33
Ауысу-айналу типтес қондырғылар-катализатордың қозғалмайтын қабатымен қазіргі
кезде өндіріс көлемінде жұмыс істемейді.
Жалған сұйылушы қабатты жүйелерде активті цеолитті катализаторды
пайдаланғанда шикізаттың көп бөлігі реакциялық аумаққа жетпей-ақ пневмотасымалдау
желісінде крекингтеледі. Осындай катализаторға сəйкес реактордың конструкциясын өзгерту
қажеттігі туындайды, жалған сұйылушы қабатты əдетті аппаратты лифт типтес аппаратқа
ауыстырады. Мұндай қондырғылар қазір көп қолдану табуда, бұған екі қондырғылардың
реакторын жаңа жабдықтаудың оңай іске аусуы деп аталатыны көмектеседі. Ірі түйірлі
қозғалушы қабатты цеолитті катализаторды қолдану, олардың активтігін толық пайдалануға
катализаторды қолдану, олардың активтігін толық пайдалануға мүмкіндік бермейді.
Каталитикалық крекинг қондырғысының технологиясының схемасы қайнау
қабатындағы катализатор төмендегі түрде болады.
I – шикі зат; II - катализатор; III - бензин; IV - майлы газ; V - жеңіл газойль; VI –
техникалық көміртек өндірісінің шикізаты; VII – ауыр газойль; VIII - ауа; IX – су буы; X -
түтін газы; XI – колоннаның айналушы ағыны; XII – су
1.8 сурет – Қайнау қабатындағы каталитикалық крекинг қондырғысының
технологиясының схемасы
Н-1 шикізат насосы Т-1, Т-2, Т-3, Т-4 жылу алмастырғыштар арқылы П-1 пешіне
берілді. Қыздырылған шикізат циркуляциялық газойлмен араласады, астынан келетін
ректификоциондық колонно. Шикізат қоспасы көтерімен тірегіштегі катализатор өткізгішке
түседі, одан катализатор, шикізат жəне рецеркулят Р-1 реакторға көтеріледі. Каталитикалық
крекинглеу процессі тірегіште басталып жəне қайнаған реактордағы қабатта бітеді.
Реакциядағы екі шикізат жəне сулы бу, реактордағы буландырған зонаға беріледі,
жоғары реактор штуцерға беріледі, жəне төмеңгі ретинфикациялық колоннаға К-1-ге түседі.
К-1 газ жоғарғы колонна, екі бензин жəне сулы бу конденсатор-тоңазтқышқа ХК-1 түседі,
одан конденсациядан-сеператорға С-1, бұл жерде сулы қабатқа бөлінеді,бензинді қабатқа
жəне газға. ПК-1 газ компрессоры газификацияға беріледі, ал бензин насоспен К-2 біртіндеп
колоннаның жоғары жағына жіберіледі К-1, ал балансты көлем-стабилизацияға К-1
колоннаның қырынан (фракция 195-350ºС жəне жоғары 350ºС-тан ) қажетті буландырылған
колоннаға К-2 жібереді, онда сулы бумен кептіріледі. Фракциясы 195-350ºС Н-3 насосымен
алынады, шикізат жылу алмастырғышпен суытылады, Т-1 тоңазтқышта Х-1 жəне
қондырғылар шығады.
34
350ºС жоғары фракция Н-4 насоспен алынады, шикізат жылу алмастырғышпен
суытылады Т-3 жəне тоңазтқышта Т-2 жəне қондырғылар шығады. К-1 астынан насос 4-5
реакторда Р-1 шлам араласады-ауыр газойл катализатор шаңы өлшенген.
Негізгі əдебиеттер 1 [186-205]
Қосымша əдебиеттер 35 [33-40]
Бақылау сұрақтары:
1. Каталитикалық крекинг қондырғының шикізат түрлері.
2. Катализатор активтілігін көтеру қандай аппаратта жұргізіледі?
3. Катализатордың циркуляциялау еселігі дегеніміз не?
4. Мақсатты өнім шығаруда щикізат құрамының əсері?
5. Каталитикалық крекиг қондырғысында алынған бензинінің сипаттамысы?
10 Дəріс тақырыбы. Каталитикалық риформинг технологиясы
Шамамен каталитикалық крегингпен бір кезеңде каталитикалық риформинг те
өндіріске ене бастады. Бұл процестің негізінде алтымүшелі нафтендер мен нормалды
парафиндердің ароматикалық көмірсутектеріне каталитикалық ауысуы жатады. Бірінші
реакцияны 1911 жылы Н.Д. Зелинский ашты. Екінші реакцияны бір мезгілде бірден үш
ғылыми орталықта ғалымдар Б.А. Казанский, Б.Л. Молдавский, Г.Д. Камушер, В.И. Каржов,
А.Ф. Платэ ашты.
Бірінші каталитикалық риформинг қондырғысы 1940 жылы іске қосылды. II
дүниежүзілік соғыс кезінде осындай қондырғыларда толуол алынды, оның шығымы
пиролизбен алынғанға қарағанда жоғары болады. Каталитикалық риформинг, одан толуолды
бөліп алғаннан кейін, ұшақ бензинінің компоненті болады.
Өндірістік мұнай-химия синтезінің өсуімен каталитикалық риформингтің маңызы
соғыстан кейін төмендеп, кейін тез өсе бастады. Процесті өте маңызды ароматикалық
көмірсутектерін-бензол, толуол жəне ксилолдар алуда пайдаланады. Сонымен қатар
каталитикалық риформинг жоғары октанды автомобиль бензиндерін өндіруде жетекші
міндетін атқарады, оны жаңа, активті жəне талғамды катализаторларды өндіру негізінде
жетілдіруде.
Каталитикалық риформинг қазіргі кезде мұнай өңдеу жəне мұнай-химия өндірісінің ең
бір маңызды жəне қажетті процесі болып саналады. Бұл процесті жүргізудің негізгі мақсаты
төмен октанды алғашқы айдау бензинінен жоғары октанды тауарлы автокөлік бензинінің
компоненттерін өндірумен қатар, бір сақиналы ароматикалық көмірсутектерді-бензол,
толуол, ксилолдар мен бірге сутекті газында өндіру болып саналады.
Алғашқы айдау бензиндерінің көбісінің октан саны төмен болады.
Каталитикалық риформингтеу нəтижесінде 80-85% катализат (октан саны жоғары
бензин) алынады, октан саны қозғалтқыш əдісімен 80-90, зерттеу əдісімен 90-100 жетеді.
Алғашқы айдау бензинінен бөлек каталитикалық риформинг шикізаты есебінде екінші
өңдеуден шыққан өнімдерді-кокстеу, термокрекинг жəне гидрокрекинг бензиндерін де
пайдаланады.
Каталитикалық риформингтің өсуінің тағы бір себебі химия өндірісінің (жасанды
каучук, жуғыш заттар, жасанды талшықтар, пластмассалар жəне тағы басқалар) бір сақиналы
ароматикалық көмірсутектерге-бензолға, толуолға, ксилолға үлкен қажеттігі.
Бұл процестен өндірілген жанама, арзан сутекті газды гидрогенизациялық процестерде
пайдалану өндірістік шеңберде (гидротазалау, гидрокрекинг жəне т.б.) өсуде [3].
МӨЗ мұнайды жəне басқа да компоненттерді айдау жүйелерінің барлық түрлері
қолданылады, өз алдында тұрған каталитикалық риформинг қондырғылары пайдаланылады.
Процестің мақсаты жəне қысқаша сипаттамасы.
Ең көп орын алған риформинг процесі платина катализаторын қолданып
пайдаланатынын процесс платформинг деп аталады. Бұрынғы пайдаланып келген риформинг
