ПОӘК.042.18.38.24/02-2014
|
№ 2 басылым
25.06.2014 жыл.
|
беттің -ші беті
|
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
5В060400 -«Физика» мамандығы үшін
«Астрономия»
ПӘНІНІҢ СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛҒАН
БАҒДАРЛАМАСЫ
Семей 2013
Алғы сөз
1 ҚҰРАСТЫРЫЛДЫ
Құрастырушы – 25.06.2014 ж. Рахимбердина Анаргуль Турысбековна
аға оқытушысы
2 ТАЛҚЫЛАНДЫ
2.1 «Физика» кафедрасының отырысында
№ 10 хаттама, 25.06. 2014 ж.
Кафедра меңгерушісі, п.ғ.д., профессор С.С. Маусымбаев
2.2. Физика-математика факультетінің оқу-әдістемелік бюросының отырысында
№ 6 хаттама, 26.06. 2014 ж.
Төрайымы К.А. Батырова
3 БЕКІТІЛДІ
Университеттің Оқу-әдістемелік Кеңесінің отырысында мақұлданып және баспаға ұсынылды
№ 1 хаттама,11.09. 2014 ж.
ОӘК төрағасы Г.К. Искакова
4 11.09.2013ж. № 1 баспаның орнына енгізілген.
Мазмұны
Жалпы ережелер
Пәннің мазмұны және сабақ түрлері бойынша сағаттарды бөлу
Пәнді оқып-білу жөніндегі әдістемелік ұсынымдар
Курс форматы
Курс саясаты
Баға қоюдың саясаты
Әдебиет
ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1.1 Оқытушы және пән туралы жалпы деректер
Аға оқытушы Ботатаев Василь Уалиевич
«Физика» кафедрасы
Байланыс қатынасы - № 3 оқу ғимараты, № 304 кабинет, тел: 35-26-22
Сабақ өткізетін орын – 3 этаждың аудиториялары
Пәнің аталуы – «Астрономия»
Кредит саны – 2
Жұмыс оқу жоспарының көшірмесі (1- кесте)
Кесте 1 - Жұмыс оқу жоспарының көшірмесі
Курс |
Семестр
|
Кредитер
|
Дәріс
(сағ.)
|
ПС
(сағ.)
|
ЛС
(сағ.)
|
ОБСӨЖ
(сағ.)
|
СӨЖ
(сағ.)
|
Барлығы (сағ.)
|
Қорытынды бақылау формасы
|
3
|
6
|
2
|
15
|
15
|
15
|
22,5
|
67,5
|
135
|
емтихан
|
Пәннің қысқаша мазмұны
Кіріспе. Астрономия пәні және оның мақсаттары дамуының қысқаша тарихы. Астрономияның бөлімдері. Қазақстандағы астрономия. Астрономияның табиғи ғылымдар жүйесіндегі алатын орны практикалық және дүние танудағы мәні. Жер-планета. Жердің пішіні мен ішкі құрылысын зерттеудің әдістері мен негізгі нәтижелері. Атмосфера. Географиялық координаталар. Координаталардың өзгеретіндігі. Магнитосфера. ҚРҒА ионосфера институтының жұмыстары.
Сфералық астрономия элементтері. Аспан механикасының негіздері. Астрофизиканың әдістері мен приборлары. Күн. Планетарлық жүйе. Жұлдыздар. Галактика. Галактикадан тыс астрономия. Космология туралы түсінік. Реликті сәуле шығару. Қара құрдымдар. Жерден тыс цивилизация (өркениеттілік) туралы.
1.4 Курстын мақсаты: әлемдегі объектілер мен электромагниттік толқывдар шкаласының барлық диапазонында зерттелетін процестердің физикалық мәнін оқып-үйрену, қазіргі замандағы астрономиялық жаңалықтармен танысу, табиғат заңдарының бірлігін ұғыну.
.5 Курстың міндеті: пәнді оқытудың негізгі міндеті- стеденттерді диалектиқалық-материалистік көзғарасты тұжырымдау; студенттерде астрономияның теориялық негіздері мен негізгі тәсілдері туралы білімді, астрономияның қазіргі жетістіктері мен ғылымның әр турлі облыстарындағы мәні туралы білімдерді тұжырымдау.
