115
корреспонденцияныңқұрылысматериалдарытәрізді.Егер құрылыстың қажетті
материалдары кезінде және сапалы әзірленбесе, ешқандай құрылыс салу мүмкін
емес. Сол сияқты факті жақсы тексеріліп, шебер іріктелмесе, әрбір фактінің
ішкі мәніне терең түсінбесе, ондай материл сапалы тарихи дерек бола алмайды.
Корреспонденция түрлері.Суреттеме корреспонденцияжеңіл, суреттеу
стилімен жазылады. Мұндағы негізгі мақсат болған оқиғаны, құбылысты
оқырманға көркем тілмен жеткізу. Мұнда образ, портрет, вымысел (ойдан
шығару), домысел(ойданқосу)дегендерболмайды. Корреспонденцияның бұл
түрінде кейіпкердіңтолықпортреті болмағанымен оның элементтері орын
алады.
Суреттемекорреспонденцияда фактілер, оқиғалар мен құбылыстар тең, жан-
жақтыталданбайды. Ол мәселе де көтермейді. Мұнда көбінесе өміріміздің
жағымды жақтарықамтылады. Сондықтанболған кемшіліктерге талдау жасау,
себептерін анықтау, оны жоюдың жолдарын көрсетужағына назар
аударылмайды.
Жедел корреспонденция. Бүгінгі күннің қойыпотырған міндеттеріне, кезек
күттірмейтіністерге, тез және оперативті араласып отырады. Жедел
корреспонденция – өміріміздің алуан саласында болып жатқан табыстарымыз
бен жеңістерімізді, немесе кемшіліктерімізді тез хабарлауға тырысады.Жедел
корреспонденция үшін уақыт шешуші роль атқарады. Ондаталдау жан-жақты
болумен бірге нақтылы болуға тиісті. Табыс пен жетістіктер туралы
жазылғанда оның сыры мен мәні кең ашылса, ал кемшіліктер туралы
жазылғандаоныңсебептерін,оған жауаптыларды қатал жан-жақты сынау керек.
Жедел корреспонденциядегеніміз – өмірдің бүгінгі талабына ілесе үн қосып,
уақыт пен жағдайға байланысты нақтылы объектінің фактілерін өзек
етеотырып, ерекше оперативтік сарынмен жазылған корреспонденция
жанрының бір түрі.
Проблемалық корреспонденция.Бұл – газеттіңкорреспонденцияжанрларының
басқа
түрлеріне
қарағандаедәуір
күрделі
түрлерінің
бірі.
Егер
корреспонденция
өмірдің
бір
бөлшегінқам-
тидыдесек,алпроблемалықкорреспонденция сол өмірдің бір бөлшегінің
қандайынан
болса
да
проблемалық
мәселекөтереді.Проблемалықкорреспонденциягазеттіңбұл жанрларының басқа
екі түріне қарағанда тақырыпты талдауы жан-жақтырақ және тереңірек келеді.
Тақырыпты баяндауы да, мәселені қорытындылауы да анағұрлым күрделі
болады. Проблемалық корреспонденцияның тақырыбы өзінің күрделілігі мен
маңыздылығы жағынан аумақты және салмақты келеді. Күрделі такырыптарды
өзек ету – проблемалық корреспонденцияға тән нәрсе.
Очеркті көркем-публицистикалық жанрдың «патшасы»деп атайды. Бұл ең
қиын жанрлардың бірі, себебі ол журналистен шынайы әдеби шеберлікті
талап етеді. Очеркте аналитика және бейнеліліктің бастамалары бірлеседі. Бір
сөзбен айтқанда, журналист тек фактты ғана емес, сонымен қатар, көркемдеу
әдістерін де қолдану қажет.
116
Очерктің басты үш түрі:портреттік очерк;проблемалық очерк;жол-
сапарочерк;
Осылардың ішінен жол-сапар очеркке тоқталсақ,бұл автордың сапар кезіндегі
оқиға немесе кездесулерінің суреттелуі. Бұл жанр авторға фантазия мен әдеби
шеберлікті қолдануға көбірек мүмкіндік береді. Басты проблема – ақпаратты
сараптау, себебі сапардан кейін көп әсерлер қалады, алайда, олардың қайсысы
қызықты, қайсысы маңызды екенін түсіну қажет. Жолсапар очерктің бірнеше
мақсаты бар, мысалы, әртүрлі елдегі адамдардың өмірін көрсету т.б.
Жолсапар очеркіне баспасөз зерттеушісі Д. Баялиева мынадай анықтама береді:
«Бұл очерк жанрының ең көне түрі. Ол автор жол-жөнекей көрген-білгенін,
кездесулер мен куәсі болған оқиғалардың негізінде жазылады. Автор өзін
толғандыратын әлеуметтік-экономикалық, ғылыми, мәдени, салттық-саналық
мәселелерді ғана іріктеп әңгімелейді».
Жолсапар очерк – публицист-суретшінің жазудағы ең ашық формалардың
бірі. Жазушы материалды еркін жеткізіп, оқырманмен ашық қарым-
қатынаста болады. Осы очерктің түрінде тарих, статистика, жаратылыс
ғылымдардың элементтері мен саясатқа қатысты мәселелерге пікір білдіру,
жеке ойлар, сезімдер бар.Жолсапар очерктің тамаша үлгілері: М. Әуезовтың
«Үндістан очерктері», «Америка әсерлері», Б. Момышұлының «Кубадағы
кездесулер» мен Н. Оразбековтың «Мұхиттың арғы жағы, бергі жағы».
Көсемсөз–публицистика
(лат.Publіcus–
қоғамдық)
–әдебиет
пен
журналистиканың қоғамдағы көкейкесті, өткір мәселелерді қозғайтын
саласы. Публицистика белгілі бір күннің, сол дәуірдің саясатымен,
философиялық көзқарастарымен байланыстырады. Көсемсөз халықтың рухын
көтеретін ұшқыр да уытты көркем тілмен жазылады, көпшілікті игі іске
шақырады, бірмақсатқажұмылдырады (Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық
анықтамалық. – Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010).
Төл тіліміздегі баламасын алғаш ғылыми айналымға енгізгенАхмет
Байтұрсынұлы.
«Әдебиет
танытқыш»
аттыеңбегіндекөсемсөз ұғымын
публицистикабаламасыретіндеқолданады.Өт-
кенғасырдың70жылдарындаКеңеселіндекөсемсөзтуралы пікірталас қызу өрбіді.
«Вопросы
литературы»
журналының
1970жылғыжетіншісанында
«Публицистика
–
әдебиеттің
алғы
шебі»
дегентақырыптапікірталасқақатысушылар
ой-тұжырымдары
оқырман
талқысына
салынған.
Бұл
мәселегеаталған
басылым
1973жылғы10-
санында«Публицистикажәнеқазіргізаман»деген тақырыппен қайта айналып
соқты.
Екінші
санында
да,
тоқ
етерінайтсақ,ортақтұжырымыпублицистикаәдебиеттіңжауынгержанры дегенге
келіп саяды.
Алашқайраткерлерініңкөркем-публицистикалықтуындыларыныңтарихи дерек
ретіндегі
маңызы
өте
жоғары.
XX
ғасырдың
басында
баспасөзбетіндепайдаболғанкөркемпублицистикалық жаңа жанрдың бірі –
ашық хат түріндегі көсемсөз мақалалары. Өкініштісі ашық хат туралы ғылыми
Достарыңызбен бөлісу: |
