Жоғары компрессорлы қондырғылардың машинисі

11. Жоғары компрессорлы қондырғылардың машинисі

Параграф 1. Жоғары компрессорлы қондырғылардың машинисі, 3-разряд

182. Жұмыс сипаттамасы:

жоғары білікті машинистің басшылығымен жоғары компрессорлы қондырғыларға қызмет көрсету (ыдырату, биіктікке сәйкес ауаның температурасы мен ылғалдылығын белгілеу);

ауа - газ контурын және тоңазытқыштарды құрастыру және оларға жапқыш тораптарды реттеу;

сұрыптау және барабанға силикагельді төгу;

ауа - газ контуры жабдықтарының арматураларының дұрыстығын қадағалау;

жоғары компрессорлы қондырғылардың жұмыс істейтін жабдықтарының параметрлерін жазу, аспаптардың дұрыс көрсетуін қадағалау және қадағалауды талдау;

жоғары компрессорлы қондырғылардың жабдықтарын жоспарлы-ескерту жөндеулерін жүзеге асыру.

183. Білуге тиіс:

компрессорлардың, эксгаустерлер мен тоңазытқыш турбиналардың құрылғылары, жұмыс істеу принципі және тәсімдері;

жоғары компрессорлы қондырғылардың және жоғары компрессорлы қондырғы-тұтынушылардың жапқыш органдарының орны;

жоғары компрессорлы ауа - газ контурларының тәсімі;

пайдалану жөніндегі, шынымақта және силикагелі бар жоғары компрессорлы қондырғылардың ауа - газ контурында жұмыстар жөніндегі нұсқаулық;

жоғары компрессорлы қондырғылардың ыдыстары мен машиналарын пайдалану кезінде негізгі параметрлердің рұқсат етілетін ең жоғары шамалары;

барлық типтегі газ құбырлары мен тоңазытқыштарды, машиналардың корпустары мен диффузорларын, май құбырларын демонтаждау және тазалау ережесі; слесарлық іс және қолданылатын слесарлық және өлшеу құралдарының құрылғысы;

жоғары компрессорлы қондырғы аспаптарының конструкциялары;

компрессорларды, эксгаустерлерді және тоңазытқыш машиналарды жоспарлы - ескерту жөндеудің ережесі және технологиясы.

Параграф 2. Жоғары компрессорлы қондырғылардың машинисі, 4-разряд

бірнеше компрессор - эксгаустерлері бар бір типтік жоғары компрессорлы қондырғыларға қызмет көрсету;

жоғары компрессорлы қондырғылардың ауа - газ контурының тәсімін құрастыру, компрессор - эксгаустер станцияларының машиналарын, тоңазытқыш және кептіргіш қондырғыларды іске қосу;

авиациялық қозғалтқыштарды және оның жекелеген агрегаттарын сынау кезінде тұтынушыға қажетті қысым, ыдырату, температура параметрлерін теңшеу;

қызмет көрсетілетін қондырғының, оның жүйелері мен жабдықтарын дұрыс техникалық пайдаланылуын қадағалау;

ауа - газ контурының ішкі құбырларының реттелген жапқыш органдарын реттеу және тексеру;

жоғары компрессорлы қондырғылар аспаптарының көрсеткішін жазу және оны талдау;

шығынды өлшегіш бойынша ауысымға компрессорлардың өнімділігін есептеу;

жоғары компрессорлы қондырғылардың жабдықтарын жоспарлы-ескерту жөндеулерді жүзеге асыру.

185. Білуге тиіс:

қызмет көрсетілетін жоғары компрессорлы қондырғылардың машиналары мен жабдықтарының құрылғысы, қызмет принципі және техникалық сипаттамасы;

жоғары компрессорлы қондырғылардың, сондай-ақ жоғары компрессорлы қондырғы - тұтынушылардың ауа - газ контурының, су және май жүйесінің тәсімі;

авиациялық қозғалтқыштардың жұмыс істеу принциптері;

майлау, жоғары компрессорлы қондырғыларды және энергия қондырғыларды басқару жүйелерінде қолданылатын сорттары, маркалары және қоспалары;

агрегаттардың (компрессорлардың, эксгаустерлердің) жұмысындағы ақаулықтарды дыбысы және дірілі бойынша айқындау әдісі.

Параграф 3. Жоғары компрессорлы қондырғылардың машинисі, 5-разряд

бірнеше агрегаттардан құралатын қуаты үлкен күрделі жоғары компрессорлы қондырғылардың машина залына қызмет көрсету;

жоғары компрессорлы қондырғыларды іске қосуға дайындау;

жоғары компрессорлы қондырғылардың ауа-газ контурының тәсімін құрастыру;

барлық типтегі компрессорлар - эксгаустерлерді және тоңазытқыш турбиналарды іске қосу;

эксперименталды жұмыстарды жүргізу үшін жоғары компрессорлы қондырғылардың параметрлерін теңшеу;

жоғары компрессорлы қондырғыларды әр түрлі тұтынушы арасында бір режимнен басқа режимге ауыстыру;

жоғары компрессорлы қондырғылардың барлық жабдықтарын (оның ішінде қуатты орталықтан тепкіш компрессорлар, эксгаустерлер, тоңазытқыш турбиналар және кептіргіш станциялар);

биіктікте атмосфералық жағдайда жоғары компрессорлы қондырғылардың газ контурын және газ тоңазытқыштарын, олардан кокс, күйік, қабыршақ конденсаттарын жойып тазалау.

187. Білуге тиіс:

машиналардың (компрессорлар, эксгаустерлер, тоңазытқыш турбиналар), сондай-ақ жоғары компрессорлы қондырғылардың, жоғары компрессорлы қондырғы-тұтынушылар жабдықтарының конструкциясы, жұмыс принципі және техникалық сипаттамасы, сынақ объектілерінің жұмыс істеу принципі;

Циркуляциялық су құбырының жүйелері; ыдыстарды пайдалану ережесі;

қабылданатын аспаптардың (манометрлер, термометрлер, термобулар және тағы басқа), электр жабдықтардың жұмыс істеу принципі және автоматика, монтаждауға қарсы реттегіштердің және қысымды реттегіштердің тәсімі;

халықаралық стандартты атмосфера бойынша қысу дәрежесі, температура және ыдырату, қысым бойынша компрессор - эксгаустерлер помпажының шегін есептеу ережесі.

Параграф 4. Жоғары компрессорлы қондырғылардың машинисі, 6-разряд
188. Жұмыс сипаттамасы:

сирек кездесетін, қуаты үлкен жоғары компрессорлы қондырғылардың бірнеше атаулары, осьтік және орталықтан тепкіш компрессор - эксгаустерлер, тоңазытқыш турбиналар, құбырлардың әр түрлі жүйелері және басқа қосалқы жабдықтар кешені бар бірнеше жекелеген секцияларынан құралатын машина залына дербес қызмет көрсету;

жоғары компрессорлы қондырғылардың (зал секциялары) бірнеше кешендерін қосу (қажетті биіктікті жасау мақсатында);

машина залының жұмысына қажетті жабдықтардың санын анықтау;

машина залының әр түрі жабдықтарының қуатын және жұмыс уақытын есептеу;

зал секциясының жоғары компрессорлы қондырғыларының кешенін басқару;

энергия қондырғыларының технологиялық тәсімін құрастыру;

жүргізілетін эксперименттерге сәйкес бір ауысымда жоғары компрессорлы қондырғыларды әр түрлі тұтынушылар арасында бір режимнен басқа режимге бірнеше рет қайта теңшеу;

пайдалану кезінде жоғары компрессорлы қондырғылардың жабдықтарында ақауларды анықтау және жою;

барлық машиналарды, жүйелерді, машина залының жабдықтарын, қосалқы жабдықтарын қоса, түрлі жөндеу түрлерін басқару.

189. Білуге тиіс:

машина залы жабдықтарының конструкциясы, технологиялық тәсімі, жұмыс істеу принципі және техникалық сипаттамасы;

машина залының барлық жүйесінің: сумен жабдықтау, желдеткіш, өтке қарсы автоматика және қорғау, май, отын және басқалардың тәсімі;

машина залында қолданылатын реттегіштердің, жүк көтергіш механизмдердің түрлері;

жоғары компрессорлы қондырғы - тұтынушылардың технолгиялық тәсімі;

машина залында қолданылатын аспаптардың, өзі жазатын автоматты аспаптарды қоса жұмыс істеу принципі;

машина залының жабдықтары режимдерінің параметрлерін есептеу ережесі;

бірнеше жоғары компрессорлы қондырғылардың кешенді үнемді бірлескен жұмыстарының шығынын есептеу ережесі және шарттары;

өздігінен жазатындардың жазбаларын ашып оқу және жоғары компрессорлы қондырғылардың барлық жүйесінің параметрлерін есептеу ережесі.

