бөжекгердің
сал ауруын туғызатын
Enterovirus
туыс өкілдері
жатады. Баі арасының зілді сад ауруы (Enterovirus apis). Сырткы
акуызды кабыты болмайды, вирус элекгродермаіьды текті жасуша
ұлпаларында дамиды. Бөжектерде сал ауруы вирусы элі жегкіліксіз
зерттелген. ТМД олар тура канаттылардыц екі түрінен бөлінген,
осыларга жуык бөжектер түрлерін тэжірибелік
жағдайда залаідауга
мүмкіндік болады.
Реовиридтер
тұқымдасы
(Reoviridae).
Бұл
тұқымдаска
жануарлар мен өсімдіктерді иаразиттейтін бірнеше туыс өкілдері
жатады. Әзірге аты белгісіз бөжекгердіц цитоилазмалық полиэдроз
коздыргыштары жеке тон қүрайды. Бүл тоитың түрі -
тұт жібек
көбелегінің цитоплазмалық полиэдроз вирусы (Reovirus bombycis).
Көбею кезінде олар эртүрлі пішінді коспаіар түзеді:
куб тәрізді,
октаэдра, икосаэдра, ромбододекаэдр
пемесе бүрыс пішінді.
Цитоилазмалық полиэдроздыц өсімдікті биологиялық қоргауда
маңызы зор. ТМД елдерінде ауыл шаруашылығы дакылдары орман
ағаштарының 70 түрін, тагы кан
соргыш бөжектердің бірнеше
түрлері, цитоилазмалык полиэдрозбеи залаідапады (Гулий т.б.,
1982).
Бүларға
кабыршақ
канаггылардың
66
түрі,
екі
қанаттылардың 4 түрі жатады.
Цитонлазмалык полиэдроз вирустары тек бөжектердің ортаңғы
ішек эпителий жасушаларында ғана дамиды. Инфекцияның
дамуыпа карай бүлар ас корыту жолыиа тегістей гарайды жоне
олардың
алдыңғы
ішек
пеп
артқы
ішек
бөлімдеріиің
жасушаларынаи
байкауга
болады.
Бөжектер
дернэсілдеріиің
цитоплазмалық полиэдроз вирус ауруыньщ сырткы белгілері:
дерносілдердіц табеті жойылады, өсуі босецдейді, кейде басы
денесінен элде кайда үлкен болады.
Аурудың кейінгі даму
кезеиінде, дерносілдер түсін
ақшыл
бор сияқты түске өзгертеді,
эсіресе
ішек
жабыиы
аркылы
полиэдроз
массасыныи
ағарғандығынан кұрсак жағынан жаксы байкаіады. Сонымен
полиэдроздар дененің жыртылған жерінеп - дернәсіл жабыны
аркылы босайды немесе экскременттермен бірге сыртка шығады,
кешікпей дернәсілдер өледі. Егерде жүлдызқұрттарыныц жоғарғы
жастағылары залалдаигаи болса, оида
цитоплазмалық иолиэдроздан
ересектерініц көп пайызы кырылады. Сауларына Караганда ауру
бөжектердіи орташа көрсеткіші жогары болады. Барлык зерттелген
бөжекгерде ісік тэрізді күрылым байкалғап, сырткы түріне карай
35
өсімдік егеуіштердщ ішектерінде жиі кездесетін ісікке ұксас
болады.
Қылкан
және жапырак
кеміргіш
бөжектерге
карсы
цитоплазмалық полиэдроз вирусын колдану жайлы нэтижелі
тәжірибелер белгілі (Гулий, Голосова, 1975).
Бөжектердің вирусты ауру қоздыргыштары.
Адам,
жануар
жоне өсімдік вирустарыиан бөжектер вирусының айырмашылығы
деиелерінде орасан
көіі
мөлшерде жиыалады,
оііын
салмағының
10-
20% жетеді жэне ауру организмінен жеціл алыиады. Әсіресе,
бакуловирус,
туысына жататын ядролы
полиэдроз беп гранулез
вирустарының өсімдікті биологиялык коргауда келешегі мол. Бұлар
сэулелі микроскоп көмегімен
анықтауға болатындығьшан, баска
вирустар
тобына
Караганда
жаксы
зерттелгенде,
түрлік
ерекшеліктері мен омырткалы жануарларга кауіпсіздігі айтарлыктай
зерттеуге мүмкіндік берді. Акуызды қоспалар полиэдроздар меп
гранулез матрицаларын
вириондарды жоне олардын залалды
нуклеин кышкылы орта әсерінен тез инактивацияланудан қоргайды,
бұл табиги жагдайда үзак сақталуына жэрдем етеді. Мысалы,
тут
жібек
көбелегінің
вирус нолиэдраларды спиртте, эфирде, ацетонда
жэне басқа органикалық сріткіштерде ерімейді, үзак сакталганда
шірімейді. Шырша егеуішінің ішек клеткаларында полиэдралары
жалған жүлдызқұрттарының күргак өлексесінде 4-5°С жагдайында
вируленттілігін
10
жылга
жуык
мерзімде
сакталады.
Қырыккабаттың
металл
түсті
ядролы
нолиэдрозы
тонырак
кыртысының беткі кабатында 5 жылга жуык уакыт сакгалады.
Бөжектер вирустарын препарат күйінде колдану, гөзімді
популяциялардың
пайда
болуына
байланысты
тиімділігін
төмендетуі мүмкіп. Аустралиялык
галымдардын тәжірибелерінде
гранулез вирусына төзімді
картоп күйесінің
екі популяциясы
іріктеліп алынған. Бірінші популяцияиы 1964 жылдан зертхапада
өсірген, ол егістен жиналган популяцияға Караганда вируска 30 есе
артық төзімді болган. Екінші иопуляцияиы 2 үрпак кезінде гана
өсірген, ол вирусты сезімтал болғаи. Гранулез вирусын картопта
біріпші погіуляцияның үшінші жастагы жұлдызкүрттарын 10 үрпак
бойы коректендіргеиде төзімділігі онша артпаған, ал
осы жагдайда
екінші популяция жұлдызкүрттарының ЛД 50 алты үрпак бойы 140
есе арткан (Брииз, Менди 1983).
36
