи
жасау.
Осыгаи орай, казіргі кезде осы бір кауіиті арамшөике карсы
каидай
шаралар
колдаиылып
отыр, оның баска да
тиімді
жолдарыи аиыктау.
Көи жылғы тожірибелерімізге сүйеиіи, қазіргі кезде Алматы
қаласы меи Алматы облысыида өрттей каулап, таралыи бара
жаткаи
арамшөиті
токтатудыи кейбір жолдарыи
ұсыиамыз.
Осындай игі істерді Алматы каласының түргыидары кейінге
қалдырмай колға алуы тиіс. Амброзия өсімдігін көбіие жүрг
бірдеи таиымайды. Соидықтаи күресті бастау үшін, алдымеи
амброзия көишілікке обдеи таиыс болуы қажет. Оиы осіресе
223
бізде көи өсетін кэдімгі-жусаннан ажырата білу керек. Ол үшіи
амброзия өсімдігінің төмендегі ерекшеліктеріне көиіл аударган
жөп: оныц жаиырақтары жусанға өге ұксас, бірак
сабактары
мен бүйір өскіндері калыц түкті, ал жусанның сабагы гыкыр
болып келеді. Сол үшін өсімдікті жүлыи алып, жапырағына,
эсіресе сабағының қалыц түкті ме түксіз болыи келуіне баса
көціл
аудару
керек. Алматы
каласы меп
оныц төңірегінде
амброзия арамшобі тамыз айыпаи қазап айына дейін гүлдейді,
ал оныц
зиянды
кезеці
гүлдеу
фазасы. Осы
кезде
кала
тұрғындарының
көбі
аллергиялык ауруларыныц
қозуы
жиі
байкалады. Сол үшін огаи қарсы
күресті, арамшөп гүлдемес
бүрын маусым-шілде айларында жүргізу керек. Оны шалғымен
шабу
иемесе
колмен
жүлу
жүмыстарын
маусым-казан
айларыныц аралыгында бірнеше per жүргізген жөн. Себебі
амброзия тез
қалпына келіп, калган тамырлары аркылы өніп-
өсін тұкым беруі мүмкін.
Достарыңызбен бөлісу: |
