Қазақстан республикасындағы кәмелетке толмағандар істері жөніндегі мамандандырылғАН

Қазақстан Республикасындағы кәмелетке толмағандар істері жөніндегі 

мамандандырылған ауданаралық соттардың дамуы

25

• 

16  жасқа  толмағанмен  көрінеу  он  алты  жасқа 

толмаған  адаммен  жыныстық  қатынас,  еркек  пен 

еркектің  жыныстық  қатынасын,  әйел  мен  әйелдің 

жыныстық  қатынасын  немесе  сексуалдық  сипаттағы 

өзге де әрекеттер жасау

 74

;

• 

Көрінеу  жас  балаға  қатысты  күш  қолданбай 

азғындық  әрекеттер  жасау  (әрекет  бірнеше  рет 

қайталанған жағдайлардан тыс)

75

; 

• 

Кәмелетке  толмаған  адамды  қылмыстық  құқық 

бұзушылықтар жасауға тартудың кейбір жағдайлары

76

; 

• 

Кәмелетке толмаған адамды қоғамға жат әрекеттер 

жасауға тарту

77

;

• 

Кәмелетке  толмаған  адамды  жезөкшелікпен 

айналысуға тарту

78

;

• 

Кәмелетке толмағандар саудасына қатысты кейбір 

жағдайлар

79

;

• 

Баланы ауыстыру

80

;

жылғы Қылмыстық кодекс, 107 бабы (8 тармағы). 

74

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 122 бабы (бірінші және екінші бөлімі).

75

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 124 бабы (бірінші және екінші бөлімі). 

76

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі.  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 132 бабы (бірінші және екінші бөлімі).  

77

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 133 бабы.

78

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 134 бабы.

79

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 135 бабы (бірінші, екінші және үшінші 

бөлімдер).

80

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 136 бабы.

• 

Бала асырап алу жөнiндегi заңсыз әрекет

81

;

• 

Бала асырап алу құпиясын жария ету

 82

;

• 

Балаларын күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеу 

жөніндегі міндеттерді орындамау

 83

;

• 

Кәмелетке  толмаған  адамды  тәрбиелеу  жөнiндегi 

мiндеттердi орындамау

84

;

• 

Балалардың өмiрi мен денсаулығының қауiпсiздiгiн 

қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi тиісінше орын-

дамау

 85

;

• 

Қорғаншы  немесе  қамқоршы  құқықтарын  терiс 

пайдалану

86

;

• 

Кәмелетке  толмаған  адамды  Қазақстан 

Республикасының  шегінен  тысқары  жерге  заңсыз 

әкету

87

;

• 

Кәмелетке  толмаған  адамды  эротикалық 

мазмұндағы өнім жасауға тарту

88

.

ҚР  Бас  прокуратурасы  Құқықтық  статистика  және 

81

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 137 бабы.

82

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 138 бабы.

83

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 139 бабы.

84

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 140 бабы.

85

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 141 бабы.

86

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 142 бабы.

87

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 143 бабы.

88

  2014  жылғы  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексі,  307  (2)  бабы;  2014 

жылғы Қылмыстық кодекс, 144 бабы.

26

Қазақстан Республикасындағы кәмелетке толмағандар істері жөніндегі 

мамандандырылған ауданаралық соттардың дамуы

арнайы  есеп  комитеті  КТМАС-та  жиі  қаралатын 

қылмыстық  істердің  түрлеріне  қатысты  сандық 

статистика  ұсынбады

89

.    Алайда  осы  зерттеу  ая-

сында  өткізілген  қылмыстық  істер  тыңдауларына 

бақылаудың  көбісінде  (70%)  кәмелетке  толмаған 

адам  –  жеке  меншікке  қарсы  жасалған  қылмыстық 

әрекет бойынша айыпталушы болып табылады (ұрлық 

емесе тонау)

90

.  Барлық өңірлердегі қатысушылардың 

жауаптары 

КТМАС-та 

қаралатын 

қылмыстық 

әрекеттердің  ішінде,  яғни  кәмелетке  толмаған  адам 

тарапынан жасалған қылмыстың ең көп тараған түрі 

жеке  меншікке  қарсы  жасалған  қылмыстық  құқық 

бұзушылықтар,  әсіресе  ұрлық  және  тонау  (негізінен 

қалта  телефоны,  велосипед  немесе  машина)  екенін 

растады

91

.  Осы  зерттеу  аясында  сот  тыңдауларына/

үдерістеріне  жүргізілген  бақылауларға  сәйкес, 

КТМАС-та  қаралған  қылмыстық  істердің  түрлері. 