1.6 Пәнді оқу нәтижесінде студенттер мынаны білуге тиісті:
астрономияның ғылым ретіндегі пәні мен әдестерін, ғарыштық кеністіктің қурамы мен қасиеттерін, жұлдыздардың негізгі топтары мен ең жарық жұлдыздарды, планеталарды;
арақашықтарды, аспан денелердiң өлшемдерің анықтау тәселдерін, ғарыштағы өлшемдерді және ара қашықтықтарды анықтауға арналған негізгі формулаларды пайдалану амылдарын менгері алу керек;
Әлемнің жеке мысандарының және оның тұтас пайда болуының, қазғалысының және дамуының негізгі заңдарын;
қозғалмалы жұлдыз картасымен, телескоптармен, қарапайым геодезиялық приборлармен жұмыс жасауды, сфералық астромияның есептерін шығаруды;
казіргі адамның көзқарасындағы астрономиялық білімнің рөлін, астрономиялық білімнің қолдамбалы мәнін;
студенттердің астрономияның ғылым ретімдегі проблемалары және оларды шешу жолдары тұралы корімсі болу керек;
студенттер астрономиялық саймандармен, әдебиет көздерімен, жұлдызды аспан карталар және атластарымен, қажетті есептеулер өткізу дағдыларын алу керек.
1.7 Курстык пререквизиттері:
Механика;
Электр және магнетизм;
Оптика;
Атомдық физика;
Ядролық физика
1.8. Курстың постреквизиттері:
Мектептегі педагогиқалық практика астрономиядан сабақтар беруімен бірге.
ПӘННІҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ САБАҚ ТҮРЛЕРІ БОЙЫНША САҒАТТАРДЫ БӨЛУ
2- Кесте 2
№
|
Тақырыптары атаулары
|
Сағаттар саны
|
Әдебиет
тер
|
Дәр
|
Маш саб
|
Зер
|
БОӨЖ
|
БӨЖ
|
1
|
2
|
|
|
|
|
|
|
1.
|
Кіріспе. Астрономия пәні және оның мақсаттары дамуының қысқаша тарихы. Астрономияның бөлімдері. Қазақстандағы астрономия. Астрономияның табиғи ғылымдар жүйесіндегі алатын орны практикалық және дүние танудағы мәні. Жер-планета. Жердің пішіні мен ішкі құрылысын зерттеудің әдістері мен негізгі нәтижелері. Атмосфера. Географиялық координаталар. Координаталардың өзгеретіндігі. Магнитосфера. ҚРҒА ионосфера институтының жұмыстары.
|
1
|
1
|
|
1,5
|
4,5
|
[1.6] §1-6
|
2.
|
Сфералық астрономия элементтері. Аспан сферасы. Аспан сферасының негізгі дөңгелектері мен нүктелері. Жұлдыздардың, Күннің, Айдың және планеталардың көрінетін қозғалыстары. Эклиптика. Аспан координаталарының жүйелері. Аспан сферасының тәуліктік айналысына байланысты құбылыстар.
Практикалық сабақ № 1,2 Аспан координаталар жүйелері. Уақытты өлшеу жүйелері
№1 зертханалық сабақ «Жұлдызды аспанның жылжымайтын картасымен жұмыс»
|
2
|
2
|
3
|
1,5
|
4,5
|
[1.6] §7-20
|
3.
|
Уақытты өлшеу. Жұлдыздық және күндік уақыт. Уақыт теңдеуі. Дүниежүзілік белдеулік жергілікті декретті жаздық уақыт. Жер айналуының бірқалыпты еместігі. Эфемеридті уақыт. Күнтізбе.
Шырақтардың аспандағы орнын өзгертетін факторлар. Рефракция. Аберрация. Параллакс. Іңір. Шырақтарға дейінгі арақашықтықты анықтау. Прецессия және нутация.
Практикалық сабақ № 3 Күн тізбелер.
|
1
|
1
|
|
1,5
|
4,5
|
[1.6] §34-52, 61-74
|
4.
|
Аспан механикасының негіздері. Айдың және планеталардың көрінетін және шын қозғалыстары. Птоломей және Коперник дүние жүйелері. Синодтық теңдеу. Кеплер заңдары. Аспан денелерінің массасын анықтау.
Практикалық сабақ № 4 Планеталардың қозғалысы.
