111
мән- мазмұнымен идеялық сипатын көркем-публицистикалық деңгейде ашып
көрсетеді. Сатиралық жанрлар әлеумттік тұрмыстағы келеңсіз құбылыстар мен
кертартпа қылықтарды юморлық не сатиралық пішіммен әшкерелейді,
кемшіліктерді жоюға шақырады.
Баспасөз жанрларының негізгі, басты міндеті – өмірдегі нақты оқиғалар мен
құбылыстардың күнделікті тізбегін жазу арқылы белгілі бір кезеңнің тарихи
шежіресін жасау. Ол үшінжурналистіңбілімі терең, ой-өрісі кең, жазу қабілеті
мол болуы, сонымен қатар Баспасөз жанрларының қыр-сырын жетік меңгеруі
шарт. Баспасөз жанрларын тиянақты меңгеру – журналистің кәсіби шы-
ғармашылық шеберлігін жетілдірудің, баспасөзматериалдарының сапалық
деңгейін арттырудың кепілі.
Ақпарат бүгінде демократияландыру үрдісінің басты өлшемдерінің біріне де
айналды. Нейдер деген американ заңгерінің «Информация – основная валюта
демократии» деген сөзін осы жерде еске алуға болады .Сондай-ақ, ақпарат
дегеніміз қоғамдық мәніне сай жаңа мағлұмат, білім.
Заметка(қысқа хабар)
Қысқа хабар дегеніміз – ең шағын және оперативті жанр. Ол өмір
шындығының
нақты
фактілері,
құбылыстарытуралы
дәлме-дәл
тұжырымдыхабарлайды.
Ол
көбінесе
телеграфтық
стильдежазылады.
Баспасөздің бұл қарапайымда шағын жанры үгіт-насихаттыфакті арқылы
жүргізетін, оқушығаәсерлігі жағынан ең бір қонымдыда ыңғайлы жанр боп
саналады. Ол еліміздің өмірінде болып жатқан жаңалықтарды, өнеге
боларлықтай жайларды, үздік үлгі боларлықтай істер мен жаңа бастамаларды
газет оқушыларына тұжырымды түрде жеткізеді. Заметка өмірдің жағымды
жақтармен бірге, кейбір кемшіліктері туралы да оқырманға дер кезінде жеткізіп
отырады.
Қысқа хабар негізіндебір оқиға, бір құбылыс, бір объект ғана жатады. Автор өз
пікірінбайыптау мен қорытынды жасамайды. Хабарға өзек болып отырғанфакт
мен құбылыс тың әрі қоғамдық мәні мен маңызы салмақты болуға тиіс.
Сонымен қатар ол текөмір шындығына, фактілер мен ресмицифрлар ға, ресми
құжаттарға негізделіпжазылады. Сондықтан да олардың тарихи дерек ретінде
бағасы өте жоғары.
Өмірдің
осындай
шындықтарынаналынған
заметкалар
баспасөзде
әртүрліформада жазылады. Қысқы хабарда ортақнемесе дербес атаулар
беріледі. Ол алуан түрлі формадажазылғанмен, оның негізгі екіғана түрі бар.
Атап айтқанда, бірнеше жолдықтектесқысқа хабаржәне дербес қысқа хабар.
Дербес қысқы хабар екі түрлі формадакеңейтілген түрде және сын
түріндежазылады да, ол газеттің күнделікті ісінде өте жиі кездесіп отырады.
Тектес қысқа хабархалық шаруашылығы мен мәдениетсаласында болып
жатқан алуан істердің жемістерін шағын жолдармен жеткізеді. Заметканың
бұл түрі көбінесе өмірдің жағымды фактілерімен оқушыны көңілдендіріп
қуантып отырады. Тектес заметканың өз алдына дербес атауы болмайды,
бірнешежолдық боп, бір атаумен топталып береді.
112
Дербес
қысқа
хабардыңөз
алдына
дербес
атауы
болады.Оның
баяндалуыкөлеміді, мәселені толығырақ қамтиды. Қол жеткен табыстардың
мәнімен маңызын барынша қысқа, бірақ айқын баяндайды. Табыстың мәні мен
маңызын хабарлаумен бірге оның сырын да жол-жөнекей,жол арасында
түсіндіріп кетеді. Заметканың бұл түрі халық шаруашылығындағы
жаңалықтарды, үлгілі істерді, жеке адамдардың еңбектегі көрнекті табыстарын
өзіне өзек етеді.
Есеп (отчет)
Газет есебі – съездер,конференциялар, мәжілістер мен кеңестер туралы
мерзімді баспасөзде жиі жазылатын хабаржанрларының бір түрі. Жиналыс-
тары, әртүрлі кеңестер мен мәслихаттары өткізіліп жатады.
Сонымен қатар еңбекшілердің митингілері мен салтанатты демонстрациялары,
бір жерде ескерткіштің ашылуы, өткізілген спорт жарыстары, әртүрлі
делегациялардың кездесуіне арналған салтанатты жиналыс, міне, осы сияқты
оқиғалар әр кезде де баспасөздің шағын жанры – газет есебінің өзегі болып
отырады.
Газет есебінжазу – творчестволық жұмыс. Ол журналисттен оқиғаға
жауаптылықпен қарауды талап етеді. Өйткені жиналыстар мен өнеркәсіптік
мәжілістерде көптеген мәселелер қаралады, талай ойлар тоғысады, пікір
таластары туады. Мұның ішінде дұрыс та, бұрыс та пікірлер ұшырасады. Ал
кейде дұрыс, пайдалы пікір қағыс қалып, теріс пікірлерді қолдаушылар
табылуы мүмкін.
Есептің мерзімді баспасөзде жиі қолданылып, көп таралғанымен де, оның
санаулы ғана түрлерін атауға болар еді. Қазіргі баспасөздіңтәжірибесіне
карағанда хабар жанрының бірі – газет есептері: заметка түрінде, қысқа есеп
түрінде, тіке және кеңейтіл-генесеп түрінде, суреттеме түріндеберіледі.
Есептің қысқаша хабар түрітелеграфтық стильмен бірнешежол ғана
жазылады. Есептің бұл түрінде жиналыс қайда,қашан өткені, қандай баяндама
жасалғаны,оны кім жасағаны, жиналыс қандай шешім қабылдағаны қысқа
хабарланады.
Тіке есепкоммунист партиясының, бүкіл еліміздің өмірінде болған елеулі
оқиғаларға арналады.
Кеңейтілген есеп. Есептің бұл түрінде жиналыста, мәжілісте қаралған
мәселелер түгел көрсетіледі. Мұнда баяндамашы да, сөйлеушілер де түгел
қамтылады. Журналисттің болған оқиға, қаралған мәселе туралы өзінің пікірін
білдіруіне толық жағдай туады. Журналисттің шеберлігі де, мәселені қаншама
терең білетіндігі де, тақырыпты қандай дәрежеде меңгеретіндігі де, оның
адалдығы мен принциптілігі де осы есептің кеңейтілген түрін жазу үстінде
анық байқалады.Қеңейтілген есеп екі түрлібоп жазылады. Ол такырыптық және
сын формасында кездесіп отырады.
Суреттеме есеп.Есептің бұл түрісуреттеу стилімен жазылады.Мұнда автор
оқиғаны тартымды да қызғылықты әдеби стильде береді. Мұның өзі мерекенің
өтуіне, салтанатты жиындар мен слетке, әртүрлі көрмелерге, бүкіл халықтық
Достарыңызбен бөлісу: |
