3.4 Мектепте пайдаланылатын мультимедиа-

83
3.4 Мектепте пайдаланылатын мультимедиа-
ресурстары интерфейсін қалыптастырудың 
психологиялық-педагогикалық қырлары
Мультимедиалық құралдарды қолданып қолайлы психологиялық 
климат қалыптастыру педагогпен оқушы арасындағы байланыстыру 
құралын қамтамасыз ететін
Мұндай құралдардың интерфейсін құрастыру негізгі 
психологиялық-педагогикалық аспектілерді ескере отырып жа-
салынуы керек. Қойылатын талаптардың көбі мультимедиалық 
ресурстың дизайнына қатысты. Интерфейсті қалыптастыру түстерді 
қабылдауда физиологиялық ерекшеліктерін ескеріп жүзеге асыры-
лады. Мəселе, затты тұтастай қабылдау функциональдық жүйеге 
біріктірілген талдаушы адамдар қатарының қызметі негізінде 
жасалады. Əр түрлі сигнал белгілерін ажыратудың тəжірибелік 
түрде нақты нақты бірізділігі қабылданған. Мысалы, ең алдымен, 
объектінің фонға қатысты орналасуы жəне жарқындығы, содан кейін 
ғана формасы ажыратылады. Адамның ақпаратты қабылдауы бары-
сында кеңістіктік жəне модельді өлшеу жағдайы бір-біріне тəуелсіз 
жұмыс жадысының əр түрлі жүйе ішінде қолданылады жəне жаса-
лынады. 
Мультимедиялық құралдың интерфейсін құрастыру барысын-
да адам көру сезімі арқылы 180-ге жуық түстік сарындарды жəне 
олардың көптеген реңктерін – ақ түстің 30 жəне қара түстің 40 реңкін 
ажырата алатындығын есепке алу керек.
Білім беруші мультимедиалық ресурстарды жобалау барысын-
да түстер мен формаларды қабылдаудың келесідей физиологиялық 
ерекшеліктерін ескеру қажет:
1. Ынталандырушы (жылы) түстер əсерленуге себеп болады 
жəне əсер ету қарқындылығының кему ретіне байланысты 
тітіркендіргіш ретінде қызмет етеді: қызыл, қызғылт, сары.
2. 
Ыдыратушы (салқын) түстер тыныштандырады, ұйқы 
келтіреді: күлгін, көк, көгілдір, көкшіл-жасыл, жасыл.
3. Бейтарап түстер: ашық-қызғылт, сұр-көгілдір, сарғыш-жасыл, 
қоңыр.
4. Екі түстің қатынасы (таңбаның түсі мен фонның түсі) көру 
ыңғайына тікелей əсер етеді, кейбір түстердің жұбы көрудi 
əлсiретедi, стресске əкеледі (мысалы, қызыл фондағы жасыл 
əріптер).

