Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі е. Ы. Бидайбеков, В. В. Гриншкун, Г. Б. Камалова, Д. Н. Исабаева, Б.Ғ. Бостанов білімді

343
Dynamic Learning Environment» сөзінің аббревиатурасы. Орыстілді 
ортада «Мудл» жəне «Моодус» (модульдік объектіге-бағдарланған 
динамикалық басқару ортасы).
Ол кез келген РНР сүйемелденетін операциялық жүйеде: Unix, 
Linux, Windows қолданылады. Мəліметтер MySQL  жəне PostgreSQL 
мəліметтер қорында сақталады, бірақ басқа мəліметтер қорын 
басқару жүйелері қолданылуы мүмкін.  Программа жеңіл орнаты-
лып, орнатылуы мен программаның жаңа версияға көшуде өңделуі 
қиындық тудырмайды.  
Moodle   қашықтықтағы ортада оқыту үдерісін толықтай 
сүйемелдеу үшін кең спектрлі мүмкіндіктер ұсынады, атап айтқанда 
оқу материалын берудің түрлі тəсілдері, үлгерімді бақылау мен 
білімді тексеруде. Өзінің қызметтік мүмкіндіктері бойынша, 
ұсынылатын электрондық оқыту жүйесінің пайдаланушыларға 
арналған оқып-үйренудегі қарапайымдылығы мен қолдануға 
 
ыңғайлылығы көптеген талаптарды қанағаттандырады. Қазіргі 
кезеңде оны əлемнің ірі университеттерінде қолданады.
Sakai оқу білім беру кеңістігін ұйымдастырудың онлайн жүйесін 
білдіреді.  Sakai   дайындаушылар бірлектігімен сүйемелденетін 
түпкілікті коды толықтай ашық жүйе болып табылады. Жүйеге IMS 
Common Cartridge, SCORM стандарттары мен спецификациясын 
сүйемелдеу кіріктірілген.
Ашық кодты жүйелер коммерциялық жүйелер шешетін тап-
сырмаларды шешуге мүмкіндік береді, бірақ мұнда пайдаланушы-
ларда нақты жүйені өз қажеттіліктеріне жəне ағымдағы білім беру 
жағдайына қарай ақырына дейін жасау жəне бейімдеу мүмкіндігі бар.
Қашықтықтан оқытуды табысты енгізудің тағы бір құпиясы 
сəйкесінше нақты талаптарға байланысты программалық 
қамтамасыз етуді дұрыс таңдау болып табылады. Бұл талаптар білім 
алушылардың қажеттіліктеріне, оқытушылардың қажеттіліктеріне 
жəне көп жағдайда оқытудың барысы мен нəтижелерін бақылау 
қажет администратордың қажеттіліктеріне қарай анықталады.
ҚОЖ-н екі  топқа шартты түрде бөлуге болады:
-  құралдардың толық жиынтығы бар жүйелер – оқыту материал-
дарына, топпен оқытуға жəне білімд бағалауға қолжетімділікті 
қамтамасыз ететін құрал-саймандардың толық жиынтығы 
бар жүйе: BlackBoard 5.5; Educator; The Learning Manager 3.2; 
WebCT 3.7 (3.8) Campus Edition; WebCT Vista 1.2; NauLearning 
жəне т.б.