№2 зертханалық сабақ «Аспан сферасы моделімен жұмыс»
|
1
|
1
|
3
|
1,5
|
4,5
|
|
5.
|
Үш дене есебі туралы түсінік. Орбиталардың ұйытқуы. Нептунның ашылуы. Тасулар мен қайтулар. Күн жүйесінің тұрақтылығы. Жасанды аспан денелерінің қозғалысы. Космосты зерттеуді дамытудағы отандас ғалымдардың ролі. Космостық зерттеулердің болашағы.
Практикалық сабақ № 5 Ғарыштық аппараттардың қозғалысы
|
1
|
1
|
|
1,5
|
4,5
|
|
6
|
Күн. Күн-жұлдыз. Оның спектрі, мөлшері, массасы, химиялық құрамы. Күннің айналысы. Күннің ішкі құрылысы. Күн атмосферасы. Күннің радиосәуле шығаруы.
Практикалық сабақ № 6 Күн жүйесіндегі планеталардың массаларын анықтау
|
1
|
1
|
|
1,5
|
4,5
|
|
7.
|
Күндегі белсенді түзілістер, олардың магнит өрісімен байланысы. Күн белсенділігінің индекстері. Циклдік өзгерістер. Күн белсенділігінің жердегі құбылыстармен байланысы. Күн желі және жердің магнитосферасы. Планеталардағы климаттың астрономиялық факторлары.
Практикалық сабақ № 7 Күн жүйесіндегі планеталардың өлшемдерін анықтау
№3 зертханалық сабақ «Жұлдызды аспанның жылжымалы картасымен жұмыс»
|
1
|
1
|
3
|
1,5
|
4,5
|
|
8.
|
Планетарлық жүйе. Жер тобының планеталары. Асмосфералар. Климат. Беттік қабат. Ішкі құрылыс. Теңестірмелі планетология. АПС көмегімен алынған планеталар мен Айдың табиғаты туралы ең жаңа деректер.
Практикалық сабақ № 8 Үш және одан көп денелер есебі
|
1
|
1
|
|
1,5
|
4,5
|
|
9.
|
Алып планеталар. Атмосфералар. Ішкі құрылысы. Магнетизм. Радиациялық белдеулер. Радиосәуле шығару. Алып планеталардың серіктері. Плутон.
Практикалық сабақ № 9 Бақылаулардан тәулік және жылдық параллакстарды анықтау
|
1
|
1
|
|
1,5
|
4,5
|
|
10.
|
Күн жүйесіндегі кіші денелер. Кометалар. Астероидтар. Метеорлар. Метеориттер. Планетаралық тозаң. Күн жүйесінің пайда болуы туралы гипотезалар.
Практикалық сабақ № 10 Жердегі нәрсенің азимутын анықтау
№4 зертханалық сабақ «Көру трубасының жұмыс принципімен танысу»
|
1
|
1
|
3
|
1,5
|
4,5
|
|
11.
|
Жұлдыздар. Жұлдыздардың сипаттамалары: температура, химиялық құрамы. Спектрлік классификация. «Спектр-жарықталыну» программасы. Жұлдыздардың эволюциясы.
Практикалық сабақ № 11 Тәжірибелік астрономияның есептері
|
1
|
1
|
|
1,5
|
4,5
|
|
12.
|
Қос және еселі жұлдыздар. Айнымалы жұлдыздар. Үлпілдек (пульсацияланатын) айнымалы жұлдыздар. Ең жаңа жұлдыздар және пульсарлар. Космостық зат эволюциясының проблемасы.
Практикалық сабақ № 12 Жұлдыз карталарымен жұмыс жасау
|
1
|
1
|
|
1,5
|
4,5
|
|
13
|
Галактика. Галактиканың құрылысы. Жұлдыздардың қозғалысы және Галактиканың айналуы. Жұлдызаралық орта. Космостық сәулелер.
Практикалық сабақ № 13,14 Тәжірибелік астрофизика. Күннің сыртқы қабаттарының температурасын анықтау
№5 зертханалық сабақ «Оптикалық телескоппен жұмыс істеу»
|
1
|
2
|
3
|
1,5
|
4,5
|
|
14
|
Галактикадан тыс астрономия. Спиральдық, эллипстік және қисық галактикалардың негізгі ерекшеліктері. Галактикаларға дейінгі арақашықтықты анықтау. Галактикалардың ядролары.