12. Жарақтандыру жөніндегі механик

жоғары білікті жарақтандыру жөніндегі механиктің басшылығымен жарақтандыру жүйелерін құрастыруға әрі орнатуға және ұшу аппараттарға жүктерді ілуге қатысу;

бақылау-өлшеу құралдарын (штангенциркульді, микрометрді, шаблондарды, калибрлерді) қолдана отырып, жарақтандыру жүйелерінің жекелеген қарапайым бөлшектерінің геометриялық өлшемдерін тексеру;

бөлшектерді жарақтандыру жүйесінің тораптары бойынша, оларды жуып, сүртіп, кептіріп, майлаудан кейін жинақтау;

жарақтандыру жүйелерінің қарапайым бөлшектерін консервациясыздандыру;

жарақтандыру жүйелерін монтаждауға дайындау кезінде қосалқы жұмыстарды жүргізу;

жарақтандыру жүйесінің қарапайым тораптарын демонтаждау және бөлшектеу;

табақты материалды қол қайшыларымен, қол араларымен кесу.

191. Білуге тиіс:

жарақтандыру жүйесінің қарапайым бөлшектерін жасауға қойылатын техникалық шарттар;

жарақтандыру жүйелері тораптарының жұмысы және міндеті туралы негізгі мәліметтер;

жарақтандыру жүйелерінің қарапайым тораптан демонтаждау және бөлшектеу ережесі;

жарақтандыру жүйесінің бөлшектерін консервациясыздандыруға қойылатын техникалық талаптар;

қарапайым өлшеу құралдарының міндеті және қолдану ережесі;

қарапайым сызбаларды оқу ережесі;

жарақтандыру жүйесінің бөлшектерінде коррозияның пайда болу себептері және оны жою тәсілдері;

жанар-жағармай материалдарының типтері және олармен жұмыс істеу ережесі.

192. Жұмыс үлгілері:

1) бөренелер, болттар – тазалау және майлау;

2) аралық бөренелер, патрон жәшіктері, таратып-бөлгіш қораптар – демонтаждау, бөлшектеу, құрастыру;

3) негізгі және қосымша люктердің кассеталық ұстағыштары – демонтаждау;

4) бұраулар – қамыттарды ауыстыру;

5) трансформаторлар мен дроссельдердің орауыштарына арналған қаңқалар – оқшаулағыш материалдардан жасау;

6) электрмен қыздыру кнопкалары – құрастыру;

7) патрон жәшіктері, патрон ленталарын бағыттаушы роликтер – жуу, тазалау, майлау, консервациясыздандыру;

8) арнаулы фермалар, арнаулы аспалар, шүберінді қалпақшалар – бөлшектеу.

Параграф 2. Жарақтандыру жөніндегі механик, 3-разряд
193. Жұмыс сипаттамасы:

бақылау-өлшеу құралдарын (оптикалық бұрыш өлшегіш, тегістегіш) қолдана отырып, технологиялық процеске сәйкес 8-11 квалитет бойынша бөлшектерді қиыстырып келтірумен (бұрғылау, тесіктерді ұңғылау, аралау және тағы басқа) жарақтандыру жүйелерінің жекелеген тораптары мен агрегаттарын монтаждау және реттеу;

тесіктерді өңдеумен және дұрыс орнату үшін осьтік сызықтарды таба отырып, жарақтандыру жүйелерінің агрегаттары мен аспаптарын орнату және бекіту;

техникалық шарттарға сәйкес күрделілігі орташа жарақтандыру жүйелерінің механизмдерін құрастыру және реттеу;

электрлік ажыратқыштарды, жалғағыш кабельдерді, жартылай өткізгіш аспаптарды дәнекерлеу;

омдық кедергілерді өлшеу;

бақылау-тексеру және бақылау-өлшеу аппаратурасын қоректендіру көздеріне қосу;

тазарту үшін қажетті жазықтарды аша отырып, жарақтандырудың оптикалық жүйелерін спиртті - эфир қоспасымен және онсыз тазалау;

ұшу аппараттарының электрлік, гидравликалық және пневматикалық жүйелерімен бірге жарақтандыру жүйелерін тегістеуге, реттеуге және өңдеуге қатысу;

жарақтандыру жүйелері бөлшектерінің күрделі емес ақауларын жою;

жарақтандыру жүйесінің тораптары мен агрегаттарын консервациялау.

194. Білуге тиіс:

жүргізілетін құрастыру мен жөндеудің технологиялық процессі, жарақтандыру жүйелерінің тораптары мен агрегаттарын құрастыруға және тапсыруға қойылатын техникалық шарттар;

жарақтандыру жүйесінің жөнделетін агрегаттары мен механизмдерінің құрылғысы және қызмет принципі;

жүргізілген монтажды сыртқы тексерумен және аспаптарды пайдаланумен бақылау тәсілдері;

бекіткіштер мен электрлік жетектерді таңбалау;

жарақтандыру жүйесінің агрегаттары мен қондырғыларына техникалық қызмет көрсету ережесі;

дәнекерлеу, слесарлық және белгілеу жұмыстарының технологиясы;

қызмет көрсететін ұшу аппараттарының конструкциясы туралы жалпы мәліметтер;

шақтамалар мен қондырмалардың жүйелері, оның міндеті мен қолданылу.

195. Жұмыс үлгілері:

1) оптика агрегаттары – бөлшектеу;

2) механизмдерді көтергіш блоктар – құрастыру, орнату, бекіту;

3) гильза бұрулар – құрастыру, реттеу, монтаждау;

4) көздеу ұяшықтары – құрастыру, орнату;

5) авиациялық жарақтандырудың бұраулары – шаблондар бойынша дайындау, сымдарды таңбалау, сылдырату;

6) лафет жапқыштары – монтаждау және бекіту;

7) атуды басқару жүйесінің кнопкалары және сигнал беру релесі – орнату;

8) патрон жәшіктері, аралық бөренелер, релелік және таратып-бөлгіш қораптар, электрлі пневматикалық клапандар – жөндеу, реттеу, сынау, ақауды анықтау;

9) ауыстырып қосқыштар, реле, шағын сөндіргіштер, трансформаторлар, ажыратқыштар, жартылай өткізгішті элементтер – дәнекерлеу;

10) пиропатрондар – түсіру және өрт сөндіру баллондарына орнату;

11) қайта зарядтау пневмоқосқыштары – монтаждау;

12) қырықтықтар – кронштейндерге орнату, бекіту және контрлау;

13) лақтыру секторлары – орнату және бекіту;

14) сақтандырғыш, жер стопорлары – пиромеханизмдерге орнату.
Параграф 3. Жарақтандыру жөніндегі механик, 4-разряд
196. Жұмыс сипаттамасы:

дәл өлшеу аспаптарын қолдана отырып, 7-10 квалитеттер бойынша жетілдіруді және қиыстырып келтіруді қажет ететін жарақтандырудың агрегаттарын, механизмдерін, құрылғылары мен аспаптарын монтаждау және ұшу аппараттар мен стендтерге бекіту;

өлшегіш аспаптарды: бұрыш өлшегіштерді, оптикалық микрометрлерді, индикаторларды, квадранттарды, калибрлерді, арнаулы макеттерді, тегістегіштерді қолдана отырып, 7-10 квалитеттер бойынша жалғанған бөлшектерді слесарлық жетілдіру;

стендтердегі күрделілігі орташа авиа жарақтардың агрегаттарын, десант көліктерінің жабдықтарын монтаждауды, жарақтандыруды консервациялауды тексеру;

көздейтін құрылғыларды тексеру және реттеу; 20 кг/см² жоғары қысым бойынша жарақтандыру жүйелерінің тораптары мен агрегаттарын пневматикалық және гидравликалық тексеру, құрастыру және сынау кезінде анықталған ақауларды жою;

жарақтандыру жүйелерінің жекелеген монтажды тораптарын, агрегаттары мен механизмдерін, оларды түсіріп, орнатып, баптап және реттеп, ұшар алдында және ұшудан кейін тексеру;

күрделілігі ІІ топ жарақтандыру жүйелері жабдықтарының жөндеу көлемін айқындай отырып, техникалық қызмет көрсету, жөндеу, реттеу, сынау, ақауды анықтау;

жарақтандыру жүйелердің бұйымдарында оқ-дәрілер мен пиромеханикалық құралдарын болмауын тексеру.

197. Білуге тиіс:

жарақтандыру жүйелерінің міндеті, техникалық деректері, жұмыс істеу принципі және механизмдермен өзара іс-әрекеті;

стендтерде және ұшу аппараттарда жарақтандырудың жекелеген жүйелерін монтаждаудың және демонтаждаудың технологиялық процессі;

жарақтандыру қондырғыларын құрастыруға қойылатын техникалық шарттар және оларды реттеу ережесі;

жарақтандыру жүйесі аспаптарының, агрегаттары мен қондырғыларының кинематикалық және динамикалық тәсімі;

жарақтандыруды басқарудың монтажды және фидерлі тәсімі;

жарақтандыру жүйесінің ұшу аппараттарының басқа жүйелерімен өзара байланысы;

жарақтандыру жүйесін консервациялауға қойылатын техникалық шарттар;

ұшу аппараттарда жарақтандыру жүйелерін тексеру және реттеу, жұмыстағы ақаулықты анықтау және оны жою тәсілдері;

атқыш жарақтарды қалыпты ұрысқа келтіру ережесі;

жарақтану үшін қолданылатын оқ-дәрілерді сақтау шарты;

регламентті және жөндеу жұмыстарын жүргізу тәртібі;

жарақтандыру жүйелеріне қызмет көрсету бойынша құжаттамалар және оны жүргізу тәртібі;

механика, электротехника, гидравлика, пневматика, баллистика негіздері.

198. Жұмыс үлгілері:

1) бөренелі ұстағыштар – техникалық шарттар бойынша құрастыру және тексеру;

2) ұштама сөндіргіштерінің блоктары, жәшікті кассеталы ұстағыштар – ұшақта реттеу;

3) атқыштық жарақтандыру – жұмыстау және жерде, ұшақты сынақтар жүргізу; бақылау-өлшеу және бақылау-тексеру аппаратуралардың көмегімен технологиялық құжаттама бойынша параметрлерді түсіру;

4) шүберінді қалпақшалар – қауіпсіздік бұрыштарын реттеу;

5) қоректену мойнақтары, клапандар, редукторлар – цилиндрлік және конустық бетін ысқылап, тістегершіктерді домалатып және техникалық шарттар бойынша тексеріп реттеу;

6) айналдыра орағыштардың артқы құлыптары – қонатын орындарды және фиксаторларды келтіру;

7) лафет жапқыштары - реттеу;

8) турельдердің сақинасы – жиектеу контурларын қыру;

9) жарақтандыру блоктарының корпустары – қонатын контактілі муфталарды келтіру;

10) лафеттердің көтергіш механизмдері – құрастыру, реттеу және жұмыс істеу қабілетіне тексеру;

11) соратын фалдарды, шығырларды тазалау механизмдері – монтаждау, реттеу, тексеру;

12) ататын нысандар, ұштама сөндіргіштер блоктарының кареткалары – техникалық шарттар бойынша келтіріп монтаждау және жөндеу;

13) көздейтін құрылғылар – орнату, бекіту, жетілдіру;

14) қайта зарядтау және атысты басқару жүйелері – құрастыру, реттеу, гильза бұрғыштар ен звено бұрғыштарды жалпы жүйесіне қосу;

15) арнаулы бұйымдарды лақтыру жүйелері – тексеру;

16) қарудың қауіпсіздік бұрыштары – квадранттар бойынша реттеу.

Параграф 4. Жарақтандыру жөніндегі механик, 5-разряд

күрделілігі IV топ жарақтандыру жүйелерінің жабдықтарын құрастыру, монтаждау, техникалық шарттарға сәйкестігін тексеру;

күрделілігі ІІІ топ жарақтандыру жүйелері жабдықтарының жөндеу көлемін айқындап, жөндеу, реттеу, сынау, ақауды анықтау;

жарақтандыру жүйелерін баптау, реттеу және өлшеу жүргізу;

радио басқару аппаратурасымен жарақтандырудың жекелеген кешендерін ток бойынша сынау;

электротехникалық және механикалық бақылау-өлшеу аппаратураларының көмегімен жарақтандыру жүйелері кешендерінің электрлік және механикалық параметрлерін өлшеу;

сызбалар мен тәсімдер бойынша жарақтандыру жүйелерінің күрделі түзетулерін орындау;

жарақтандыру жүйелерінің ақауларын қарау кезінде табылған және анықталған ақауларды жою;

жарақтандыру жүйелеріне қызмет көрсету бойынша регламентті жұмыстардың кешенін жүргізу;

қызмет көрсетілетін жарақтандыру жүйелерін ұшу сынақтарына дайындау және ұшудан кейін тексеру;

техникалық құжаттаманы рәсімдеу;

қайта зарядтау жұмыстарын тексеру;

есептеуіш машиналардың жұмысын тексеру;

жөндеу кезінде жарақтандыру жүйелерінің жекелеген тораптарын ауыстыру және жетілдіру.

200. Білуге тиіс:

құрастырылатын және қызмет көрсетілетін жарақтандыру жүйелерінің жұмыс істеу принципі;

жарақтандыруға техникалық қызмет көрсетудің регламенттері мен технологиясы;

жарақтандыру жүйелерінің агрегаттарының құжаттамалары және орнатудың техникалық шарттары және оларды реттеу;

басқару тәртібі және жарақтандыру жүйелерінің өзара іс-әрекеті;

суықтай атып сынау тирінде жарақтандыру жүйелерін сынау тәртібі;

аса бағдарлама бойынша жарақтандыру жүйелеріне сынақтарды жүргізу әдістемесі;

тапсырыс берушілерге жарақтандыру жүйесін тапсыруға қойылатын техникалық шарттар;

қолданылатын өлшеу аспаптары мен стендтерінің конструкциясы;

электротехника, радиотехника, пневматика негіздері;

баллистиканың, оптиканың, лазерлік техниканың және фото техниканың ішкі және сыртқы негіздері.

201. Жұмыс үлгілері:

1) пневматикалық қоректендіру блоктары – бөлшектерді қиыстырып келтіре отырып, құрастыру;

2) коноид механизмдерін векторлық түзушілер – жөндеу;

3) есептеуіш блоктар – түзету;

4) есептеуіш және телевизиялық жүйелер – жөндеу және монтаждау;

5) катапультті орындықтар – демонтаждау, бөлшектеу; зарядтау, разрядтау және ату;

6) контакторлар, реле, сельсиндер – реттеу процессінде ауыстыру;

7) белсенді алаңдардың контейнерлері және фотоплатформалары - көтеру және түсіру;

8) бөренелі ұстағыштардың, аспалы отын бактарының, өрт сөндіргіш баллондардың пиромеханизмдері – разрядтау;

9) арнаулы лақтырудың жүйелері – жұмыс істеу қабілетін тексеру, ақаулықты жою;

10) іске қосқышты басқару жүйелері – жұмыс істеу қабілетін тексеру, ақаулықты жою;

11) жүк люктерінің жармалары – тексеру;

12) атыс қондырғылары, көздеу станциялары – тексеру, жазықтығын реттеу.

Параграф 5. Жарақтандыру жөніндегі механик, 6-разряд
202. Жұмыс сипаттамасы:

күрделі жарақтандыру жүйелерін құрастыру, монтаждау, жетілдіру, реттеу;

күрделілігі IV топ жарақтандыру жүйелері жабдықтарының жөндеу көлемін айқындап, жөндеу, реттеу, сынау, ақауды анықтау;

ұшақты тегістеу, зеңбірек қондырғыларын және көздеу станцияларын басқару жүйесін реттеу;

жарақтандыру жүйелерінің радио электронды және навигациялы жабдықтардың жүйелерімен өзара іс-қимылын тексеру;

электр жабдықтардың жүйелерімен бірлесіп жарақтандыру жүйелерін жетілдіру;

орташа типтік ұшу аппараттарда жарақтандыру жүйелеріне еңбексыйымдылық регламенттері бойынша техникалық қызмет көрсету;

техникалық қызмет көрсету кезінде оперативтік сызбалар бойынша толығымен аппаратуралар мен жарақтандыру жүйелерінің едәуір күрделі жұмыстау мен реттеулерін орындау;

атқыш-зеңбірек, бомбамен жарақтандыру, басқарылмайтын және басқарылатын ракеталық жарақтандырудың бұйымдары мен жүйелерін реттеу, түзету, сынау ТББ тапсыру, оларды жөндеуге құжаттамаларды рәсімдеу.

