Қазақстан Республикасындағы кәмелетке толмағандар істері жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық соттардың дамуы
27
КТМАС-да бақыланатын қылмыстық іс
жүргізудің мәні
Бақыланатын қылмыстық істер бойынша жауапқа тартылатын
кәмелетке толмағандардың жасы
Кесте 8.
Кесте 9.
балалар үшін ешқандай артықшылығы жоқ немесе
балалардың қатысуымен болатын істерді қарастыруда
қажетсіз деп санайды
100
. Мүдделі жақтардың
пікірлеріне сәйкес, КТМАС-тың енгізілуінің басқа да
артықшылықтары төменде берілген:
•
балалардың мүдделеріне басымдық
101
;
•
КТМАС «мейірімділеу» болып табылады және бала-
ның жасы немесе жынысына қарай жұмсақтау жаза
белгілейді (6.12 –де «Жазалардың тағайындалуы»
бөлімін қараңыз)
102
;
100
Қорғаушы 2, Астана қ. КТМАС, 18 қыркүйек 2014 ж.; тағы да юве-
налды кеңестің өкілін қараңыз [мекен-жайы алынып тасталған
изъято], 18 қыркүйек 2014 ж.; қорғаушы 2, КТМАС Қарағанды
қ., 19 қыркүйек 2014 ж.; қорғаушы 3, Қарағанды қ. КТМАС, 22
қыркүйек 2014 ж.; азаматтық істер жөніндегі қорғаушы 2, Астана
қ. КТМАС, 18 қыркүйек 2014 ж.; прокурор 1, Өскемен қ. КТМАС,
15 қыркүйек 2014 ж.; Азаматтық істер жөніндегі қорғаушы 1,
Өскемен қ. КТМАС, 12 қыркүйек 2014ж.; қорғаушытар 1, 2 и 3,
Өскемен қ. КТМАС, 17 қыркүйек 2014 ж.
101
Судья 2, Қарағанды қ. КТМАС, 19 қыркүйек 2014 ж.
102
Қорғаушы 3, Ақтау қ. КТМАС, 26 қыркүйек 2014 ж.; азаматтық
істер жөніндегі қорғаушы 2, Қарағанды қ., 22 қыркүйек 2014 ж.;
қорғаушы 2, Шымкент қ. КТМАС, 18 қыркүйек 2014 ж.
•
КТМАС оңалту қызметін де көрсетеді, яғни «балаға
профилактикалық және оқыту арқылы әсер ету»
және балаға «қоғамда пайдалы рөл» атқаруда көмек
көрсету
103
;
•
КТМАС басқа соттарға қарағанда ыңғайлылау
және аз стресі бар орта ұсынады (6.9 «Сот мәжілісі
залындағы жағдай» бөлімінен қараңыз)
104
;
•
КТМАС біліктілеу болып келеді және өз штатында
жалпы сотқа қарағанда білікті әрі тәжірибелі судьяла-
ры бар, сол сияқты бала құқықтары бойынша Пекин
ережелері мен БҰҰ бала құқықтары туралы Конвен-
циясы сияқты халықаралық стандарттарды біледі.
(Мамандандырылған кадрлар мен мекемелерді
талдауға арналған 5-ші бөлімді қараңыз)
105
;
103
Азаматтық істер жөніндегі қорғаушы 1, Ақтау қ. КТМАС, 25
қыркүйек 2014 ж.; азаматтық істер жөніндегі қорғаушы 1, Ал-
маты қ., 1 қазан 2014 ж.; психолог 1, Шымкент қ. КТМАС [күні
көрсетілмеген]
104
«Мейрим» ҮЕҰ өкілі, Ақтау қ., 27 қыркүйек 2014 ж.; қорғаушы 1,
Қарағанды қ. КТМАС, 19 қыркүйек 2014 ж.
105
Білім басқармасының өкілі 2, Қарағанды қ. КТМАС, 9 қыркүйек
2014 ж.; қорғаушы 1, Қарағанды қ. КТМАС, 19 қыркүйек 2014 ж.
28
Қазақстан Республикасындағы кәмелетке толмағандар істері жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық соттардың дамуы
•
КТМАС балаға құрметпен қарайды және баланың
пікірін, сөзін тыңдайды, оның көзқарасын есепке
алып, оған «тең» қарайды (Балалардың қатысуын
талдауға арналған 6.5-ші бөлімді қараңыз)
106
;
•
КТМАС-та істерді қарау барысында ұзын кезек жоқ,
«кеңсе ісі» аз, істер басқа соттарға қарағанда үлкен
көңілмен және жіті қаралады
107
.
Кейбір мүдделі жақтар КТМАС юрисдикциясы-
на қатысты өздерінің пікірлерімен бөлісті. Осы
мүдделі жақтардың біреуі де КТМАС құзыретінің
тарылту қажеттілігі туралы пікірлерін білдірмеді.
