Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі м. Ж. Еркебаев, Қ. С. Құлажанов, Д. Б. Тəттібаева, А. Ы. Мəуленов

213
L-Карнитин
Ет, балық, құс, 
сүт, сыр, сүзбе
Биотехнологиялық 
немесе химиялық 
синтез жолымен 
алынған; тағамдық 
шикізаттан
300 
мг
900 мг
Коэнзим Q10
(убихинон)
Ет, сүт, соя майы, 
соя бұршақтары, 
жұмыртқа, 
балық, шпинат, 
арахис
Биотехнологиялық 
немесе химиялық 
синтез жолымен 
алынған; тағамдық 
шикізаттан
30 мг
90 мг
Липой қышқылы
Бауыр, бүйрек
Биотехнологиялық 
немесе химиялық 
синтез жолымен 
алынған
30 
мг .
70 мг
Метилметионин-
сульфоний (U)
Қырыққабат, 
қояншөп, сəбіз, 
қызанақ
Биотехнологиялық 
немесе химиялық 
синтез жолымен 
алынған
200 
мг
500 мг
Орот қышқылы
(В13)
Сүт, бауыр
Биотехнологиялық 
немесе химиялық 
синтез жолымен 
алынған; ашытқылар
300 
мг
900 мг
Параами нобензой 
қышқылы
Бауыр, бүйрек,
кебек, сірне
Биотехнологиялық 
немесе химиялық 
синтез жолымен 
алынған; сыра 
ашытқылары
100 
мг
300 мг
Холин
Жұмыртқа 
сарысы, бауыр, 
сүт жəне т.б.
Биотехнологиялық 
немесе химиялық 
синтез жолымен 
алынған
0,5 г
1 г
Минералды заттар
Макроэле менттер:
Кальций
Сыр, сүзбе, 
сүт, ашыған 
сүт өнімдері, 
жұмыртқа, 
бұршақ тұқым-
дастар (үрме-
бұршақ, соя), 
жаңғақтар
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары, жұмыртқа 
қабығы, теңіз 
омыртқасыздар 
қабыршағының 
ұнтағы, маржан, 
бұғы мүйізінің 
ұнтағы, доломиттер, 
кизельгур (трепел), 
акуланың жүзетін 
қанаттары жəне т.б.
1250 
мг
2500 мг

214
Фосфор
Сыр, бұршақ 
тұқымдастар, 
жармалар, ба лық, 
нан, жұ мыртқа, 
құс, ет, саңырау-
құ лақтар, 
жаңғақтар
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары, фитин 
(майсыздандырыл - 
ған күнжара)
800 
мг
1600 мг
Магний
Жармалар, 
балық, соя, 
ет, жұмыртқа, 
нан, бұршақ 
тұқымдастар, 
жаңғақтар, өрік 
қағы, брокколи, 
банан
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары, доломит-
тер, бидай кебектері
400 
мг
800 мг
Калий
Бұршақ тұ қым-
дастар, картоп, 
ет, теңіз балығы, 
саңырауқұлақ-
тар, нан, алма-
лар, өріктер,
қарақат, өрік 
қағы, мейіз
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары, картоп
2500 
мг
3500 мг
Микро элемент тер
Темір
Ет, бауыр, 
бүйрек,
жұмыртқа, 
картоп,
ақсаңырау
құлақтар, 
шадалы, өрік
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары, биотехно-
логиялық жолмен 
алынған шикізат 
(ашытқылар, спи-
ру лина, хелатты 
аминқышқылды 
кешендер жəне т.б.), 
ақ, көк, жасыл саз 
балшық, цеолиттер, 
мумие
əйелдер үшін 15 мг; 
ерк
ек
тер үшін 10 мг
45 мг
Цинк
Ет, балық, 
устрицалар, 
субөнімдер, 
жұмыртқа, 
бұршақ тұқым-
дастар, асқабақ 
пістесі, бидай 
кебектері 
(Triticum L.)
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары,биотехно-
логиялық жолмен 
алынған шикізат 
(ашытқылар, спи-
рулина, хелатты 
аминқышқылды 
кешендер жəне т.б.)
12 мг
40 мг