203. Білуге тиіс:

жарақтандыру бұйымдары мен жүйелерінің, көзеудің конструкциясы, міндеті, қызмет принципі, құрастыруға, монтаждауға қойылатын техникалық шарттар, оларды кешенді реттеу мен баптаудың тәсілдері;

жарақтандыру жүйелерінің ұшу аппараттарының басқа кешендері мен жүйелерімен өзара іс-қимылы;

бұйымдарды, агрегаттарды, жүйелерді ТББ тапсыру, оларды жөндеуге техникалық құжаттаманы рәсімдеу тәртібі;

күрделі жарақтандыру жүйелері бойынша регламентті жұмыстарды жүргізуге қойылатын техникалық талаптар.

204. Жұмыс үлгілері:

1) гиротұрақтандырғыш - түзету;

2) коноидтардың, баллистикалық функциялардың механизмдері – түзету;

3) басқару жүйелерінің көтергіш лафеттерінің механизмдері, көздеу құрылғылары – техникалық шарттар бойынша сынақтар жүргізу және ВТУ;

4) радио басқару аппаратурасы бар көздеудің авиациялық кешендері – ток бойынша өңдеу;

5) гироскоп роторлары – статикалық және динамикалық теңгерім;

6) ұшақтарды, тікұшақтардың жарақтандыру жүйелері және аса күрделі технологиялық қондырғылар және стендтер – реттеу, техникалық шарттар бойынша кешенді сынақтардың барлық түрін жүргізу;

7) авиациялық жарақтандырудың есептеуіш жүйелері – басқа жүйелермен жанасуын тексеру және оларды реттеу;

8) оптикалық көздеу жүйелері – тексеру, реттеу.

Параграф 6. Жарақтандыру жөніндегі механик, 7-разряд

жарақтандырудың тәжірибелі және эксперименталды қондырғыларын бұйымдарға және стендтерге монтаждау;

күрделі жарақтандыру жүйелерін ұшу аппараттарының ауыр типтеріне монтаждау және баптау;

көздеу-навигациялы кешендерді тексеру, баптау, реттеу;

кешенді жарақтандыруды радиолокациялық кешенмен қабыстыру;

күрделі жарақтандыру жүйелеріндегі ақаулықтарды жою;

ұшақтағы және тікұшақтағы атқыш қаруды ыстықтай атып сынау;

ГИ ВВС нұсқауы бойынша жарақтандыру жүйесінің күрделі жөндеулері мен жұмыстарын орындау;

техникалық шарттарға және нұсқаулықтарға сәйкес параметрлерді толықтай өңдеу.

206. Білуге тиіс:

жарақтандыру жүйелерін монтаждауға, өңдеуге және пайдалануға қойылатын техникалық шарттар;

әр түрлі типті ұшу аппараттарың жарақтандыру жүйелерінің ерекшеліктері;

күрделі тексеру стендтері мен бақылау-өлшеу жабдықтарының конструкциясы, баптау, теңшеу және реттеу ережесі;

жарақтандыру жүйелерінің ұшу аппараттарының басқа жүйелерімен жанасуын тексеру әдістемесі.

207. Орта кәсіптік білімді талап етеді.

13. Металл аэрогидродинамикалық үлгілердің үлгішісі

жоғары білікті металды аэрогидродинамикалық үлгілер үлгішісінің басшылығымен металды аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау кезінде слесарлық операцияларды орындау (модельдер үшін дайындамаларды кесу және аралау, белгілеулер бойынша аралау, бекіткіштерді жасау);

тесіктерді бұрғылау үшін қарапайым конфигурациялы шаблондарды, күрделі емес кондукторларды толық жасап шығару;

металды аэрогидродинамикалық үлгілердің қарапайым жазық құрылғыларын қыру.

209. Білуге тиіс:

жасалатын үлгілерге, шаблондарға, кондукторларға қойылатын техникалық талаптар;

өңделетін металдардың негізгі механикалық қасиеті және оларды өңдеу кезінде жіберілетін деформацияның шамасы;

қолданылатын слесарлық және бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылғы мен міндеті;

шақтамалар мен қондырмалар туралы негізгі мәліметтер;

орындалатын жұмыс көлемінде слесарлық істі.

210. Жұмыс үлгілері:

1) ұшақтың табиғи макетінің агрегаттары мен аспаптары – бөлшектерді слесарлық қалыптастыра отырып жасау және құрастыру;

2) ішпектер, гаргроттар, бұқтырмалар, қырлар және осы сияқты басқа да бөлшектер – слесарлық өңдеп және қалыптастыра отырып жасау;

3) қарапайым пішін бөлшектерінде тесіктерді бұрғылауға арналған кондукторлар – толық жасап шығару;

4) кронштейндер, тіреулер және басқа да бөлшектер - 100 мм² жанасудың екі нүктесіне дейін дәлдікпен ашық жазықтарды қыру;

5) қанаттың, килдің, тұрақтандырғыштың жиектеулері - шебердің қадағалауымен шаблондар бойынша алдын ала аралау;

6) қарапайым конфигурациялы шаблондар – толық жасап шығару.

Параграф 2. Металл аэрогидродинамикалық үлгілердің үлгішісі, 3-разряд

жабықтар мен шаблондарды қолдана отырып, 8-11 квалитеттер бойынша металды аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау;

тактикалық үлгілерді толық жасау;

қанатта, тұрақтандырғышта металды аэрогидродинамикалық үлгілердің базалық алаңдарын қыру;

жоғары білікті металды аэрогидродинамикалық үлгілер үлгішісінің басшылығымен металдан жасалған күрделі аэрогидродинамикалық үлгілер жасау бойынша жекелеген операцияларды орындау (металды аэрогидродинамикалық үлгілердің қанаттарын, тұрақтандырғыш пен килді 7-10 квалитет бойынша толық тығыздалғанға дейін аралау);

қарапайым геометриялық есептеулерді қолдана отырып фигуралық сызбаларды (эскиздерді) белгілеу және сызу;

металды аэрогидродинамикалық үлгідегі бөлшектердің бетін пісіру үшін дайындау.

212. Білуге тиіс:

металды аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау операцияларының жүйелілігі және едәуір оңтайлы тәсілдері;

қолданылатын металл өңдейтін аралағыш және жетілдіру станоктарының жұмыс істеу принциптері;

металдар технологиясының негізгі, қарапайым геометриялық және тригонометриялық тәуелділік және техникалық сызбаның негіздері;

орындалатын жұмыс көлемінде слесарлық іс.

213. Жұмыс үлгілері:

1) табиғи макеттің агрегаттары – слесарлық өңдеп және қалыптастырып жасау және құрастыру;

2) модельдердің гаргроттары – қиыстырып келтіру және аралау;

3) үлгілердің қанаттары – қалыптастыра отырып, координатты шаблондар бойынша жиектеулерді алдын ала өңдеу;

4) үлгілердің лючкалары – қиыстырып келтіру және аралау;

5) ұшақтың табиғи макеті аспаптарының макеті – слесарлық өңдей отырып жасау және құрастыру;

6) тік және көлденең таяныштар - қиыстырып келтіріп және аралап үлгілерді жасау және алдын ала өңдеу;

7) үлгілердің аспасы – аспаның торабын құрастыру және орнату;

8) аэродинамикалық қырлар – жасау және орнату;

9) фюзеляж өзекшелері – құрастыру;

10) күрделілігі орташа шаблондар – толық жасау.

Параграф 3. Металл аэрогидродинамикалық үлгілердің үлгішісі, 4-разряд

7-10 квалитеттер бойынша аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау, қалыптастыру және құрастыру; үлгілерді тексеру және тегістеу, ойлы-қырлы жерлерді табу (ауытқу бұрыштары, симметрия осьтері және тағы басқа), үлгіні басқару органдарына тензоэлементтерді орнату;

жоғары білікті металды аэрогидродинамикалық үлгілер үлгішісімен бірлесіп металды күрделі және ірі аэрогидродинамикалық үлгілерді жасауға және құрастыруға қатысу;

дәл қалыптастырып, бөліп, жетілдіріп және әр түрлі үстіңгі бетті айнадай тазалап, 6-9 квалитеттер бойынша фигуралық кескінді металды аэрогидродинамикалық үлгідегі бөлшектер мен бөліктерді жасау;

металды күрделі аэродинамикалық үлгілердің табиғи шамасын белгілеу және сызу.

