29
уақытта оның одан әрі теориялық және практикалық даму мүмкіндігін
қамтамасыз етті.
90-шы жылдары әлеуметтік-саяси қатынастардың жаңа жүйесінің орнауына
байланысты отандық тарих әдіснамасының дамуы жетілдірілген ғылыми
ойлау тәсілдерін жасаған жаңа сатыға көтерілді. Жаңаны іздеу батыс
ғылымының әдіснамасын енгізудің дәстүрлі жолымен, XIX ғасырдың аяғы - XX
ғасырдың басындағы теориялық-әдіснамалық жетістіктердің және орыс тарих
ғылымының тәжірибесінің мәнін түсінужолымен де жүзеге асырылды.
Қоғамды өздігінен дамитын мәдени тұтастық ретінде қарайтын,
өркениеттік-мәдениеттанулық бағыт табысқа жетті. Мәдениеттанулық
революция деректану әдіснамасына да тиді. Оның бастапқы түрткісі және негізі
А.С.Лаппо-Данилевскийдің идеялары болды. Бірақ деректанудың теориясы мен
әдіснамасын өркениеттік-мәдениеттанулық қайта түсіну процесі енді басталған
еді.Деректанудың қазіргі теориясы, әдіснамасы мен әдістемесі сенімді ескі
әдістеме мен мәдени-педагогикалық негізге аудару жолымен жетілдіру
әрекеттерінің араласуынан тұрады. Кеңес зерттеушілерінің буржуазиялық
тарихшылар мұраларына қатынасынМ.Н. Покровский жақсы көрсеткен:
«Буржуазиялық тарихпен күрескен кезде, оның меңгеруге тұрарлық
техникасы бар екенін ұмытпаңдар, жауларыңнан көрген жақсы нәрседен
қашпаңдар. Барлық буржуазиялық тарихшылардың идеологиялық жағынан
алдында
болып,
техниканы
қабылдаңдар,
олардың
техникалық
тәжірибесімен қаруланыңдар» («Историк-марксист», 1928, № 10, стр. 272.).
М.Н. Покровскийдің бұл ойын басқа кеңес тарихшысы О.Л. Вайнштейннің
пікірімен толықтыру өте пайдалы болады. «Тарихи зерттеу техникасы кез
келген техника сияқты қандай тапқа қазмет ететініне байланысты,
белгілі бір идеологиялық таптық бояуға ие болады – деп жазды ол. Қандай
да бір машина капиталистік қоғамда капитализмге, социалистікте –
коммунизмге жұмыс істеген секілді, жүз жылдар бойы жетілдірілген
буржуазиялық тарихи зертеу техникасы тарихшы-марксистің, тарихи
процесті
буржуазиялық
идеалогиялық
түсіндірумен
күресіндегіоң
жұмысына да, капитализм апологеті – тарихшыға да қызмет етуі мүмкін
(О.Л.Вайнштейн. Теоретические дисциплины истории. Сб.: «Критика новей-
шей буржуазной историографии». Л., 1967, стр. 15–16.).
Соңғы
жылдары
жарияланғанжұмыстардың
ішіненқазіргі
француз
тарихнамасындағы деректану теориясы туралы О. Медушевскаяның мақаласын
атауға болады. Онда көптеген деректі материалдар негізінде тарихи дерек
түсінігі, деректердіжіктеу принциптері, деректерді сынау мен түсіндірудің
әдістері мен тәсілдері сындынегізгі теориялық сұрақтарды француз бур-
жуазиялық тарихнамасының мысалында, шешудің әдіснамалық принциптерінің
талдауы беріледі. О. Медушевская XIX ғасырдың аяғынан бастап, Ланглуа мен
Сеньобос деректану теориясының негізін тұжырымдаған кезденXX ғасырдың
60-шы
жылдарына дейін, француз деректануында болғанэволюцияны
бақылайды. (Вопросы теории источниковедения в современной французской
историографии. «Вопросы истории», 1964, № 8.).