215
Йод
Теңіз балығы, 
ламинария 
(теңіз 
қырыққабаты), 
сүт өнімдері, 
қарақұмық 
жармасы, 
картоп, арония
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары; биотех-
нологиялық жолмен 
алынған шикізат 
(ашытқылар, спи-
рулина, хелатты 
аминқышқылды 
кешендер жəне 
т.б.); (Ascophyl-
lum nodosum) теңіз 
балдырлары, фукус; 
бишофит (Bishofi t); 
балауызданып піскен 
түйе жаңғағы жəне 
ұрық қалқасы, фейхоа
150 
мкг
300 мкг****
Селен
Дəн өнімдері, 
теңіз өнімдері, 
бауыр, бүйрек, 
жүрек, 
сарымсақ
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары; биотех-
нологиялық жолмен 
алынған шикізат 
(ашытқылар, спи-
рулина, хелатты 
аминқышқылды 
кешендер жəне т.б.), 
сыра ашытқылары, 
астрагал (Astragalus 
memranaceus),стахис 
(түйнектер)
70 
мкг
150 мкг
Мыс
Ет, теңіз 
өнімдері, 
жаңғақтар, дəн 
өнімдері, какао, 
кебектер
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары;биотехно-
логиялық жолмен 
алынған шикізат 
(ашытқылар, спи-
рулина, хелатты 
аминқышқылды 
кешендер жəне т.б.); 
хлорофиллдің мыс 
кешендері
1 мг
5 мг

216
Молибден
Бауыр, бүйрек, 
үрмебұршақ, 
бұршақ, жасыл 
жапырақты 
көкөністер, 
қауын, өрік, 
қаймағы 
алынбаған сүт
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары;биотех-
нологиялық жол-
мен алынған ши-
кізат (ашыт қылар, 
спирули на, 
хелатты амин қыш-
қылды кешен дер 
жəне т.б.)
45 
мкг
200 мкг
Хром
Бауыр, сыр, 
бұршақ 
тұқымдастар, 
бұршақ, тұтас 
дəн, қара 
бұрыш
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары;
биотехнологиялық 
жолмен алынған 
шикізат (ашытқылар, 
спирулина, хелатты 
аминқышқылды 
кешендер жəне т.б.)
50 
мкг
250 мкг
Марганец
Бауыр, жар-
малар, 
үрмебұршақ, 
бұршақ, 
қарақұмық, 
арахис, 
шай, кофе, 
көкөністердің 
жасыл 
жапырақтары
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары;
биотехнологиялық 
жолмен алынған 
шикізат
(ашытқылар, 
спирулина, хелатты 
аминқышқылды 
кешендер жəне т.б.)
2,0 
мг
11 мг
Кремний
Тұтас дəн, 
қызылша, сəбіз, 
шалқан, бұршақ 
тұқымдастар, 
шалғам, 
жүгері, банан, 
қырыққабат, 
өрік
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары; биотехно-
логиялық жолмен 
алынған шикізат 
(ашытқылар, 
спирулина, хелатты 
аминқышқылды 
кешендер жəне т.б.); 
дала қырықбуыны, 
(Equisetum arvense) 
сабағы
5,0 
мг
10 мг

