Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

1.4.1 Штангенциркульдің құрлысымен танысып жұмыс жасау ретін оқып үйрену.

1.4.2 Штангентереңдік өлшегіш пен штангенрейсмастың құрлысымен танысу.

1.4.3 Біліктің ауыспалы 3 кезеңіндегі 3 қимасын бір – біріне перпендикуляр бағытта өлшеу.

1.4.4 Біліктің өлшемі мен пішіннің жарамдылығына қорытынды беру.

1.4.5 Біліктің эскизін сызып, ауытқу мөлшері көрсетіліп берілген өлшемдерді қою және пішінінің ауытқу белгісін көрсету.

3. 
   Есеп беруді жасауға қойылатын талаптар
   

1.5.1 Лабораториялық жұмыстың аты мен нөмері.

1.5.2 Тапсырма.

1.5.3 Штанген құралдың метрологиялық сипаттамасы.

1.5.4 Тетіктің нөмері.

1.5.5 Біліктің өлшеу сұлбасы (6 – сурет).

1.5.6 Өлшемнің қорытынды кестесі.

1.5.7 Шекті өлшемдердің есебі және өлшемнің ауытқу шегі және пішіннің ауытқу шегін есептеу.

1.5.8 Ауытқу өлшемдері қойылып, ауытқу пішіні белгіленген тетіктің эскизі.

1.5.9 Орындаған студенттің қолы және күні.

6. 
   – сурет. Біліктің өлшеу сұлбасы.
   

Бөлшектің ауытқуымен нақтылы өлшем	Нақты өлшемдер						Пішіннің ауытқуы			Жарамдылығы туралы қорытынды
	1 шеті		Ортасы		2 шеті		Ертоқым тәріздес	Конус тәріздес	Бөшке тәріздес	Өлшеміне байланысты	Пішініне байланысты
	1	2	1	2	1	2
Ø	23,45	23,55	23,60	23,50	23,25	23,30	–	0,25	0,35	Жарамды	Жарамсыз

1.6.1 Штангенциркуль құрылысы.

1.6.2 Нониус шкаласының құрылысы.

1.6.3 Штангенциркульмен өлшеу әдісі.

1.6.4 Штангентереңдік өлшегіштің құрылысы мен оның қолданылуы.

1.6.5 Штангенрейсмастың құрлысы мен қолданылуы және өлшеу әдісі.

1.6.6 Тетіктің өлшемі арқылы және пішіннің ауытқуына қарап жарамдылығына қорытынды беру.

2 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС

«МИКРОМЕТРЛІК ҚҰРАЛМЕН СЫЗЫҚТЫҚ ӨЛШЕМДЕРДІ ӨЛШЕУ ЖӘНЕ БАҚЫЛАУ»

2.1 Жұмыстың мақсаты

Микрометрлік құрал – жабдықтың құрлысымен танысу. Бөлшектің ұзындығын, қалыңдығын, биіктігін, өлшеуді қалыптастыру. Қалпынан кеткенін және оны сызбаға көшіруді үйрену.

2.2.1 Сыртқы өлшемдерді өлшеуге арналған МК микрометрі, 0-25 мм өлшеу шегімен.

2.2.2 Өлшенетін тетік.

2.3 Микрометр туралы жалпы мәлімет

2.3.1 Микрометрдің құрылысы (7 – сурет).

7 – сурет. Микрометр құрылысы.

Микромет қапсырмадан 1 тұрады, оның бір жағында табанша 2 өлшеу жазықтығымен бірге тығыздалынған, екінші жағында метрлік бас бар.

Микрометрлік бұранда 5 екінші өлшеу жазықтығы болып саналған. Микрометрлік бұранда 5, түтікшенің майда бағытталған тесігіне өтеді, содан кейін микробұрандаға бұралады, ол реттеуші бұрандамен тартылады, арасында саңылау қалмайтындай қатты тартылады. Микрогайкада қалпақты қондырғысымен 6 барабан 4 орнатылған. Саусақ (суретте көрсетілмеген) қалпақтың терең саңылауында орнатылған серіппемен итеріліп шырылдауықтың тісті бетіне орнатылады. Шырылдауық бұрандамамен 7 қалпаққа бекітіледі. Бұранда айналғанда шырылдауық микробұрандаға саусақ арқылы айналу моменті беріледі, ол берілген күшпен 5-9 Н (500-900г) қанағаттандырады. Егер өлшенетін күш одан артық болса, онда шырылдауық айналғанда дыбыс шығарады. Бұранданың орын ауыстыруын өлшеу үшін бөлу бағанасы 1мм болатын екі шкала қажет. Горизонтальдық сызықтық астындағы шкала бүтін милиметрді алу үшін жасалынған. Жоғарғы шкала 0,5 мм-лік өлшеу үшін орнатылған (аралық төмендігі сызықшалардан 0,5 мм болады).

Микробұранданың айналуын өлшеу үшін оған барабан бекітілген. Барабанның шошақты бөлігінде n=50 бөлік (бір – біріне тең) бар, олар негізгі шкаланың бүтінін білдіреді.

Микробұранданы Р=0,5 мм бір адымға жылжытқанда барабан бір рет айналыс жасайды.

Микрометрлік бастың домалақ бағанасының бөлу бағасы:

С=a/n=0,5/50=0,001

Негізгі бағананың бөлу бағасы: a=p=0,5 мм. Микрометрлік бастың көрсеткіштік аймағы 0-25 мм-ге тең.