344
-   Bazaar 7; Claroline 1.2.0; 1.4; ATour 1.3; 1.4; Sakai; Moodle 1.1 
жəне т.б. программаның түпкілікті кодын модифициялауға 
мүмкіндік беретін лицензиямен дайындалған жəне таратылған 
ашық коды бар жүйелер.
-   Дизайн құрал-саймандарының толық жиынтығы жүйесі – курс-
ты құруға, жүйенің сыртқы түрін редакциялауға жəне шаблон-
ды құруға Moodle 1.1;  ATour 1.3 (1.4); The Learning Manager 
3.2; BlackBoard 5.5 (6) жəне т.б.
-  Мейлінше танымал жүйелер - ANGEL 6.0; BlackBoard 5.5; 6; 
WebCT 4.1 Campus Edition жəне т.б. пайдаланушылар арасында 
көбірек таратылған.
-  Оқытушының жұмысын толықтай сүйемелдейтін жүйелер – 
курсты басқару, оқытушыға көмек, бағалау, студент ағымын 
басқару қызметін сүйемелдейтін жүйелер:  NauLearning; 
ANGEL 5.6; 6.0; Anlon 4.1; ATour 1.3; 1.4 жəне т.б.
Ыңғайлылық үшін салыстырмалы талдау жүргізуде əрбір топтан 
бір адамнан таңдау қажет етіледі (5 жүйе 5 топтан).
Бірінші топқа BlackBoard 5.5 бөлінеді, қалғандарынан бұл 
жүйеде оқытушы материалға, топпен оқытуға жəне оқушыларды 
бағалауға қолжетімділікті қамтамасыз ететін толықтай құрал-
саймандар жиынтығы бар. 
Екінші топта Bazaar 7 таңдалады, бұл жүйе толық ашық коды 
бар жүйе.
Үшінші топта Moodle 1.1, бұл өте танымал қашықтықтан оқыту 
жүйесі, онда курсты құруға, жүйенің сыртқы түрін редакциялауға 
жəне шаблондарды құруға  құрал-саймандардың көп жиынтығы бар.
Төртінші топта ANGEL 6.0 іріктеледі, ол басқа жүйелермен 
салыстырғанда мейлінше танымал жүйе болып табылады.
Бесінші топта NauLearning. Тобында NauLearning  оқытушының 
жұмысын жақсы сүйемелдейді (курсты басқару, оқытушыға көмек, 
бағалау, студент ағымын басқару). 
Талдау жасау үшін көрсеткіштерді ерекшелеу жəне 
көрсеткіштерге салмақ беру керек. Салмақ қашықтықтан оқыту 
саласындағы мамандардың эксперттік бағалау əдісімен анықталған. 
Толық кесте 28 бет ұзындыққа ие, мейлінше маңызды көрсеткіштерді 
қарастырайық. 1-кестеде келтірілген, сəйкесінше көрсеткіштердің 
бағалары жəне салмағын көбейтіп, нəтиже аламыз. 

345
1-кесте. Қашықтықтан оқыту  жүйесінің көрсеткіштерін салыстыру
Жүйелер
Angel
6.0
Bazaar
7
Black 
Board 
5.5
Moodle
1.1
Nau-
Learning
Көрсет-
кіштер 
салмағы
критериялар
Форумдар
7
7
5
7
6
3
Ішкі пошта
6
6
0
0
6
3
Жазба кітап,
журналдар
5
5
0
5
4
2
Чат
6
3
5
6
6
4
Видеосервистар
5
0
0
0
1
4
Сынып тақтасы
5
0
5
0
1
5
Пландау прогресі
6
5
5
7
6
4
Координировалық 
анықтама
6
7
6
7
7
6
Курс бойынша іздеу
4
3
5
6
5
5
Синхронизациялық 
 оффлайн жұмысы
3
0
4
0
3
5
Топтық жұмыс
4
5
3
7
4
4
Өзіндік бағалау
7
6
5
8
7
8
Қатысушы 
портфолиосы
5
6
5
7
6
5
Идентификация
8
8
7
8
8
10
Курстық рұқсат
8
7
6
8
5
7
Тіркеу анықтамасы
4
5
6
6
5
3
Автоматтық 
тестілеу бағасы
9
6
7
9
8
10
Басқару курсы
8
6
5
7
6
8
Мұғалімге көмек
8
8
8
8
8
7
Онлайн 
аттестациясы
8
6
7
8
6
5
Қатысушының 
маниторингі
9
6
6
9
7
4
Курстық шаблон
6
6
6
6
5
7
Оқыту планын 
басқару
8
7
5
5
6
7