84
5. Гипермедиа-құралдың түстік схемасын құрастыру қарапайым 
мəтін, гиперсілтеме жəне қатынасқан сілтемелер үшін 
қолданылатын негізгі үш функционалдық түсті таңдаудан бас-
талады. Түстік схема барлық элементтер, беттер, мультимедиа-
құралдың ішкі жүйелері үшін бірдей болуы керек. Бұл білім 
алушыларға орамдылық, мирасқорлық, стилділік, жайлылық 
жайлы түйсік қалыптастырады.
6.  Қаріпті таңдау барысында келесілерді ескеру қажет: бас əріптер 
кіші əріптерге қарағанда ауыр қабылданады.
7. 
Орыс алфавитіндегі əріптерді зерттеудің нəтижесінде 
қаріптерді оқудың жеңілдігі бойынша келесідей бірізділік 
анықталды:
-  бас əріптер үшін: өркеш (тісті), академиялық, стандартты, 
өнеркəсіптік, сəулетшілік, архитектуралық, романдық;
-  кіші əріптер үшін: академиялық, стандартты, романдық, 
архитектуралық, сəулетшілік.
8. Неғұрлым жақсы қабылданатын қаріп пен фон түстерінің 
тіркесі: қара көкте ақ түс, қарақошқылда сары түс, ақта қара 
түс, көкте сары түс.
9. Ақ кеңістік айқындылықтың күшті құралының бірі ретінде 
мақұлданады, қолданылған қаріптердің аздығы – стилдің 
белгісі.
10. Таңбалардың формасын зерттеу барысында пішіндерінің қатты 
құламалары бар таңбалар ерекше жылдам жəне анық таныла-
ды; мысалы, үшбұрыш пен тікбұрышты тану көпбұрыш пен 
овальды фигураларға қарағанда едəуір оңай; қарапайым фи-
гуралар оларды танудың нақтылығы жағынан келесі тəртіппен 
орналастырылады: үшбұрыш, ромб, тікбұрыш, щеңбер, ква-
драт.
11. 
Кез келген фондық сурет оқушы көзінің шаршағыштығын 
жоғарылатады жəне материалды қабылдаудың тиімділігін 
төмендетеді.
12. 
Адамның сана-сезіміне мультипликация ерекше əсер етеді. 
Оның əсері қарапайым бейнеға қарағанда күштірек. Анық, 
ашық, жылдам ауысатын суреттер сана-сезімдегі белгіні жеңіл 
ысырып тастайды. Əсер ету қысқа болған сайын ол күштірек 
болады.
13. 
 
Кез келген анимацияланған объект материалды қабылдауды 
төмендетеді, көңіл аударарлық күшті əсер етеді, назардың 

85
динамикасын бұзады. Анимацияны қолдану ерекше назарды 
жəне керектікті талап етеді.
14. Оқытуға қатысы жоқ фондық сүйемелдеуге қосылған дыбыс-
тар (əндер, əуендер) білім алушылардың тез жалығуларына, 
көңілдерін бөлуге жəне оқытудың өнімділігін төмендетуге 
алып келеді. Жəне де тиімділіктің көрсеткіші дыбыстың 
қарқындылығына тəуелді емес (егер ол 40 пен 75 дб арасында 
тербеліп тұрса).
15. 
Мультимедиа ресурстардың визуальдық жəне дыбыстық 
сигналдардың қарқындылығы адамның сезімталдық анализа-
торы диапазонының орташа мəніне сəйкес болу керек.
Мультимедиалық құралдың жұмыс істеуінің ғаламдық сценариін 
жобалау барысында оқу жұмысының басында білім алушылардың 
мотивациясын құруды жоспарлау, оқу материалының жалпы 
құрылымымен танысу (алгоритмдеудің психологиялық теориясы 
немесе зерделі əрекеттерді кезең бойынша қалыптастыру), бұрын 
өткен материалды егер қажет болса, еске түсіру ұсынылады. 
Жергілікті сценарийді құру (жеке оқыту элементтерін оқу 
барысында тапсырмаларды орындаудың бірізділігі) кезінде тап-
сырмаларды схемалар, сызықтар жəне басқа да графикалық 
иллюстрациялар түрінде, одан кейін аса абстрактілік орындауды 
алдын ала жоспарлау ұсынылады. Оқытудың бөлшектік, үлестік 
қасиетін еске ала отырып, мультимедиалық құралдың ғаламдық 
сценариінде ағымдық жəне аяқтаушы жалпылама кезеңдерін 
қарастыру қажет.
Психологияның жетістіктері компьютер экранында ақпаратты 
визуалдау тəсілін жасауда есепке алатын жалпы ұсыныстар қатарын 
сипаттауға мүмкіндік береді:
-  экрандағы ақпарат құрылымды болу керек;
-  визуальды ақпарат мерзімімен аудиоақпаратқа ауысып отыру 
керек ;
-  жұмыс екпіні өзгеру керек;
-  мерзімімен түстің ашықтығы жəне/немесе дыбыс қаттылығы 
өзгеру керек; 
-  визуалданған оқыту материалының мазмұны тым оңай немесе 
тым күрделі болмау керек.
Экрандағы кадрдың үлгісін жəне оның құрылуын жасауда көру 
өрісін ұйымдастыруды анықтайтын объектілер арасында мағына 
мен қатынас бар екенін есепке алу ұсынылады.