146
Обскура камерасы, 1646 жыл
Жозеф Ньепс Луи Дагер Вильям Тальботт
Сондай-ақ оның өмiрден өз орнын табуына Дагердiң жерлесi әрi ұстазы
Жозеф Нисефор Ньепс пен ағылшын ғалымы Вильям Генри Фокс Тальботтың
қосқан үлесi зор болды. Олардың ашқан бұл жаңалығы Жер шарының түкпiр-
түкпiрiне лезде таралып кеттi. Тіпті, сол жылы Ресейге де жетiп үлгердi. Қазан
айында орыс әскерінің офицерi Теремин Петербургте «Қара қобдишаның»
объективiн 25 минут ашып қойып, Исаакий шiркеуiнiң сыртқы бейнесiн түсiрiп
алды.
147
Ж. Ньепстің тұңғыш фотоаппараты (1826 жыл)
Фотография Қазақстанға 1841 жылдың 6 желтоқсанында аяқ басты. Тура сол
күнi Ордада «Жәңгiр мектебiнiң» ашылу салтанатына Жәңгiрхан Ресейден
арнайы фотограф шақыртып, осы мектепке алғаш қабылданған оқушылардың
ортасында отырып түскен фотосуретi тарихтан белгiлi. Алайда, фотографияның
сонау Еуропаның қақ төрiнен бастау алып, айналасы бiр-екi жылдың iшiнде
кең байтақ Қазақ жерiне жетуi қаншалықты жылдам болғанымен, оның
мерзiмдi баспасөз беттерiнен орын табуы соншалықты шабандық танытуы
көңiлге қаяу түсiрмей қоймайтыны анық. Оның, әрине, өзiндiк объективтiк
себептерi жоқ емес едi. Бiрiншiден, өнеркәсiбi әлi өрге басып үлгермеген бұл
өлкеде мерзiмдiк баспасөздi басып шығаратын баспаханалар жоқтың қасы
болды. Екiншiден, олардың бәрi де ескi, фотография клишелерiн жасайтын
цехтармен қамтамасыз етiлмедi. Анда-санда газет бетiнде көрiнiс тапқан
фотосуреттердiң өзi Мәскеуден арнайы дайындалған клишелер арқылы
жiберiлiп отырылды. Бұл iспен толығырақ шұғылдануға мүмкiндiк беретiн
Республикалық баспахананың өзi де Қазақ АССР-нің астанасымен бiрге
Орынбордан Қызылордаға, Қызылордадан Алматыға көшiп отыруына
байланысты жаңа техникалық жабдықтармен жарақтандыра алмады. Әйтпесе,
фотография өнерiне деген қызығушылық Ресейден Қазақстанға қоныс
аударушылар тарапынан да және жергiлiктi ұлт өкiлдерi арасынан да аз болған
жоқ. Оның мысалы ретiнде бүкiл саналы ғұмыры, атап айтқанда, 1899 жылмен
1958 жылдың аралығын қамтыған Дмитрий Поликарпович Багаевтың
фотографиялық қызметi тек бiр ғана Павлодар облысының өсiп-өркендеу
жолына бағытталса, Евсей Ефимович Блехманның шығармашылық қызметi
Қазақстан Республикасының алғашқы АССР болып құрылған кезiнен кешегi
тың және тыңайған жерлердi игеру кезеңiне дейiнгi тыныс тiршiлiгiн әсте қалт
жiбермей, фото-кино аппараттарына арқау еттi (1).
148
Д.П.Багаев түсірген фото(1930) Қазақтың алғашқы фотографы–
Шәңгерей Бөкеев
Сондай-ақ 1901 жылы Бөкей ордасының жүз жылдық мерейтойына орай
Петерборда өткен салтанатында II Николай патшадан фотоаппарат және оның
құрал-саймандарын қоса сыйға алған Шәңгерей Бөкеев, ғасыр басынан бастап
қазақтың сол кездегi бетке ұстар белгiлi азаматтарының басым көпшiлiгiнің
шежiрелiк фотосуреттерiн түсірсе, жер шарының жартысын жаяу аралағандағы
көрген бейтаныс халықтың қиын да күрделi тұрмыс тiршiлiгiн фотообьективке
нысана етiп алған сансыз суреттердiң иесi Әлiби Жангелдиннiң де фотография
саласындағы баға жетпес бай мұралары туралы сөз етпеуге болмайды. Бiрақ,
өкiнiшке қарай, қазақтың танымал ақынының кешегi күнге дейiн танылмай
келген өнерiнiң және аты аңызға айналған революционер әрi қоғам
қайраткерiнiң артына қалдырған осы еңбектерiнiң бiрен-сараны ғана болмаса,
көпшiлiгiнiң қолды болып, ұстағанның қолында, тастағанның жолында
шашылып, iз-түссiз жоғалып кетуi өзектi жанның өзегiн өртейтiнi сөзсiз.