346
Сыртқы пішінін 
өзгерту
7
6
5
6
4
6
Оқытушының 
түрлендіру əдісі
5
4
4
5
4
3
Оқытушылық 
стандарттың 
сəйкестігі
6
7
6
7
6
5
Кленттік браузерге 
талап
8
8
8
8
8
9
Мəліметтер қорына 
талап
8
8
8
8
6
5
Серверді 
программалық 
қамтамасыздандыру
7
6
6
7
6
5
Windows сервер
8
8
8
8
8
4
шығындар
1
8
8
8
3
9
Программалық 
ашық кодтар өнімі
0
7
0
7
0
9
Қорытынды
1160
1124
1025
1234
1022
Талдау нəтижесінде Moodle өте жақсы қашықтықтан оқыту 
жүйесі деген тұжырым жасауға болады. Ол толыққанды қашықтық-
тан оқытуға қажетті барлық мүмкіндіктерге ие жəне оқыту үдері-
сінде пайдалануға мейлінше тиімді. 
Moodle-дің беретін мүмкіндіктерінің дəрежесі бойынша 
танымал комерциялық ҚОЖ салыстыруға болады, сонымен қатар 
олардан ашық түпкілікті кодымен таратылатындығымен ерекше-
ленеді – бұл жүйені нақты білім беру жобасының ерекшеліктеріне 
сай баптауға мүмкіндік береді, қажеттілігіне қарай жаңа модульдер 
қосуға болады. 
11.5 LMS Moodle мүмкіндіктерінің сипаттамасы
Moodle –  бұл сапалы қашықтан оқыту курстарын жасауға 
арналған қашықтан оқыту ортасы. Бұл программалық өнімді 100-ден 
аса əлем елдерінің университеттері, мектептері, компаниялары жəне 
тəуелсіз оқытушылары пайдаланады. Өз мүмкіндіктері бойынша 
Moodle оқу үдерісін басқарудың белгілі коммерциялық жүйелерімен 

347
салыстыруға келеді, сонымен қоса олардан табысты түрде ашық 
алғашқы кодтарымен таралуымен ерекшеленеді, осының өзі оны 
кез келген ерекше білім беретін жобаларда, жаңа қызметтермен 
толықтырып пайдалануға мүмкіндік береді. 
Moodle-дің басқа мүмкіндіктерінде атап көрсету керек:
-   білім алмасудағы оқу тапсырмаларын бірігіп шешу үдерісіндегі 
білім алуды белсенді формада ұйымдастыруға мүмкіндік 
беретін зертханалық білім беру технологиясына бағдарлау;
-   коммуникацияға арналған зор мүмкіндіктер: əртүрлі формат-
тағы файлдармен алмасу, тарату, форум, чат, білім алушылардың 
жұмыстарына сын пікір жасау мүмкіндігі, ішкі пошта жəне т.б.
-   əртүрлі бағалау жүйесін қолдану мүмкіндіктері (балдық, ауыз-
ша);
-   білім алушылардың жұмыстары туралы толық ақпарат алу 
мүмкіндігі (белсенділігі, оқу жұмыстарының мазмұны мен 
уақыты, портфолио);
-   жалпы қайта программалаусыз құрастырылған стандартқа 
сəйкес өзгертулерді енгізу мүмкіндіктері;
-   білім деңгейі əртүрлі, физикалық мүмкіндіктері əртүрлі 
(мүгедектерді қоса), əртүрлі мəдениеттегі адамдармен жұмыс 
істеуге арналған ынғайлы программалық интерфейс;
-   мoodle жүйесінде курстардың форматының 3 түрі бар: формум, 
құрылым (күнтүзбеге байланыссыз оқыту модулі), күнтүзбе 
(күнтүзбеге сəйкесінше оқыту модулі). Курста кез келген 
қорлар санымен (веб-беттер, кітаптар, файлдарға сілтеме, като-
логтар) жəне кез келген курстың интербелсенді элементтерінің 
саны болуы мүмкін.
Бұл элементтерге жататындар:
-   Wiki,  дəл браузер терезесінде карапайым тілді белгілеу арқылы, 
бірден бірнеше адамдарға документ жасауға мүмкіндік береді, 
яғни осының көмегімен білім алушылар бірігіп жұмыс істей 
алады жəне документ мазмұнын өзгертуге, кеңейтуге, қосуға 
мүмкіндіктері бар. 
-   сауалнама. Бұл элемент зерттеудің қашықтан оқу курстарын-
да оқудың жағдайын бағалауда пайдалы бірнеше тəсілдерін 
ұсынады;
-   глоссарий арқылы қолданатын программалар туралы негізгі 
сөздік түсінік құрастырылады, сонымен бірге əрбір дəрістің 
негізгі терминдеріне де сөздік құрылады.

