Б. К. Копжасаров «Өсімдік коргау жоне карантин» кафедрасынын

бір аналық шыбын 500 жұмырткаға дейін салады. Жұмырткаларын 
өсімдік жапырақтарыныц бетіне орналастырады, жұмыртқаның түсі 
қара, 
өте 
ұсак 
келеді. 
Көбелектердіц 
жүлдызкүрттары 
жапырактармеи 
коректенгеиде 
солармен 
коса 
паразигтіц 
жұмыргқаларын да жұтады. ГІаразиггіц дернэсілінің дамуы иесіпіц 
куыршатында аякталады, бір жола жетіліп, коректенуін тоқтатқан 
жұлдызкұрт топыракка еніп, сонда пуиарийге айналады да 
кыстайды. Блефарппода көбелек куыршактарының 90%-ға жуығын 
залалдайды. Бұл шыбын қаратай көбелегінің де жұлдызқұрттарын 
залалдап, олардың сан мөлшерін 30-50%-ға дейін кемітеді.
Жібек көбелегі түкымдасына жататын көбелектердіц (сыңар 
жібек көбелек, буынтык көбелек) қуыршақ фазасымда 
Ріпіріа
жоне 
Epiurus
туысына жататын 
паразиттер де 
залалдайды. 
Бұл 
паразиттердің аналықтары жыиыс бездері иісіп жетілмеген күйде 
үшып шыгады. Сондыктан олар косымша коректенуді кажет етеді, 
ол раушан гүлді өсімдікгерді үнатады.
Жыртқыш бөжектерден мүсін денелі -
колосома
деи аталатын 
қоңыздың мацызы зор. Қоцыздар кызғылт рецді ашык жасыл түсгі, 
үлкендііі Зсм. Қыстаған жерлерінеи майдыц аягында, 
жұнсыз 
көбелекпеп жібек көбелегі түкымдасыныц баска да түрлерінің 
жоғарғы жастағы жүлдызкұрттары басым болған кезде шығады. 
Әрбір аналык коцыздыц салатын жұмыртқаларының саны 600-ге 
дейін барады, ал орташа өсімталдығы - 200 жүмыртка. Қоиыздар 
жүмырткаларым топыраққа салады, олардан үш-бес күнмен соц 
дерпосілдер шығады. Ересек коңыздар сияқты дерносілдері де өте 
сезгіш келеді, көбелектіц жұлдызкүрттары мен қуыршақтарын 
топырак арасынан, аташ кабыктарыныц астыиан, бүтактардыц 
арасынан тез іздеп тауып алады. Қоцыздар шілде айыиыц басында 
жүпсыз жібек көбелектер үшып шытар кезіиде кыскы ұйкыга кетеді. 
Ал дернэсілдің дамуы шілденің орта кезіиде аякталады да, топырак 
арасына еніи, 20-30 см терецдікте куыршакка айналады. Жас 
коцыздар күзде пайда болады, бірак олар осы жерде куыршак 
бесігінде кыстап калады. Ересек коцыздар 2-4 жыл өмір сүреді. 
Олардыц белсенді кезецдері жүисыз жібек кобелек пен карағай 
көбелегінің ересек жүлдызкүрітары мен куыршақтарының шығатын 
кездсрінс тура келеді.
Жүпсыз жопе буынтык көбелектердіц жүмырткаларын есеике 
алу жұмыстарын күзде иемесе көктемде, ағаштарда жапырақ жок
20 4