215. Білуге тиіс:

металды аэродинамикалық үлгілерді жасаудың дәлдігіне қойылатын техникалық талаптар;

металды аэродинамикалық үлгілерді құрастыруға және монтаждауға қойылатын техникалық шарттар;

металды және құрастырылған аэродинамикалық үлгілердің сапасын бақылау (сырттай қараумен және аспаптармен) тәсілдері;

термоөңдеу кезінде өңделетін материалдардың қасиеті;

металлдарда коррозияның пайда болу себебі және одан қорғану тәсілдері;

қолданылатын оптикалық, электрлік және механикалық өлшеу аспаптарының (оптикалық бұрыш өлшегіш, тегістегіш, индикатор және тағы басқа) құрылғысы және пайдалану ережесі;

жетілдіргіш материалдарының құрамы, міндеті және қасиеті;

шақтамалар мен қондырмалардың жүйесі;

өңдеу параметрлері туралы негізгі мәліметтер;

күрделі фигураларды белгілеу және сызу тәсілдері;

орындалатын жұмыс көлемінде слесарлық - монтажды іс.

216. Жұмыс үлгілері:

1) жапқыштар, рульдер, тұрақтандырғыштар, элерондар – ұшақ үлгісіне монтаждау;

2) қанаттар – үстіңгі бетін қалыптастырып және жетілдіріп шаблондар және сызғыштар бойынша үлгіні өңдеу;

3) аэродинамикалық болат үлгі механизациясы бар қанаттар, тұрақтандырғыштар, килдер – құрастыру;

4) үлгілер – модификациялау;

5) таяныш – үлгілерді жасау;

6) үлгі аспаларының осьтері – орнату;

7) пилондар – үлгілерді жасау;

8) тұрақтандырғыштар – үлгіге орнату, жалтырларды қиыстырып келтіру, бұрыш ауытқуларын тегістеу және тексеру;

9) траверстер – үстіңгі бетін қиыстыра келтіріп және жетілдіріп шаблон, сызғыш бойынша үлгілерді өңдеу;

10) фонарлар – үстіңгі бетін қиыстыра келтіріп және жетілдіріп шаблон, сызғыш бойынша үлгілерді өңдеу;

11) фюзеляждар – үстіңгі бетін слесарлық қалыптастырып және жетілдіріп үлгілерді құрастыру;

12) кильдің, қанаттың, қанаттанудың координатты шаблондары – Иогансон плитасының және микроскоптың көмегімен үстіңгі бетті жасау және жетілдіру.

Параграф 4. Металл аэрогидродинамикалық үлгілердің үлгішісі, 5-разряд
217. Жұмыс сипаттамасы:

аэрогидродинамикалық құбырларда сынақ жүргізу үшін 6-7 квалитеттер бойынша толықтай қалыптастырумен металды күрделі және дәл аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау, құрастыру және монтаждау;

дайын болған металды аэрогидродинамикалық үлгілерді салыстыру, толық тегістеу және реттеу;

6-7 квалитеттер бойынша жетілдіруді қажет ететін өлшемдері өзара байланысқан күрделі құрылғыларды және күрделі фигуралық шаблондарды жасап шығару;

6-7 квалитеттер бойынша фигуралық және құрамды кескінді беттерді түзету, ысқылау және жетілдіру;

жасалатын бұйымның сызбасы бойынша әр түрлі кескінде металды аэрогидродинамикалық үлгілерді белгілеу және сызу;

металды күрделі аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау үшін материалдарды таңдау;

АМГ қорытпасынан дайындалған металды пісіру аэрогидродинамикалық үлгілерін дайындау (қиыстырып келтіру, пісіру бойынша отсектерді құрастыру, қосу, түзету, эпоксидті шайырлармен герметизациялау, отсектердің герметикалығын сынау, пісіру ақауларын жою, тиісті техникалық шарттар бойынша үлгілердің отсектерін жіктеу).

218. Білуге тиіс:

металды күрделі аэрогидродинамикалық үлгілерді жасаудың және құрастырудың технологиялық процесі;

толық құрастыруға қойылған техникалық шарттар, металды аэрогидродинамикалық үлгілерді аэродинамикалық құбырларға монтаждау және орнату;

құрастырылатын үлгілердің конструкциясы және қызмет принципі;

жасалып жатқан үлгілерге бутвар мен шайыр жағындыларын, жағу әдісі, одан әрі өңдеу;

металды аэррогидродинамикалық үлгілерді құрғату және құрғатылған үлгілердің профильдерін өңдеу әдістері;

үш және бірнеше таяныштарға тензометриялық құрылғылармен жабдықталған басқару органдарын металды аэрогидродиниамикалық үлгілерге ілу тәсілі;

токарлық, координатты-қырнағыш, фрезерлік және ажарлағыш станоктарда жұмыс істеу ережесі және металдарды механикалық өңдеудің тәсілдері;

металды күрделі аэрогидродиниамикалық үлгілерді жасау үшін қажетті тригонометриялық тәуелділіктің, геометриялық тізілудің және есептеудің барлық түрі;

орындалатын жұмыс көлемінде слесарлық-монтаждық іс.

219. Жұмыс үлгілері:

1) күрделілігі орташа ауажинағыштар – үлгілерді барлық проекциялары бойынша белгілеу, шаблондар бойынша бір қалыптылыққа өңдеу, плаз бойынша өңдеу, құрғату;

2) жапқыштар – үлгілерді құрастыру және ауытқыған жағдайда монтаждау;

3) қанаттар - үлгілерді барлық проекциялары бойынша белгілеу, шаблондар бойынша бір қалыптылыққа өңдеу, құрғату; үлгіні толық құрастыру;

4) арнаулы бұйымдардың пісіру үлгілері – толық жасау шығару, герметикалау, сынау;

5) қанаттану - үлгілерді барлық проекциялары бойынша белгілеу, шаблондар бойынша бір қалыптылыққа өңдеу, құрғату;

6) қанаттың алдыңғы бөлшектері – үлгілерді құрастыру және ауытқу жағдайларында монтаждау;

7) басқарылатын тұрақтандырғыштар - үлгілерді құрастыру және ауытқу жағдайларында монтаждау;

8) күрделілігі орташа тензоэлементтер – үлгілерді басқару органдарына жасау және монтаждау;

9) фюзеляждар - үлгілерді барлық проекциялары бойынша белгілеу, шаблондар бойынша бір қалыптылыққа өңдеу, құрғату;

10) килдерге, қанаттарға, қанаттануға арналған шаблондар – координаттар және сызбалар бойынша тізу және жасау;

11) элерондар - үлгілерді құрастыру және ауытқу жағдайларында монтаждау.

Параграф 5. Металл аэрогидродинамикалық үлгілердің үлгішісі, 6-разряд

аэрогидродинамикалық құбырларда сынау үшін жасалған конструкциясы бойынша дәл және күрделі (басқару органдарының күрделі механизациясымен) металды аэрогидродинамикалық үлгілерді жасап шығару және монтаждау;

элементтерді құрғата отырып, металды күрделі аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау; 12-14 класс бойынша бұдырлықпен металды жасалған аэрогидродинамикалық үлгілердің бетін және үстіңгі бетін өңдеуді қажет етпейтін 6-7 квалитеттер бойынша ерекше дәл, күрделі конфигурациялы металды аэрогидродинамикалық үлгілерді құрастыру, жетілдіру және өңдеу;

қажетті есептеулерді қолдана отырып, кез келген күрделі кескіндерді, жанама радиустерді, бұрыштарды белгілеу және сызу;

қажетті есептеулерді орындап және ауытқуларды жою тәсілдерін белгілеп металды аэрогидродинамикалық үлгілер элементтерінің берілген геометриясынан ауытқу шамасын айқындау.

221. Білуге тиіс:

дайындалатын металды аэрогидродинамикалық үлгілердің, қолданылатын жабдықтардың, материалдардың міндеті;

металды аэрогидродинамикалық үлгілерді жасаудың және құрастырудың технологиялық процессі;

металды аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау дәлдігіне қойылатын техникалық талаптар;

металды аэрогидродинамикалық үлгілердің күрделі агрегаттарын құрғату әдістері;

сызба геометриясының негіздері, күрделі ауысулары бар күрделі геометриялық фигураларды белгілеу ережесі, оларды түзуге қатысты есептеулерді жүргізудің әдістемесі;

нұсқасы әзірленетін бұйымның сыртқы конструктивтік формалары және үрлеп тазартудың және басқа да аэродинамикалық эксперименттердің міндеті;

металды аэрогидродинамикалық үлгілерді бақылау және берілген геометриядан олардың элементтерінің ауытқуын жою тәсілдері;

шаблондарды тексеру үшін координатограф пен жобалағыштарды пайдалану ережесі;

үстіңгі бетті өңдеудің параметрлері туралы негізгі мәліметтер;

орындалатын жұмыс көлемінде слесарлық - монтаждық іс.