Керісінше, олар қазіргі таңда басқа соттарда
қаралатын басқа істердің категориясын қамту үшін,
өз құзыретінің арттырылуын қалайды. Мысалы, ба-
ланы күту және мамандандырылған қылмыстық сот-
тар қарайтын балалардың қатысуымен болатын аса
ауыр қылмыстар
108
. Бір судьяның айтуынша, КТМАС
судьялары КТМАС-тың құзыретін кеңейту бойынша
Жоғарғы Сотқа өтініш білдірген, соныме қатар сол
өтініште істердің соңғы категориясы ретінде атал-
мыш құзыретті өздерінің КТМАС-тарында қарауға
ниеттерінің және мүмкіндіктерінің бар екенін
білдірген:
«Біздің судьялар осындай істерді қарауға дайын:
бізде білім де, тәжірибе де бар»
109
.
19 КТМАС-тың өкілі болған әрбір судьядан алған
жауапқа сәйкес, құзыреттің кез келген бөлігін
басқа соттарға беру өткен он жылдықтағы
мамандандырылған соттар мен балаларға қатысты
мамандандырылған соттарды дамытуға салынған
күштің ыдырауына немесе кері әсер етуіне әкелуі
мүмкін
110
.
Әйтсе де осы зерттеу жұмысы балалардың қатысуымен
болатын істер басқа соттарда қалай шешіледі,
халықаралық стандарттар БҚК қатысушы - мемлекет-
терден заңмен қайшылықтағы кәмелетке толмағандар
істерін қарайтын ювеналды соттарды ензігуді қалай
талап ететінін қарастырмайды
111
. Мамандандырылған
соттарды енгізген желер «практикалық себептер-
106
Судья 1, Астана қ. КТМАС, 21 тамыз 2014 ж.; азаматтық істер
жөніндегі қорғаушы 1, Алматы қ., 1 қазан 2014 ж.; судья 1,
Қарағанды қ. КТМАС, 19 қыркүйек 2014 ж.; судья 2, Өскемен қ.
КТМАС, 16 қыркүйек 2014 ж.
107
Судья 1, Алматы қ. КТМАС, 22 қыркүйек 2014 ж.; судья 1,
Қызылорда қ. КТМАС, 9 қыркүйек 2014 ж.
108
Судья 2, Алматы қ. КТМАС, 10 шілде 2014 ж.; азаматтық істер
жөніндегі қорғаушы 1, Алматы қ., 1 қазан 2014 ж.; судья 3, Ал-
маты қ. КТМАС, 10 шілде 2014 ж.; Қорғаушылар алқасының өкілі,
Ақтау қ., 15 шілде 2014 ж.
109
Судья 3, Алматы қ. КТМАС, 10 шілде 2014 ж.
110
31 қазан 2014 ж. Астана қ.өткен семинарға Қазақстанның 19
КТМАС-ы қатысты.
111
Бала құқықтары жөніндегі комитет. Жалпы тәртіптегі ескерту №
10 (2007 ж. ) «Кәмелетке толмағандарға қатысты әділсот жүргізу
шеңберіндегі бала құқықтары», CRC/C/GC/10, параграф 92-93.
ге байланысты қысқа мерзімді байқала қоймайды»,
қатысушы – мемлекеттер ювеналды әділсот
шеңберінде істердің қаралуын қамтамасыз ету үшін
мамандандырылған соттар немесе магистраттар-
ды белгілейді
112
. Алайда БҚК комитеті бұл шараны
мамандандырылған ювеналды соттар практикала
өзін танытпағанша уақытша деп санайды. Осыған
орай, консультанттар аса ауыр қылмыс бойынша
жәбірленуші/айыпталушы балалар істеріне қатысты
құзыреттің мамандандырылған қылмыстық соттардан
алынып, КТМАС-қа берілу мүмкіндігін қарастыруды
ұсынады.
Сондай-ақ, консультанттар қылмыстық істердің
КТМАС-қа берілместен бұрын дивергенция арқылы
сотқа дейінгі шара ретінде шешілуін ұсынады, сол
сияқты кейбір әкімшілік іс түрлерінің КТМАС-қа емес
(аталмыш істер туралы толық ақпаратты төмендегі
ұсыныстар мен 6.13 «Дивергенция» бөлімінен
қараңыз), балалардың құқықтарын қорғау қызметіне
берілуін ұсынады. Осы зерттеу жұмысы КТМАС-
тың мультидисциплинарлық құзыретіне қатысты
айтарлықтай ешқандай мәселе таппады.
112
Бала құқықтары жөніндегі комитет. Жалпы тәртіптегі ескерту №
10 (2007 ж. ) «Кәмелетке толмағандарға қатысты әділсот жүргізу
шеңберіндегі бала құқықтары», CRC/C/GC/10, параграф 93.