кездерде жүргізген жөн. Жапырақсыз агаштарда әсіресе буынтық 
көбелектердің жұмыртқаларын есепке алу және жинау жүмыстарын 
зиянкестердің сан мөлшеріне байланысты 50 - 100 ағашта
жүргізеді.
Шаңқан 
және 
долана 
көбелектері 
маусым 
айында
жұмыртқалайды. 
Жүмырткаларды 
есепке 
алу 
және 
жинау 
жүмыстары екі рет орындалады көбелектердің жүмыртқалау 
кезеңінің басында жэне жаппай жүмырткалаган кезінде. Мүнда эр 
бір мөлтектен он агаш алып, олардың жогарғы, ортаңгы және 
төменгі 
бөлімдерінен 
3-4 
бұтақты 
тексереді. 
Табылган
жүмыртқаларды жинап санайды және олардың әрбір агашқа келетін 
орта санын анықтайды. Сонымен катар паразиттердің нәтижелілігін 
анықтау үшін зиянкестердің сан мөлшеріне байланысты әрбір 
мөлтектен 1 0 - 2 5 жұмыртқа тобын жинайды. Буынтык көбелек 
жұмыртқаларын агаштың жіңішке бұтақшаларына сақина тэрізді 
орап салады. Сондықтан оларды бұтақшалармен қосып кесіп алады. 
Шаңқан көбелектерінің жүмыртқаларын жапырақтарымен коса, ал 
жүпсыз жібек көбелектің жүмыртқаларын агаш 
қабығының 
кішкентай 
бөлігімен 
коса жинайды. 
Долана 
және 
шаңкан 
көбелектерінің жүмыртқаларын зертханада пробиркага немесе 
шыны банкілерге салып, олардан жүлдызқүрттар шыққанша 
сактайды.
Буынтык жэне жұпсыз жібек көбелектердің диапауза күйіндегі 
жұмыртқаларын 
жиналған 
мөлтектер 
бойынша 
жеке-жеке 
пробиркаларга немесе кағаз пакеттерге салады да эксикаторларда 
немесе шыны кұтыларда сақтайды. Қажетті ылгалдылықты сақтау 
үшін (60-80%) эксикаторлар мен қүтылардың түбіне дымкыл қүм 
салу 
керек. 
Құм 
кұрғап 
кетпеу 
үшін 
оны 
оқтын-оқтын 
дымқылдайды және жұмыртқалардың, пробиркалар мен қүты 
керегелерініц көгеріп кетпеуін бакылап түрады. Жүмырткаларды 
көк шалғын жағдайда, оларды 2 - 3 сағат ауада үстап кептіреді.
Күзде жиналган жүмыртқаларды көктемге дейін салкын жерде 
үстайды, ал жүмырткалар көктемде жиналса, он да оларды 
зертханада 20-25°С сактайды. Мүндай температурада көп кешікпей 
жүмырткалардан жүлдызқүрттар, ал паразиттер бүдан кейін бір ай 
өткен соң ғана шыгады. Паразиттер, ягни жүмыртқа жегіштер, 
үшып шыққан соң, залалданған жұмырткалардың 
%
есептеп 
шыгарады. Одан соң оларды бинокуляр немесе 10 еселік үлкейткіш
205

лупамен қарап, олардагы паразиттердің дернәсілін есепке алады. 
Жұпсыз жібек көбелектің жұлдызқүрттары мен қуыршақгарының 
сан мөлшерін және олардың паразиттермен залалдану дәрежесін 
әрбір онкүндікте бір рет анықтайды. Ол үшін әрбір бактан он агаш 
алып, олардың бағаналарын жэне 4 жагынан бір-бірден үзындыгы 
бір метрлік төрт бүтақты тексереді. Сөйтіп ондагы табылған 
жұлдызқүрттар мен қуыршақтардың жалпы санын жэне олардың 
ішінде паразиттердің пілләлары барларын жеке есепке алады. 
Ересек паразиттерді шыгарып, олардың түр қүрамын анықтау үшін 
есеп жұмысын жүргізген сайын аз дегенде 50 жүлдызқүрт немесе 50 
қуыршақ жинайды және олардың іштерін жарып гексеру үшін, 
сондай жүлдызқүрттар мен қуыршақтар жинау керек.
Буынтық 
жібск 
көбелектерінің 
төменгі 
жастагы 
жүлдызқүрттарының сан мөлшерін анықтағанда (алма күйесі 
жұлдызқүрттары тәрізді шогыр қүрып шоғырланып түрган кезде) 10 
ағаштан 
табылған 
ұялардың 
санын 
есепке 
алады. 
Ересек 
паразиттерді 
шыгару 
үшін 
әрбір 
мөлтектен 
5 
ұядан 
жүлдызқүрттардың төменгі жэне орта жастагы даму кезеңінде екі 
рет жинайды. Жүлдызқүрттар агаш бойына түгел таралып 
кеткеннен кейінгі олардың сан мөлшерін есепке алу және 
паразиттері мен залалдану дәрежесін анықтау үшін жоғарыдагы 
жүпсыз 
жібек 
көбелегін 
зерттеу 
үшін 
көрсетілген 
тәсілді 
қолданады.
Шаңқан. долана 
және сүр көбелектерінің 
вегетациялық 
кезеңдегі жұлдызқүрттарының сан 
мөлшерін жэне олардың 
паразиттермен 
заладануын 
есепке 
алғанда 
да 
жоғарыдағы 
көрсетілген тэсілдер қолданылады.
Долана және шаңқан көбелектерінің қысқы үйқыга кеткен 
жүлдызқүрттарын 2 рет жинайды (көктемде және күзде). Екі ретінде 
де эрбір мөлтектен 10 үядан алады. Бүл екі түрдің қуыршақтарын 
агаштардың бөрік басынан маусым, ал қысқы мүр көбелегінің 
куыршактарын 
жаздың 
екінші 
жартысында 
(шілде, 
тамыз) 
агаштардың түбіндегі топырақ арасына жинайды.

жүктеу 16,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: