158
Сары майда қаймағы алынбаған сүт құрамындағы жалпы цезийдің
тек 2 %-ы ғана сақталады.
Радионуклидтерден қорғау қасиеті бар тотығуға қарсы
заттек-дəрумендерін (А, Е) тұтынуды жоғарылату іс-шаралары
тамақтануды радиоактивті элементтердің əсерінен қорғаудың
негізгі бағыттарының біріне жатады. Сондықтан тағамдарға
мүмкіндігінше əртүрлі өсімдік майлары, зəйтүн, жүгері,
күнбағыс (күніне 2-3 ас қасықтан) майларын қолдану ке-
рек. Радионуклидтер, соның ішінде цезийдің ағзадан шығуын
жылдамдатуға аскорбин қышқылы (С дəрумені), қымыздық жəне
лимон қышқылдарының қабілеті бар. Радионуклидтердің ағзаға
сіңу жəне жиналу процесін тежеу үшін асқазан-ішек жолдары-
на енген радионуклидтердің ағзаны сəулелеу уақытын азайту
үшін ішектің белсенді қозғалуына жағдай жасау керек. Бұған
тағам талшықтарынан тұратын өнімдерді: ірі тартылған ұннан
əзірленген нан, арпа жəне қарақұмық жармасы, суық жеміс жəне
көкөніс сорпалары, қайнатылған жəне шикі көкөніс тағамдары,
сонымен қатар айран, қымыз, ұйыған сүтті тұтыну септігін
тигізеді.
Тағам рационы ағза реакциясына тек сəулеленудің жоғары
деңгейінде ғана емес, сонымен қатар кіші дозалардың ұзақ уақыт
бойы ағзаның ішкі ортасын сəулелеуі кезінде де шешуші əсер
жасауға қабілетті. Ағзаның ішкі ортасына радионуклидтердің түсуін
реттеу үшін рационға радионуклидтерден қорғайтын, иммунитетті
арттыратын немесе бейімдеу əсерлері бар өнімдер мен заттарды
енгізу арқылы адам ағзасының ішкі органдарының сəулеленуінен
туындайтын зардаптарды төмендетудің шынайы жолын табуға бо-
лады.
4.2. Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің
нормативтік-құқықтық базасы
«Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы» 1998 жылғы 23
сəуiрдегi
N:219-1 Қазақстан Республикасының Заңы (2006.29.12. берілген
өзгерістер мен толықтыруларымен) қабылданған. Осы Заң
халықтың денсаулығын иондаушы сəулелендірудің зиянды əсерінен
қорғау мақсатында оның радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз
ету саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді («Халықтың
159
радиациялық қауіпсіздігі туралы» 1998 жылғы 23 сəуiрдегi
N:219-1 Қазақстан Республикасының Заңы). Сонымен қатар
«Ядролық жəне радиациялық қауіпсіздік» техникалық регламентін
бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы
30 шілдедегі № 768-Қаулысы, «Радиациялық қауіпсіздік норма-
лары – РҚН-99», «Радиациялық қауіпсіздікпен қамтамасыз етудің
негізгі санитарлық ережелері – РҚҚНСЕ-99» жəне т.б. нормативтік
құжаттар бар.
Қазақстан Республикасының аумағында дайындалатын, сырт-
тан əкелінетін жəне айналымдағы тағам өнімдерінің қауіпсіздігі
жəне тағамдық құндылығы цезий-137 жəне стронций-90-ның
үлесті белсенділігі бойынша Қазақстан Республикасының
Денсаулық сақтау министрлігінің 2010 жылғы 6 тамызындағы
№ 611-бұйрығымен бекітілген «Тағам өнімдеріне қойылатын-
санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық ере-
желеріне сəйкес келуі керек. Тағам өнімдері қазіргі жəне болашақ
ұрпақтың денсаулығына қауіп төндіретін радиоактивті заттардың
рұқсат етілетін мөлшері бойынша бекітілген нормативтік
құжаттардың талаптарына сəйкес келуі керек.
Тағам өнімдерінің əр партиясына сапа жəне қауіпсіздік, соның
ішінде радиациялық қауіпсіздігі куəлігін толтыру қажет. Сəйкестігі
«Тағам өнімдеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық
талаптар» санитариялық ережелеріне расталатын, радиоактивті
заттардың мөлшері туралы тиісті құжаттарда белгісі жоқ өнім түскен
жағдайда, жабдықтаушы нормаланатын радионуклидтердің мөлшері
бойынша өнімнің əр тобының құрамына міндетті түрде зерттеу
жүргізіледі. Тағам өнімдерінің радиациялық қауіпсіздігі цезий-137
жəне стронций-90-ның үлесті белсенділігінің рұқсат етілетін деңгейі
бойынша анықталады.
Радиациялық қауіпсіздік критерилері бойынша тағам өнімдерінің
сəйкестігін анықтау үшін мəнін, сынамадағы цезий-137 жəне
стронций-90-ның үлесті белсенділігін өлшеу нəтижесі арқылы
есептейтін В сəйкестік көрсеткіші қолданылады:
)
/
(
N
A
B
B = (A/H)
Sr
90
+(A/H)
ɋ
s
137
Мұндағы, А-тағам өнімдеріндегі
90
Sr жəне
137
Cs үлесті белсенділігі,
Бк/кг;
Н-сол өнімдегі
90
Sr жəне
137
Cs үлесті белсенділігінің рұқсат
етілетін деңгейі, Бк/кг.
160
Басқа радионуклидтермен ластанған тағам өнімдерінің ра-
диациялық қауіпсіздігі – радиациялық қауіпсіздік нормалары бой-
ынша санитарлық ережелермен анықталады.
Бақылау сұрақтары жəне тапсырмалары
1.
Радиоактивтілік деген не? Ол қандай бірлікпен өлшенеді?
2. Жердің радиациялық фоны
қандай компоненттерден
құралады?
3. Тағам өнімдерінде қандай аса қауіпті техногендік радиону-
клидтер нормаланады?
4.
Радиация қандай биологиялық əсер қалдырады?
5. Адам жəне ауылшаруашылық жануарларының ағзасында
радионуклидтердің реттелуі қалай жүзеге асады?
6.
Тамақтануды радиоактивті элементтердің əсерінен қорғаудың
негізгі қағидаларын атаңыз?
7.
Радиациялық қауіпсіздікпен қамтамасыз етудің нормативтік-
құқықтық базасын сипаттаңыз.
161
V БӨЛІМ.
ТАҒАМДЫҚ ҚОСПАЛАРДЫҢ
ҚАУІПСІЗДІГІН БАҒАЛАУ ЖƏНЕ ОЛАРДЫҢ
ҚОЛДАНЫЛУЫН БАҚЫЛАУ
Ең алдымен, тағам өнімдерін өндіру технологиясындағы рөлі
мен гигиеналық сараптама жүргізу тəртібін көрсету үшін тағамдық
қоспаларға қатысты негізгі талаптар жəне анықтамаларды атап
өтейік.
5.1. Терминдер жəне анықтамалар
БДСҰ анықтамасына сəйкес, тағамдық қоспалар – тағамға жеке
қолданылмайтын, оның құрамына тек шикізат жəне дайын өнімнің
сапасын жақсарту үшін қосылатын химиялық заттар мен табиғи
қосылыстарды атайды.
Біздің елде БДСҰ анықтамасына қайшы келмейтін келесі
анықтама қабылданған:
Тағамдық қоспалар – тағам өнімдеріне олардың биологиялық
жəне энергетикалық құндылықтарына əсер етпейтін қасиеттер беру
мақсатында тағам өнімдеріне арнайы қосылған жəне өздері жеке
тағам өнімдері ретінде қолданылмайтын табиғи жəне жасанды зат-
тар мен олардың қосындылары
(Қазақстан Республикасы Үкіметінің
2008 жылғы 4 мамырдағы № 410- Қаулысымен бекітілген «Тағамдық
қоспалардың, оларды өндіру мен айналымының қауіпсіздігіне
қойылатын талаптар» техникалық регламенті
).
Тағамдық қоспаларға тағам өнімдерінің тағамдық құндылығын
немесе тағам өнімдерінің фармакологиялық бағытын жоғарылататын
(анықтайтын) қосылыстар, мысалы, дəрумендер, минералды зат-
тар, аминқышқылдар, тағамдық талшықтар, басқа да биологиялық
белсенді қоспалар (БАҚ) жатпайды,
Тағамдық қоспалар тағам өнімдеріне жатқызылмайды, қазіргі
түсініктерге сəйкес, оларды арнайы тағайындалған тағам өнімдерінің
жеке тобына жатқызылатын биологиялық белсенді қоспалардан
ажырата білу керек. Тағамдық қоспаларды пайдалануға қатысты
гигиеналық талаптарға сəйкес санитарлық-эпидемиологиялық ере-
желер мен нормативтерде басқа терминдер қатарына, соның ішінде
тағамдық қоспалардың функционалды кластарына анықтамалар
берілген.
Достарыңызбен бөлісу: | 
