Қазақстанреспубликасы ғылымжәнебілім министірлігі

153 
 
болып  саналды.Музейдің  құрамына  қонақтар  дем  алатын  бөлмелер,  оқу 
бөлмесі, асхана, ботаникалық және зоологиялық бақ,обсерватория кірді. 
Кейінде  медицина  және  астрономия  құрал-жабдықтары,  жануарлардың 
тұрыптары,статуя және бюст сяқты оқу процесіне қажетті заттарды қойды. 
Кітапханада  200  мыңға  жақын  папирус  қолжазбалары  және  (антикалық 
авторлардың  шығармалары)  700  мың  дана  құжаттар  сақталды.  Музей 
жәнеАлександрия  кітапханасының  біраз  бөлігі  б.э.  270  жылдары  жойылып 
кетті. 
Ортағасырлық 
Еуропада 
кітаптар 
көбіне 
моностырларда 
жи-
нақталды.АвстриадағыәулиеФлорианмонастырында,30  мыңға  жақын  кітап 
бар.Олардың 
жанында 
қолжазбалардың 
көшірмесін 
жасайтын 
шеберханаларыболды.Оны  скрипто́рий  (лат.  Sсriptorium  от  scriptor  жазушы, 
көшіруші  деген  мағынаны  білдіреді)  деп  атады.  Осындай  шеберханалары  VI–
VII  ғасырларда  пайда  болған.  Онда  христиан  дінінің  қасиетті  кітаптары,кейбір 
шіркеу қызметкерлерініңжәне антикалық авторлардың шығармалары көшірілді. 
Қайта  өрлеу  заманында  грек  және  латын  тілінде  жазылған  кітаптарға  деген 
қызығушылық  артты.  Сондықтан  қолжазбалардың  баға  жетпес  құндылығына 
байланысты болады шынжырлап сақтауға мәжбүрлік 
Кітап  басу  өнері  екі  жерде  пайда  болды.  Алдымен  Қытайда  б.э.  581  жылы, 
кейін,  Орта  ғасырда  Еуропада.Ио́ганн  Гу́ттенберг  1440-жылдардың  орта 
шенінде  қозғалмалы  литер  арқылы  кітап  басу  өнерін  меңгерді.Әлбетте  бұл 
құбылыс  Әлем  халықтарының  рухани  әлемінің  өркендеуіне  зор  әсерін 
тигізді.Енді  кітапханалар  архивтен  өзгеше  жаңа  кітап  қорымен(Google 
мәліметі бойнша әлемде 130 млн. кітап бар). 
Кітапнама (немесе Библиография)(көне грек: bіblіon – кітап және көне грек: 
drapho  –  жазу)  –  баспа  өнімдері  жөнінде  ақпараттық  мағлұмат  беріп,  оларды 
жүйелі  насихаттайтын  ғылыми-практикалық  қызметтің  бір  саласы.  Ол  кітаби 
мұраларды,  библиография  тарихын,  теориясын,  библиография  қызметті 
ұйымдастыру жолдарын зерттейтін ғылыми пән ретінде де қолданылады. Баспа 
өнімдерін іріктеп, оларды жүйелі түрде саралау, ғылыми сипаттама беру және 
қысқаша мазмұнын ашу арқылы библиография ғылым мен мәдениет дамуының 
деңгейін  айқындауға  көмектеседі,  ғылыми-зерттеу  жұмыстарына  бағыт 
сілтейді,  белгілі  бір  ғылыми  қағидаларды,  саяси,  философияжәне  эстетика 
көзқарастарды, техника жетістіктерді таратуға мүмкіндік туғызады. 
Бүгінде тарих ғылымы саласында жарияланған деректербаршылық. Мұның өзі 
тарихшы  еңбегін  біршама  жеңілдетені  белгілі.  Ол  тек  соларды  еш  қиндықсыз 
тауып  алу  әдістерін  меңгеруі  қажет.Тарихи  деректерді  жариялау  түрлері  сан 
алуан.  Ескерте  кетер  бір  жай  деректердің  алғашқы  және  қосымша 
басылымдары болады. Біріншісі жарияланған деректің мәтіні, екіншісі сол жа-
рияланым жөніндегі ақпарат. 
Деректердің алғашқы басылымына деректерді мезгілсіз, мерзімді,оларды және 
оларды  тұрақы  жариялау  жатады.  Екіншісіне  басылымдарды  аналитикалық-
синтетикалық  және  логикалық  талдау  нәтижесі  жарияланады.  Бұлар 
төмендегідей. 