Толығырақ төмендегі Кесте 8

92

-де көрсетілген:

КТМАС-та  қаралатын  істердің  ішінде  қылмыстық 

істердің аз болуына қарамастан, КТМАС судьяларының 

жартысынан  көбі  (51,6%)

93

  интернет-сауалнамаға 

берген жауаптарында олар қарастыратын кәмелетке 

толмаған  адам  ия  айыпталушы  ия  болмаса  құқық 

бұзушы ретінде қатысатын қылмыстық істің күніге не-

89

  25  тамыз  2014  жылы  ҚР  Бас  прокуратурасы  Құқықтық  стати-

стика  және  арнайы  есеп  комитетінің  Қазақстандағы  ЮНИСЕФ-

ке  жолдаған  2011  –  2013  жылдар  аралығында  кәмелетке 

толмағандарды сотқа дейін айыптау бойынша жалпы статистика-

сы. Осы статистикаға сәйкес, 2011, 2012, 2013 жж. тағылған айып-

тар санына физикалық зорлық-зомбылыққа қатысты қылмыстар 

(1602, 1554 және 1217, сәйкесінше); екінші орында 2011, 2012, 

2013  жж.  жеке  меншікке  қарсы  жасалған  қылмыстар  (1559, 

1279 және 1077, сәйкесінше). Алайда осы категориядағы құқық 

бұзушылықтардың  қылмыстың  қандай  типіне  жатытыны  анық 

емес. Дәл сол сияқты 2011, 2012 және 2013 жылдарда кәмелетке 

толмағандар  физикалық  зорлық-зомбылық  бойынша  сотталған 

(778, 855 және 604, сәйкесінше); саны бойынша екінші орында 

жеке  меншікке  қарсы  жасалған  қылмыстар  алады:  2011ж.-342, 

2012ж.-188  және  2013ж. –  214.    Бұл  жерде  де  қылмыстардың 

қайсысы  қандай  қылмыстық  құқық  бұзушылыққа  жататыны 

нақты  емес. Айна  Шорманбаева.  Бас  прокуратураның  жіберген 

кәмелетке  толмағандарға  қатысты  істер  бойынша  статистикаға 

талдау, 9 қаңтар 2015 ж.

90

  Консультанттар  мен  республикалық  зерттеушілердің  жүргізген 

сот  үдерістеріне/тыңдалымдарына  бақылауларға  сәйкес: 

қылмыстық  істің  20  тыңдауының  14-і  жеке  меншікке  қарсы 

қылмыс (нақтырақ айтсақ; 6-ы Қылмыстық кодекстің 175 бабы 

бойынша  ұрлық;  6  іс  дел  алдыңғы  Қылмыстық  кодекстің  178 

бабы  бойынша  тонау;  1  іс  алдыңғы  Қылмыстық  кодекстің  175 

және 185 баптары бойынша автомобильдi немесе өзге де көлiк 

құралдарын жымқыру мақсатынсыз құқыққа сыйымсыз иеленіп 

алу, сәйкесінше; 1 іс 179 бап бойынша тонау туралы). Өтінеміз, 

сот  тыңдалымдарына  жүргізілген  бақылаулар  өкілдік  іріктеу 

мақсатын  басымдық  деп  таппады,  сол  үшін  бұл  мәліметтер 

таңдалып алынған КТМАС-тар, жылпы Қазақстандағы КТМАС-тар 

үшін өкілдік емес болуы мүмкін екеніне назар аударыңыз.

91

  Қараңыз,  Мамандандырылған  ювеналды  құқықтық  кеңестің 

өкілі, Қарағанды қ., 22 қыркүйек 2014 жыл; қорғаушы 1, Ақтау қ. 

КТМАС, 25 қыркүйек 2014 жыл; қорғаушы 2, Ақтау қ. КТМАС, 26 

қыркүйек 2014 жыл; прокурор 1, Алматы қ. КТМАС, 19 қыркүйек 

2014 жыл; прокурор 2, Алматы қ. КТМАС, 20 қыркүйек 2014 жыл; 

қорғаушы 3, Қызылорда қ. КТМАС (күні көрсетілмеген).

92

  Өтінеміз,  сот  тыңдалымдарына  жүргізілген  бақылаулар  өкілдік 

іріктеу мақсатын басымдық деп таппады, сол үшін бұл мәліметтер 

таңдалып алынған КТМАС-тар, жылпы Қазақстандағы КТМАС-тар 

үшін өкілдік емес болуы мүмкін екеніне назар аударыңыз.

93

  Сауалнамаға  қатысқан  КТМАС-тың  31  судьясының  16-сына 

сәйкес.

месе, ең болмаса аптасына бір рет болатынын хабар-

лайды.    (Толық  ақпарат  үшін  жоғарыдағы  Кесте  2-ге 

қараңыз). КТМАС судьяларының 41,9 %-ы

94

 интернет-

сауалнамаға  берген  жауаптарында  кәмелетке 

толмаған  адам  жәбірленуші  ретінде  қатысатын 

қылмыстық істің күнде немесе аптасына бір рет бо-

латынын айтты.  

