эдеби-теориялъщ терминдердг мецгеру

Сепзшипден. баяндама, хабарлама т.б. сейлеу кызметше ез бетшше 
даярлана алу кабшетш калыптастыру талаптары койылады.
Окушылар эдеби тш нормаларын керкем шыгарманы оку барысында 
м^гашмнщ турлI эдю-тэсшдер! -нэтижесшде калыптастыра алады. М угал1м 
окушылардьщ сейлеу тЫ не койылатын н еп зп талаптарды унем1 назарда 
устагандары жен. Окушылардьщ баяндауга, баяндама жасауга не ез ойына 
дэйектемелер дайындауда кейб|р сейлеу кызметшщ кздэылымдарын усынуга 
болады.
1. Юрюпеде н еп зп мэселенщ мэнш тусшд1ру, тындаушылардьщ ынта- 
зейшга аудару, кендл-кушн б ел к у карастырылады.
2. Мазмундауда айтатын мэселе туралы сатылап эцпмслеу, мазмунга 
аныктык пен нактыльщты, кыскалыкты, шындыкка сэйксспкп уйлестгру.
3. Керкем тш сатысында а) такырыпты айкындау, э) тш дщ граммати- 
калык жэне лексикалык нормасын мукият дурыс сактау, б) сезд1 жал- 
пыхалыктык мэнде, табиги 'пркешмд! сактай колдану, г) керкем тщ дщ
э у е зд ш п мен суреттш пн сактау.
Сейлеушшщ ойды шебер жетизе б!лу табысы ойдыц ж у й е л ш п .мен 
композициялык курылымына катысты екещцпн алгаш 
Аристотель атап 
керсетед!. Ол усынга сейлеу удсрюшщ композидиясы:
1.Алгы сез;
2.Такырыбын дэлелдеу;
З.Эцпмелеу, сезд1 релмен баяндау;
4.Сипаттау;
5. Дэлелдеу;
223

6.Ж окка ш ыгару не полемика, эвристика;
7.Ундеу тастау-тындаушыньщ журегше тш кату;
8.Сезд! 9серл1 аяктау.
Тш дамыту максатында ауызша мазмундату, жазба жумыстарын 
орындату сейлеу тшш дамытудагы елеу.п саты болып табылады. Оны эр 
сынып бойынша б!рнеше турге белш отгазуге болады. Мысалы: мэтшге жуык 
мазмундау 5-7 сынып окушыларында 
белсенд! журпзш едк Окылатын 
керкем шыгарманьщ езшен баяндау улпсш деп мэтш д1 езгертш колдануга 
уйрету, кейб1р кешпкерлер образын беретш портрет, мшездеулерд1 ауызша 
сипаттату, пейзаж улплерш ауызша 
суреттету, кейб1р суретке суйене 
отырып мазмундау, суреттеу, баяндау, мшездеу улплерш колдануды тапсыру 
окушылардын сейлеу т ш н б^ршама дамытады. Окушылар мэтшнщ му и дай 
(баяндау, мшездеу, суреттеу) улплерш бастауыш сыныптан ажыратып бшсд!, 
сондьщтан тапсырмалар окушыларга еш киындьщ тугызбасы аньщ.
Окушы ойын жуйел1 айтуга жаттьщтыруда суреттщ мэш ерекше. 
Бупнде эдютемеде суретке карап баяндау бастауыш сыныптарга гана тэн 
деген жацсак угым калыптаскан сиякты. Шындыгында интерактивт! 
тактаньщ кемепмен сурет, видео т.б, енер турлерщ эдеби мэтшнщ 
мазмупдык танымын терец мецгеру максатында, сейлеу т ш н дамыту 
максатында колдану тшмд1 Керкем бейне бойынша мазмундау, эцпмелеу 
сейлеу барысында орнекп ойды табуга, оны орынды колдана бшуге 
дагдыландырады. Жазба тшдщ ауызею сейлеумен б1рлжте болатыны белгш . 
Дурыс сейлей бшу сауатты жазуга да уйретедь Ауызша тш дамыту 
жумысыныц сапасы жазба жумыстарын орындауда аньщ коршед). Сондьщтан 
мугал1м айтылган, жазылган сездщ мэщц, магынасы мазмунды болуы, 
ойларыньщ дэлелд1, айкын бершу1, кулакка жагымды, тындауга эсерлк о куга 
тартымды болуын у нем! кадагалап отыруы керек.
Тшд! дамытудыц кушт1 куралы - керн екш к бупнде мектеп тэж1ри- 
бесшде корнекш жпн турлср'1 интерактивт1 такта, компьютерлж, мультиме- 
диялык багдарламалар т.т. коптеп колданылуда. Булардьщ кай-кайсысы 
болсын сабак сапасын арттырып, турлещцруге ез улестер'ш косады. Ен 
бастысы окушылардын, назарын езше тез аударады, кызьщтырады, ынтасын 
арттырады, есте сактауына кемектесед1, энпмелеп айта бшуге, сейлеуге 
жагдай жасайды.
Окушылардьщ сейлеу т ш н дамытуда ец биж меже -ш еш ендж енерге 
баулу екегп б елгш . Ф.Ларошфуко: «К есш п жаксы сейлеу — тапкыр 
акылдыц сыйы, тужырымды жаксы сейлеу — данальщтыц белпсЬ> дещ ц1. 
М.Эуезов «Абай жолы» эпопеясында жас Абайдыц эке тапсырмасымен 
Кулыншак, 
аулына барган тусындагы сейлеу мэнерш 

жүктеу 11,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: