Қазақстан республикасындағы кәмелетке толмағандар істері жөніндегі мамандандырылғАН

34

Қазақстан Республикасындағы кәмелетке толмағандар істері жөніндегі 

мамандандырылған ауданаралық соттардың дамуы

Сауалнамаға қатысқан КТМАС судьяларының КТМАС-тағы қылмыстық іс бойынша 

қорғаушылар мен прокурорлар жағынан туындайтын мүдделердің деңгейіне білдірген 

көзқарастары (Қайнар көзі: интернет-сауалнама)

Кесте 11. 

ойлайсыз ба? 

Жоқ».

Кәмелетке  толмаған  айыпталушылар  мен  олардың 

ата-аналарының  20%-ы  қорғаушының  оларды 

іске  қатысты  алаңдауларына  түрткі  болғанын  айт-

ты

136

,  ал  басқа  20% -ы  қорғаушының  олардың  ісіне 

немқұрайлылық танытқанын жеткізді

137

. 

Тегін  құқықтық  көмек  КТМАС-тың  қарайтын 

азаматтық  және  әкімшілік  істеріне  қатысушыларға 

сирек  ұсынылады

138

.  Бұл  сотта  өздеріне  қорғаушы 

136

 Жекелеген  сұхбат,  кәмелетке  толмаған  айыпталушы,  Алматы  қ. 

КТМАС, 25 тамыз 2014 ж.; жекелеген сұхбат, кәмелетке толмаған 

айыпталушының ата-анасы, Алматы қ. КТМАС, 25 тамыз 2014 ж.; 

кәмелетке  толмаған  айыпталушының  ата-анасы,  Қарағанды  қ. 

КТМАС, 5 тамыз 2014 ж.; жекелеген сұхбат, кәмелетке толмаған 

айыпталушының ата-анасы, Қарағанды қ. КТМАС, 26 тамыз 2014 

ж.; жекелеген сұхбат, кәмелетке толмаған айыпталушы, Өскемен 

қ.  КТМАС,  4  қыркүйек  2014  ж.  Өтінеміз,  бұл  сұхбаттар  өкілдік 

іріктеу мақсатын басымдық деп таппағанын ескеріңіз.

137

 Жекелеген  сұхбат,  кәмелетке  толмаған  айыпталушы,  Алматы  қ. 

КТМАС, 19 тамыз 2014 ж.; жекелеген сұхбат, кәмелетке толмаған 

айыпталушы,  Алматы  қ.  КТМАС,  28  тамыз  2014  ж.;  кәмелетке 

толмаған айыпталушының ата-анасы, Алматы қ. КТМАС, 26 тамыз 

2014 ж.; жекелеген сұхбат, кәмелетке толмаған айыпталушының 

ата-анасы, Алматы қ. КТМАС, 28 тамыз 2014 ж.; жекелеген сұхбат, 

кәмелетке  толмаған  айыпталушының  ата-анасы,  Қызылорда  қ. 

КТМАС, 20 тамыз 2014 ж.; Өтінеміз, бұл сұхбаттар өкілдік іріктеу 

мақсатын басымдық деп таппағанын ескеріңіз.

138

 Азаматтық  іс  жүргізу  кодексінің  18  бабында  «осы  Кодекстің 

ережелеріне  сәйкес  әркім  азаматтық  үдерістер  барысын-

да  білікті  құқықтық  көмек  алуға  құқылы»  делінген.    Мұндай 

құқықтық  көмек  заңда  көрсетілген  жағдайлар  бойынша  тегін. 

Нақты  мәліметті  қараңыз:  ювеналды  құқықтық  кеңестің  өкілі, 

Алматы  қ.,  10  шілде  2014  ж.;  ювеналды  құқықтық  кеңестің 

өкілі,  Маңғыстау,  15  шілде  2014  ж.;  азаматтық  істер  бойынша 

қорғаушы, Ақтау қ. КТМАС, 26 қыркүйек 2014 ж.; азаматтық істер 

бойынша  қорғаушы  2,  Алматы  қ.,  1  қазан  2014  ж.;  азаматтық 

істер бойынша қорғаушы 2, Астана қ., 18 қыркүйек 2014 ж.; ата-

жалдауға  мүмкіндіктері  жоқ  жақтардың  құқықтық 

кеңессіз  және/немесе  өкілдің  болмауы  дегенді 

білдіреді. Аталмыш жағдай әкімшілік және азаматтық 

істерге бақылау жүргізу барысында байқалды

139

. Бұл 

олардың әділсотқа деген қол жетімділігін үзіп, соттың 

істі  әділ  қарауына  кері  әсерін  тигізіп  қана  қоймай, 

сонымен  қатар  олардың  сотқа  қатысуына  жағымсыз 

әсерін де тигізуі мүмкін:  

«Сіз қорғаушысыз өзіңізді сот алдында қорай аламын 

деп ойлайсыз ба?

Әрине  жоқ.  Мен  сотта  болған  кезімде  бүкіл  уақыт 

уайымдадым. Құқықтық білімімнің жеткіліксіздігінен 

өзімді  сот  алдында  жақсы  қорғай  ала  алмадым деп 

ойлаймын».

«Сіздің  айтқыңыз  келгендердің  барлығын  айтуға 

мүмкіндігіңіз болды ма? 

Әрине айтқым келген нәрсенің барлығын айта 

алмадым. 

Неге айта алмадыңыз? 

Мен сотта көп нәрсе айтпадым, өйткені сот залын тез 

арада босатқым келді».

«Судья сізді тыңдап, айтқандарыңызға жақсы қарады ма? 

ана 1, әкімшілік құқық бұзушылық бойынша іс, Алматы қ. КТМАС, 

14 тамыз 2014 ж.

139

 Азаматтық істер бойынша қорғаушы 1, Қарағанды қ. 12 қыркүйек 

2014 ж.; ата-ана 7, азаматтық іс, Алматы қ., 3 қыркүйек 2014 ж.; 

ата-ана 5, азаматтық іс , Алматы қ., 25 тамыз 2014 ж.; ата-ана 1, 

азаматтық іс , Қарағанды қ. КТМАС, 7 тамыз 2014 ж.; ата-ана 3, 

азаматтық іс , Қарағанды қ. КТМАС, 27 тамыз 2014 ж.; ата-ана 3, 

азаматтық іс , Шымкент қ. КТМАС, 16 қыркүйек 2014 ж.; ата-ана 

2, әкімшілік құқық бұзушылық бойынша іс, Алматы қ. КТМАС, 14 

тамыз  2014  ж.;  ата-ана  1,  әкімшілік  құқық  бұзушылық  бойын-

ша істің тыңдауы, Семей, 25 тамыз 2014 ж.; ата-ана 1, әкімшілік 

құқық бұзушылық бойынша істің тыңдауы, Шымкент қ. КТМАС, 21 

тамыз 2014 ж.

Қазақстан Республикасындағы кәмелетке толмағандар істері жөніндегі 

мамандандырылған ауданаралық соттардың дамуы

35

•

 ҚР Бас прокуратурасы мен Республикалық қорғаушылар алқасына КТМАС-та жұмыс жүргізетін қызметкерлерге 

арналған мамандандырылған дайындық бағдарламасын әзірлеу ұсынылады.

•

  Кәмелетке  толмағандар  істері  жөніндегі  мамандандырылған  бөлімшелерін  ашпаған  немесе  кәмелетке 

толмағандардың  істерімен  айналысатын  арнайы  прокурорлар  тағайындамаған  прокуратураларға  аталмыш 

тапсырмаларды орындау ұсынылады.

•

  КТМАС-та  кәмелетке  толмағандардың  мүдделерін  қорғайтын  қорғаушылар  ортасын  шектеу  мәселесін 

қарастыру ұсынылады. Оларды кәмелетке толмағандардың өкілі ретінде мамандандырылған дайындық кур-

сынан өткен қорғаушылар алмастыру қажет.

•

  Кәмелетке  толмағандардың  өкілі  ретінде  мамандандырылған  дайындық  курсынан  өткен  қылмыстық 

істер бойынша қорғаушылардың тегін құқықтық көмек көрсету үшін төленетін төлемді арттыру мүмкіндігін 

қарастыру ұсынылады. Бұл КТМАС-та кәмелетке толмаған айыпталушының қатысуымен болатын қылмыстық 

істерге жоғарғы білікті және тәжірибелі қорғаушыларды тартуға ықпал етеді.

•

  ҚР  Азаматтық  іс  жүргізу  кодексінің  33-1  тармағына  сәйкес  (кәмелетке  толмаған  балаларды  девиант-

ты  мінез-құлықты  балаларға  арналған  арнайы  білім  беру  ұйымына  немесе  ерекше  ұстауы  бар  мекемеге 

жолдауға  қатысты),  өтініш  хаттың  объектісі  болып табылатын  кәмелетке толмаған  баланың  осы  салада  ар-

найы дайындықтан өткен қорғаушының құқықтық кеңестеріне және оның өкілеттілігіне қол жеткізуі қажет. Бұл 

қызмет тегін болуы керек. 

•

    КТМАС-тағы  әкімшілік  және  азаматтық  істер  категориясына  да  тегін  құқықтық  көмекке  қол  жеткізу 

мүмкіндігін  таратуды  қарастыру  қажет.  Әсіресе  ата-анаға/ересек  адамға  әкімшілік  іс  жүргізу  кезінде  жаза 

ретінде әкімшілік қамақты қолдануы мүмкін әкімшілік құқық бұзушылық істері үшін.

ПРОКУРОРЛАР МЕН ҚОРҒАУШЫЛАРҒА 

ҚАТЫСТЫ ҰСЫНЫМДАР

Судья мені тыңдауы тиіс еді. Бірақ менің сөздерімді  

шындап қабылдағанына сенімді емеспін».

«Сотта  болғандардың,  айтылғандардың  барлығын 

түсіндім деп ойлайсыз ба? 

Жоқ,  себебі  өзім  судьяны  әрең  естіп  тұрдым  және 

айтқандарының,  оқығандарының бәрін түсінбедім».

Құқықтық  көмек  пен  әкімшілік тыңдауларда  өкілдің 

болмауы  Әкімшілік  құқық  бұзушылықтар  туралы 

кодекстің  2014  жылы  қабылданғаннан  соң  өзекті 

бола бастады. Бұл КТМАС-қа жаза белгілеуде, әсіресе 

жауап берушілерге – ата-аналарға/үлкендерге белгілі 

бір құқық бұзушылық категориялары үшін әкімшілік 

қамақ қолдану бойынша кең құзырет береді

140

.

Азаматтық істерге қатысушы қорғаушылар КТМАС-та 

жұмыс жасау алдында, жұмыс барысында немесе тіпті 

осы салада жұмыс жасаған уақыттарында азаматтық 

істерге  қатысты  мамандандырылған  дайындықтан 

өтпейді

141

.

КТМАС 

судьяларымен 

жүргізілген 

интернет-

140

 Қосымша ақпарат алу үшін 4.2 бөлімін қараңыз.

141

 Азаматтық  істер  бойынша  қорғаушы  1,  Ақтау  қ.,  25  қыркүйек 

2014 ж.; азаматтық істер бойынша қорғаушы 2, Ақтау қ.КТМАС, 

26 қыркүйек 2014 ж.; азаматтық істер бойынша қорғаушы 1, Ал-

маты қ., 1 қазан 2014 ж.; азаматтық істер бойынша қорғаушы 2, 

Алматы қ., 1 қазан 2014 ж.; азаматтық істер бойынша қорғаушы 

1,  Астана,  18  қыркүйек  2014  ж.;  азаматтық  істер  бойынша 

қорғаушы 2,  Астана, 18 қыркүйек 2014 ж.; азаматтық істер бой-

ынша қорғаушы, Қызылорда қ., 16 қыркүйек 2014 ж.; азаматтық 

істер  бойынша  қорғаушы  1,  Өскемен  қ.,  12  қыркүйек  2014  ж.; 

азаматтық істер бойынша қорғаушы 1, Қарағанды қ.12 қыркүйек 

2014  ж.;  азаматтық  істер  бойынша  қорғаушы  2,  Өскемен  қ.,  17 

қыркүйек 2014 ж.

сауалнаманың  нәтижелері  КТМАС-та  жұмыстарын 

жүргізетін  қорғаушылар  мен  прокурорлардың 

кәмелетке  толмағандар  істері  жөніндегі  әділсот 

жүйесінде жұмыс жасау алдында, осы салада жұмыс 

жасай  бастағаннан  кейін  мамандандырылған 

дайындықтың өте пайдалы болатынын білдірді.

Интернет-сауалнамаға 

қатысқан 

КТМАС 

судьяларының  үштен  екі  бөлігі  (58,6%)  КТМАС-тағы 

істердің қаралу сапасын арттыру үшін, қорғаушыларға 

және  прокурорларға  мамандандырылған  кәсіби 

дайындық  жүргізудің  қажет  деп  санайды.      КТМАС 

судьяларының, яғни жауап берушілердің 17,2%-ы про-

курорлар мен қорғаушыларға кәсіби тәжірибе неме-

се қажетті мамандандырылған білімнің жетіспейтінін 

айтады.  Бұл  КТМАС-тың  істерді тиімді  қарауда  орын 

алып  отырған  бірден  бір  кедергі.  Осы  пікірге  жа-

уап  берген  барлық  КТМАС  судьяларының  бесінші 

бөлігі  қосылады  және  аталмыш  жағдай  салмақты 

алаңдаушылық туындатады.