154 
 
Ақпараттық басылымдар 
а) деректің қысқаша мазмұны реферативті журналдарға жарияланады; 
б)  жарияланған  деректердің  толық  мазмұны  экспресс-ақпарат  басылымына 
жарияланады. 
в) шолулар белгілі бір тақырып бойынша зерттелу барысы мен келешегі туралы 
ақпарат беріледі.: 
Анықтамалық  әдебиет  (мысалы,  энциклопедиялар  –  жалпы  және  салалалық 
басқа 
да 
анықтамалық 
әдебиеттер, 
энциклопедиялық, 
тақырыптық, 
түсіндірмелік, этимологиялық, терминологиялық, қостілді, көптілді және басқа 
дасөздіктер). 
Библиографиялық құралдар (мерзімді, мерзімсіз,тұрақты). 
Библиографиялық құралдар дегенімізбілгілі бір прициппен ретке келтірілген 
әдебиеттердің сипаттамасын айтамыз. 
Библиографиялық құралдардың бірнеше түрлері бар. 
Кітаптар мен мақалалардағы әдебиеттер тізімі. 

 
Библиографиялық көрсеткіштер (кітаптың мазмұны көрсетілген қосалқы 
құралдар,кейде бөлек кітапша ретінде),  

 
Библиографиялық шолу (белгілі бір тақырып бойынша шолу)  

 
Өзінің  қызметі  жағынан  библиографиялық  құралдар  есептеу-тіркеу 
сипатында болуы мүмкін. 
Студенттің  дайындығына  байланысты  ұсынылатын  әдебиеттер  тізіміде 
кітаптың немесе мақаланың аты көрсетіледі, Содан кейін олар ғылыми-қосалқы 
библиографиялық құралдарды пайдаланады. 
Библиографияныңбір  ғалымның  немесе  жазушының  шығармашылығына 
арналған  жеке  тұлғалық,  жер  ел  тарихына  туралы  әдебиет  жинақталған 
өлкетану және елтану сияқты түрлері болады. 
Тарихи библиография. 
Жарияланған  деректерді  іздестіруде  зерттеушіге  тарихи  библиографияның 
берері  мол.Оның  негізгі  мақсаты  іздестірудің  әдіс-тәсілдерін  қарастыру, 
библиографиялық сипаттау,деректерді іріктеу, деректер мен әдебиетті ғылыми 
түрде жүйелеу және алынған ақпаратты зерттеушіге ұсыну.  
Библиографиялық ізденіс әдістері.Ізденіс барысында зерттеуші екі түрлі әдісті 
пайдаланады.Бірі  жаппай  (сплошной)іздеу,екіншісі  іріктеп(выборочный) 
іздеу.Жаппай  іздегенде  қажетті  дерек  бар  еді  деген  барлық  басылым 
тексіріледі. Бұл әдіс көп уақыт пен орасан зор еңбекті қажет етеді.Лажы болса 
іріктеп  іздестіру  әдісін  пайдаланған  жөн.  Бұл  үшін  библиографиялық  құ-
ралдарды  пайдаланудың  тәсілдерін  терең  білу  қажет.  Мысалы,кітаптар  мен 
мақалалар  жылнамаларының(Летопись  книг  и  газетно-журнальных  статай) 
көмегіне сүйенген абзал. 
Деректерді іздеудің мақсаты мен шарттары.  Оның әр  түрі бар. Барлығына 
бірдей  ортақ  схема  жоқ.  Кейде  тақырып  бойынша  барлық  жарияланған 
деректерді  жинап  алған  жөн.  Ал  енді  екінші  бір  жағдайда  негізгі  дегендерін 
жинасаңыз да жеткілікті. Бірде деректердің мәтінімен мұқият әрі толық танысу