Қазақстанреспубликасы ғылымжәнебілім министірлігі

103 
 
(ЦСУ)  санақтық  жинақтарында  және  арнайы  анықтамалық  басылымдарда 
жариялаңды.  1957  жылдан  бастап  «Народное  хозяйство  СССР»,  ал  1973 
жылдан  «Народное  хозяйство  Казахстана»  деген  статистикалық  жинақтар 
КСРО-ның  ыдырап,  тәуелсіз  мемлекеттердің  құрылуына  дейін  жыл  сайын 
баспадан  шығып  тұрды.  Олармен  қатар  мерейлік  даталарға  байланысты  санақ 
жинақтары  мен  анықтамалық  жинақтар  да  жарық  көрді.  Бұл  жинақтарда  Қа-
зақстанның  әлеуметтік-экономикалық  жөне  мәдени  дамуының  барлық 
салаларынан  сандық  деректер  берілді.Өнеркәсіп  мекемелерінің  жаңадан 
жіктеліп,  ауыр  және  жеңіл  өнеркәсіп  болып  бөлінуіне  байланысты,  1957  және 
1964  жылдары  Орталық  санақ  басқармасы  «Промышленность  СССР»  деген 
арнайы  анықтамалықтаршығарды.  Оларда  санақ  материалдары  негізінде  кеңес 
индустриясының  даму  қорытындылары  мен  негізгі  бағыттарының  толық 
мәліметтері береді. 
б)Жұмысшы  мен  зиялылар  санағы1918  жылы  өнеркәсіп  санағының  негізінде 
қорытылды. Бұл бүкілресейлік кәсіби санақ болды және оның бағдарламасы да 
жан-жақты  ойластырылды.  Онда  жұмысшылардың  кәсібі,  сауаты,  тұрмыс 
жағдайы,  қоғамдық  ұйымдар  жұмысына  қатысуы  т.б.  туралы  сұрақтар  да 
болды. 1918 жылы санақ Кеңес өкіметі орнаған губернияларда ғана жүргізілді. 
Қазақстан, Орта Азиия, Украина, Оралдың көптеген губернияларында, Сібірде 
санақ өткізілген жоқ.  
Жұмысшы табының құрамы маңызды саяси проблемаға айналуына байланысты 
1929 
жылы 
сәуір-мамыр 
айларында 
олардыңкәсіподақтық 
санағы 
өткізілді.1941–1976 жылдар аралығында жұмысшылар мен қызметкерлер есебі 
жүргізілді.  Оның  материалдары  «Народное  хозяйство  СССР»,  «Труд  в 
СССР»есептік  анықтамалығында,  «Вестник  статистики»  жорналындабасылды. 
Жұмысшысанағының  мәліметтері  1930,  1932,  1934,  1936  жене  1968  жылдары 
басылған  «Труд  в  СССР»жинағында  берілді.  Әлеуметтік  санақтың  түрлі 
мәліметтері  «Народное  хозяйство  СССР»жинағында  жарияланды.Алпысыншы 
жылдардың басынан әлеуметтік санақты,әлеуметтікзерттеулертолықтырды.Бұл 
тұрғыдағы зерттеу материалдары өзгеше тарихи деректің рөлін атқарады. 
1920 жылы халық ағарту саласы зерттелді. Санақ халық ағарту ісі органдарын, 
мектептерді,  балалар  үйлерін,  техникумдарды,  кәсіби  мектептерді,  оқу 
шеберханаларын,  курстарды  т.б.  қамтыды.  Сонымен  бірге  зерттеу  жұмысы 
оқушылар мен оқытушылар арасында да жүргізілді. 
1927  жылы  мектеп  санағы  өткізілді,  оның  барысында  барлық  оқытушылар 
арнайы  бланкілерді  толтырды.  Бұл  санақ  315  мың  мектеп  оқытушысын 
қамтыды.  Отызыншы  жылдардың  ортасында  денсаулық  сақтау,  кітапхана, 
сауда  мекемелері  және  т.б.  қызметкерлерінің  бірінші  арнайы  санағы  өткізілді. 
Денсаулық сақтау қызметкерлерінің осындай санағы 1963 жылы болды. 
Ғылыми 
мекемелер 
мен 
жоғарғы 
оқу 
орындарының, 
ғылыми 
интеллигенцияның бірінші санағы  1928 жылы ұйымдастырылды. Зерттеу 1227 
ғылыми-зерттеу  мекемесі  мен  151  жоғарғы  оқу  орнын  қамтыды.1933 
жылыКСРО-ның басшылары мен мамандары есепке алынды. 

