37
Реактор-цилиндр тəрізді, болаттан жасалған күрделі қосылысты аппарат. Аппараттың
жоғарғы жағында газды шикізатты енгізуге арналған штуцер болады. Реакторлар газды-
шикізатты енгізуіне байланысты екі түрге бөлінеді: аксиалды жəне радиалды. Реактор
аксиалды болған жағдай да газды-шикізатты қоспа катализатор қабатына жоғарыдан төмен
беріледі. Кіреберістегі штуцер ағынның реакторға біркелкі таралуына көмектеседі. Радиалды
болған жағдайда штуцермен бірге аппараттың дəл ортасымен торлы сетка түсіріледі, түбі
бекітілген. Газ жəне шикізат ағыны катализатор арқылы аппарат қабырғасынан цилиндрлі
реактордың центріне қарай бағытталады.
Аксиалды реакторлармен салыстырғанда, шикізатты радиалды енгізгіш аппараттардың
гидравликалық кедергісі төмен болады. 525
0
С жəне 2-4 МПа қысымда реакторға кіретін
сутегі, сутекті коррозия туғызады, сондықтан реактор іші футеровкамен қорғалған. Сонымен
қатар реактор ішінде қорғаушы стакан болады, қорғаушы стакан мен реактор қабырғасының
арасында газды қабат болады. Футеровканың бұзылуы аппарат қабырғасының істен
шығуына əкеледі. Реактор қабырғасы термопара арқылы бақыланып отырады температурасы
150
0
С аспау керек. Реактордың корпусын жасауға 09Г2ДТ жəне 12ХМ маркалы болаттар
қолданылады.
Катализатор реактор ішіндегі болат стаканға тегіс қабатпен төгіледі. Катализатордың
астында, үстінгі бетінде 16 жəне 20 мм фарфорлы шариктер болады. Катализатор асты
үстінен тормен қапталып тұрады. Тор көздер мен шариктер реактордың штуцеріне
катализатордың түсіп кетуінен қорғап тұрады. Реактордың ішкі детальдары хром-никельді
қоспадан жасалады. Реактордың үстінгі бетінде алты бөлікті термопара орнатылады, ал
реактордың ішкі температурасын бақылап тұрады. Реактордың диаметрі 2200-3000 мм,
биіктігі 9500-11500мм.
Риформинг пеші платиналы катализатормен көпағынды, көпкамералы, вертикальды
жасалған. Риформинг пешінің басты ерекшелілігі ыстыққа төзімді Х5МУ маркалы болаттан
жасалған диаметрі 100-200 мм змеевигі болады. Змеевикте сутегінің жоғалуын болдырмау
үшін змеевик толық пісірілген. Пештің конвекциялы секциясында түтінді газдардың өнімге
жылу беру коэффициентін көтеру үшін бедерлі құбырлар орнатылады.
Реакторлы блокта қолданылатын жылуалмастырғыштар кожухотрубалы. Реактордан
шыққан ыстық ағын коррозиялық активті, сондықтан құбыр аралық бөлікке бағытталады.
Реакторлы блоктағы жылуалмастырғыштар көбіне қарама-қарсы ағынды.
Тоңазытқыштар ауамен салқындатылатын жəне сумен салқындатылатын болып екіге
бөлінеді.
Сумен салқындатылатын тоңазытқыштар кожухотрубалы, құбыры бойынша екі жүрісті,
Су құбыршалары беріледі ал өнім труба аралық орынмен өтеді. Ауамен салқындатылатын
аппараттар АВТ қондырғысындағы сияқты. Бірақ құбыршалары 5 МПа қысымға шыдайтын
арнайы болаттан жасалынады.
Негізгі əдебиеттер 1 [69-185]
Қосымша əдебиеттер 4 [269-285]
Бақылау сұрақтары:
1. Қай ғалым риформинг реакциясының ашқан?
2. Риформиг мақсаты?
3. Риформинг катализаторларға қойылатын талаптар?
4. Дайын өнім шығымына əсер ететін параметрлер?
5. Ароматты көмірсутектер қайда қолданыс табады?
11 Дəріс тақырыбы. Дистиллятты фракцияларды гидротазалау технологиясы.
Мұнай шикізатың гидротазалау
Мақсаты – күкірті қоспаларды деструкциялық гидрлеу реакциялары жəне қанықпаған
көмірсутектерді гидрлеу арқылы женіл дистиллаттардың сапасын жақсарту жəне тұрақты-
лығын жоғарлату болып табылады.
38
Шикізаты жəне өнімі. Қурамында күкірт, азот жəне қанықпаған көмірсутегтен
тұратын бензин, керосин, дизель фракциясы жəне вакуумдық газойльдер.
Өнімдер:
- тазаланған фракциялар;
- бензин-айдалым – тауарлық бензин компоненті немесе каталитикалық риформинг
қондырғының шикізаты болып табылады, онын октан саны 50-55.
- күкіртті сутегі – күкірт қышқылын алу өндірісіне немесе күкірт алу қондырғыларына
шикізат болып жіберіледі.
3 кестеде шикізат жəне өнім сапасының сипаттамалары көрсетілген.
11.1 кесте - Гидротазалау қондырғының шикізат жəне өнім сапасының сипаттамасы
Тура айдау процессі
Термиялық крекинг
бензині
Көрсеткіштер
Тазалауға
дейін
Тазалаудан
кейін
Тазалауға
дейін
Тазалаудан
кейін
Тығыздық, ρ
20
4
0,762
0,761
0,745
0,742
Құрамы, % масс.
Күкірт
Азот
0,078
0,001
0,0001
0,0001
1,1
0,004
0,02
0,0002
Йод саны, г J
2
/100г
─
─
100
0,7
Фактикалық шайыр құрамы,
мг/100мл
─
─
4,2
0
Цетан саны
─
─
─
─
Кокстелуі, % масс.
─
─
─
─
Тотұғу индукциялық периоді,
мин
─
─
180
1000
Дизель фракциясы
(230-350 ºС)
Вакуумды дистиллят
(350-500 ºС)
Көрсеткіштер
Тазалауға
дейін
Тазалаудан
кейін
Тазалауға
дейін
Тазалаудан
кейін
Тығыздық, ρ
20
4
0,858
0,858
0,921
0,920
Құрамы, % масс.
Күкірт
Азот
1,2
─
0,05
─
3,1
0,17
0,35
0,13
Йод саны, гJ
2
/100г
4,0
1,5
─
─
Фактикалық шайыр құрамы,
мг/100мл
─
─
До 20
10-12
Октан саны (моторəдісі)
─
─
─
─
Цетан саны
50-53
52-54
─
─
Кокстелуі, % масс.
─
─
0,3
0,08
Тотұғу индукциялық периоді,
мин
─
─
─
─
Катализаторлары. Гидротазалау қондырғыларында алюмокобальтмолибденді жəне
алюмоникельмолибденді катализаторлары қолданылады.
Технологиялық жүйіе. Бір ағым үшін майларды гидротазалау блогының
технологиялық жүйесі берілген.
Қондырғының реактор блогының жүйесі, өнім қоспасын қайта айналушы газбен екісатылы
сеперациялаудан бөлек (12 сеператорда ыстық жəне 14 сеператорда суық), дизель отынын
гидротазалаудың реактор блогы жүйесінен айырмашылығы жоқ; гидрогенизаттың
тұрақтануы мынадай операциялардан тұрады.
12 жəне 14 сеператорлардан гидрогенизат өзінше 3 колоннаға түседі, онда жеңіл
фракция жəне күкіртті сутегінің негізгі бөлігі су буымен айдалады. Жеңіл фракциялар жəне