217
Кобальт
Бауыр, 
бүйрек, балық, 
жұмыртқа
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары; биотехно-
логиялық жолмен 
алынған шикізат 
(ашытқылар, 
спирулина, хелатты 
аминқышқылды 
кешендер жəне т.б.)
10 
мкг
30 мкг
Фтор
Теңіз балығы, 
шай
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары; биотехно-
логиялық жолмен 
алынған шикізат 
(ашытқылар, 
спирулина, хелатты 
аминқышқылды 
кешендер жəне т.б.)
1,5 
мг
4,0 мг
Ванадий
Өсімдік 
майлары, 
саңырау-
құлақтар, 
соя, дəндік 
дақылдар, теңіз 
балығы, 
теңіз өнімдері
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары; биотехно-
логиялық жолмен 
алынған шикізат 
(ашытқылар, 
спи рулина, хелатты 
аминқышқылды 
кешендер жəне т.б.); 
теңіз балдырлары
40 
мкг
100 мкг
Бор
Жемістер, 
көкө-ністер, 
жаңғақтар, 
астық 
тұқымдас-тар, 
бұршақ тұ-
қымдастар, сүт, 
шарап
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары; биотехно-
логиялық жолмен 
алынған шикізат 
(ашытқылар, 
спирулина, хелатты 
аминқышқылды 
кешендер жəне т.б.); 
қылқан жапырақ
2,0 
мг
6,0 мг

218
Германий
Қызанақ шы-
рыны, бұршақ 
тұқымдастар, 
сүт, сары май, 
арқан балық, 
саңырау-
құлақ тар, арпа 
жармасы, бал-
дыркөк, қырық-
қабат, сарымсақ
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары; биотехно-
логиялық 
жолмен алынған 
шикізат (ашытқылар, 
спирулина, хелатты 
аминқы шқылды 
кешендер жəне т.б.)
0,4 
мг
1,0 мг
Литий
Қара нан, теңіз 
жануарлары, 
балық, 
таңқурай, 
цикорий
Бейорганикалық 
жə не органикалық 
қыш қылдардың 
тұз дары; биотехно-
логиялық жолмен 
алынған шикізат 
(ашытқылар, спи-
рулина, хелатты 
амин қышқылды 
кешендер жəне т.б.)
100 
мкг
300 мкг
Күміс
Қияр, асқабақ, 
қарбыз
Бейорганикалық 
жəне органикалық 
қышқылдардың 
тұздары; биотехно-
логиялық жолмен 
алынған шикізат 
(ашытқылар, спи-
рулина, хелатты 
аминқышқылды ке-
шендер жəне т.б.)
30 
мкг
70 мкг
Табиғи текті биологиялық белсенді заттар.
Тағамның минорлы компоненттері
Фенолды 
қосылыстар:
Қарапайым 
фенолдар
Гидрохинон
Қара жидек, 
анис, жетір 
(чабер), алмұрт, 
ит бүлдірген
Месхет эспарцеті, 
(Onobrychis mes-
chetica) тамыры; 
алмұрт, жапырақтар; 
қарапайым аюқұлақ 
(толокнянка), (Arc-
tostaphylos uvaursi) 
жапырақтары; қалың 
жапырақты бадан, 
(Bergenia crassifolia) 
жапырақтары
5 мг
15 мг

