3.
Химиялық
зарарсыздандыру.
Бөжектердің
химиялык
зарасыздандыргыш
ретінде
аталықтар
мен
аналықтардың
жыиыстық
тазалығын
тудырушы
косылыстар,
негізінен
аналықтардың тазалығын тудырушы, антиметаболиттер жэне тағы
баска косылыстар. Тиімді хемо зарарсыздандырі ыштар көбіиесе
адамга, үй, жабайы жылы канды жаиуарларга уытты. Сондыктан
оларды далалык жатдайда колданбайды. Бөжектердіц негізінен үй
шыбындарының тіршілік орындары (кокыс тастайтын жер, мал
жоне күс копсылары) жэне біршама мақта зиянкестеріне карсы
өңделеді. Бөжектегі кұстар жэне баска жануарларта зияисыз болу
үшін
үрыксыз
бөжектер
биоценоздарта
жіберілгенде
хемостерилизатор, әсіресе денесінде кауіпті мөлшерде болмауы
тиіс. Хемостерилизаторды корек аркылы еш ізгенде жағдай өзгеше
болады, өйткені көпшілік зарасыздандыртыіи косылыстар бөжектер
денесінде өте тез (көбіиесе бір тэулік ішіиде) уытсыз өнімге
айналады, бірак бедеулік туғызып үлгіреді.
Хемо зарарсыздандыртышгы кауіпсіз қолдану жолын іздестіру
екі бағытта жүргізіледі:
1) уытты хемо зарарсыздаидыргышты кауіпсіз колдану тэсілін
карасгыру, мысалы оларды аттрактантты үстағыштармен бірге
колдану;
2) тек омырткасыздарта эсер етуші немесе аздаи уытты хемо
зарарсызда
11
дыртыштар шығару. Үрыксыз бөжектерді жіберу алдып
ала зиянды түр популяциясының тығыздығын азайту үшіи
иисектицидтермен бірге колдапу жэне биологиялық күрес әдісімен
де оңай сәйкестеледі. Зиянкестердің ересек фазасы алдыпда эсер
етуші энтомофагтар эрекеті стерильді дарақтарды жіберудіц
тиімділігін
арттырады
жэне
күресудіц
кұныи
азайтады.
Генетикалық күрес тәсілі тек белгілі бір түр популяцпясын тежеуге
бағытталған. Бұл әдісті колдану коршатан ортаға зиянсыз тежелетіи
зиянкес өсімталдығын төмендетуші факторға түрактылык корсете
алмайды. Гепетикалык эдіс аталған артыкшылыктарына карамастан
іс жүзінде, тек кейбір зиянды бөжектерге ғапа карсы қолданылуда.
Олардыц катарына бөжекгерді жаппай көбейту, стерильдеу жэне
табити жатдайда жіберу киындықтары жатады. Физикалык жэне
химиялык факторлар әсерімен оларды
стерильдеу, олардыц
шагылысу бэсекелестігіие теріс эсер етеді, бүл тиімділікті
айтарлыктай төмендетеді.
232
Зарарсыздандырылған бөжекгердіц керекгі мөлшерін есептеу
жоне жіберу мерзіміи дұрыс аныктау үшіи зиянкес имагосы габиғи
популяциясының таралу аумагы жэне самы, үшу динамикасының
мерзімі жайлы пакты моліметтер кажет болады. Мұндай мэліметтер
жинау үшін генетикалық әдіске арналған аттрактанты бар
ұстагыштар, бөжектерді белгілеуге керекті радиоактивгі изотоптар,
эртүрлі боягыштар жэне т.с.с. колдапылады. Зиямкестермен күресу
үшін жыныс стерильдеу тэсіліп колдану табиғи кедергілер болғанда
тиімді болады. Оларға аралдармен, таулармен қорғалған алаңдар,
т.б. жатады.
Үй жапуарыныц қауіпті зиянкесі - амермкалык ет шыбынына
карсы алғашкы per табиғатка стерильденген аталыкты жіберудіц
өндірістік тэжірибелері 1952 жылы Флоридапыц жағалауындағы
Санибэл аралында 3800 га жерде жүргізілген. 1954 ж. осы зиянкеске
қарсы айтарлықтай кец көлемде Кариб теңізінің Кюрасао аралында
(43000 га) сынақтар жаксы деңгейде жүзеге асырылған. Бүдан кейін
ет шыбыпыпа карсы бүл тэсіл Флорида түбегінде, одан соц АҚИІ-
тын оңтүстігіндегі 5 штатында колданылған. Техас штатында
орпаласкап биофабрикада тэулігіне 20 млн. шыбып даярланған,
олар сэулемен зарарсыздандырылған жоне кец аймакка арнаулы
қораптармен үшақтар аркылы жіберілген. 1961-1963 жж. АҚШ-тыц
оңтүстік штаттары аймағындағы зиянкес популяциялары толықтай
жойылғам. Кейінгі жылдары корганыс айматын жасау максатымен
Мексика шекарасы бойына жыл сайын зарарсыздандырылған
шыбындар жіберілін отырған.
Зияпкестіц жана ошаты 1972 жылы байкалған, оны күрту үшін
анта сайын
стерилденген шыбындар жіберілді. Ет
шыбынына
карсы колданылған генетикалык одіс жоғары тиімді шара болады.
Зарарсыздандырылтан аталык шыбындарды жіберудін екінші бір
тиімділігі, ол жеміс шыбындарып Марияп архипелегында толықтай
жібергені болады.
Қазіргі кезде эртүрлі елдерде жиырма шакты ғылыми өндірістік
жобалар өсімдік зиянкестеріне карсы генетикалык эдісін колдану
жолға койылганмен, озірге ол кен көлемді қолданылмауда бүрынгы
кенестер одагыпда соулемен залалсыздандыру жоне зиянкестерді
залалсыздандыру жаппай көбейтудегі зерттеулер алма жеміс жемірі,
кырыккабат көктемгі шыбыны, үрмебүршақ дән коңызы жоне баска
зиянкестермен жүргізілгеп алма жеміс жемірі, күлкайыр күйесі,
233
кейбір коцыр көбелектер жзне баска зияпкестермеи күресу үшін
химиялық залалсыздандыру гэсілі іске асырылуда. Бірак, осы жоне
баска
жүмыстар
зертханалык
немесе
далалык-зертханалык
тзжірибелерден аспады.
Достарыңызбен бөлісу: |