2.3.2 Микрометрді ноль бағанына қою (8 – сурет).

Өлшеудің алдында микрометрдің нольге қоюын тексеру қажет. Ол үшін барабанның зырылдауық арқылы табаншаның өлшеу жазықтығын және микробұранданың, бір – біріне тигізуіне жеткізу керек (микробұрандаға лек интервал 0-25) немесе өлшеу жазықтығымен (интервалмен 25-50 және одан да көп) күш әсері арқылы, зырылдауық шартылдағанша (үш дыбыс шыққанша) қолтын өлшеммен аяқты өлшем, немесе арнайы өлшем болады. Барабандағы домалақ бағананың нольдік штрихы дұрыс қойылса, түтікше бойымен жатқан штрихпен дәл келу керек және барабанның ауытқуы негізгі бағананың ноль болуымен сәйкес келуі керек.

Егер штрихтар (ұсақ сызықшалар) сәйкес келмесе микрометрді келесі ретпен нольге қояды:

1. 
   Микробұранданы стопормен бекітеді.
   
2. 
   Барабанды сол қолмен ұстап тұрып, қондырғы қалпақты жарты айналымға бұру керек.
   
3. 
   Барабанды микробұрандаға қарап барабанның ноль сызықтары түтікше бойымен жатқан сызықшалармен сәйкес келгенше бұрайды.
   

8– сурет. Микрометрді нольге келтіру.

4) Барабанды осы қалыпта ұстап тұрып қалпақты бекіту керек.

5. 
   Микробұранданы босатып, нольдік қондырғыны және тексеру керек. Егер керек болса жаңағы жұмысты қайталау қажет.
   

2.3.3 Микрометрмен өлшеу (9 - сурет).

9 – сурет. Микрометрмен өлшеу.

1. 
   Түтікшедегі төменгі бағамен барабанның қисаю бұрышына дейін тұтас микрометрлерді анықтайды.
   
2. 
   Содан кейін жоғарғы сызықшалар барабанның шетінен шыққан, шықпағанын тексереді, егер шықса бүтін милиметрге 0,5 мм қосады.
   
3. 
   Негізгі бағанадағы санаққа домалақ бағанадағы сандарды қосады, оның нәтижесі бөлу бағанасымен С=0,01мм бөлу номерінің көбейтіндісі, бөлу номері түтікше жатқан сызықшаларға қарама-қарсы жатыр.
   
4. 
   Көз мөлшермен 0,05 мм дәлдікпен көруге болады.
   

2.3.4. Микрометрлік ішкі өлшегіш (10 -сурет).

3 - кесте. Ішкі өлшегіштің өлшеу шегі және ұзартқыш ұшақпен мына кестеде берілген.

2.3.4.2 Ішкі өлшегіштің нольге кою.

Микрометрлік бастың нольге қойылғанын тексеру керек. Ол үшін бұранданын көмегімен орнататын қапсырманы 75 мм өлшемінде аспапты қораптың шетіне тік қалыпты бекітеді. Ұштықты микрометрлік басқа қарай бұрады да, бекітетін бұранданы босатады. Ішкі өлшегішті қапсырма беттерінің арасына кіргізеді, содан кейін микро бұранданы бұрап отырып қапсырманың өлшеу жақтарымен тигізу керек. Аспапты сәл шайқай отырып, ең қысқа қашықтықта табу керек. Стопорлық бұранданы 6 бекіту керек. Егер барабанның нольдік бөлуші бойымен жатқан сызықшалармен сәйкес келмесе, қалпақты 1 түсіріп барабанды босату қажет (қалпақты бұрап алған кезде микрометрлік басты барабанның артынан ұстау керек) содан кейін барабанды нольдік бөлуші боймен жатқан сызықшалармен сәйкес келгенше бұрау керек және бекітеміз. Орнатылудың дұрыстығын тексеру қажет. Микрометрлік басқа іріктеп керек ұзартқыштарды бұрау керек (таблицаға қара). Ішкі өлшегішті өлшейтін тесікке енгізіп өлшеуді жасау керек. Олардың өлшемдерін микрометредегідей аламыз.
2.3.5. Микрометрлік тереңдік өлшегіш.(11-сурет)

1. 
   Микрометрлік тереңдік өлшегіш, оның құрлысы. Микрометрлік терендік өлшегіштің басының құрлысы микрометр құрлысымен бірдей (бөлу бағасы 0,01 мм). Микрометрлік тереңдік өлшегіштің өлшеу беттері ауыстырмалы өлшеу түтікшесінің және негізінің астыңғы жазығы болып саналады. Микрометрлік тереңдік өлшегіш төрт ауыстырмалы түтікшелермен шығарылады, олар 0 ден 100 мм-ге дейін өлшеу шегін қамтамассыз етеді. 0-25 мм аралықта тереңдік өлшегіштің қателігі ± 5 мкм ден артпау керек.
   

2. 
   Тереңдік өлшегішпен өлшеу тәртібі.
   

2)Өлшеуіш түтікшені реттеп апып жүргізу керек. Ол үшін бөлшектің шеткі жазығына тереңдік өлшегішті орнату керек, содан кейін зырылдауық арқылы микробұранданы

11 – сурет. Микрометрлік тереңдік өлшегіш.

4 - кесте. Микроқұралдардың (бөлік құны 0,01 мм) микрометрлік сипаттамалары.