140
Бірінші топқавизуалды (көру арқылы қабылдау:диафильм, диапозитив, слайд,
сақау
кинофильмдер,
эпифильм;аудиалды
(есту
арқылы
қабылдау:
грампластинка, магнитті таспалар, фонограмма;аудиовизуалды(көру және есту:
дыбысты
кинофильмдер,
диафоно-фильмдер,
видеофильмдер,
магнитофильмдер.
Екінші топқа жататындар:
*киноқұжаттар: диа-, кино-, видео-;
*фотоқұжаттар: диапозитив (слайды), фотография;
*фоноқұжаттар: грампластинка, магнитті фонограммалар.
Мұндай құжаттардың көпшілігі матрицалы.Фото және кинопленка, диск бетіне
не дыбыс жазылған немесе суерет бейнеленген матрица. Адамолардағы
ақпаратты тікелей(фото) немесе аппарат арқылы (диафильм, кинофильм,
грампластинка,
магниттіфонограмма)
қабылдай
алады.
Материалдық
конструкциясына байланысты бобина, катушка, кассета, дискетка, рулон, лента,
компакт-кассетаға бөлінеді.Осыған байланысты оларды сақтау мүмкіншіліктері
де әртүрлі. Еліміздің кітапханаларында,мұрағаттар мен мұражайларда осындай
құжаттарға арналғкан арнаулы қорлар бар.
2. Кино-фото құжаттарының деректік мүмкіншіліктері
Фотоқұжаттар дегеніміз фотоға түсіру арқылы пайда болған құжат. Бұл
өнердің пайда болу уақыты ХІХ ғасырдың алғашқы жарытсы.Фотография
термині (грек. «photos» – жарық, «grapho» – жазамын деген сөздердің
қосылуынан шыққан. Яғни жарық сегіш жұқа материалдарға өлшеп жарық беру
арқылы алынатын және оны әртүрлі химиялық реактивтердің көмегімен алы-
натынбейнені фотография деп атаймыз. Ол бейне қағаз, шыны,керамика сиқты
материалға химиялық жолмен түсіріледі.
Әлемде
мұндай
өнерді
1826
жылыойлап
тапқанфранцуз
өнертапқышыЖ.Н.Ньепсу.алғашқы
фотографиялық
аппаратты
жасады.
Кейіннен фотография өнері тұрақты түрде алға жылжыды,жетілдірілді,жаңа
матералдар мен әдістер пайда болды.
Фотоаппараттардың алуан түрлері фотоға түсіруші мамандардың жұмысын
жетілдірді. Мысалы 1947 жылы был изобретён так называемый диффузионды
фотографиялық процеспайда болды.Сөйтіп бірден түсірле сала фотосурет
беретін аппарат дүниеге келді.
Фотографияға байланысы полиграфии, картографии, репрографии сияқты
ақпаратты техникалық жағынан рәсімдейтін салалар дамыды. Мерзімді
баспасөздің де фотографиясыз күні қараң. Сонымен қатар,әлбетте фото өте
маңызды тарихи дерек. Өйткені ол болған уақиғаны бұлжытпай сол күйінде
бейнелейді. Егер адам 80 пайыз ақпаратты көру арқылы алатын болса фотоның
ақпараттық ауқымы өте кең екендігі, оның бір уақытта бірнеше объктіні
қамтитындығыдәлелдеуді қажет етпейді. Фото-құжаттардың тағы бір
құндылығы ол оқиға болған жерде және сол уақытта жасалады.
141
Фотографиялар қаралы-ақты және түрлі - түсті болып екіге бөлінеді. Түсірілген
материалына байланысты жұмсақ полимерлі(фото– и кинопленка) қатты(шыны
пластинка, керамика, ағаш, металл, пластмасса)және қағаз болып үшке
бөлінеді.Фотографияның беттік (карточка) және орамалы (катушкаға,
сердечниках, бобинаға оралған) ені мен ұзындығы әртүрлісі болады. Әрине біз
көбінесе қағазға түсірілген фотоларды көріп жүрміз. Бірақ соңғы кезде
цифрланған құжаттар кең етек алуда(DVD-дискілер).
Осы фотография өнері негізінде ақпаратты фотопленкада сақтаудың бірнеше
әдістері пайда болды. Оларды микрографиялық (микро-кішкентай,графос
жазу)құжаттар деп атаймыз. Мұндай әдіс бойынша қажетті құжаттар,кейде
үлкен кітаптардыңөзі, пленкаға түсіріледі. Сақталу мерзімі 500 жылдан аса,тіпті
одан да көп жылдар сақталуы мүмкін. Бір ерекшелігі көлемінің шағын-
дығында.700-800 беттік үлкен кітап сіріңкенің қорапшасындай оралған
пленкаға сиып кетеді.Бір кемшілігі оны оқу үшін арнаулы аппаратура
қажет.Мұндай құжаттар қатарына мына төменгілер жатады:
а.микрофильм – құжаттың төл нұсқасы жарықсезгіш фотопленкаға түсіріледі.
Оның көлеміне қарай бірнеше рулонға тісірілуі мүмкін. Бір рулонда кем
дегенде 36 кадр болады. Бір кадрға кейде кітаптың екі беті түсіріледі. Рулонды
металдан немесе картоннан жасалған сауыттарда сақтайды. 50-60рулонның
салмағы бір кг. аспайды,яғниолардықолсөмкеге салып алып жүруге болады.
ә. Микрофиша –бұл да жарықсезгіш пленкаға жазылады. Бірақ оның форматы
75x125 мм, 105x148 мм, 180x240 мм болады. Бір пластинаға 16-32 бет сыяды.
Демек320 беттік кітапті көшіріп алу үшін10 пластина қажет екен. Егер мұндай
кітаптың салмағы 1200 грамм болса, микрофишаның салмағы бұдан 100 есе
кем.
Мұндай құжатты оқу үшін де арнаулы аппарат керек. Микрофильмге қарағанда
микрофиша пайдалануға ыңғайлы. Микрофильмнен өзіңе қажетті құжатты
тауып алу үшін рулонды түгел қарау қажет. Ал микрофишаның коды мен
номері белгілі болса онда ондай құжатты оңай таба аласың.Кейде пластинада
құжаттың 90 есе кішірейткен түрлері болады Мысалы 936 беттік кітапты
75х125 мм көлемді бір пластинаға сыйдырады. Мұны ультрамикроафиша деп
атайды.
б.Микрокарта – бұл микрофишаның қағазғанемесе микроофсетке түсірілген
түрі.Көбінесе мұрағаттарда жиі кездеседі. Көптеген сирек кездесетін, немесе
әбден тозығы жеткен құжаттар микрокарталарға түсіріледі. Оны оқу үшін
эпипроектор деп аталатын аппарат қажет.Микрокарталар ұзақ мерзімді.
Ол үнемді,өйткені қағаздың екі жағына да жазуға болады. Бірінші бетіне
құжаттың өзі түсірілсе сыртына оның библиографиялықанықтамалары,
аннотациясы немесе рефераты толтырылады.
в. Диапозитив (слайд) – мөлдір пленкаға немесе шыныға түсірілген позитивті
фотография құжаттың суреті. Экранға проекциялау арқылы көруге болады.
Оның аққаралы немесе түрлі-түстісі болады. Диапозитиввизуальдыстатикалық
проекцияға жатады. Шыны диапозитивтердіңөлшемі 50x50, 70x70 немесе 85x85
мм. Пленкаға түсірілгендиапозитивтердің әрбір кадрының өлшемі 18x24, 24x24,
Достарыңызбен бөлісу: |