219
Арбутин
Мүк жидек, 
алмұрт
Қарапайым аю-
құлақ, (Arctosta-
phylos uvaursi) 
жапырақтары/ 
тармақтары; 
шатырша 
қысшылшөп, 
(Chimaphila umbel-
lata) (жер үстіндегі 
бөлігі) өсімдігі; 
алмұрт, жапырақ; 
үлкен жолжелкен, 
(Plantago major) 
жапырағы жəне 
тұқымы; қалың 
жапырақты бадан, 
(Bergenia crassifolia) 
жапырақтары; қара 
жидек,
(Vaccinium myrtil-
lus L.) жапырағы; ит 
бүлдірген, (Vaccinium 
vitisidaea) жапырағы
8 мг
25 мг
Фенол қышқылы, 
соның ішінде:
Гидроксиқоңыр 
қышқылдары
(ци-корий, кафтар, 
хло-роген, ферул, 
кофе)
Алма, алмұрт, 
айва, жүзім, 
манго, қой 
бүлдірген, 
қара жидек, 
мүк жидек, 
ит бүлдірген, 
қырыққабат, 
тəтті бұрыш, 
қызанақ, 
қымыздық, 
балдыркөк, 
жебір (чабер), 
рауғаш, қараот, 
шай, кофе, 
шоколад, майлы 
дақылдар
Эхинацея, гүлдер, 
(Echinacea purpurea) 
тамыры; 
дəріханалық 
түймедақ, 
(Matricaria recutita) 
гүлдері;
дəрілік бақбақ, 
(Taraxacum offi cinale) 
гүлдері, тамыры; 
үлкен түйежапырақ, 
(Arctium lappa) 
жапырағы, тұқымы; 
мелисса, (Melissa 
offi cinalis) жапырағы; 
бал қарағай, шырша, 
каштан, 
емен қабықтары; 
жүзім тарақтары; 
(Fagopyrum 
tataricum) қарақұмық 
татар жапырағы
10 мг
20 мг

220
Галлды, п-
оксибензой
Таңқурай, 
құл пынай, мүк 
жидек, қызыл 
жүзім шырыны, 
ит бүлдірген, 
қа ра жидек, 
шай, шоколад, 
шарап, 
қымыздық
Жалаңаш мия, 
(Glycyrrhiza glabra) 
тамыры; 
жүзім 
сүйектері
100 
мг
300 мг
Полифенолды қосылыстар:
85 мг
120 мг
Флавоноидтар 
соның ішінде 
флавонолдар 
жəне олардың 
гликозидтері, 
(кверцетин, ке-м-
ферол, мирице-
тин, изорамнетин, 
рутин)
Алма, өрік, 
шабдалы, 
қара өрік, 
манго, цитрус 
дақылдары, 
қарақат, 
құлпынай, 
қара жидек, 
көк жидек, 
шие, итмұрын, 
ит бүлдірген, 
мүк жидек, 
бүрген, жүзім, 
шомырт, пияз, 
қырыққабат 
(ақ, қызыл, 
түрлі-түсті, 
брокколи), 
тəтті бұрыш, 
балдыркөк, 
кориандр, 
ботташық, 
желкек, жас ыл 
салат, қы занақ, 
шал ғам, шал-
қан, рауғаш, 
қымыздық, 
сəбіз, қызыл-
ша, ақжелек 
(желкек), көк 
жəне қара шай, 
қызыл шарап
Қос қалақты 
гинкго, (Ginkgo 
biloba) жапырағы; 
қарапайым шетен, 
(Fraxinus 
excelsior) жапырағы 
жəне бүршігі; ұсақ 
жапырақты долана,
(Crataegus micro-
phylia) жапырағы, 
гүлі; бес қалақты 
сасықшөп, (Leonu-
rus quinque-lobatus) 
(жер үстіндегі 
бөлігі) өсімдігі; 
дөңгелек жапырақты 
володушка, (Bupleu-
rum rotundifolium) 
тамыры, өсімдігі 
(жер үстіндегі бөлігі), 
жапырағы, гүлдері; 
құс самалдық 
(спорыш), растение
(жер үстіндегі бөлігі) 
(Polygonum aviculare) 
(жер үстіндегі бөлігі) 
өсімдігі; жоңышқа,
(Trifolium pratense) 
жапырағы, сабағы, 
гүлдері; актинидия 
коломикта, (Actinidia 
kolomikta) жапырағы; 
пісте (фисташка), 
(Pistacia vera) 
жапырағы
30 мг (р
утинг
е е
с
ептег
енде )
100 мг (р
утинг
е е
с
ептег
енде )