104 
 
Интеллигенциямен  қатар,  халыққа  білім  беру,  ғылым  және  мәдениет 
салаларының 
КСРО 
мен 
одақтасреспубликалардағыөсужолдарынзерттеушілерге 
арналған 
деректік 
басылым 1971 және1977 жылдары жарық көрді. 
в)Ауыл шаруашылығының санағы елдің азық-түлік қорларын есепке алу, оның 
жоспарлануын  тәртіпке  келтіру  және  шаруалардың  әлеуметтік-таптық 
жағдайын  талдау  үшін  жүргізілді.  Кеңестік  ауыл  шаруашылық  санағының 
тарихын  екі  кезеңге  бөлуге  болады:  біріншісі  1930  жылға  дейінгі  уақытты 
қамтыса,  екіншісі  ауылды  жаппай  коллективтендіруден  басталады.  Бірінші 
кезеңде  санақтық  мекемелер  жүйесі  қалыптасты,  біртіндеп  ауыл  мен  селоны 
зерттеудің  әдістемесі  жасалды.  Бұл  жұмыстың  негізгі  мақсаты  селодағы 
өндіргіш  күштер  мен  шаруалардың  әртүрлі  экономикалық  топтарының 
шаруашылық  құрылысын  және  егін-шілік  пен  мал  шаруашылығының  даму 
қарқынын  зерттеу  болды.  Ауыл  шаруашылығының  көптеген  ұсақ 
шаруашылықтардан  тұрған  кезеңінде  оны  зерттеудің  кең  таралған  тәсілі  –
шаруашылықтарды тұтас емес, оның кейбір түрін ғана ішінара тексеру болды. 
Елдің  ауыл  шаруашылығының  алғашқы  санағын  РСФСР-дің  Орталық  санақ 
басқармасы  1920  жылы  өткізді.  Бұл  санақтың  басты  мақсаты  ауыл 
шаруашылығының  өндіргіш  күштерін  есепке  алу  еді.  Әр  жанұяның  құрамы, 
оның мүшелерінің жынысы, шаруашылығы, мал-мүлкі т.б. ескерілді. Санақ тек 
РСФСР-дің  еуропалық  бөлігінің  25  губерниясында  ғана  өткізілді.  Оның 
қорытынды мәліметтері 1920 жылы «Труды ЦСУ»жинағында жарияланды. 
1920  –  жылдары  ауыл  шаруашылығы  санағында  іріктеп  тексерудің  екі  түрі 
қолданылды. 1921–1927 жылдары табиғи-шаруашылық аймақтары ортақ белгілі 
мекен орындарының өсу санағы мен ішінара санағы өткізіліп отырды. 
1921–1929  жылдары  ішінара  өткізілген  санақ  жұмыстары  егістіктер,  мал 
шаруашылығы менжалпы ауыл шаруашылығы өндірісінің есебін алу мақсатына 
арналды.  Олардың  кейбір  мәліметтері  Орталық  санақ  басқармасының  соңғы 
уақытта шыққан басылымдарында жарияланды. 
1930 жылы еддің санақ мекемелері қайта құрыдды. Орталық санақ басқармасы 
КСРО-ның мемлекеттік Жоспаркомының (Госплан СССР) халық шаруашылық 
есебінің 
Орталық 
басқармасы 
болып 
қайта 
құрылды. 
Жаппай 
коллективтендіруге  байланысты  ауыл  шаруашылығының  санақ  тәсілдері 
өзгерді. Осыған байланысты санақ негізіне енді ішінара зерттеулер емес, ауыл 
шаруашылық  мекемелерінің  шаруашылығын  есепке  алумен  олардың  мезгіл-
мезгіл есептері алынатын болды. Көптеген құжаттардың ішінен колхоздардың, 
совхоздардың  және  МТС-тердің  шаруашылық  жұмыстарының  қортыңдылары 
көрсетілген жылдық есептерінің мәні артты. анықталып отырды. 
30  –  жылдары  коллективтендіру  қарқыны  Наркомзем  мен  колхоз  центрдің 
ведомстволықесептерінде  баяндалып  отырды.  Олардың  қорытындысы  30-
жылдардың  басында  басылымдарда  жарияланды.  Бұл  мәліметтер  1956  жылы 
«Народное  хозяйство  СССР»деген  жинақтың  баспадан  шығуымен  қайтадан 
жарияланды.  1957  жылдан«Народное  хозяйство  в  ...  году»  деген  жинақ  жыл