Космология туралы түсінік. Реликті сәуле шығару. Қара құрдымдар. Жерден тыс цивилизация (өркениеттілік) туралы.
Практикалық сабақ № 15 Жұлдыздардың жарқырауы мен жұлдыз шамасын анықтау
|
1
|
1
|
|
1,5
|
4,5
|
| 3. ПӘНДІ ОҚЫП-БІЛУ ЖӨНІНДЕГІ ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫМДАР
Курсты оқыған кезде берілген тақырыптың (бөлім) негізгі жағдайларын қарастыруға баса назар аудару керек, осы мақсатта оқу-әдістемелік кешенін ұсынып отырмыз, ол студенттердің оқулықпен жұмыс істеуін жеңілдетеді. Әрбір тақырып (бөлім) бойынша қысқаша конспекті өзін-өзі тексеру сұрақтарымен аяқталады.
Ең маңыздысы дұрыс оқулық таңдау. Бір уақытта бірнеше оқулықты пайдаланудың қажеті жоқ. Ұсынылып отырған әдебиеттердің ішінен тек біреуін ғана негізгі етіп алу керек. Басқа оқулықтар немесе әдістемелік нұсқауларды тек оқып жатқан материал жоқ болған кезде немесе негізгі оқулықта қысқаша көрсетілген кезде қана пайдаланылады.
Курсты тақырып бойынша, пән бағдарламасына сәйкес оқыған жөн. Оқулықпен жұмыс істегенде міндетті түрде оқулықта немесе кешенде көрсетілген мысалдарды талдау және өздігінен есептер шешу қажет. Осыдан кейін ғана өзін тексеруге арналған сұрақтарға жауап беру керек. Теорияны практикалық есептерді шешу кезінде дұрыс қолдана білсеңіз, онда оқу материалы меңгерілген деп санауға болады.
Сабақ уақыты аптасына 50 минуттан 3 рет жүргізіледі, ОБСӨЖ уақытын қоса есептегенде. Курс форматы - аралас. Дәріс сабақтарында күрделі, мәселелі сұрақтарды қарастырады. Мысалы, дәрістер құрылымы мынадай – сабақ мәнін талқылау немесе блиц-сұрақ (1015 минут), дәріс (3540 минут), материалдарды бекіту. Сабақты мұндай құрылымда жүргізу студенттен жүйелілікті, ұсынылған әдебиеттермен өздігінен жұмыс жасай білуді және дәрістегі жаңа тақырып бойынша материалдарды білуді талап етеді.
Практикалық сабактар есептер шығару, жұлдыз карталарымен жұмыс жасау негізінде теориялық материалды тереңірек түсінуге және дағдырларды алуға арналған.
Аудиториялық ОБСӨЖ уақытында сіздердің дәріске немесе лабораториялық сабаққа дайындалу процесінде, сондай-ақ үйге берген өздік жұмысын орындау кезінде туындаған сұрақтарыңызды қарастырамыз.
Сонымен қатар аптасына бір рет, кафедрада бекітілген график бойынша, мен жекелей немесе топпен консультация түрінде ОБСӨЖ сабағын өткіземін.
Пәнді оқуға арналған сабақ уақытының үштен бір бөлігінде, сіздер менің көмегімсіз өздеріңіз жұмыс жасайсыздар. Өздік жұмысына арналған тапсырмалар түрлері, ОБСӨЖ және СӨЖ жоспары – кестесінде көрсетілген.
5. КУРС САЯСАТЫ
Пәнді оқуға берілген барлық кезеңде, менің сіздерге қойятын талаптарымның барлығын орныдайсыз және бір-бірімізді түсінеміз деп ойлаймын.
1. Дәріс, практикалық сабақтарға қатысу әрбір студент үшін міндетті жағдай. Сабақтарға кешікпей келу және сабақ үстінде бір–бірлеріңізбен сөйлеспей отыруларыңызды сұраймын. Әр практикалық сабаққа қатысқаны үшін +14 баллмен бағаланады, ал дәрісті немесе практикалық сабақты босатып келмей қалған жағдайда 0 баллмен бағаланады.
Өткен материалдарды өтеу үшін студентке оқытушы тапсырма береді және ол жұмыс тексеріледі, бірақ ол жұмысқа сіз максимал баға алалмайсыз.