30
«Жаңа және қазіргі заман тарихы» журналындағы 1961-1963 жылдары.
болған,жаңа заман тарихы деректануын оқыту сұрағы бойынша пікірталас
пайдалы болды.(Қараңыз: «Новая и новейшая история», 1961, № 4, 5, 6; 1962,
№ 2, 5; 1963, № 1, 2, 5.)Ол осы курсты жасауға тарихшылардың назарын
аударды. И.В.Григорьеваның (ММУ) жаңа және қазіргі заман тарихы де-
ректануы бойынша әдістемелік нұсқаулықты шығаруы жақсы болды (И. В.
Григорьева. Источниковедение истории нового и новейшего времени.
Методические указания для студентов-заочников исторических факультетов
государственных университетов. М., 1966).
Жаңа және қазіргі заман тарихы деректануы саласында жұмыс жасап жатқан
зерттеуші 1967-1968 жылдары. жарияланған іргелі еңбектен біраз мәлімет ала
алады.(Историография нового времени стран Европы и Америки. М., 1967;
Историография новой и новейшей истории стран Европы и Америки. М.,
1968.).Он-да «тарихи зерттеулердің деректік негізін талдауға, жаңа деректерді
ашу және ғылыми айналымға енгізу тарихына, тарихи зерттеу әдістемесін
зерделеуге, тарихи ойдың түрлі мектептері мен бағыттарының деректерді
қолдануына және тарихи зерттеу әдіснамасы мен әдістемесінің арасындағы
байланысқа» көп назар аударылған.
30-шы жылдардың басында бірқатартарихшылар тарихи зерттеудің әдістемесін,
деректанудың теориялық мәселелерін жасаудың аса қажеттілігін сезіп, осы
мәселелергежиі-жиі жүгіне бастайды, бұл мәселелерге жеке мақалаларды,
танымал брошюрадағы лекцияларды ғана емес, монографиялық зерттеулерді де
арнады. Осы уақытта құжаттар мен материалдарды жариялау процесі
жанданады, оларды жариялаудың ғылыми негіздері жасалады.
1930 жылыГ. П. Саардың Тарихи зерттеудің деректері мен әдістері кітабы
жарыққа шықты. Бұл кітапта тарихи дерек түсінігін анықтау, қосалқы тарихи
пәндердің мәні, деректерді жіктеу принциптері сынды деректану сұрақтары
баяндалады,буржуазиялық деректану сыналады. Кітаптың он бөлімінің алтау-
ында (IV–IX) деректерді талдау тәсілдері қарастырылады.
С.Н. Быковскийдің Тарихи зерттеу әдістемесі кітабы (Л., 1931). Кітапта
тарихи зерттеу әдістемесіне, ежелгі орыс тарихының деректерімен жұмыс
жасау тәсілдеріне негізінен көңіл бөлінген. Автор деректерді сынаудың өз
принципін ұсынады: аналитикалық сын және синтетикалық сын. Олсыртқы
және ішкі сын принципі бойынша деректерді сынауға қарсы болды.
Г.П. Саар мен С.Н. Быковскийдің кітаптарының кейбір кемшіліктері бар, бірақ
бұл алғашқы кеңес оқу құралдарының құндылығын жоймайды, олардың
авторлары тарихи зерттеулер әдістерін зерделеуді марксистік бағдар
тұрғысынан жүргізді.
1940 жылыМ. Н. Тихомировтың «КСРО деректануының тарихы» курсы
жарияланды, ол КСРО тарихыныңежелгі кезеңінен XVIII ғ. аяғына дейінгі
кезеңді қамтиды. 1962 жылы М.Н. Тихомировтың «КСРО деректануының
тарихы» кітабының өңделген және едәуір толықтырылған басылымы шықты.
Онда деректанудың жалпы сұрақтары – тарихи дерек түсінігін анықтау және
басқалар баяндалған.
Достарыңызбен бөлісу: |