348
-   тапсырма оқытушыға есеп құруға мүмкіндік береді жəне оның 
жауабын білім алушылар электронды түрде дайындап, сервис-
ке жүктеуі керек.
-   сұрақ. Оның қолданыстарынын бірі – оқушылар арасында 
дауыс беру. Осы мүмкіндік сапалы сұрақтың пайдалы жағы 
болуы мүмкін, яғни ынталандыру, ой немесе ортақ пікірді табу 
зерттеу мəселесінің үдерісі.
-   түсіндіру. Бұл элемент мəтін мен кескіндерді негізгі бет-
ке орналастыруға мүмкіндік береді. Осы жазулар көмегімен 
қандай да бір тақырыптың аптаның немесе қолданылатын 
құралдардың мағынасын анықтауға болады. 
-   тесттер. Бұл элемент оқытушыларға тест сұрақтарын 
құрастыруға мүмкіндік береді. Сұрақтар жабық түрде болуы 
мүмкін, сəйкесінше дұрыс / дұрыс емесін таңдай қажет, жауап-
тарын қысқа мəтіндік түрде, санмен жəне есептеулер түрінде 
беріледі. Барлық сұрақтар мəліметтер қорында сақталады жəне 
осы курстың (немесе басқа курстардың) соңында пайдалануы 
мүмкін.
-   дəріс (сабақ). Оқу материалдарын қызықты түрде ұсыну. Ол 
беттер жинағынан тұрады. Əрбір бет сұрақтармен аяқталады. 
Оған білім алушылар жауап беруі керек. Жауыпты дұрыс не-
месе дұрыс еместігіне қарай білім алушы келесі бетке көшеді 
немесе алдыңғы бетке қайтадан көшеді. 
Курстың əртүрлі элементтер жинағын түрлендіре отырып, 
оқытушы мəліметті зерттеуді оқу формасының мақсаты жəне 
міндеттерін нақты сабаққа  сəйкес болуын ұйымдастырады.
Іс жүзінде барлық қорлардада жəне курс элементтерінде енгізу 
алаңы ретінде ыңғайлы жəне интуитивтік түсінік HTML редакторы 
қолданылады, сонымен қоса, формуланы тех жəне алгебра форма-
тында енгізу мүмкіндігі бар. Жүйе сүзгісі көмегімен курстың барлық 
парақтарында автоматты түрде қорлар мен глоссарий жазбаларынан 
сілтеме жасалған.
Курстың барлық элементеріне ерікті жəне оқытушы жасаған 
меже бойынша бағалау жүргізуге болады. Барлық бағаларды курс 
бағалау парағынан қарауға болады, бағалады көрсету мен топ-
тап көрсетудің көптеген түрлері бар. Таңдалған уақыт аралығында 
оқытушы жаңадан қосылған студенттерді, форумдағы жаңа ха-
барларды, тапсырылған тест нəтижелерін жəне курстың басқа да 
элементтерін көре алады. 

349
Курста əртүрлі қатысушылар қандай іс-əрекетер жасағанын, со-
нымен қатар, блогтар беттінде курстың əртүрлі қатысушыларының 
жасаған іс-əркеттерін толықтай көруге болады. 
Moodle-де форумдағы хабарламалар көшірмесін, оқытушылар 
пікірін e-mail арқылы жіберу белсенді қолданылады, кез келген 
топтағы курс қатысушаларында email хабарламаларын жіберу 
мүмкіндігі бар. 
Moodle Web сайты платформасын қолданушыларға тегін сапа-
лы колдау көрсетеді. Осы жүйені қолданушыларға көп бірлестіктер 
мүмкіндік туғызып жатыр.
11-тарау сұрақтары мен тапсырмалары
1.  «Электорндық оқыту» терминінің анықтамасы.
2.  «e-learning 2.0»  терминінің анықтамасы.
3. 
Күндізгі дəстүрлі оқытудан электрондық оқытудың негізгі 
артықшылықтарын санап шығыңыз.
4. ЭО-дың кемшіліктері.
5.  e-learning негізгі қолдану аясын атаңыз.
6. ҚР білім беру жүйесіне ЭО-ды енгізудің негізгі мақсаты неге 
негізделген?
7. ЭО-ды нормативтік-құқықтық камтамысыз етудің астарында не жа-
тыр?
8.  «Электронды оқыту технологиясы» ұғымының мəні неде?
9.  ЭОТ-ның негізгі элементтерін атап көрсетіңіз.
10.  Заманауи ЭОТ құрастыруда қандай қағидаларға негізге алынды?
11.  ЭО қолданудағы қашықтан оқыту технологиясының негізгі сипатта-
малары.
12.  Оқытудағы синхрондық желілік технологиялардың ерекшелігі неде?
13.  ЭО негізі əдістерін сипаттаңыз.
14.  ЭО құралдары түсінігі.
15. ЭО негізгі құралдарының сипаттамасы.
16.  ЭО негізгі ұйымдастырылған формаларының сипаттамасы.
17. ЭО жүйесін ұйымдастыруға қандай белгілер жатады?
18.  ЭО жүйесін ұйымдастырудың негізгі топтарын атаңыз. Оларға си-
паттама беріңіз.
19.  Оқытуда басқару жүйесінің мүмкіндіктерін атап көрсетіңіз.
20. ЭО жүйесін ұйымдастырудың салыстырмалы талдау қорытындысын 
сипаттаңыз.
21. 
Moodle жүйесінің артықшылығын атаңыз. Оның негізгі 
мүмкіндіктерін сипаттаңыз.