2. Сабақты белгілі бір себептермен босатсаңыз ол сізді курсты толық меңгеруден босатпайды. Егер студент сабақтарды себепті жағдайлармен босатса, онда ол факультет деканатынан анықтама-рұқсат алуға міндетті. Рұқсат алғанан кейін студент сабаққа қатыса алады. Босатқан сабақтардың тақырыптарын өтеу үшін сіз арнайы тапсырма аласыз және көрсетілген уақытта оны орындап тапсыру қажет. Тапсырма тиісті бағамен бағаланады, ал босатылған сабақтар үшін баллдар қосылмайды.
3. Сіз сабақ процесіндегі аудиториялық жұмыстарға және емтихандарға белсенді түрде қатысып отыруларыңыз, сондай-ақ өз уақытында және шамаңыз келгенше толық үй жұмысын орындауыңыз және белгіленген уақытында өткізуіңіз керек. Тапсырмаларынызды пунктуальды және уақытында тапсыруларыңыз керек. Осылардың бәрі сіздерге жоғары рейтингілік көрсеткіштерге жетуге мүмкіндік береді. Сабақ кезінде студент бұзақылық жасап немесе оқытушының ескертуіне құлақ аспаса, ол студентті сабақтан шығарып жібере алады және ол студентті тәртіпке салу үшін оған қосымша тапсырмалар беріледі.
4. Аудиториялық сабақ уақытында Сіздердің ұялы телефондарыңыз өшіп тұруы керек. Егер бұл талап орындалмаса оқытушы студентті жауапқа тартуға құқығы бар.
5. Сіздер студенттермен және оқытушыларыңызбен ашық, шыдамды және мейірімді болулары керек.
6. Біреуден көшіріп алу және плагиат (дайын тапсырмаларды қолдану немесе көшіріп алу және басқа студенттердің көмегін пайдалану) үшін Оқытушының студентті аудиториядан шығарып жіберуіне немесе қанағаттанарлықсыз баға қоюына құқығы бар.
7. Межелік аттестация қорытындысы, студенттің сабаққа қатысуымен, өзіндік жұмысты орындауымен, сабақта ауызша және жазбаша жауаптарға байланысты, межелік бақылау нәтижелеріне байланысты қойылады.
6. Қорытынды аттестация (емтихан) ауызша емтихан арқылы өткізіледі. Әрбір билетте екі теориялық сұрақ жяне бір есеп болады.
6. БАҒА ҚОЮДЫҢ САЯСАТЫ
Пән бойынша үлгерімді бақылау келесі түрде жүзуге асырылады:
- ағымдағы бақылау («Астрономия» пәнінің оқу процесінің күнтізбелік кестесіне сәйкес жүргізіледі)
- межелік бақылау (7 және 15 апталар)
- қорытынды бақылау (бір рет академиялық мерзімнің соңында өткізіледі – компьютерлік тестілеу түрінде емтихан)
Ағымдағы бақылау кезінде студенттің дәріс және лабораториялық сабақтардағы жұмысы бағаланады, сонымен қатар үй тапсырмаларын орындау, рефераттарды жазу және т.с.с.
Межелік бақылаулар – оқытушының қатысуымен коллоквиумда жауап беру.
Пән бойынша баға 100 %-тік шкала бойынша пайыздық мөлшерімен қойылады. Қорытынды рейтінгті есептеуде баллдарды жинақтау принципі қолданады, яғни бірінші межелік бақылау алдында жиналған баллдар екінші межелік бақылаудың баллдарына қосылады. Сонымен, екінші межелік бақылау (МБ2) қорытынды болып есептеледі.
Студенттердің рейтингтерін есептеу кезінде жұмыстардың барлық түрлері есепке алынады:
сабаққа қатысу (СҚ);
ОБСӨЖ орындау графигі бойынша (4-кесте);
аудиториялық бақылау жұмысын (АБЖ) орындау;
ауызша жауап беру (АЖ)
СӨЖ орындау жоспары бойынша (4-кесте) үй тапсырмасын (ҮТ) орындау
әр студент 7 және 15 апталарда коллоквиум тапсырып, межелік бақылаудан өтеді;
басқа жұмыстары бойынша, мысалы жұмыспен өтеу (ЖӨ - отработка)
Әр студенттің рейтингі «идеалды студенттің» жетістіктерімен салыстырылып қойылады. Ол үшін топ тізіміне қосымша «идеалды студент» еңгізіледі. Берілген тапсырмалардың бәрін тиянақты орындаған студент жоғары рейтингке ие болады.
Емтиханға екінші межелік бақылаудың рейтингісі 50 % жоғары студенттер жіберіледі.
Пәнге семестр бойына 600 балл бөлінеді, оның ішінде 60 балл сабаққа қатысуға. Қалған 540 балл екіге болінеді (1-7 апталарға 270 балл және 8-15 апталарға 270 балл). Олардың апталар бойынша сабақ түрлеріне сәйкес бөлінуі 4 кестеде көрсетілген.
«Астрономия» пәні бойынша балдардың бөлінуі
2- кесте
-
Апталар
|
Бақылау түрлері
|
Барлық балдар
|
Ескерту
|
|
1-7 аптадағы барлық аудиториялық сабақтарға қатысу
|
30
|
|
4 апта
|
Практикалық сабақ
|
30
|
|
Зертханалық сабақ
|
30
|
|
6 апта
|
практикалық сабақ
|
20
|
|
Зертханалық сабақ
|
20
|
|
БӨЖ
|
90
|
|
7 апта
|
практикалық сабақ
|
0
|
|
Зертханалық сабақ
|
0
|
|
Межелік бақылау 1
|
80
|
|
1-7 аптадағы оқу үлгерімінің балл бойынша нәтижелері
|
300
|
|
8-15 аптадағы барлық аудиториялық сабақтарға қатысу
|
30
|
|
11 апта
|
Практикалық сабақ
|
30
|
|
Зертханалық сабақ
|
30
|
|
14 апта
|
Практикалық сабақ
|
20
|
|
Зертханалық сабақ
|
20
|
|
БӨЖ
|
90
|
|
15 апта
|
Практикалық сабақ
|
0
|
|
Зертханалық сабақ
|
0
|
|
Межелік бақылау 2
|
80
|
|
8-15 аптадағы оқу үлгерімінің балл бойынша нәтижелері
|
300
|
|
Емтихан балдары
|
400
|
|
Академиялық аралықтағы қорытынды балл
|
1000
|
|
7. ӘДЕБИЕТТЕР
1. Негізгі әдебиеттер
Кононович Э.В., Мороз В.И. Общий курс астрономии. - М.: УРСС,2001.-544с.
Монтенбрук О.,Пфлегер Т. Астрономия на персональном компьютере. - СПб.: Питер,2002.-320с.
Жаров В.Е. Сферическая астрономия. - М.: Наука.2002.-256с.
Иванов В.В., Кривов А.В., Денисенков И.А. Парадоксальная Вселенная. – СПб.: Изд-во СПбГУ, 1997.
Ранцини Ж. Космос. Сверхновый атлас Вселенной./ Пер. с англ. Г. Семеновой. – М.: Эксмо. 2005. -216с.
Бакулин П. И., Кононович Э. В., Мороз В. И. Курс общей астрономии.- М.: Наука,1974.-512 с.
Хлопов М.Ю. Космомикрофизика. – М., 2003
2. Қосымша әдебиеттер
Бакулин П.И., Кононович Э.И., Мороз В.И. Курс общей астрономии.- М.: Наука, 1983.
Дагаев М.М., Демин В.Г., Климишин И.А., Чаругин В.А. Астрономия. (уч. пос.)- М.: Просвещение, 1983.
Климишин И.А. Астрономия наших дней.-М.: Наука, 1986.
Воронцов-Вельяминов Б.А. Сборник задач и практических
упражнений по астрономии. - М.: Наука, 1972
Шкловский И.С.Звезды. Их рождение, жизнь и смерть.- М.: Наука,1977
Гинзбург В.Л. О физике и астрофизике. – М.: Наука, 1980.
Хойл Ф. Галактики, ядра и квазары.- М.: Мир, 1968.
Гинзбург В.Л. Современная астрофизика.- М.: Наука.1970.
Новиков И.Д. Эволюция Вселенной.- М.: Наука. 1983.
Росси Б. Космические лучи.- М.: Атомиздат, 1966.
Ысқақов М. Халық календары. - Алматы , 2009
Әбишев Х. Аспан сыры. – Алматы, 2009
Көшеров Т. Электронды есептеуіш машина физика мен астрономияда. – Алматы., 2000
Достарыңызбен бөлісу: |