222. Орта кәсіптік білімді талап етеді.

223. Жұмыс үлгілері

1) күрделі қоршаулары бар ауажинағыштар – толық белгілеу, координаттық шаблондар бойынша қалыптылыққа өңдеу, плаз бойынша өңдеу, құрғату;

2) дефлокаторлары бар жапқыштар – құрастыру және ауытқыған жағдайларда монтаждау;

3) үстіңгі беті сынған, ажырамайтын аэрогидродинамикалық үлгілердің қанаттары – жетілдіре отырып, лекалолы шаблондар бойынша жасау;

4) айнымалы қимасы бар, тікбұрышты ажырамайтын мотогондолдары бар ажырамайтын аэрогидродинамикалық үлгілердің қанаттары - жетілдіре отырып, лекалолы шаблондар бойынша жасау;

5) шекара қабаты басқаратын ширатылған, механикаландырылған қанаттар – күрделі тензоэлементтерді өңдей отырып үлгілерді жасау және оларды монтаждау;

6) үш және бірнеше қимасы, ауытқитын жапқыштары және элерондары бар күрделі конфигурациялы қанаттар – үлгілерді жасау және толық құрастыру;

7) штопорлы үлгілердің механизмдері – құрастыру;

8) басқару органдары бар пішінделген үлгілер – жетілдіре отырып жасау және құрастыру;

9) жылжымалы элементтері бар мотогондолдар – үлгілерді жасау және толық құрастыру;

10) ұшақ (металды еркін айналып төмен түсетін үлгі) – рульдерді ауыстырып қосқыш автоматикасын орнатып және инерция моментінің жүктемесі бойынша жетілдіру;

11) күрделілігі жоғары тензоэлементтер - үлгілерді басқару тораптарына жасау және монтаждау;

12) шаблондар – координатограф пен жобалағыштардың көмегімен дәлдікті тексеру;

13) көп координатты нүктелері (2 мм-ге 5 және одан артық) немесе минусты координаттары бар қанаттардың шаблондары – жетілдіре отырып, координаттар және сызбалар бойынша түзу және жасау;

14) күрделі конфигурациялы, тура сызықты, қисық сызықты өлшеу элементтері бар көп компонентті электр таразылар – толық жасау.

Параграф 6. Металл аэрогидродинамикалық үлгілердің үлгішісі, 7-разряд
224. Жұмыс сипаттамасы:

күрделі, еркін айналып төмен түсетін эксперименталды және сирек кездесетін металды аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау;

үстіңгі бетін өңдемей өзіндік конструкциялы дәл және күрделі үлгілерді жасау және монтаждау;

екі және бірнеше рульдерді ауыстырып қосу автоматтары бар үлгілердің күрделі тораптары мен механизмдерін кешенді баптау және реттеу.

225. Білуге тиіс:

күрделі, сирек кездесетін бақылау-өлшеу аспаптарының, құрал мен құрылғылардың міндеті, баптау және дәлдікке тексеру тәсілдері;

орындалатын жұмыс көлемінде ұшу аппараттарының конструкциясы;

материал тану, сызу, аэродинамика негіздері.

226. Орта кәсіптік білімді талап етеді.

14. Металл емес аэрогидродинамикалық үлгілердің

үлгішісі
Параграф 1. Металл емес аэрогидродинамикалық үлгілердің

үлгішісі, 2-разряд

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілердің қарапайым элементтерді жасау және өңдеу; кесте бойынша фанералы шаблондар жасау;

ағаш пен пенопласты өңдеу бойынша әр түрлі дайындық жұмыстарын орындау (белгілер бойынша аралау, сүргілеу, қыру, фаскаларды түсіру, тесіктерді бұрғылау, желімдеу бойынша пенопласты қолмен өңдеу, қарапайым тиекке байлау, дайындамалардың жекелеген бөліктеріне желімдеу);

ағаш өңдейтін станоктарда күрделілігі орташа металды емес аэрогидродинамикалық үлгілердің дайындамалары мен жекелеген бөлшектерін жасау; жоғары білікті металды емес аэрогидродинамикалық үлгілер үлгішісінің басшылығымен металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау бойынша жекелеген операцияларды орындау;

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау үшін материалдар мен шаблондар таңдау; конустық және сопақ үстіңгі беті бар үлгілердің бөлшектері үшін целлулоидты және винипласты табақтарды бояу;

әр түрлі желімдерді қолдана отырып пневмопрестерде металды емес аэрогидродинамикалық үлгілердің бөлшектерін жабыстыру;

бөлшектердің берілген өлшемдері бойынша арнаулы сүргімен қолмен өңдеу, радиустерді түсіріп алу, контурларды өңдеу, желімдегеннен кейін тазалау және жетілдіру және бөлшектерді 0,3 мм дәлдікпен қажетті өлшемге дейін механикалық өңдеу;

жылтырату, сырлау бойынша металды емес аэрогидродинамикалық үлгілердің үстіңгі бетін дайындау.

228. Білуге тиіс:

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілердің сапасына қойылатын талаптар;

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілердің жасалатын элементтерінен берілген параметрлеріне рұқсат етілетін ауытқулар;

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілердің әр түрлі бөліктерін байлау және желімдеу тәсілдері;

қолданылатын материалдардың негізгі химиялық қасиеті;

пенопласттың технологиялық қасиеттері, оны өңдеуге, желімдеуге қойылатын техникалық шарттар;

жабыстыру әдістері және пенопласт пен ағашты басқа материалдармен (металды қоса) өзара іс-қимылы;

әр түрлі желімдерді қолдануға қойылатын техникалық шарттар;

геометриялық фигуралардың түзілуіне қойылатын негізгі ереже;

шаблондарды түзу әдісі;

шаблондарды, плаздарды, кескіш және өлшегіш құралдарды пайдалану ережесі;

бір типтік ағаш өңдейтін станоктардың құрылғысы және оны пайдалану ережесі;

кескіш құралды қайрау және жетілдіру ережесі;

әуе пісіру пистолеттерін, әр түрлі престер мен басқа да құрылғыларды пайдалану ережесі және құрылғысы;

винипластты пісіру ережесі;

жылтырату тәсілдері.

229. Жұмыс үлгілері:

1) арнаулы бұйымдардың түптері – белгілеу, кесу;

2) аэродинамикалық және динамикалық, оған ұқсас үлгілер (фляторлы) – күрделі емес жөндеу;

3) арттағы қанатшасы мен қанаттарына арналған нервюрлер – плаздан сызбалар мен шаблондар бойынша жасау;

4) тік, көлденең қанатшалар, фюзеляждар, тактикалық үлгідегі гондолдардар – шаблондар және сызғыш бойынша жасау, арнаулы құралмен (0,3 мм дейін дәлдікпен) өңдеу және жетілдіру;

5) аэродинамикалық үлгінің арттағы қанатшаларының рульдері – металды дайындамаларды желімдеу;

6) шпангоуттар – белгілеу, жасау және өңдеу;

7) аэродинамикалық үлгілердің қанаттарына арналған қалқанша – металды дайындамаларды желімдеу.

Параграф 2. Металл емес аэрогидродинамикалық үлгілердің

үлгішісі, 3-разряд

тактикалық күрделілігі орташа металды емес аэрогидродинамикалық үлгілер, кесте, сызба бойынша белгілеу және өңдеу шаблондарын жасау және тікелей плаздан металды аэрогидродинамикалық үлгілер бөлшектерінің конфигурациясын түсіру;

механикаландыру құралдарын қолданбай металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді өңдеу үшін қарапайым құрылғыларды, жылтыратылған металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау; шаблондар және сызғыштар бойынша тактикалық металды емес аэрогидродинамикалық үлгілер элементтерінің пішіндерін өңдеу;

жоғары білікті металды емес аэрогидродинамикалық үлгілер үлгішісінің басшылығымен металды емес аэродинамикалық үлгілер фюзеляждарының, мотогондолдарының күрделі дайындамаларын жабыстыру;

контурларды белгілеу және целлулоидтен, винипласттан, пластмассадан жасалған металды емес аэрогидродинамикалық үлгілердің күрделі ірі габаритті бөлшектерін және пенопластты толтырып бұйымдарын жасау;

ағаш өңдейтін станоктарда жоғары білікті металды емес аэрогидродинамикалық үлгілер үлгішісімен бірлесіп металды емес аэродинамикалық үлгілер үшін дайындамалар мен жекелеген бөлшектер жасау;

жасалған металдарды жылтырату;

инерция моменті бойынша жүктерді жасау және таблица бойынша аэродинамикалық үлгіге ұқсас динамикалық ұшу аппараттарының килдеріне, тұрақтандырғыштарына, қанаттарына қосымша жүк тиеу;

сызба бойынша 0,2 мм дейін дәлдікті қажет ететін өлшемде механикалық өңдегеннен кейін күрделі конфигурациялы металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерінің бөлшектерін жетілдіріп, пенопласты қолмен өңдеу.