Оларды жинақтап-сақтап, мұражайларға немесе архивке өткiзiп отырғанда,
келешек ұрпақтың игiлiгiне жаратуға, қазiргi тәуелсiздiк алған тұстағы
тарихымызды түгендеуге зор септiгiн тигiзер едi (3).
Фотография бастапқы кезде мерзiмдiк баспасөздi безендiру, көркемдеу құралы
ретiнде қолданылды. Оның баспасөз беттерiнен тұрақты орын алуы 1932
жылдың 9 мамырынан басталды. Дәл сол күнi Алматыда ВКП (б) Орталық
Комитетiнiң партиялық баспасының Қазақстандағы филиалы ашылды. Соған
байланысты баспахана техникалық тұрғыдан жаңартылып, газет-журнал
беттерiнде жарияланатын фотосуреттердiң клишелерiн жасайтын цех iске
қосылды. Бұл өз кезегiне орай мерзiмдiк баспасөздiң сапасын арттырумен қатар
олардың бiр орталыққа шоғырландырылуына мүмкiндiк туғызды. Осылай
фотография мерзiмдiк баспасөздiң бетiндегi безендiру, көркемдеу құралынан
бiрте-бiрте кеңейiп, журналистиканың жеке саласына қарай аяқ басты. Газет-
журналдардың штаттық кестесiне фототiлшi мамандығы енгiзiлдi (2).
Елiмiзге қауiп-қатер болып төнген екінші дүниежүзілік соғыстың салдарынан
бұл кезде көптеген облыстық, аудандық газеттер жабылып қалды. Ендi-ендi
149
жаңадан қалыптасып келе жатқан қазақ фотожурналистикасы осы уақытта сәл
болса да тоқырауға тап болды. Оның қайта өрлеуi, соғыстан кейiнгі елуiншi
жылдардың екiншi жартысынан басталды.
Әдебиет
Агафонова Н. А. Искусство кино: этапы, стили, мастера: Пособие для
студентов вузов. – Мн.: Тесей, 2005. – 192 с.
Стигнеев В.Т. Век фотографии, 1894–1994: Очерки истории отечественной
фотографии. – М.:Либроком, 2012. – 392 с.
Атабаев Қ.,Сексенбаева Г. Аудиовизалды құжаттар: тарихи дереккөздері
ретіндегі маңызы мен ерекшеліктері.//Қазақ тарихы. 2013,№3(120),18-20 беттер.
16. ДЕРЕКТЕРДІ ІЗДЕУ ӘДІСТЕРІ
Жоспары
1.Библиографиялықэвристика.
2.Мұрағатта жұмыс істеу әдістері.
3.Деректерді интернет арқылы іздеу.
1. Библиографиялықэвристика
Тарихи деректер үлкен екі топқа бөлінеді дедік жоғарыда. Оның бірі
жарияланған ал енді оның басым көпшілігі жарияланбаған. Бірінші
топтағылары кітапхана, мұражайлар мен жеке тұлғалардың отбасылық
кітапханаларында сақталса, екіші топқа жататындары мұрағаттар мен
мекемелер мен кәсіп орын мұрағаттарынан табуға болады.
Әлбетте, зерттеуші өз жұмысын бастамас бұрын деректерді іздеп табу әдістерін
толық меңгеруі қажет.Олай етпесе зерттеу жұмысының нәтижелі болып
аяқталуы неғайбыл. Сондықтан қазір әңгіме жарияланған жазбаша деректерді
іздеу,табу жөнінде болмақ. Бұл әрекетті ғылымдабиблиографиялықэвристика
деп атайды.
Кітапханалар жөнінде жалпы мағұлымат.Жарияланған деректер көбіне
кітапханаларда сақталады дедік. Кітап бастыру,оны жинақтап сақтау тарихы
көне заманнан басталған.
Достарыңызбен бөлісу: |
