65
- индивидуалды айырмашылықтарды сыйласа;
- басқаны тыңдай алса және команданың басқа мүшелерінің
ұсыныстарын қолдана алса;
- сыныптағы басқа ересек адамның қатысуы кезінде сенушілік
сезінсе;
- мүмкіндігі шектеулі балалардың ерекшеліктері жайлы білсе және
бұндай баламен жұмыс жасау барысында әр-түрлі әдістерді қолдана алса.
2004 жылы Шығыс Қазақстан Мемлекеттік университетінің
«Психология
және
коррекциялық
педагогика»
кафедрасында
«Дефектология» мамандығы ашылған. Кафедра 500-ден астам
дефектология бакалаврларын дайындады. Оқу үрдісі 4 білім беру
траектория
бойынша
жүзеге
асырылады:
олигофренопедагогика,
сурдопедагогика, логопедия, тифлопедагогика. 2011 жылы кафедра
магистр - дефектологтарды дайындай бастады. 2015 жылдың
мауысымында біздің білім беру бағдарламасы Қазақстан Республикасының
аккредитация және рейтингтің тәуелсіз агенттігінде 3 орынға ие болды.
Қазіргі оқу жылынан бастап «Дефектология» мамандығы бойынша
профильдік бір жылдық магистратура негізінде келесі білім беру
траекториялары бойынша оқыту енгізіледі: Мектепке дейінгі мекемелерде
инклюзивті білім берудің педагогикасы мен психологиясы; Мектеп
мекемелерінде инклюзивті білім берудің педагогикасы мен психологиясы.
Оқу жоспары, инклизивті білім беру жүйесінде продуктивті жұмыс жасау
үшін педагогқа керекті құзыреттіліктерді қалыптастыруға бағытталған
пәндерден тұрады: «Инклюзивті білім берудің құқықтық және
экономикалық негіздері»; «Арнайы білім беру сапасының мониторингі»;
«Мектеп және мектепке дейінгі білім берудегі түзетушілік-дамытушылық
және нұсқаулық білім беру бағдарламаларды жобалау» және т.б.
Инклюзивті сыныптағы мұғалім өзбетінше қызмет ете алмайды, оған
үнемі қолдау көрсету қажет. Жоғары оқу орны мен кафедра педагогтардың
осы бағыт бойынша біліктілігін жоғарлату мақсатында үлкен әлеуетімен
ерекшеленеді. Кафедрадағы оқытушылар қаланың түзету мекемелерінде
жұмыс атқарады және олардың біліктілігі жоғары. Сондықтан, біліктілікті
жоғарлату курстарында берілетін білімдер, мұғалімдерге мүмкіндігі
шектеулі балалар жайлы кеңінен білім алуға мүмкіндік береді және осы
категорияға жататын балалармен жұмыс үрдісі кезінде түзету
ерекшеліктерін түсінуге жол береді.
Тағы бір күрделі мәселелердің бірі ол заманауи қоғамдағы
инклюзивті білім беруге деген біржақты пікір. Біз Шығыс-Қазақстан
облысындағы қала және ауыл халқы арасындағы инклюзивті білім беруге
деген қатынасын зерттеу арқылы аңықтадық. Құрылған әдістеме 5
сұрақтан тұрды. Қала және ауыл тұрғындары жалпы инклюзивті білім
беруге және мүмкіндігі шектеулі балаларды қалай қабылдайтындығын
аңықтадық. Сонымен қатар зерттеуге қатысқан респонденттермен
әнгімелесулер өткізілді.
66
Зерттеленушілер тобына, облыстың ауыл және қалада тұратын
педагогтар, жалпы білім беру мектептердің оқушылары және олардың ата-
аналары кірді.
Ауыл
тұрғындардың
нәтижелеріне
келсек,
мұғалімдердің
инклюзивті білім беруге деген қатынасы жағымды болып табылады. Олар
мүмкіндігі шектеулі балаларды қабылдауға дайын. Бастауыш сынып
мұғалімдері мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытуға дайын және олардың
жетістіктерін көргілері келеді. Әнгімелесу барысында мұғалімдер
мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту барысында өз тәжіриебесімен
бөлісті және әр-бір мұғалімде осы тәжірибе бар. Сонымен қатар сыныпқа
осындай бала келген кезде, педагогтың алдында пайда болатын
қиыншылықтарды атап шықты, бірақ барлық мұғалімдер осындай
балаларды оқытуға дайын. Ауылдағы мектеп мұғалімдерінің ойынша дені
сау балалардың, мүмкіндігі шектеулі балаларға деген реакциясы әр-түрлі
болуы мүмкін, яғни олар бұндай категорияға жататын балаларды
қабылдамауы да мүмкін. Осыған орай мұғалімдердің көз қарастары
бойынша мүмкіндігі шектеулі балалармен бірлесіп оқу үшін, дені сау
балаларды дайындау және алдын ала мақсатталған тәрбие жұмыстарын
өткізу қажет.
Мүмкіндігі шектеулі балалардың ата-аналары жалпы орта білім
беретін мектептерде баларының оқуына қарсы емес. Ата-аналар өз
балаларын мектепке дайындауға дайын, олардың ойынша әр-түрлі
қиыншылықтар туындауы мүмкін, бірақ бұл қиындықтарды жеңуге
балаларға көмектеседі. Ата-аналардың 10% инклюзивті білім беруге деген
қарсылығын білдірді, олардың ойынша «басқа» балалар олардың
балаларына зиян келтіру мүмкін.
Сонымен қатар ауылда оқитын оқушылардың нәтижелері жағымды
көрсеткіштерді көрсетті. Олар мүмкіндігі шектеулі балалармен бірге
оқығылары келеді және қарсылық білдіргенжоқ. Орта және жоғары сынып
оқушылары бұндай балаларға көмек көрсетуге дайын және олардың
ойынша олармен оқыған қызықты болады.
Қала тұрғындарының алыңған нәтижелері басқа қорытындыны
көрсетті. Ата-аналар инклюзивті білім беруге жағымсыз қарайды. Олар
мүмкіндігі шектеулі балалардың жалпы орта мектепте оқығанына қарсы.
Олардың ойынша балалар бірге оқи алмайды және материалды тану
кезінде қиыншылықтар пайда болады. Қаладағы ата-аналардың пікірі
бойынша мүмкіндігі шектеулі бала, олардың балаларына жағымсыз әсер
етеді. Кейбір ата-аналардың ойынша балалардың оқу үлгерімі нашарлай
бастайды және даму жағынан артта қала бастайды. Ата-аналардың 15%
ғана инклюзивті білім беруге деген қарсылығын білдіргенжоқ.
Қала мектептерінің мұғалімдері мен оқушылары инклюзивті білім
беруге деген қатынасының нәтижелері шамамен бірдей. Мұғалімдердің
инклюзивті білім беруге деген қатынасының көрсеткіштері оқушылардың
нәтижелерінен асып түсті. (60% и 50%). Оқушылардың көбінің ойынша