231. Білуге тиіс:

престердің, ағаш өңдейтін станоктардың, қолданылатын аспаптардың құрылғысы және оларды пайдалану ережесі;

күрделі кескіш құралды қайрау және жетілдіру ережесі;

сызбалар бойынша металды емес аэрогидродинамикалық үлгілердің дайындамаларын және шаблондарды белгілеу жолдары, шаблондарға бояуға және қуыс бұрғымен отырғызуды бақылау тәсілдері;

пенопласт пен пластмассадан жасалған бөлшектерді өңдеуге қойылатын техникалық шарттар;

жабыстыру кезінде пенопласт пен винипласттың басқа материалдармен өзара іс-қимылы;

желімдеу режимдері;

дихлорэтанда винипласт үшін желімдерді жасау ережесі;

үлгі жасау өндірісінде қолданылатын ағаштың, фанераның, пенопласттың, целлулоидтің және пластмассаның физикалық және механикалық қасиеттері;

ағаш және фанера сорттары;

қолданылатын пластмассаның химиялық қасиеті.

232. Жұмыс үлгілері:

1) аэродинамикалық және динамикалық ұқсас үлгілер шассиінің гондолы – 0,3 мм дейінгі дәлдікпен өңдеу және жетілдіру;

2) динамикалық ұқсас үлгілердің қанаттары - 0,02 г (салмағы бойынша) дейінгі, 0,5 мм (тербелісі бойынша) дейінгі дәлдікпен инерция моменті бойынша үлгілердің отсектерін толық жасау және теңгеру

3) аэродинамикалық үлгілердің қалақтары – дайындамаларды жабыстыру;

4) аэродинамикалық үлгілердің мотогондолдары - дайындамаларды жабыстыру;

5) аэродинамикалық үлгілердің айналдыра орағыштары – дайындамаларды жабыстыру;

6) шассилердің мотогондол және гондол айналдыра орағыштары – қабықтарды кабельді қағазбен және перкальмен (немесе басқа да маталармен) қопару алу;

7) көшіргіш және пішіндеуші аэродинамикалық үлгілердің тік және көлденең қанатшалары – жасау, 0,2 мм дейінгі дәлдәкпен жетілдіру, тазалау, өңдеу, үстіңгі бетті сыр жағындыларына және жылтырату үшін дайындау, 0,02 г (салмағы бойынша), 0,5 мм (тербеліс бойынша) дейінгі дәлдікпен инерция моменті бойынша үлгілердің отсектерін теңгеру, кабельді қағазбен керу;

8) ұшақтар, тікұшақтар, арнаулы бұйымдар (дайын аэродинамикалық үлгі) - өңдеу және үстіңгі бетті сыр жағындылары және жылтырату үшін дайындау;

9) динамикалық ұқсас үлгілердің қанаттары мен артқы қанатшаларына арналған стапельдер – сызбалар бойынша жасау;

10) көшіргіш үлгілердің фонарлары - сызбалар бойынша жасау;

11) аэродинамикалық модельдердің фюзеляждары – дайындамаларды жапсыру.

Параграф 3. Металл емес аэрогидродинамикалық үлгілердің

үлгішісі, 4-разряд

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау: басқару органдары жоқ, ағаштан, целлулоидтан, органикалық шыныдан және пластмассадан жасалған күрделі фасондар;

жасалатын күрделі конфигурациялы жылтырату элементтерін өңдеу;

осьтерді қозғалтпай пішіндерді модификациялау, өзекшелерді желімдеу, жасалатын модельдердің жиектеріне эпоксидті шайыр құю;

0,1 мм дейінгі дәлдікпен пенопласттан жасалған күрделі бөлшектерді өңдеу;

жасалатын үлгілерді өңдеу үшін қажетті сызбалар мен плаздардан пішу үшін тұтас фасонды шаблондарды, штампылау, көшіргіш, макеттер және күрделі құрылғылар үшін оправалар жасау;

ерекше металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерге арналған бөлшектерді ағаш өңдеуші станоктарда жасау;

жасалатын күрделі үлгілердің табиғи шамасына белгілеу және сызу, оларды өңдеу;

ағаш өңдейтін станоктарды баптау;

жоғары білікті металды емес аэрогидродинамикалық үлгілер үлгішісімен бірлесіп күрделі және ірі металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау және құрастыру.

234. Білуге тиіс:

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді жасауға қойылатын техникалық талаптар, шақтамалар мен қондырмалар, үстіңгі бет тазалығының кластары және олардың сызбада таңбалануы;

геометриялық фигуралардың алаңын және көлемін есептеу ережесі;

кеңістік және жазықтық белгілеу, шаблондарды, шаблонды - плазды байламдарды есептеу және конструкциялау әдістері;

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді жасаудың дәлдігіне қойылатын техникалық талаптар;

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді жасауда рұқсат етілетін ақаулар;

қолданылатын материалдардың ерекшелігі, технологиясы мен әдістері;

эпоксидті шайырларды жасаудың рецептурасы және тәсілдері;

техникалық шарттарға сәйкес шаблондар бойынша және сызғышпен үрленетін үлгілердің элементтердің пішінді өңдеу ережесі;

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілердің бетін жылтыратуға дайындау тәсілдері және жылтырату әдістері.

235. Жұмыс үлгілері:

1) көшіргіш және динамикалық ұқсас үлгілердің қанаттары – каркастарды жасау, шаблондар мен сызғыш бойынша пішіндер мен элементтерді өңдеу, «у» бұрышын ескеріп, шаблондар мен сызбалар бойынша үлгілердің дайындамаларын жапсыру;

2) тактикалық және көрме үлгілері, ағаштан, пластмассадан және целлулоидтен жасалған ағаштың жекелеген элементтер – сызба бойынша толық жасау және құрастыру;

3) мотогондолдар – шаблон және сызғыш бойынша пішіндер мен элементтерді өңдеу;

4) үлгілерді жиектеу – эпоксидті шайырларды құю, арнаулы стендтерде герметикалыққа сынау (6 атм. қысымы бойынша);

5) динамикалық ұқсас үлгілердің тік және көлденең қанатшалары – каркастарды жасау;

6) артқы қанатшалар – шаблондар мен сызғыштар бойынша пішіндер мен элементтерді өңдеу; «у» бұрышын ескеріп, шаблондар мен сызбалар бойынша үлгілердің дайындамаларын жапсыру;

7) биіктік және бұрылыс рульдерінің отсектері – қол жетпейтін жерлерде отсектерді тиеудің теңгерімі;

8) динамикалық ұқсас үлгілердің биіктік және бұрылыс рульдері - каркастарды жасау, шаблондар мен сызғыштар бойынша пішіндер мен элементтерді өңдеу;

9) ұшақ, тікұшақ, арнаулы бұйымдар (дайын үлгілер) – үлгілердің үстіңгі бетін толығымен қолданыстағы техникалық шарттарға сәйкес өңдеу.

10) үлгілердің өзекшелері – желімдеу;

11) траверсалар, фонарлар – шаблондар және сызғыштар бойынша пішіндер мен элементтерді өңдеу;

12) динамикалық ұқсас үлгілердің фюзеляждары – каркастарды жасау;

13) көшіргіш үлгілердің фюзеляждары – толық жасау;

14) фанералы шаблондар – сызбадан және плаздан жасау.