Қылмыстық  істердің  тыңдауларын  бақылау  бары-

сында  қол  жеткізген  сандық  мәліметтерге  сүйенсек, 

КТМАС  тарапынан  қаралатын  қылмыстық  іске 

қатысушы  кәмелетке  толмаған  айыпталушылардың 

көбісінің  (96,2%)  жынысы  еркек.  Сол  сияқты,  Кесте 

9-да көрсетілгендей, айыпталушы кәмелетке толмаған 

адам – бұл жоғары жастағы балалар, көбіне бұл жас 

(тыңдау басталған уақытта) 17 жас болып белгіленді

95

. 

Қылмыстық  істе  кәмелетке  толмаған  жәбір-

ленушілердің

96

  көбісі  (66,7%)  ұл  балалар  болып  та-

былады

97

.  Жәбірленушілердің  жасы  8-ден  17  жасқа 

дейін  өзгеріп  отырады

98

.  Бақылаушылар  кәмелетке 

толмағандар куәгерлер болып қатысқан 3 қылмыстық 

іске  қатысты.  Осы  істерде  барлық  куәгерлер  15,  16 

және 17 жастағы ұл балалар еді. 

4.4. КТМАС-ТЫҢ ЕНГІЗІЛУІНЕ ЖӘНЕ 

ОНЫҢ ЮРИСДИКЦИЯСЫНА ҚАТЫСТЫ 

САЛЫСТЫРМАЛЫ КӨЗҚАРАС 

Жауап  берушілердің  көбісі  КТМАС-тың  енгізілуінің 

артықшылықтары  бар  деп  есептейді.  Ең  бастысы, 

әр  баланың  жекелеген  қажеттіліктеріне  және  оның 

психологиялық ерекшеліктеріне көңіл бөлуде кәсіби 

форум  қалыптастырады,  балалардың  құқықтарының 

жақсы қорғайды, сол сияқты бала үшін психологиялық 

зақым  немесе  зиян  қаупін  азайтуда  артықшылығы 

бар  (мамандандырылған  кадрлар  мен  мекемелер-

ге  терең  талдау  жасалған  5-ші  тармақты  қараңыз)

99

. 

Жауап  берушілердің  аз  бөлігі  КТМАС-тың  енгізілуі 

94

  Сауалнамаға  қатысқан  КТМАС-тың  31  судьясының  13-сына 

сәйкес.

95

  Өтінеміз,  сот  тыңдалымдарына  жүргізілген  бақылаулар  өкілдік 

іріктеу мақсатын басымдық деп таппады, сол үшін бұл мәліметтер 

таңдалып алынған КТМАС-тар, жылпы Қазақстандағы КТМАС-тар 

үшін өкілдік емес болуы мүмкін екеніне назар аударыңыз.

96

  Қылмыстық  іс  бойынша  жәбірленуші  баланың  қатысуымен  8 

тыңдалым болды.

97

  Қыздар  11,1  пайызды  құрады;  22,2  пайыз  белгісіз.  Өтінеміз, 

сот  тыңдалымдарына  жүргізілген  бақылаулар  өкілдік  іріктеу 

мақсатын  басымдық  деп  таппады,  сол  үшін  бұл  мәліметтер 

таңдалып алынған КТМАС-тар, жалпы Қазақстандағы КТМАС-тар 

үшін өкілдік емес болуы мүмкін екеніне назар аударыңыз

98

  Сол жерде

99

  Судья  1,  Ақтау  қ.  КТМАС,  23  қыркүйек  2014  ж.;  судья  2,  Ақтау 

қ.  КТМАС,  23  қыркүйек  2014  ж.;  азаматтық  істер  жөніндегі 

қорғаушы  2,  Ақтау  қ.  КТМАС,  25  қыркүйек  2014  ж.;  «Мейрим» 

ҮЕҰ  өкілі,  Ақтау  қ.  КТМАС,  27  қыркүйек  2014  ж.;  азаматтық 

істер  жөніндегі  қорғаушы  1,  Алматы  қ.,  1  қазан  2014  ж.;  пси-

холог 1, Алматы қ., 29 қыркүйек 2014 ж.; психолог 1, Астана қ., 

18 қыркүйек 2014 ж.; Қарағанды қ.ҮЕҰ өкілі, 19 қыркүйек 2014 

ж.;  психолог,  Қарағанды  қ.  КТМАС  [жаңартылған  атау];  педагог 

маман,  Қарағанды  қ.  КТМАС  [жаңартылған  атау];  прокурор  1, 

Қызылорда қ. КТМАС, 9 қыркүйек 2014 ж.; Білім басқармасының 

өкілі 1, Қызылорда қ. КТМАС, 11 қыркүйек 2014 ж.; әлеуметтік 

қызметкер 1, Шымкент қ. КТМАС, 17 қыркүйек 2014 ж.; прокурор 

2, Өскемен қ. КТМАС, 15 қыркүйек 2014 ж.; судья 1, Өскемен қ. 

КТМАС, 16 қыркүйек 2014 ж.; психолог 1, Өскемен қ. КТМАС, 17 

қыркүйек 2014 ж.; психолог 2, Өскемен қ. КТМАС, 16 қыркүйек 

2014 ж.; прокурор 1, Ақтау қ., 16 шілде 2014 ж.