350
ҰСЫНЫЛАТЫН ƏДЕБИЕТТЕР
Негізгі əдебиеттер:
1. Беляев М.И., Григорьев С.Г., Гриншкун В.В., Демкин В.П., 
Краснова Г.А., Макаров С.И., Роберт И.В., Щенников С.А. 
и др. Теория и практика создания образовательных 
электронных изданий. // М.: Изд-во РУДН, – 2003, 241 с. Часть 
1. 72 с. 
2. Моисеева М.В., Полат Е.С., Бухаркина М.Ю., Нежурина М.И. 
Интернет обучение: технологии педагогического дизайна / Под 
ред. кандидата педагогических наук М.В. Моисеевой. – М.: Из-
дательский дом «Камерон», 2004.
3. Мясникова Т.С., Мясников С.А. Система дистанционного обу-
чения MOODLE.– Харьков, 2008. – 232с.
4. Анисимов А.М. Работа в системе дистанционного обучения 
Moodle. Учебное пособие. 2-е изд. испр. и дополн. – Харьков, 
ХНАГХ, 2009. – 292 с.
5. Бидайбеков Е.Ы., Гриншкун В.В.,  Бостанов Б.Ғ. Электрондық 
оқыту құралдарын жасау мен пайдалану. Оқу əдістемелік 
құрал. Алматы, 2009. – 123 б. 
Қосымша əдебиеттер:
1. ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 
2014 жыл. «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір 
болашақ». 
2. Ян Коменский. Великая дидактика. — СПб: Типография А. М. 
Котомина, 1875.
3. Чернилевский Д.В., Филатов О.К. Технологии обучения в выс-
шей школе. – М: Экспедитор,1996. – 288с.
4. 
Горюнова М.А., Горюхова Т.В., Кондратьева И.Н., Рубашкин Д.Д. 
Электронные образовательные издания. Учебно-методическое  
пособие. СПб.: ЛОИРО, 2003. – 40 с.
5. Лапчик М.П. Актуальные проблемы массового внедрения элек-
тронного обучения //Материалы V международной научно-ме-
тодической «Математическое моделирование и информацион-
ные технологии в образовании и науке». – Алматы, 2010. Том 
2. – С.156-161  
6.  Khan Badrul. 2003. A framework for E-learning.  http://www.
bookstoread.com/framework/ 

351
7. Назарова Т.С., Полат Е.С. Средства обучения: технология соз-
дания и использования. // М.: Изд-во УРАО, 1998. – 204 с.
8. Новые педагогические и информационные технологии в систе-
ме образования. // Под ред. Е.С. Полат. / М.: «Академия», – 
2001. 
9. Панюкова С.В. Информационные и коммуникационные техно-
логии в личностно ориентированном обучении. // М.: ИОСО 
РАО, 1998, – 225 с.
10. Бидайбеков Е.Ы., Исабаева Д.Н., Ошанова Н. ХХ ғасырдағы  
білім беру жəне ақпараттық технологияларына кіріспе. А., 
2010. – 210 б.

Е.Ы. Бидайбеков, В.В. Гриншкун, Г.Б. Камалова,
Д.Н. Исабаева, Б.Ғ. Бостанов
БІЛІМДІ АҚПАРАТТАНДЫРУ ЖƏНЕ 
ОҚЫТУ МƏСЕЛЕЛЕРІ
Оқулық
Басуға 28.07.2014 ж. қол қойылды. Қағазы офсеттік. Қаріп түрі «Times».
Пішіні 60х90
1
/
16
. Офсеттік басылым. Баспа табағы 22.
Таралымы: Мемлекеттік тапсырыс бойынша – 1250 дана. Тапсырыс №
.        
7 7
6