221
Соның ішінде фла-
вондар (лютеолин, 
апигенин, 
акацетин, 
диосметин) немесе 
флавоно глико-
зид тер (витексин, 
изовитексин, 
ориентин, 
изоориентин)
Лимон, 
апельсин, 
грейпфрут, 
қара жемісті 
шетен, сəбіз, 
балдыркөк, 
шалқан, желкек, 
үрмебұршақ, 
қызыл бұрыш, 
сəбіз, бұршақ, 
тас шөп, 
зағыпаран
Дəріханалық 
түймедақ, 
(Matricaria recu-
tita) гүлдері; дəрілік 
бақбақ, (Taraxacum 
offi cinale) тамыры; 
парсы феруласы, 
(Ferula persica) (жер 
үстіндегі бөлігі) 
өсімдігі; сəбізтəрізді 
виснаганың жемісі 
(Visnaga daucoi-
des); қарапайым 
түймешетен, (Та nа-
cetum vulgare) гүл-
дері; (Verbas-cum 
thapsus) жапы-
рақтары; бақ хри-
зантемасы, (Chry-
santhemum morifo-
lium) гүлдері; дала 
сарықалуені, 
(Cirsium arvense) 
жапырағы жəне т.б.
5 мг
15 мг
Соның ішінде 
флаванондар 
(нарингенин, 
гесперитин, эрио-
диктиол) немесе 
флаванон глико-
зид тер (нарингин, 
геспередин)
Лимон, 
апельсин, 
мандарин, 
грейпфрут, 
қара өрік, қой 
бүлдірген, қара 
жемісті шетен, 
мүк жидек, 
шие, шəңгіш 
жидек, долана, 
актинидия, 
ырғай, 
қызанақ, 
желкек, 
қымыздық, 
жалбыз
Шай шөп, тесілген, 
(Hypericum perfo-
ratum) өсімдігі 
(жер үстіндегі бөлігі); 
шотланд лигус-
тикумы, (Ligusticum 
scoticum) ағашының 
тамыры; куриль 
шайы, (Pentap-
hylloides fruticosa) 
жапырағы, гүлдері; 
жүрек тəрізді жөке, 
(Тiliа cordata) гүлдері, 
аюқұлақ сібір 
сарыандызы, (Verbas-
cum thapsus) өсімдігі 
(жер үстіндегі бөлігі); 
шұбар алатікен, 
(Silybum marianum) 
жемістері; мойыл, 
(Padus ssiori.Schneid) 
ағашы, жемістері
100 мг (г
ес
пере
дин неме
се
нарингинг
е е
септег
енде)
300 мг (г
ес
пере
дин неме
се
нарингинг
е е
септег
енде)

222
Соның ішінде 
дигидрофлаво-
нолдар (дигидро-
квер цетин,
дигидрокем-
пферол)
Жер жаңғақ
Сібір бал қарағай 
(Larix sibirica), сібір 
шыршасы (Picea abo-
vata), сібір, приморье 
(Pinus sibirica, P. ma-
ritima) қарағайының
қабықтары
25 мг
100 мг
Соның ішінде 
проантоциа -
нидиндер
Алма, қызыл 
жүзім, мүк 
жидек, көк 
жидек, қара 
жидек, бадам, 
жер жаңғақ, 
арпа, жүгері, 
шоколад 
(какао), 
авокадо, кола
Жүзім тарақтары, 
қабығы жəне 
сүйектері; қара жидек 
жапырағы 
(Vaccinium 
myrtillus L); 
приморье 
қарағайының 
қабығы 
(Pinus maritima)
50 мг
500 мг
Соның ішінде 
флаван-3-олдар 
(катехиндер) 
(катехин, 
эпикатехин, 
галлокатехин, 
эпи-галлокатехин)
Алма, айва, 
құлпынай, 
таңқурай, 
қызыл жүзім, 
бүрген, қызыл 
тал, қарлыған, 
өрік, қара 
жидек, көк 
жидек, жасыл 
үрмебұршақ, 
қара жəне көк 
шай, шоколад 
(какао), қызыл 
шарап, пісте, 
каштан, лавр 
жапырағы, 
рауғаш, 
қымыздық, 
бадам, долана
Жүзім дəнектері; 
шұбар алатікен 
(Silybum marianum) 
жемістері; жылан 
тамыры, растение 
(жер үстіндегі бөлігі 
(Polygonum bistorta) 
(жер үстіндегі бөлігі) 
өсімдігі; шартəрізді 
эвкалипт, (Eucalyptus 
globulus) қабығы; 
ұсақ жапырақты 
долана, (Crataegus 
microphylla) 
жапырағы; бұталы 
шие, 
(Cerasusfruticosa) 
қабығы; қарапайым 
қара жидек, 
(Vaccinium myrtillus) 
жапырағы; ит жүзімді 
бүрген, 
(Hippophae rham-
noides) жапырағы
50 мг
100 мг