Параграф 4. Металл емес аэрогидродинамикалық үлгілердің

үлгішісі, 5-разряд
236. Жұмыс сипаттамасы:

механикаландыру элементтері, басқару органдары бар металдан жасалмаған аэрогидродинамикалық үлгілердің пішінделген элементтерін (қанаттың алдыңғы бөлшектері, жапқыштар, элерондар, рульдер) жасау;

кеңістікті-күрделі бөлшектерді жасау және пісіру, целлулоидтен, органикалық шыныдан және пластмассадан жасалған тораптар мен агрегаттарды жапсыру;

фигуралық қуыстары, ажырағыш бөліктері бар әр түрлі материалдардан күрделі және ірі үлгілерді белгілеу және жасау, кез келген сызбалардан плаздарды бөлу;

пішіні бойынша бұраулары бар тікұшақтың үлгілерін, қанаттары мен қалақтарын, қарапайым конструкцияның үрлеу үлгілерін және құрғату элементтері бар үлгілерді жасау;

металды емес аэродинамикалық үлгілерді құрастыру және монтаждау;

ағаш өңдеу станоктарында күрделі және ірі металды емес аэрогидродинамикалық үлгілердің сыртқы және ішкі бетін тура дәлдікпен өңдеу;

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді өңдеу үшін күрделі құрылғыларды жасау;

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді жасаудың анағұрлым оңтайлы технологиялық жүйелілігін айқындау;

индуктивті және тензометриялық датчиктердің контейнерлерін орнату.

237. Білуге тиіс:

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау және құрастырудың технологиялық процестері, құрастыру кезінде берілген өлшемдерден рұқсат етілетін ауытқулар;

металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді байланыстыру және жапсырудың оңтайлы тәсілдері;

оларға бутвар жағындылары мен эпоксидті шайырларды, кейін өңдей отырып, жағудың әдістері;

күрделі шаблондар мен құрылғыларды конструкциялаудың принциптері;

есептеу кезінде қажетті тригонометриялық функциялардың таблицалары, сызықты шама ауытқуларын бұрышты және кері көшіру;

қолданылатын материалдар мен құралдың механикалық және технологиялық қасиеті;

қолданылатын жабдықтардың конструкциялық негіздері, электрлік және кинематикалық тәсімдері және оларды пайдаланудың ережесі;

қолданыстағы техникалық шарттар бойынша металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді жасау дәлдігі мен тазалығына қойылатын техникалық талаптар.

238. Жұмыс үлгілері:

1) ауа жинағыштар – шаблондар бойынша үлгілерді жасау;

2) жапқыштары, элерондары және триммерлері бар қанаттар - механикаландыру элементтері бар үлгілерді жасау;

3) ширатылған қанаттар – үштен артық қимасы бар ширатылған үлгілерді жасау;

4) қанаттар – барлық проекциялар бойынша белгілеу, үлгілерді жасау, қалыпты бет пайда болғанша бақылау шаблондары бойынша аралау;

5) үлгілер: аэродинамикалық құбырларда штопор мен флаттерге сынау үшін динамикалық ұқсас құбырлар, құрғатылған – толық жасау;

6) күрделі конфигурациялы мотогондолдар – конструкцияның құрғатылған элементтері бар шаблондар бойынша үлгілерді жасау;

7) қанатшалар - барлық проекциялар бойынша белгілеу, үлгілерді жасау, қалыпты бет пайда болғанша бақылау шаблондары бойынша аралау;

8) ұшақ, тікұшақ, арнаулы бұйымдар (аэродинамикалық үлгі) – үлгілерді толық құрастыру, монтаждау, жетілдіру және жылтырату, үрлеп тазалау кезінде үлгілерді буландыру;

9) ұшақ (штопорлы үлгі) – бөлшектерді жасау, технкиалық шарттар бойынша құрастыру және жетілдіру;

10) гидроканалда эксперимент жүргізуге арналған арнаулы үлгілер;

11) күрделі конфигурациялы кабиналардың фонарлары – конструкцияның құрғатылған элементтері бар шаблондар бойынша үлгілерді жасау;

12) фюзеляждар – барлық проекциялар бойынша белгілеу, үлгілерді жасау, үлгілерді дайын өзекше базасында жасау, қалыпты бет пайда болғанша бақылау шаблондары бойынша аралау.

Параграф 5. Металл емес аэрогидродинамикалық үлгілердің

үлгішісі, 6-разряд

ағаштан, пенопласттан, органикалық шыныдан, целлулоидтен, винипласттан көп звенолы механизациясы бар әр түрлі конструкциялы металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді; механикаландырылған күрделі құрғатылған геометриялық ұқсас үлгілерді; флаттерді зерттеуге арналған динамикалық ұқсас үлгілерді; тікұшақтардың бұрандаларын көтертін қалақтарының геометриялық және динамикалық ұқсас үлгілерді жасау;

үлгіні басқарудың органдарын орнату және олардың жұмыстарын реттеу;

үлгі элементінің берілген геометриясынан ауытқу шамасын айқындау, қажетті есептеулерді жүргізу және ауытқуларды жою тәсілдерін белгілеу;

күрделі көшіргіштерді жасау.

240. Білуге тиіс:

ағаштан, пенопласттан, органикалық шыныдан, целлулоидтен, винипласттан жасалған металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді жасаудың және құрастырудың технологиялық процестері;

күрделі агрегаттарды құрғату әдістері;

күрделі аралықтары бар күрделі геометриялық фигураларды құрғату әдістері;

кез келген сызбаның плазасы;

қажетті есептер мен есептеулер жүргізу тәртібі;

үлгілейтін бұйымның сыртқы конструктивті пішіндері;

үрлеудің және басқа да металды емес аэрогидродинамикалық эксперименттердің міндеті;

металды емес аэрогидродинамикалық үлгінің сапасын бақылаудың негізгі әдістері және үлгі элементтерінің берілген геометриядан ауытқуын айқындау және жою тәсілдері;

жасалатын үлгілердің міндеті және оларды жасауда дәлдікке және тазалыққа қойылатын техникалық талаптар;

жасалатын үлгілерді әр түрлі жалғамалардың шақтамалары мен қондырмалары;

үлгі өндірісінде қолданылатын материалдар мен желімдердің технологиялық қасиеті;

сызба геометриясының негіздері.

241. Орта кәсіптік білімді талап етеді.

242. Жұмыс үлгілері:

1) қисық күрделі аралықтары бар ауа жинағыштар – үлгілерді сызбалар мен плазалар бойынша өзара байланысты бөліктермен белгілеу және жасау;

2) жапқыштар – бұрышы бойынша үлгіге орнату;

3) ерекше күрделі симметриялы емес пішінді фасонды камералар - кеңістік координаттарға қатысты бірнеше қимасы бойынша үстіңгі бетін қиыстырып келтіріп үлгілерді жасау;

4) қанаттар – үлгілерді сызбалар мен плазалар бойынша белгілеу және жасау, үлгінің механизациясын дренаждау, аэродинамикалық үлгілерді эпоксидті және басқа да органикалық шайырлармен жабу;

5) аспаның күрделі тораптарының басқару механизмі бар күрделі ширатыл қанаттар – үлгілерді жасау;

6) екі звенолы жапқыштары бар қанаттар – үлгіні толық жасау;

7) тікұшақтың қалақтары – каркасты және қатты конструкциялы үлгілерді жасау;

8) динамикалық ұқсас үлгілер, күрделі конструкциялы – толық жасау;

9) дайын өзекше базасындағы күрделі конструкциялар үлгілері – құрастыру, монтаждау.

Параграф 6. Металл емес аэрогидродинамикалық үлгілердің

үлгішісі, 7-разряд
243. Жұмыс сипаттамасы:

әр түрлі конструкциялы, көп звенолы механизациясы бар композициялы және шыны пластиканы қоса, қатты және тығыз металды аэрогидродинамикалық үлгілерді;

геометриялық және динамикалық ұқсас тәжірибелі және сирек кездесетін металды емес аэрогидродинамикалық үлгілерді;

сирек кездесетін көшіргіштерді және прес - қалыптарды жасау.

244. Білуге тиіс:

жасалатын үлгілердің қарапайым элементтері мен агрегаттарын баптау және реттеу тәсілдері;

күрделі және сирек кездесетін бақылау-өлшеу аспаптарының, құралдар мен аспаптардың міндеті, конструкциясы, баптау және қолдану ережелері;

материал тану, сызу, аэродинамика негіздері және орындайтын жұмыс көлемінде ұшу аппараттарының конструкциялау.

245. Орта кәсіптік білімді талап етеді.

246. Жұмыс үлгілері:

1) кеңістікті күрделі пішінді ауа жинағыштар мен шүмектер – үлгілердегі ішкі арналарды жасау;

2) тікұшақтарды көтеретін бұрандалар – геометриялық және динамикалық ұқсас үлгілерді жасау.