223
Соның ішінде анто-
циандар
Алма, қара 
қа рақат, қа ра 
жидек, көк 
жидек, шомырт, 
қытай лимон-
нигі, ырғай, 
мойыл, базилик, 
шие, ит бүлдір-
ген, қызыл 
жүзім, қызыл 
қырық қабат, 
қызыл пи яз, 
қызыл бұр шақ 
тұ қым дастар, 
сəбіз, какао, 
қызыл шарап
Қызыл жүзім терісі; 
тесілген шай шөп, 
(Hypericum perfo-
ratum) (жер үстіндегі 
бөлігі) бөлігі; 
көпгүл ді жауқазын 
гүлі, (Primula 
polyantha hort.) 
(жер үстіндегі бөлігі) 
өсімдігі; егіс күріші, 
(Oryza 
sativa) жапырағы; 
қара водяника, 
(Empetrum nigrum) 
жер үстіндегі, жемісі
50 мг
150 мг
Флаволигнандар 
(силибин, сили-
дианин, силихрис-
тин жəне т.б)
Қытай лимон-
нигінің жемісі, 
күнжіт тұқымы
Шұбар алатікен 
(Silybum marianum) 
жер үстіндегі бөлігі, 
жемістері; егіс зы-
ғыры, (Linum usitatis-
simum L) тұқымы; 
үлкен түйе жапырақ, 
(Arcrium lappa) жер 
үстіндегі бөлігі; 
қарапйым коровягы, 
(Verbascum thapsus) 
(жер үстіндегі бөлігі) 
өсімдігі
30 мг
80 мг
Изофлавондар 
(генистеин, дайдзе-
ин, глицитеин) 
немесе изофла-
вонгликозидтер 
(генистин, дайдзин, 
глицитин)
Соя, үрмебұршақ Шабындық, егіс 
жоңышқасы, 
(Trifolium pratense, Т. 
campestre) жапырағы; 
жапон софорасы, 
(Sophora japonica) 
жемісі; үнді каяны, 
(Cajanus cajan) 
қабығы; пуерария 
тумберга, (Pueraria 
thunbergiaпа) гүлдері; 
қарапайым құлмақ, 
(Humulus iupulus) 
бүршігі; қайың текті 
бұта жапырақты 
псоралея, (Psoralea 
corylifolia) жапырағы, 
тұқымы
50 мг
100 мг

224
Антрахинондар:
алоэ-эмодин, ра
понтин, реин, 
фисцион, 
хризофакты
қышқыл, А жəне В 
сеннозидтері
Рауғаш, қымыз-
дық, бұршақ 
тұқымдастар
Кассия тора, (Cas-
sia tora) тұқымы; 
алоэ вера, (Aloe 
vera) (жер үстіндегі 
бөлігі) өсімдігі; 
жылан тамыры, 
(Polygonum bisto-
ria) (жер үстіндегі 
бөлігі) өсімдігі; 
жылқы қымыздығы, 
(Rumex confertus) 
тамыры, жемістері; 
бояғыш марена, 
(Rubia tinctorum) 
тамыры
10мг
30мг

жүктеу 1,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: